BĐRLEŞĐK ZAMANLAR ÜZERĐNE On The Compound Tenses Dr. Süleyman EFENDĐOĞLU * Ali Osman SOLMAZ **

Benzer belgeler
BİRLEŞİK ZAMANLAR ÜZERİNE On The Compound Tenses. Dr. Süleyman EFENDİOĞLU * Ali Osman SOLMAZ **

1. Üstünova, Kerime (1996), Bursa da Tabelâ Adları, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Ankara: TDK Yayınları, S. 533, s

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ TÜRK DİLİ BÖLÜMÜ TÜRK DİLİ DERS İÇERİĞİ ÇALIŞTAYI

ANKARA İLİ BASIM SEKTÖRÜ ELEMAN İHTİYACI

I. Çoğul Şahıs al - dı - k

İşletme türleri nelerdir? Nasıl Sınıflandırılır?

Özet. Giriş. 1. K.T.Ü. Orman Fakültesi, Trabzon., 2. K.Ü. Artvin Orman Fakültesi, Artvin.

Hacettepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Bahar Dönemi Seçmeli Derslerine İlişkin Duyuru

Konutta Uygulanan KDV Oranındaki Değişiklik

İNSAN KIYMETLERİ YÖNETİMİ 4

Öteki dersi ilk kez alıyorum ve genellikle hoşlanılmayan bir ders : mantık.

SÖZCÜK TÜRLERİ İsimler ve Fiiller

MATEMATİK DERSİNİN İLKÖĞRETİM PROGRAMLARI VE LİSELERE GİRİŞ SINAVLARI AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Cinsiyet Eşitliği MALTA, PORTEKİZ VE TÜRKİYE DE İSTİHDAM ALANINDA CİNSİYET EŞİTLİĞİ İLE İLGİLİ GÖSTERGELER. Avrupa Birliği

KÜRESEL TAVUK ETİ TİCARETİ

İLK ÖĞRETİM MÜFREDATINDA DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ DERSİ

Dal - mış - ım. Dal - mış - sın. Dal - mış. Dal - mış - ız. Dal - mış - sınız. Dal - mış - lar. Alış - (ı)yor - um. Alış - (ı)yor - sun.

SEKÜLER TREND BARıŞ ÖLMEZ. İNSANDA SEKÜLER DEĞİŞİM Türkiye de Seküler Değişim

D25 TDE 103 Kompozisyon- I Okt. M. Medeni Doğan. D25 TDE 105 Türkiye Türkçesi I Yrd. Doç. Dr Sinan UYĞUR

SOSYOLOJİ BÖLÜMÜ BİTİRME ÖDEVİ YAZIM YÖNERGESİ 1. SAYFA DÜZENİ

TÜRK ELEKTRONİK SANAYİİ

EKONOMİ POLİTİKALARI GENEL BAŞKAN YARDIMCILIĞI Eylül 2012, No: 39

8. SINIF TÜRKÇE DERSİ KURS KAZANIMLARI VE TESTLERİ

ÖĞRENCİNİN ADI-SOYADI DERS TÜRKÇE

Okunabilir Kod Yazım Standartları: Şiir Gibi Kod Yazmak

Örnek...3 : 8 x (mod5) denkliğini sağlayan en küçük pozitif doğal sayısı ile en büyük negatif tam sa yısının çarpım ı kaçtır?

BOSSA DIŞ GİYİM İŞLETMESİNDE FASON İPLİK İMALATI TERMİN SÜRELERİNE ALTI SIGMA ARAÇLARI İLE İSTATİSTİKSEL YAKLAŞIM

ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI ENSTİTÜSÜ DERGİSİ

AR& GE BÜLTEN ARAŞTIRMA VE MESLEKLERİ GELİŞTİRME MÜDÜRLÜĞÜ HAZİRAN. Turizm Sektörü Genel Değerlendirmesi ve Sektörde Çalışanların İş Tatmini

Türev Kavramı ÜNİTE. Amaçlar. İçindekiler. Yazar Prof.Dr. Vakıf CAFEROV

İLKÖĞRETİM MATEMATİK ÖĞRETMENLİĞİ PROGRAMININ ÖĞRENCİLERİN MATEMATİĞE KARŞI ÖZYETERLİK ALGISINA ETKİSİ

2016 Ocak SEKTÖREL GÜVEN ENDEKSLERİ 25 Ocak 2016

17-28 EKİM 2005 SIĞACIK KÖRFEZİ-SEFERİHİSAR (İZMİR) DEPREMLERİ

Corpus. ''14 Yıllık Tecrübe ve Birikim'' Corpus Nedir?

