CEP TELEFONLARINA YÖNELİK İTHALATTA KORUNMA ÖNLEMLERİ UYGULANMASINA DAİR SORUŞTURMA NOKIA KOMÜNİKASYON A. Ş. 17 Mart 2015 Tanburi Ali Efendi Sokak No: 13 Kat:1 Etiler, 34337 İstanbul Tel: 0212 3506400 Faks: 0212 3516345
İçindekiler İçindekiler... 2 Nokia/Microsoft Hakkında... 3 I. Türkiye de Cep Telefonu Sanayisinin Genel Durumu... 3 A. İthalat, İhracat ve Üretim... 3 B. Cep Telefonuna Yönelik Talep Artışını Etkileyen Faktörler... 8 II. Korunma Önlemlerine İlişkin Hukuki Analiz... 13 A. Dünya Ticaret Örgütü Mevzuatının Soruşturma Bakımından Uygulanabilirliği... 13 B. Öngörülemeyen Gelişmeler... 13 C. Cep Telefonu İthalatının Artışı... 14 D. Ciddi Zarar/Ciddi Zarar Tehdidi... 18 E. Nedensellik Bağı... 21 III. Başvuru Sahibinin İddialarının Değerlendirilmesi... 23 IV. Sonuç ve Talepler... 24 Kaynakça... 25 2
Nokia/Microsoft Hakkında Cep telefonu ithalatında koruma önlemleri uygulanmasına ilişkin olarak Ekonomi Bakanlığı nezdinde yürütülen bu soruşturma adet bakımından %9,2 ve değer bakımından %4,3 lük pazar payına sahip bir cep telefonu ithalatçısı olarak Nokia Komünikasyon A.Ş yi ( Nokia ) güçlü bir şekilde etkilemektedir. Ayrıca belirtmek gerekir ki, Microsoft Corporation ( Microsoft ) geçtiğimiz yıl içinde Nokia nın cihaz ve servis bölümünü satın almıştır. Bu durumun sonucu olarak Nokia, Microsoft un bağlı şirketi haline gelmiştir. Nokia nın satın alınması ile birlikte Microsoft, dünyadaki en büyük cep telefonu üreticilerinden biri konumuna gelmiştir. Microsoft, bütün gelir grupları tarafından alınabilecek türde ve ulaşılabilirlikte cep telefonları ve bu cep telefonları için yazılımlar üretmektedir. Microsoft un yazılım platformu aynı zamanda uygulama geliştiricilerine yarattıkları uygulamaları burada yayınlama fırsatı tanıyarak, büyük bir uygulama ekonomisi yaratmaktadır. Aynı zamanda Microsoft un yeni Windows işletim sistemi bu uygulamaların her türlü cihazda (bilgisayar, tablet ve cep telefonu) kullanılabilir olmasını sağlayarak söz konusu cihazlar arasındaki fonksiyonel farklılıkları azaltmaktadır. Yukarıda da belirtildiği üzere Nokia/Microsoft bir cep telefonu ithalatçısıdır. Aşağıda yer alan süreç Türkiye deki cep telefonlarına ilişkin olarak tedarik sürecini özetlemektedir: Anlaşmalı müşteri/dağıtıcı, resmi ithalatçı olan Nokia dan ürün siparişi verir. Nokia söz konusu ürünleri Finlandiya da kurulu bir tüzel kişilik olan Microsoft Mobile Oy den sipariş verir. Microsoft Mobile Oy söz konusu ürünleri uluslararası fabrikalardan sipariş verir ve bu ürünleri Nokia ya satıp, Türkiye ye gönderir. Nokia, Türkiye de gümrük işlemlerini tamamlar. Ürünler gümrükten çıktıktan sonra, Nokia ürünleri dağıtıcılara teslim eder ve faturalarını düzenler. Dağıtıcılar ürünleri kanaldaki bayilere teslim eder ve faturalarını düzenler. Müşteri bayilerden ürünü satın alır. I. Türkiye de Cep Telefonu Sanayisinin Genel Durumu A. İthalat, İhracat ve Üretim Günümüzde Türkiye de cep telefonu sanayisi daha önce hiç olmadığı kadar güçlü konumdadır. Yerli üretim ve ihracat rakamları bugüne kadarki en yüksek seviyelere ulaşmıştır. Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanı nın açıklamalarına göre, yerli cep telefonu üretimi 2014 yılında bir önceki yıla 3
kıyasla % 208 yükselmiştir. Bakan aynı zamanda ithalat rakamlarında ve yolcular tarafından yurtdışından getirilen cep telefonu sayılarında düşüş olduğunu belirtmiştir. Söz konusu açıklamalarda ayrıca Vestel, Turkcell ve Vodafone gibi yerli üreticilerin 2015 yılı içerisinde yaklaşık 3 milyon adet 4G kapasiteli cep telefonu üreteceklerine yönelik tahminler yer almaktadır 1. Açıklamalarda yer alan tahmini rakamlar dikkate alındığında, yerli cep telefonu sanayisinin gelişmesine ilişkin olumlu düşüncelerin mevcut olduğu söylenebilmektedir. Cep telefonu sektörünün mevcut durumunun doğru bir şekilde ölçülebilmesi ve sektörün içinde bulunduğu şartların anlaşılabilmesi için, belli başlı istatistiklerin incelenmesi gerekmektedir. Aşağıda Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu ( BTK ) ve Türkiye İstatistik Kurumu ( TÜİK ) tarafından açıklanan cep telefonunda yerli üretime, ithalata, ihracata ilişkin verileri ortaya koyan grafikler yer almaktadır. 