REHBERLİK SERVİSİ ANNE-BABA OLMAK Çocuğumuzu; & Artık kendini besleyecek becerilerde olduğu halde, onu beslemeye devam ettiğimizde, & Ters olsa bile ayakkabılarını kendi giymeye heveslendiğinde, düzelterek biz giydirdiğimizde, & Yemekten sonra ellerini yıkayabildiği halde, sabunlu bezlerle ağzını sildiğimizde, & İki bacağını bir paçasına sokarken ufak yardımlarla fırsat vermek yerine, tamamen biz giydirdiğimizde, & Merdiveni kendisi çıkmak istediğinde, kucağımıza alıp yukarı çıkardığımızda, & Eşyalara artık uzanıp dokunabildiğinde, onları toplayıp dolapların içine kaldırdığımızda, & Lokantada küçük bey siz ne yersiniz sorusuna, biz o ızgara yer dediğimizde, & Kafadan bacaklı adam çizdiğinde, öyle adam mı çizilir diyerek 30 yaş becerimizle bir adam çizip etkili bir model olduğumuzu sandığımızda, & Çalan telefonu açmak için hevesle koştuğunda, telefonu elinden kaptığımızda vb. durumlarda, çocuğumuzun büyümesinin ve sağlıklı gelişmesinin en somut ifadelerini görmezlikten geliyoruz demektir. Yaşamımızda önemli dönüm noktaları vardır. Anne-baba olmak ta bunlardan biridir. Bütün anne-babaların her biri kendine özgüdür. Ara sıra bazı sorunlar yaşansa da ebeveynler çocuklarını her koşulda çok severler. Ebeveyn olmak, bir o kadar da kaygı vericidir aslında. Çünkü anne-babalar her zaman en iyisini vermeye çabalarlar. Bu en iyiler aileden aileye değişse de, hem çocuk hem de ebeveynler için kaygıların odak noktasını oluşturur. 1
Şimdi sizlerle birlikte, anne-baba olma serüveninde alınan rollere ve yapılanlara göz atalım... Tüm anne ve babaların ortak hedefi, çocuklarının mutluluğunu sağlayabilmektir. Ancak başarılı, etkin anne-baba olabilmenin ilk koşulu, birey olarak kendi var oluşumuzun değerini bilmektir. Kendine güvenen, değerleri ve yaşama ait amaçları olan, uyumlu ve mutlu bireyler, etkin bireyler yetiştirmede yeterli olabilirler. Önce kendinizi sevin ve beğenin, çocuğunuzu sevmek ve onaylamak bu durumda daha kolaydır. Çocukları büyüten, geliştiren, olumlu değerler yükleyen, öğreten, yaşama hazırlayan evdir, ailedir. Bu nedenle anne ve babalar çocuklarının yaşam kahramanları olarak çok değerlidir. Çocuk sahibi olmakla, üstlenilen toplumsal rollere bir diğeri daha eklenir. Birer eş ya da çocuk olmanın yanında, artık anne-baba rollerine de kavuşulur. Eş rolünün yanında anne ve baba rollerinin sorumluluklarını yerine getirebilmek de çok önemli bir yaşamsal deneyimdir. Ancak başarılı ebeveyn olmanın, kendini çocuklara feda etmek olmadığını unutmamak gerekir. Çocuklar ailemizin en önemli üyesidir demek yerine, çocuğumuz ailemizdeki herkes kadar önemlidir demek ve bu fikri yaşama aktarabilmek daha gerçekçi ve demokrat bir yaklaşım olacaktır. Çocukların avucunun içindeki ailelerden biri olmamak için, birey olarak kendi haklarınıza da saygılı olunmasını sağlayın. Çocukların aile içinde önemli olduğunu sadece sözel olarak ifade etmenin de çocuk açısından bir anlam ifade etmediğini vurgulamak gerekir. Bütün mal varlığınızı çocuğunuzun üstüne yapabilirsiniz, her ay yüklü bir parayı hesabına yatırabilirsiniz, çocuğunuzun geleceği için çok anlamlı olan bu çabanızı, onun küçük yaşlarında anlamasını bekleyemezsiniz. Çocuk onun ilgilendiği şeylerle ilgilendiğinizde, fikrini 2