Almanca da Sıfatlar (Adjektive) ve Sıfat Tamlamaları - Genç Gelişim Kişisel Gelişim

TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEKİ ZAMAN VE KİP ÇEKİMLERİNDE BİRLEŞİK YAPILAR ÜZERİNE

HALKLA İLİŞKİLER EĞİTİMİNDEKİ SORUNLAR VE ÇÖZÜMLER

HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ EDEBİYAT FAKÜLTESİ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI BÖLÜMÜ GÜZ DÖNEMİ LİSANS DERS PROGRAMI. 1. Sınıf

Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 19, Sayı 2, 2010, Sayfa Doç. Dr. Songül TÜMKAYA İlknur ÇAVUŞOĞLU

Kısmen insan davranışlarını veya sezgilerini gösteren, akılcı yargıya varabilen, beklenmedik durumları önceden sezerek ona göre davranabilen bir

Yaşam alanları ihtiyaca ve koşullara göre değişiklik. gösterir. BULUNDUĞUMUZ MEKÂN VE ZAMAN

EKİM twitter.com/perspektifsa

Türkiye: Gelecek Nesiller İçin Fırsatların Çoğaltılması. Erken Çocukluk Gelişimi Konferansı Ekim 2010

Bunu işveren biz çalışanlara söylemedi. Hizmet Dökümünü incelediğimizde ortaya çıktı.

TUNCELİ ÜNİVERSİTESİ BİLİMSEL DERGİLER YÖNERGESİ. BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar

KÜMELER. A = {x : (x in özelliği)} Burada x : ifadesi öyle x lerden oluşur ki diye okunur. Küme oluşturur. Çünkü Kilis in üç tane ilçesi.

1. SINIFLAR PYP VELİ BÜLTENİ (07 Eylül- 16 Ekim 2015)

Gazi Üniversitesi Patent Destek Birimi Deneyimleri

Yayın. Kataloğu

Avrupa da UEA Üyesi Ülkelerin Mesken Elektrik Fiyatlarının Vergisel Açıdan İncelenmesi

ÇALIŞAN BAĞLILIĞINA İTEN UNSURLAR NEDİR VE NEDEN ÖNEMLİDİR?

BURSA GÖÇMEN AĞIZLARI FİİL İŞLETİMİNDE ŞİMDİKİ ZAMAN Şükrü BAŞTÜRK * Mustafa ULUOCAK ** Erol OGUR *** Süleyman EROĞLU **** Hatice ŞAHİN ***** ÖZET

MARMARA ÜNİVERSİTESİ YABANCI DİL VE TÜRKÇE HAZIRLIK SINIFLARI EĞİTİM-ÖĞRETİM VE SINAV YÖNERGESİ Senato: 1 Eylül 2016 / 349-2

HAL DÖNÜŞÜMÜ ve NESNENİN EL DEĞİŞTİRMESİ

Çocuk, Ergen ve Genç Yetişkinler İçin Kariyer Rehberliği Programları Dizisi

ÖZEL EFDAL ERENKÖY ANAOKULU PENGUENLER GRUBU EKİM AYI BÜLTENİ

DEVLET KEMER TAKIYOR. Kamu Aracı Kullanan Sürücüler ve Kurum Yöneticileri için Emniyet Kemeri Kullanımı Farkındalık Projesi. Doç. Dr.

T.C. ABANT İZZET BAYSAL ÜNİVERSİTESİ BOLU MESLEK YÜKSEKOKULU

İsimlere eklendiğinde onları yüklem yapan; çekimli fiillere eklendiğinde onları birleşik zamanlı yapan i- fiiline denir.

TÜRK SANAYĠSĠNĠN KALBĠ TEKSTĠL VE HAZIR GĠYĠM SEKTÖRÜNDEKĠ GELĠġMELER

AKSARAY TSO AKSARAY TSO

SÜREÇ YÖNETİMİ SİSTEMİ

Atatürk's Principles and History of Revolution I AİT 282 Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi II

Kategori: EDEBİYAT Öngörülen ders saati: 60 Alt Kategori Program İçeriği Özel Hedefler Kazanımlar. Edebiyatına

Onlu Sayılandırmadan Dönüştürme

Hüseyin ÜRETEN. Ocak-Nisan 2011 January-April 2011 Sayı IX, ss Number IX, pp

GİRİŞ. Eğitimdir ki, bir milleti hür, bağımsız, şanlı, yüksek bir toplum halinde yaşatır veya bir milleti kölelik ve yoksulluğa terk eder.

KIRIKKALE ÜNİVERSİTESİ


TÜRKÇE ÖĞRETMENİ ADAYLARININ KÜTÜPHANELERİ KULLANMA DURUMLARI

MATBAA DA SAATLİK MALİYET SİSTEMİ VE UYGULANMASI

FUAR RAPORU 3.ULUSLARARASI MOBİLYA, DEKORASYON, HALI, EV TEKSTİLİ VE EŞYALARI FUARI

SİGORTACILIK VE BİREYSEL EMEKLİLİK SEKTÖRLERİ 2010 YILI FAALİYET RAPORU YAYIMLANDI

4) Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ayrı yazılması gereken de bitişik yazılmıştır?