70.000.000 İhracat (TL) 60.000.000 50.000.000 40.000.000 30.000.000 İhracat (TL) 20.000.000 10.000.000 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Cep telefonu ihracat değerlerine ilişkin TÜİK istatistikleri 1 http://www.tk.gov.tr/sayfa.php?id=415 03.02.2015 4
Milyon İthalat (TL) 6 5 4 3 İthalat (TL) 2 1 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Cep telefonu ithalat değerlerine ilişkin TÜİK istatistikleri 250.000 İhracat (Miktar) 200.000 150.000 100.000 İhracat (Miktar) 50.000 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Cep telefonu ihracat miktarlarına ilişkin TÜİK istatistikleri 5
18.000.000 İthalat (Miktar) 16.000.000 14.000.000 12.000.000 10.000.000 8.000.000 İthalat (Miktar) 6.000.000 4.000.000 2.000.000 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Cep telefonu ithalat miktarlarına ilişkin TÜİK istatistikleri 2 Yukarıdaki grafikler incelendiğinde, akıllı telefon konseptinin ortaya çıkmasına bağlı olarak artan cep telefonu fiyatlarının hem ihracat hem ithalat değerlerini etkilediği görülmektedir. Örneğin; 2010 ve 2013 yıllarına ait ihracat miktarlarının neredeyse aynı olmalarına rağmen, ihracat değerleri arasındaki fark iki katına çıkmıştır. Aynı durum ithalat için de geçerlidir. Örneğin; 2011 yılının ithalat miktarı 2013 yılı miktarından yaklaşık 2 milyon daha azken, 2013 yılının ithalat değerleri 2011 yılının değerlerinin iki katından daha fazladır. Değerlendirilmesi gereken bir diğer husus da cep telefonu ihracatı miktarının son üç yılda düzenli olarak artış göstermesine rağmen ithalat miktarının yaklaşık olarak 2 milyon adet azalmış olmasıdır. İthalat miktarındaki bu düşüş, yerli üretimin gelişmesi, sebeplerle açıklanabilmektedir. pazardaki doygunluk ve ek vergiler gibi 2 http://www.tuik.gov.tr/prehaberbultenleri.do?id=18575 04.02.2015 6
18.000.000 İthalat Başvuruları (Miktar) 16.000.000 14.000.000 12.000.000 10.000.000 8.000.000 6.000.000 4.000.000 İthalat Başvuruları (Miktar) 2.000.000 0 2010 2011 2012 2013 2014 Cep telefonu ithalatında başvurulara ilişkin BTK istatistikleri 1.200.000 Üretim Başvuruları (Miktar) 1.000.000 800.000 600.000 400.000 Üretim Başvuruları (Miktar) 200.000 0 2010 2011 2012 2013 2014 Cep telefonu üretiminde başvurulara ilişkin BTK istatistikleri 3 Yukarıda verilen ithalata ve üretime ilişkin BTK verilerinden de açıkça anlaşılabileceği üzere, ithal edilmiş cep telefonu sayısı ile pazarda mevcut toplam cep telefonu sayısı arasındaki oran (ithalat + üretim) son yıllarda düşüşe geçmiştir. Aşağıda bulunan grafikte bu durum açıkça gösterilmektedir: 3 http://www.tk.gov.tr/kutuphane_ve_veribankasi/istatistikler/ekbhchi.php 05.02.2015 7
100% 99% 98% 97% 96% 95% 94% 93% 92% 91% 90% İthal edilmiş cep telefonu sayısının pazarda mevcut toplam cep telefonu sayısına oranı 2011 2012 2013 2014 Oran Yukarıda gösterilen BTK istatistikleri Türkiye de cep telefonu sektörüne ilişkin kamuya açık en güncel verileri ortaya koymaktadır. Her cihazın IMEI numarasının BTK ya kaydedilmesi zorunluluğu göz önüne alındığında, BTK istatistiklerinin elde bulunan en sağlıklı istatistikler olduğu kabul edilmelidir. BTK ya yapılan İthalat başvuru sayıları göstermektedir ki 2013 yılına kıyasla 2014 yılında cep telefonu ithalatında bir azalma söz konusudur. Öte yandan, 2013 yılına kıyasla 2014 yılında yerli cep telefonu üretiminde yaklaşık 3 kat büyüme gözlenmektedir. Bu durum yerli cep