sorduğunuzda, becerileriyle uyumlu sorumluluklar verdiğinizde, dikkatle dinlediğinizde, nitelikli zaman ayırdığınızda, bazı kararlarınıza ve planlarınıza dahil ettiğinizde vb. sizin kendisini gerçekten önemsediğinizi hisseder ve hem size hem de kendine güven duyar. Anne-baba olmak aktif bir iştir ve sonuçlarını almak zaman ister. Dünyaya bir çocuk getirmek, bireyleri ebeveyn yapmaz. Çocukların fizyolojik anne-babadan daha fazlasına gereksinimi vardır. Nitelikli ebeveynlik yapmayı engelleyen, günlük işlerin yoğunluğu içinde kaybolmuş çok sayıda annebaba vardır. Çocuğun yaşı kaç olursa olsun, anne ve babasına olan gereksinimi yaşam boyu devam eder. Yaşamın bazı kritik dönemleri vardır. Bunlardan biri okul öncesi yıllarıdır. Çocukların fiziksel ve duygusal gereksinimlerinin karşılanması açısından en fazla ebeveyn desteğine gereksinim duyulan yıllardır. Ancak çocukların bebeklik ve okul öncesi dönemleri anne ve babaların statüleri, mesleki gelişme, ekonomik güç oluşturma gibi nedenlerle en yoğun çalışmaları gereken yaşam dönemlerine denk gelmektedir. Dolayısıyla çocukların anne ve babalarına daha fazla gereksinim duydukları dönemde, anne babalar çocuklarıyla ilgilenmek için işlerini yoluna koyup hazır olduklarında da çocuklar artık kendi dünyalarını kurmuş olurlar. Zaman hızla geçer. Çocuklarınızın çocukluğunu kaçırmayın, anne-baba olmak anlamlıdır, ancak anne babalığınızı ertelerseniz, anne babalık yapacağınız çocuklarınızın sizden uzaklaşmasına engel olamazsınız bu da sizi çok üzer. Çocuklar fiziksel olarak temel gereksinimlerinin karşılanması için, bir başkasına bağımlı olarak doğarlar. Beslenmesi, bakımı, temizliği için bir başkasının varlığına duyduğu gereksinim, gelişimsel bir zorunluluktur. Çocuklar bağımlı doğsalar da bağımlı kalmaya istekli değildirler. Yaşlarının ilerlemesiyle gelişen becerileri sayesinde, bir başkasının yardımı olmaksızın kendi temel gereksinimlerini karşılayabilir hale gelen çocuk, bağımsızlaşır. Bu gerçekten yola çıkarak çocuklara, yapabildiklerini göstermek gerekir. Yaşam temel gereksinimlerin karşılanması üzerine kurulmuştur: güven duymak ve güven duyulmak, sevmek ve sevilmek, onaylanmak, ait olmak ve birey olarak var olmak. Çocuklar kendilerine güven duyulmadan önce, başkasına güven duymayı öğrenirler. Bu kişi de genellikle temel fizyolojik gereksinimlerini zamanında ve yerinde karşılayan ebeveynleridir. Çocuğun güven duyduğu kişilerin, anne ve babasının kendisine güven duyduğunu hissetmesine de gereksinimi vardır. 3
Çocukların özgüvenini geliştirmek anne ve babanın sorumluluğundadır. Çocuklar özgüvenleriyle doğmazlar. Çevreleriyle etkileşimleri sonucunda özgüvenlerini geliştirirler. Sosyalleşme sürecindeki çocuk, çok sayıda kişiyle iletişim içine girer. Ancak bu süreçte sürekliliği olan ilişkileri anne, baba ve kardeşleriyle olan ilişkileridir. Bu nedenle aile üyelerinin çocuğun gelişimi ve eğitimi üzerindeki doğal etkisi çok fazladır. Erken çocukluk döneminin ilk yıllarından itibaren çocuğun özgüvenini geliştirmek için, çok sayıda doğal fırsat vardır. Çocuğu riske sokmayacak güvenlik tedbirlerini almak, çocuğun kendini güvende hissedeceği mesafede bulunmak, çocuğu yaşamının ilk adımını atması için cesaretlendirmek ve gülümsemek özgüven desteği için kaçırılmayacak fırsatlardır. Doğallıktan uzaklaşmamak, mükemmel olmaya çalışmamak, anne ve babalığın tadına varmak gerekir. Mükemmel olmaya çalışmak, önemli bir iletişim