8. Uluslararası İş Sağlığı ve Güvenliği Konferansı

Çocuklar için Kutsal Kitap sunar. Dirilen Kız

../../20. Sayın Yönetici,

Kurumsal Yönetim ve Kredi Derecelendirme Hizmetleri A.Ş. Kurumsal Yönetim Derecelendirmesi

YAZILIYA HAZIRLIK SINAVI TÜRKÇE 6. SINIF

EĞİTİM-ÖĞRETİM YILI YATAY GEÇİŞ YÖNETMELİĞİ EK MADDE-1 (MERKEZİ YERLEŞTİRME PUANI İLE) YATAY GEÇİŞ DUYURUSU

9. SINIF KONU TARAMA TESTLERİ LİSTESİ / DİL VE ANLATIM

ANADOLU ÜNİVERSİTESİ AÇIKÖĞRETİM SİSTEMİ VE BU SİSTEMDEKİ ÖĞRENCİLERE AİT VERİLERE ERİŞİM VE KULLANIM YÖNERGESİ BİRİNCİ BÖLÜM

TÜRKÇEDE EK FİİL (İ-) ÜZERİNE DÜŞÜNCELER

BARTIN ÜNİVERSİTESİ REKTÖRLÜĞÜ NDEN

64.Hükümetin Programında ve üç aylık eylem planında yer alan vaatlerin biri de polislerin ek gösterge ve emniyet tazminatlarında artış hakkında idi.

Proje Tasarım Esasları Prof. Dr. Akgün ALSARAN. Temel bilgiler TÜBİTAK Üniversite Öğrenci Projeleri

T.C. İSTANBUL KÜLTÜR ÜNİVERSİTESİ ULUSLARARASI TİCARET BÖLÜMÜ MEZUNLARI İKÜ ULUSLARARASI TİCARET EĞİTİMİNİ DEĞERLENDİRME ANKETİ RAPORU

İ.Ü. AÇIK VE UZAKTAN EĞİTİM FAKÜLTESİ Çalışma Soruları Hazırlama Klavuzu

6. SINIF KONU TARAMA TESTLERİ LİSTESİ / TÜRKÇE

MÜKEMMEL OLMADAN DA YAŞAYABĐLĐRĐZ

İSTANBUL İLİ İLKÖĞRETİM OKULLARI 4, 5, 6. SINIFLAR ARASI MATEMATİK OLİMPİYATI SORU KİTAPÇIĞI 13 NİSAN 2013 T.C İSTANBUL VALİLİĞİ ÖZEL AKASYA KOLEJİ

GEÇEN ZAMAN İÇİNDE KIBRIS TÜRK PULLARINDAKİ DÖNEMLER

Türkiye Cumhuriyeti-Ekonomi Bakanlığı,

Geleneksel - Kaya Tırmanışı - Tırmanış.org

17-21 EKIM 2005 SIGACIK KÖRFEZI-SEFERIHISAR (IZMIR) DEPREMLERI

Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi Dönem I Öğrencilerinin Başarı Durumu: Altı Yıllık Deneyim

ÖZNE YÜKLEM UYUMU BAKIMINDAN FARKLI BĐR CÜMLE TĐPĐ

MALİ ANALİZ KISA ÖZET KOLAYAOF

Kurumsal Yönetim ve Kredi Derecelendirme Hizmetleri A.Ş.

EĞİTİM FAKÜLTESİ İLKÖĞRETİM BÖLÜMÜ EĞİTİM - ÖĞRETİM PLANI İLKÖĞRETİM MATEMATİK ÖĞRETMENLİĞİ LİSANS PROGRAMI. I. Yarıyıl II.

Transkript:

BĐRLEŞĐK ZAMANLAR ÜZERĐNE On The Compound Tenses Dr. Süleyman EFENDĐOĞLU * Ali Osman SOLMAZ ** ÖZET Türkçedeki zengin zaman ifadelerinin doğru tespiti ve doğru öğretilmesi Türkçenin ifade gücü açısından oldukça önemlidir. Ancak dilimizde özellikle birleşik zaman konusu şu ana kadar hakkıyla incelenmiş değildir. Mevcut dil bilgisi kitaplarının hemen hepsi bu konuda oldukça yüzeysel bilgiler vermekte ve içerik itibariyle birbirinin tekrarı olmaktan öteye gidememektedir. Biz bu makalede Türkçede bilinen birleşik zamanların dışında olmak yardımcı eylemi ile kurulan birkaç farklı birleşik zaman kavramından bahsedeceğiz. Anahtar kelimeler: Türkçe, dil, dil bilgisi, kip/zaman ABSTRACT Correct define of rich time expressions in Turkish and teaching correctly are quite important in terms of expression ability of Turkish. But in our language compound tense subject has not been examined properly until now. Almost all of existing gramer books give quite superficial information and this books show a lot of similarity eachother in respect of content. Đn this article besides known compound tense in Turkish we will mention a few different compound tense concept which it is made with a auxililary verb become. Keywords: Turkish, language, grammar, mood/tense Giriş Türkçe dünya üzerinde çok köklü geçmişe sahip ender dillerden biridir. Bugün dilimizin yazılı tarihini takip edebildiğimiz kaynaklar yaklaşık VI. yüzyıla dayanmasına rağmen Türk dilinin aslında binlerce yıllık bir geçmişe sahip olduğu ispat edilmiş gibidir. 1 Dolayısıyla Türkçe yüzyıllar boyunca farklı coğrafyalarda işlene işlene günümüze ulaşmış ve gerek söz varlığı gerekse anlatım gücü itibariyle dünyanın önemli dilleri arasında yerini almıştır. Biz bu makalede dilimizin ifade zenginliğinin büyük bir kanıtı sayılabilecek birleşik zaman konusuna eğilecek ve şu ana kadar göz ardı edilen birkaç farklı birleşik zaman kavramı üzerinde durmaya çalışacağız. Türkçedeki zengin zaman ifadelerinin doğru şekilde öğretilmesi dilimizin yeni * Atatürk Üniversitesi, Ağrı Eğitim Fakültesi, Türkçe Eğitimi Bölümü, Türk Dili Okutmanı ** Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ABD, Doktora Öğrencisi 1 Doğan Aksan, En Eski Tükçe nin Đzlerinde, Simurg Yay., Đstanbul 2000, s. 138 1

kuşaklara daha iyi kavratılmasının önemli bir aşamasını oluşturmaktadır. Bilindiği üzere bir cümlenin olmazsa olmaz unsuru yüklemdir ve zaman kavramı da yargıyla beraber yüklemde gizlidir. Bu sebeple zamanların tespiti ve doğru sınıflandırılması Türkçenin ifade gücünün iyi kavratılmasıyla doğru orantılıdır. Fakat ne yazık ki dilimizde özellikle birleşik zaman konusu şu ana kadar hakkıyla incelenmiş değildir. Mevcut dil bilgisi kitaplarının hemen hepsi bu konuda oldukça yüzeysel bilgiler vermekte ve içerik itibariyle birbirinin tekrarı olmaktan öteye gidememektedir. Örneğin gramer kitaplarında birleşik zamanın şimdiye kadar sadece ek-fiilli (imek /i-/) şekilleri verilmiş ve hep buna göre bir tasnif yapılmıştır. Hikâye Birleşik Zamanı (fiil+zaman eki+i-di) Rivayet Birleşik Zamanı (fiil+zaman eki+i-miş) Şart Birleşik Zamanı (fiil+zaman eki+i-se) Oysa olmak fiilinin eskiden beri imek ek fiili ile aynı anlamda ve görevde kullanıldığı herkes tarafından bilinmektedir. Çünkü ermek durum fiilinin yanı başında olmak / bolmak oluş fiili, Eski Türkçeden beri açıkça yardımcı fiil işleyişinde görülmektedir. 2 Öyle ki BANGUOĞLU, olmak fiilinin isim, sıfat ve bazı sıfat-fiillere gelerek oluş ve kılışın zamanı ve tarzıyla ilgili birleşikler yarattığını dile getirmiş ve bu birleşikleri de karmaşık fiiller şeklinde adlandırmıştır. 3 Ancak imek ek-fiilinin yanında olmak fiili ile birleşik zaman yapılışı üzerine kaynaklarda herhangi bir bilgi yer almamakta olmak fiili sadece birleşik fiiller bahsinde ele alınmaktadır. Dil bilgisi kitaplarının çoğunda olmak fiilinin, aldığı zaman eklerine göre farklı zaman anlamları taşıdığı belirtilmiş fakat birleşik zaman anlamı bildirdiği hususuna değinilmemiştir. Zeynep KORKMAZ, bu konuyu Bir Yanı Sıfat-Fiil Bir Yanı Yardımcı Fiil Olan Birleşik Fiiller (Karmaşık Fiiller) başlığıyla ele almış -mış olmak yapısı için şunları söylemiştir: Geçmiş zaman sıfat-fiillerinin olumlu veya olumsuz biçimleriyle kurulan bu yapı, birleşik fiilin içinde bulunduğu zamandan daha önce gerçekleşmiş olan bir oluşu gösterir. 4 Tufan DEMĐR ise konuya Eylemlerin olmak Yardımcı Eylemi ile Kurduğu Birleşik Eylemler başlığıyla değinmiş; olmak fiilinin aldığı kip eklerine göre farklı zaman anlamları taşıdığını belirtmiştir. 5 Haydar EDĐSKUN da Đkinci Öbek Filler başlığıyla konuya yüzeysel de olsa yer vermiştir. 6 Muhittin BĐLGĐN Türkçe deki Yardımcı Eylemler 7, Mehmet HENGĐRMEN ise Yardımcı Eylemler 8 başlığı altında konuya sadece birleşik fiil yapma yönüyle yaklaşmışlardır. 2 Tahsin Banguoğlu, Türkçenin Grameri, TDK Yay., Ankara 1998, s. 482 3 Tahsin Banguoğlu, age. s. 482-488 4 Zeynep Korkmaz, Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), TDK Yay., Ankara 2003, s. 801-803 5 Tufan Demir, Türkçe Dil bilgisi, Kurmay Yayınları, Ankara 2005, s. 350-353 6 Haydar Ediskun, Türk Dil bilgisi, Remzi Kitabevi, Đstanbul 2005 (10. Basım), s. 239 7 Muhittin Bilgin, Anlamdan Anlatıma Türkçemiz, Ankara 2002, s. 398 8 Mehmet Hengirmen, Türkçe Dil bilgisi, Engin Yayınevi, Ankara 1997, s. 266-267 2