engelidir. Mükemmelliğe giden yolda olası bir çok olumsuzluk yaşanır. Herkes gibi biz de hata yaparız. Hatamızı kabul etmemiz, çocuklara dürüstlüğü öğretir. Hatalarımızdan dolayı kendimizi ya da diğerlerini suçlamaz isek, suçluluk duygusunu yaşatmayız. İtiraf etmek, özür dilemek, bir şans daha vermek, affetmek önemli değerlerdir. Bazı ailelerde ebeveynler, çocuklarının küçük yaşlarında, anne-babalık yapmaları gerektiğine inanmazlar. Anne babalıklarını daha ileri yaşlara ertelerler. Çocuğun küçük olması nedeniyle, öğrenme yaşantılarının sınırlı olacağı yanılgısı içindedirler. Çocuklarıyla ilgili ilişkileri geliştirmek, paylaşacaklarını paylaşmak için büyümeleri gerektiğini düşünürler. Oğlum bir büyüse de onunla maça gitsem, kızım bir büyüse de onu koluma takıp dolaşsam vb. geleceğe atılan planlar çocukları ebeveynlerinden uzaklaştırır. Anne ve babaların unutmaması gereken nokta, her yaşta çocuklarımızla farklı ama anlamlı bir çok şeyi paylaşabileceğimizdir. Okul öncesi çocuğu, fiziksel, duygusal ve zihinsel büyüme ve gelişmesinin en kritik dönemindedir. En basit tahminle, çocuklarla ebeveynler arasında 20-25 yıllık bir yaşam dönemi farkı vardır. Bu 4
sadece matematiksel bir süreç değildir. Fizyolojik ve psikolojik süreç açısından da bir çok farklılığı beraberinde getirir. Anne babalar da çocuklar da dünya hakkında farklı beklentiler ve gereksinimler içindedirler. Bu farklılıklar, çocukların henüz yetişkin düşünce sistemlerine sahip olmamalarından, farklı şekilde akıl yürütmelerinden ve deneyim, bilgi eksikliklerinden kaynaklanır. Örneğin çocuklar duvarların karalanmaması gerektiğini ya da tuvalet gereksinimini karşılamak için, tuvaletin kullanılması gerektiğini bilerek doğmazlar. Özel bir öğrenme problemi yok ise, çocukların yanlış öğrenme ürünleri, kağıt yerine duvarı boyamak öğrenme problemiyle değil, öğretme ile ilgili yanlış yetişkin tutum, davranış ve yöntemlerinin sonucudur denebilir. Her çocuk parmak izi kadar özeldir. Çocukların güçlü ve desteklenmesi gereken yönleri, doğuştan getirilen ve sonradan kazanılan özellikleri vardır. Çocukları birbirleriyle karşılaştırmak, çocukların doğalarına müdahale etmek anlamına gelir. Ayrıca bu öz benliği zedeleyici bir şeydir, bundan kaçınmak gerekir. Bazı çocuklar kendilerini ifade etme konusunda daha rahattırlar. Bu çocukların aileleri çocuklarını tanımak ve anlamak için, doğrudan bilgi sahibi olabilirler. Ancak bazı çocukların kendilerini ifade etme konusunda daha fazla yardıma gereksinimi vardır. Bu çocukların ailelerinin çocuklarını tanımak ve anlamak için, dolaylı ve daha fazla çaba gerektiren yollar izlemeleri gerekmektedir. Anne ve babaların çocuklarına karşı tutumlarındaki tutarlılık, çocuğa güven verir. Çocukların ilgilerine, gereksinimlerine uygun fırsatlar yaratmak ve çocukların kendi tercihlerini yapabilmelerini sağlamak, çocuğu mutlu ve huzurlu kılar. 5