Hemen tüm gramer kitaplarında bu mevzu benzer tarzda ele alınmış ve aslında bu tür fiillerin zaman açısından farklılıklar ihtiva ettikleri kısmen belirtilmiştir. Ancak konu birleşik zamanlar bahsine bir türlü sokulmamıştır. Bizce aşağıda da görüleceği üzere sıfat-fiil üzerine getirilen olmak fiilinin aldığı kipe göre farklı anlamlar taşıması, farklı zamanlar ifade etmesi, konunun birleşik zamanlardan ayrı ele alınamayacağını ortaya koymaktadır. Gürer GÜLSEVĐN, VII. Milletlerarası Türkoloji Kongresindeki bildirisinde bu konu üzerinde durarak, kip ve zamanlarla ilgili yeni adlandırma önerileri sunmuş ve bu konuda ufuk açıcı bazı tespitler yapmıştır. 9 Bu bildiride olmak fiilinin de imek ek fiili gibi kullanılabileceği belirtilerek içer idi yapısının terk edilmiş bir alışkanlığı; içer oldu yapısının ise yeni başlamış alışkanlığı ifade etmekte kullanıldığı belirtilmiştir. 10 Bizim özellikle üzerinde durduğumuz yapı, bir sıfat-fiilin üzerine olmak fiilinin birleşik zamanlardaki gibi kip/zaman eki getirilmesiyle oluşmaktadır. Sıfat-fiillerin zaman anlamlarını tamamen kaybetmediği, hatta Türkçenin tarihi dönemlerinden başlayarak günümüze kadar zaman anlamlarını koruduğu düşünülürse 11 durum daha iyi anlaşılacaktır. Öyleki Efrasiyap GEMALMAZ, Türkçedeki birleşik zaman çekimlerinde ek eylemden önce gelen kip/zaman eklerini sıfat-fiil (partisip) ya da isim-fiil (mastar) kabul etmiştir. 12 Örnek olarak oku-muş+ø-tu+m yargısını oku-muş+ol-du+m şeklinde ifade ettiğimizde yapı itibariyle bu iki yüklem arasında herhangi bir fark yoktur. Sadece, ikinci örnekte ek eylem yerine ol- yardımcı eylemi kullanılmıştır ve her iki örnekte de oku-muş ifadesi aslında adlaşmış bir sıfattır: okumuş (insan) idim veya okumuş (insan) oldum. Ancak partisiplerin (sıfat-fiillerin) bir yönüyle zaman anlamı ihtiva etmeleri, çeşitli birleşik zaman çekimlerini ortaya çıkarmıştır. Bu açıdan bakıldığında Türkçede ek eylemin (imek fiili) yanında olmak yardımcı eyleminin de farklı kategorilerde birleşik zaman çekimleri kurabileceği muhakkaktır. Örnekler: a) Temel eylemin belli bir zaman içinde başlayıp devam ettiğini ya da edeceğini bildiren birleşik zaman örnekleri: görür oldu, gezer oluyor, yüzer olduk, konuşur olmuşlar, sevinir olacaksınız, gider olsun, görüşür olmalıyız, gezer oluyormuş, oturur olacaktınız, anlamaz olduk, bakmaz olmuşlar, sormaz olaydık, sevmez olsun, bilmez olalım, gelmez olur mu?, yürüyor olacağım, bekliyor olacağız, çalışıyor olacaksın, geziyor olacaktım, bakıyor olsam, biliyor oldular, öğreniyor olmuşuz, araştırıyor olurduk, kandırıyor olsaydı vb. 9 Gürer Gülsevin, VII. Milletler arası Türkoloji Kongresi, Đstanbul 1999 10 Gürer Gülsevin, a.g.b. 11 Muharrem Ergin, Türkçe Dil bilgisi, Bayrak Yay., Đstanbul 1998, s. 570 12 Efrasiyap Gemalmaz, Standart Türkiye Türkçesi (STT) ile Đlgili Yazılar, Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yay., Erzurum 1994, s. 8, 43 3

b) Temel eylemin daha önce olup bittiğini, sonuçlandığını anlatan birleşik zaman örnekleri: varmış olmalı, gelmiş oldum, okumuş olacağım, gezmiş olacaksınız, bitirmiş olacaklar, görüşmüş oldu, yazmış olsa, duymuş olurduk, kırmış olursun, tanışmış olayım, konuşmuş oluruz, görmemiş ol, okumamış oldu, çalışmamış olmalılar, bekletmemiş oluruz vb. c) Temel eylemin, sözün söylendiği zamandan sonra yapılacağını anlatan birleşik zaman örnekleri: öğrenecek oldum, bilecek olsak, gelecek olmuşuz, görüşecek olsaydık, okunacak olmuş, yazılacak olaydı, bilecek olmalı, uyuyacak oluyor, değişecek olsa, bakılacak olur, gelmeyecek olsa, okumayacak olduk, okumayacak olur mu? vb. Biz yukarıdaki örnekler arasından, günümüz Türkçesinde oldukça yaygın kullanılan -yor olacak ve -mış olacak yapıları üzerinde duracak ve bunların bilinen birleşik zamanların dışında anlamlar taşıyan nasıl farklı birleşik zamanlar oluşturduğunu ortaya koymaya çalışacağız. -yor olacak Bu yapıda yer alan yor ve ecek ekleri bilindiği üzere Türkçede bazı basit ve birleşik zaman kuruluşlarında ayrı ayrı kullanılmaktadır: -yor (şimdiki zaman), -yordu (şimdiki zamanın hikâyesi), -yormuş (şimdiki zamanın rivayeti), -yorsa (şimdiki zamanın şartı); -ecek (gelecek zaman), -ecekti (gelecek zamanın hikâyesi), -ecekmiş (şimdiki zamanın rivayeti), -ecekse (şimdiki zamanın şartı) gibi. Bizim incelemeye çalıştığımız -yor olacak yapısı ise yukarıda görülen kip/zaman kavramlarının dışında oldukça farklı bir anlam bildirmektedir: Gelecek yıl üniversiteye gideceğim. (Gelecek zaman) (Söylenen Zaman)-------------------------------- (Üniversiteye gidilecek zaman) Gelecek yıl üniversiteye gidiyor olacağım. (Gelecekte şu an yapılacak) (Söylenen zaman)--------(üniversiteye başlama)---------- (Belirtilen zamanda işin başlayıp devam edeceği tasarlanıyor.) 4

Yarın piknik yapacaksınız. (Gelecek zaman) (Söylenen Zaman)------------------------ (Piknik zamanı) Yarın piknik yapıyor olacaksınız. (Gelecekte şu an yapılacak) (Söylenen Zaman)----------- (Piknik başlayacak)------ (Belirtilen zamanda pikniğin devam edecek olması tasarlanıyor.) Pazartesi günü taşınacağız. (Söylenen Zaman)------------------------ (Taşınma zamanı) Pazartesi günü taşınıyor olacağız (Söylenen Zaman)--------- (Taşınma başlayacak)-------- (Belirtilen tarih geldiğinde taşınma işi sürüyor olacak) Bunların dışında birleşik zamanlardan -yordu (şimdiki zamanın hikâyesi) ile -yormuş (şimdiki zamanın rivayeti) nin Türkçede geçmiş zamanda devam eden olayları anlatmak için kullanıldığı bilinmektedir. Burada geçmiş zamanda meydana gelen olayın, belirtilen zamanda devam ettiği bildirilmektedir. Bu noktadan hareketle Türkçe dil bilgisinde gelecekte belirtilen zamana ulaşıldığında işin devam edeceği anlamını taşıyan bir basit ya da birleşik zaman mevcut değildir. Yani -yordu yapısının gelecek zaman anlamı taşıyan şekli yoktur. Bu zaman ifadesini ancak -yor olacak yapısıyla ifade edebiliriz. Aşağıdaki örneklerde bunu rahatlıkla görebiliriz: Dün saat 3 te çarşıda dolaşıyorduk (Geçmiş zamanda süreklilik) Yarın saat 3 te çarşıda dolaşıyor olacağız (Gelecek zamanda süreklilik) Beni aramışsın, evde uyuyordum. (Geçmiş zamanda süreklilik) Beni ararsan, evde uyuyor olacağım. (Gelecek zamanda süreklilik) Geçen yıl üniversiteye hazırlanıyordu. (Geçmiş zamanda süreklilik) Gelecek yıl üniversiteye hazırlanıyor olacak. (Gelecek zamanda süreklilik) On yıl önce orada yaşıyordular. (Geçmiş zamanda süreklilik) On yıl sonra orada yaşıyor olacaklar. (Gelecek zamanda süreklilik) Ayrıca -yor olacak yapısını hikâye, rivayet ve şart birleşik zamanlarına uyarlayarak katmerli birleşik zamanlar da elde edebiliriz: Şimdi çarşıda dolaşıyor olacaktık. Parkta oturuyor olacaklardı. Đyi çalışsaydı üniversiteye gidiyor olacaktı. Yarın bu saatte evde uyuyor olacakmışsın. Bizi okulda bekliyor olacakmış. Biz gittiğimizde havuzda yüzüyor olacakmışlar. Gitmeye hazırlanıyor olacaksa. Orada yaşıyor olacaksanız. 5