Anlaşıldığını hisseden çocuk, kendini güvende hisseder. Çocuklar neler hissettiklerini ve düşündüklerini ifadelendirme konusunda biz yetişkinler kadar donanımlı değildirler. Bu yüzden yetişkinlerin çocuklarını anlama konusunda dikkatli ve duyarlı davranması gerekmektedir. Çocukları farklı zamanlarda ve farklı durumlarda gözlemlemek, onları dinlemek ve farklı ifade yolları olduğunu modellemek gerekmektedir. Çocukların hepsi kendi sınırlarını ve dış dünyayı keşfetmek ihtiyacındadırlar. Bu keşif sürecinde çocukların yaşlarıyla uyumlu özgürlüklere ve sınırlılıklara gereksinimi vardır. Çocuklar doğal meraklarını giderecek, kendi kendilerini yenileyecek ve geliştirecek keşiflerini gerçekleştirmek için, anne ve babaları tarafından desteklenmek isterler. Çocuklarımıza vereceğimiz destekler, onların kendi güçlerinin farkına varmalarına yardımcı olmalıdır. Çocukların davranışlarının sonuçları hakkında aldıkları sürekli, tutarlı, açık, net ve somut tepkiler çocukların davranış örüntülerini doğru ve yanlış olarak sınıflandırmalarına ve anlamlandırmalarına neden olur. Yetişkin sorumluluğu, çocuklara problemlerden arınmış suni ortamlar sunmak değil, problemleri farkına varma duyarlılığını geliştirmek, problemlerle baş etme cesareti ve becerisi kazandırmaktır. 6
Çocukların kendileriyle gurur duymalarını sağlamak gerekir. Oysa ki bir çok yetişkin kendilerinin çocuklarıyla gurur duymasını daha fazla önemser bu da çocuğu dıştan denetimli güç geliştirmeye yöneltir. Tabi ki ebeveynlerin çocuklarıyla gurur duyması önemlidir. Ancak çocuğun kendisiyle gurur duyması; olumlu benlik, özsaygı ve özgüven geliştirmesinde önemli rol oynar. Anne-babalık serüveninizde kolaylıklar ve keyifli paylaşımlar dileğiyle Çocukların diliyle kendi gelişimleri... BEN OLMAK NASIL BİR ŞEY Yapabildiğim şeylere inanamıyorum! Merdivenden inip çıkmam yıllarımı alıyordu ve tişörtümü giyebilmek benim için çok zordu. Artık pek çok şey yapabiliyorum ve bu çok hoşuma gidiyor, özellikle de senin gurur duyduğunu gördüğüm zaman. Aslında bütün bunları yapabilmemin en iyi tarafı da bunu sana göstermek. Hızla kaçarken, ağaca tırmanırken veya resim çizerken beni seyretmene bayılıyorum. Gülümsediğin ve iyi bir iş çıkardığımı söylediğin zaman kendimi çok mutlu hissediyorum. Bazen eskisi gibi bana dikkat etmediğin için sana kızıyorum. Hep düştüğüm, kötü şeyler yaptığım ve duvarlara resimler çizdiğim zamanlar sen hep benim yanımdaydın. Artık büyük bir insan olduğum için, beni yalnız bırakıyorsun ve başka şeylerle ilgileniyorsun. Telefonla konuşuyorsun ya da yemek yapıyorsun. Eğer kendi kendime oyun oynuyorsam veya eğleniyorsam pek umurumda değil. Ama bazen korkuyorum ve kendimi yalnız hissediyorum. İşte o zaman benim yanımda olmanı ve benimle ilgilenmeni istiyorum. Eğer hemen yanıma gelmezsen bu beni çok üzebilir. Telefonla konuşmak istediğini biliyorum, ama benim de senin ilgine ihtiyacım var! Büyük çocuklar gibi anaokuluna gitmeyi seviyorum. Arkadaşlarımla oynuyorum, gün boyu çok eğleniyoruz. Ama seni özlüyorum ve bazen de beni almaya gelmezsin diye korkuyorum. Her zaman beni almaya geleceğini yavaş yavaş öğreniyorum ve buna çok seviniyorum. 7
Günün sonunda kendimi epey yorgun hissediyorum. Koşturmayı çok seviyorum, ama ne zaman duracağımı bilmek zor. Yorulduğum zaman senin yardımına ihtiyacım oluyor. Her gece aynı şeyleri yaptığımız zaman çok seviniyorum: Banyo yapıyoruz, dişlerimizi fırçalıyoruz, pijamalarımızı giyiyoruz ve kitap okuyoruz. Bunlar uykumu getiriyor ve hala uyumadan önce senin kucağına yatmayı seviyorum. Kendimi güvende hissediyorum ve sakinleşiyorum. Mızmız olabiliyorum bazen ve hatta sana, Sudan nefret ediyorum. gibi kötü şeyler söyleyebilirim. Ama sen benim için hala en önemli kişisin ve yeni arkadaşlarımı sevsem bile seninle zaman geçirmek en sevdiğim şey. 8