Yukarıdaki örneklere baktığımızda -yor olacak yapısının gelecek zamandan ve şimdiki zamandan farklı bir anlam taşıdığı görülmektedir. Gelecek zamanda işin ileride yapılacağı, şimdiki zamanda işin söylenen anda yapıldığı anlatılır, -yor olacak yapısında ise gelecekte belirtilen zamanda işin başlamış ve devam ediyor olduğu anlatılmaktadır. Yani gelecek zaman gerçekleştiğinde iş devam ediyor olacaktır. Böylece -yor olacak yapısının Türkçede farklı bir kip/zaman kavramı oluşturduğu şüphesizdir. Bu zamana terim olarak Devam eden gelecek zaman veya Gelecek zamanda süreklilik isimleri verilebilir. Bu zamanın kişilere göre olumlu-olumsuz ve soru şekillerini tablo hâlinde şu şekilde gösterebiliriz. Şahıs Olumlu olumsuz Soru I. Tekil kişi gidiyor olacağım gidiyor olmayacağım / gidiyor olacak mıyım? gitmiyor olacağım II. Tekil kişi gidiyor olacaksın gidiyor olmayacaksın / gidiyor olacak mısın? gitmiyor olacaksın III. Tekil kişi gidiyor olacak gidiyor olmayacak / gidiyor olacak mı? gitmiyor olacak I.Çoğul kişi gidiyor olacağız gidiyor olmayacağız / gidiyor olacak mıyız? gitmiyor olacağız II.Çoğul kişi gidiyor olacaksınız gidiyor olmayacaksınız / gidiyor olacak mısınız? gitmiyorolaaksınız III.Çoğul kişi gidiyor olacaklar gidiyor olmayacaklar / gitmiyor olacaklar gidiyor olacaklar mı? -mış olacak Bu yapı (-mış olacak) gelecek zaman anlamı taşıyor gibi görünse de aslında gelecek zamandan oldukça farklı durumlarda kullanılmaktadır. Örnekler: Haftaya bu konuyu bitireceğiz. (Gelecek zaman) (Söyleme Zamanı)------------------------ (Bitirme işi burada yapılacak) Haftaya bu konuyu bitirmiş olacağız.(gelecekte tamamlanmış) (Söyleme Zamanı)-----------(Konu bitecek)------------- (Belirtilen zaman) Hemen yola çıkın, üç saate oraya ulaşacaksınız. (Gelecek zaman) (Söyleme Zamanı)------------------------ (3 saat sonra buraya varılacak) Hemen yola çıkın, üç saate oraya ulaşmış olacaksınız. (Gelecekte tamamlanmış ) 6

(Söyleme Zamanı)--------(3 saat sonra ulaşılacak)---- (Belirtilen zamanda ulaşma işi tamamlanmış olacak.) Yarın odunu taşıyacağız. (Gelecek zaman) (Söyleme Zamanı)------------------------ (odun taşıması burada yapılacak) Yarın odunu taşımış olacağız.(gelecekte tamamlanmış) (Söyleme Zamanı)-----------------(odun taşınmış)----------- (Belirtilen zaman) Birleşik zamanlardan, -mış olacak yapısına nispeten benzeyen, -acakmış (gelecek zamanın hikâyesi) de aslında -mış olacak ifadesinden oldukça farklıdır. Bu farklılığı aşağıdaki örneklerde açıkça görmek mümkündür: Babası yarın sabah Đstanbul a gidecekmiş.(gitme işi yarın yapılacak.) Babası yarın Đstanbul a gitmiş olacak.(gitme işi yarın tamamlanmış olacak.) Haftaya üniversite sınavına gireceklermiş.(sınav haftaya olacak.) Haftaya üniversite sınavına girmiş olacaklar.(belirtilen zamanda sınav tamamlanmış olacak.) Arkadaşlar, bu odunları salı günü taşıyacakmışız. (Odunlar Salı günü taşınacak.) Arkadaşlar, bu odunları salı günü taşımış olacağız. (Salı günü taşıma işi bitmiş olacak.) Hava durumuna göre havalar hafta sonu soğuyacakmış. (Hafta sonu havalar soğuyacak.) Hava durumuna göre havalar hafta sonu soğumuş olacak. (Hafta sonuna gelmeden havalar soğuyacak, hafta sonuna ulaşıldığında havalar soğumuş olacak.) Ayrıca -mış olacak yapısını da hikâye, rivayet ve şart birleşik zamanlarına uyarlayarak katmerli birleşik zamanlar elde edebiliriz: Dün işe başlamış olacaktım. Erken kalksan işi bitirmiş olacaktın. Sınıf süpürülse derse girmiş olacaktık. Hani gitmiş olacaktınız? Gitmeseydi çoktan tanışmış olacaktılar. Yarın buraya gelmiş olacakmışız. Hafta sonuna kadar mektupları göndermiş olacakmışsın. Biz gittiğimizde çıkmış olacakmışlar. Bir aya kadar ölmüş olacakmışım. Bunları işitmemiş olacaksam. Onu sevmiş olacaksan. Eşyaları götürmüş olacaksak. 7

Görüldüğü üzere -mış olacak yapısı da gelecek zamandan farklı anlamlar taşımaktadır. Burada yapılması düşünülen ve gelecekte yapılacak olan iş, gelecekte belirtilen zamanda gerçekleştirilmiş olacaktır. Yani gelecek zamana ulaşıldığında iş tamamlanıp bitmiş olacaktır. Burada -mış olacak yapısı ulaşılacak zamanda işin tamamlanıp, biteceğini belirtirken; gelecek zaman /-ecek/ kipinde ve gelecek zamanın rivayetinde /-ecekmiş/ işin sadece gelecekte yapılacağı bildirilmektedir. Böylece -mış olacak yapısının da Türkçede farklı bir kip/zaman kavramı oluşturduğu ortadadır. Bu zamana da terim olarak Tamamlanmış gelecek zaman veya Gelecekte bitiş isimleri verilebilir. Bu zamanı tablo halinde şöyle gösterebiliriz. Şahıs Olumlu olumsuz Soru I. Tekil kişi gitmiş olacağım gitmiş olmayacağım / gitmiş olacak mıyım? gitmemiş olacağım II. Tekil kişi gitmiş olacaksın gitmiş olmayacaksın / gitmiş olacak mısın? gitmemiş olacaksın III. Tekil kişi gitmiş olacak gitmiş olmayacak / gitmiş olacak mı? gitmemiş olacak I.Çoğul kişi gitmiş olacağız gitmiş olmayacağız / gitmiş olacak mıyız? gitmemiş olacağız II.Çoğul kişi gitmiş olacaksınız gitmiş olmayacaksınız / gitmiş olacak mısınız? gitmemiş olacaksınız III.Çoğul kişi gitmiş olacaklar gitmiş olmayacaklar / gitmemiş olacaklar gitmiş olacaklar mı? SONUÇ Dil bilgisi kitaplarımızda genellikle benzer şeklilerde incelenen birleşik zamanlar konusunun aslında daha genişletilebileceği ve dilimizde farklı zaman ifadeleri taşıyan yapıların mevcut olduğu açıkça görülmektedir. Türkçede ek eylemin (imek fiili) oluşturduğu birleşik zamanların yanı sıra olmak yardımcı eylemi de çeşitli/değişik birleşik zaman çekimleri meydana getirmektedir. Bize göre dilimizin ifade zenginliklerini ortaya koyma açısından, kip ve zaman konusuna olmak yardımcı fiili ile yapılan tüm zamanlar dâhil edilmeli ve bu yönde konuyu geliştirecek çalışmalara bir an önce ağırlık verilmelidir. 8

KAYNAKLAR: AKSAN, Doğan, En Eski Türkçenin Đzlerinde, Simurg Yay., Đstanbul 2000 BANGUOĞLU, Tahsin, Türkçenin Grameri, TDK Yay., Ankara 1998 BĐLGĐN, Muhittin, Anlamdan Anlatıma Türkçemiz, Ankara 2002 DEMĐR, Tufan, Türkçe Dil bilgisi, Kurmay Yayınları, Ankara 2005 EDĐSKUN, Haydar, Türk Dil bilgisi, Remzi Kitabevi, (10. Basım) Đstanbul 2005 ERGĐN, Muharrem, Türkçe Dil bilgisi, Bayrak Yay., Đstanbul 1998 GENCAN, Tahir Nejat, Dil bilgisi, Ayraç Yay., Ankara 2001 GEMALMAZ, Efrasiyap, Standart Türkiye Türkçesi (STT) ile Đlgili Yazılar, Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yay., Erzurum 1994 GÜLSEVĐN, Gürer, Türkiye Türkçesindeki Zaman ve Kip Çekimlerinde Birleşik Yapılar Üzerine, VII. Milletler arası Türkoloji Kongresi, Đstanbul 1999 HENGĐRMEN, Mehmet, Türkçe Dil bilgisi, Engin Yayınevi, Ankara 1997 KORKMAZ, Zeynep, Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), TDK Yay., Ankara 2003 9