telefonu sanayisinin hızlı bir şekilde geliştiğini göstermektedir. Yukarıda da belirtildiği üzere yerli cep telefonu üretiminde yaşanan bu önemli büyümeye Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanı tarafından da değinilmiştir. Yukarıda gösterilen grafiklerden de anlaşılacağı üzere, yerli cep telefonu sanayisi iç talebi karşılamaktan uzaktır. Bu nedenle Türkiye deki tüketici talebini karşılamak için cep telefonu ithalatına ihtiyaç duyulmaktadır. Cep telefonu ithalatı tüketicilerin hem ürün seçeneklerine sahip olmasını hem de en güncel teknolojiye erişebilmelerini sağlamaktadır. Ek olarak rekabetçi bir ortam, yerli ve yabancı üreticilerin yenilikçiliğini arttırmaktadır. Korunma önlemleri uygulanması halinde cep telefonu fiyatlarının artması, ürün seçeneklerinin azalması ve son teknolojiye erişimin kısıtlanması nedenleriyle nihai olarak yalnızca Türk tüketiciler zarar görecektir. B. Cep Telefonuna Yönelik Talep Artışını Etkileyen Faktörler Akıllı Telefon Konseptinin Gelişimi: 2007 yılında akıllı telefon adı altında büyük ekranlı, yüksek işlem gücüne ve hızlı internet kapasitesine sahip yeni bir cep telefonu konsepti ortaya çıkmıştır. Akıllı 8
telefon konsepti aynı zamanda ulaşım, sağlık, iletişim gibi farklı alanlarda çok çeşitli servislerin kullanıcılara ulaşmasını sağlayan milyonlarca uygulamanın geliştirilmesine imkân vermiştir. Akıllı telefonların ve uygulamaların gelişmesi bugün hala büyümekte olan yeni bir cep telefonu pazarının oluşmasına yol açmıştır. Aşağıda yer alan tabloda çeşitli ülkelerdeki akıllı telefon penetrasyonuna yönelik veriler gösterilmektedir: 2013 2011 ABD Birleşik Krallık Turkiye İspanya Hollanda Güney Kore Italya İsrail Almanya Fransa 0 10 20 30 40 50 60 70 80 Bu veriler Our Mobile Planet isimli araştırmadan alınmıştır. Tablodan da görülebileceği üzere son yıllardaki hızlı ekonomik büyümeye rağmen Türkiye, bilgi toplumuna dönüşüm sürecinin en önemli unsurlarından biri olan akıllı telefon penetrasyonunda diğer ülkelerin gerisinde kalmaktadır. Türkiye nin nüfus artışı: Geçtiğimiz altı yılda Türkiye nin nüfusu yaklaşık 6 milyon artmıştır. Bu artış özellikle 15-65 yaş grubuna yansımıştır. Ayrıca 0-14 yaş grubunda da küçük bir artıştan bahsetmek mümkündür. Türkiye deki cep telefonu kullanım yaşının 2014 itibariyle 9 a düşmesinin de etkisiyle cep telefonu pazarının geçtiğimiz 6 yılda yaklaşık 7 milyon büyüdüğünü, dolayısıyla cep telefonuna yönelik talebin önemli ölçüde arttığını söylemek mümkündür. Aşağıda yer alan tabloda Türkiye nin nüfus artışına yönelik veriler sunulmaktadır: 9
90.000.000 80.000.000 70.000.000 60.000.000 50.000.000 40.000.000 30.000.000 Yaş 65 - Yaş 15-64 Yaş 0-14 20.000.000 10.000.000 0 2007 2013 Türkiye nin ekonomik büyümesi: Türkiye 2002 yılından itibaren hızlı bir ekonomik büyüme sürecine girmiştir. Bunun sonucu olarak toplumun alım gücü ve refah düzeyi yükselmiştir. Aşağıda yer alan Dünya Bankası verilerinde söz konusu büyüme gösterilmektedir. Yıl Gayri Safi Milli Hasıla Kişi Başına Düşen Gelir 2002 232,5 Milyar USD 3.576 USD 2007 647,2 Milyar USD 9.312 USD 2013 820,2 Milyar USD 10.945 USD Yukarıda verilen verilerden de anlaşılabileceği üzere Türkiye gayri safi milli hasılasını, nüfusundaki yüksek artışa rağmen, yükseltmeyi başarmıştır. Bu, kişi başına düşen gelirin artmasına ve bireylerin alım gücünde ve refah seviyesinde yükselmeye neden olmuştur. Son dönemde yaşanan bu zenginleşme Türkiye de bireylerin bilgi teknolojilerine ulaşmalarını ve akıllı telefonları satın almalarını kolaylaştırmıştır. Ek olarak, ekonomik faaliyetlerin artmasının akıllı telefon kullanımı da dâhil olmak üzere bilgi teknolojilerine duyulan ihtiyacı artırdığı gibi bilgi teknolojilerinin daha fazla kullanılmasının da üretim ve işletmelerdeki büyümeyi arttırdığını söylemek mümkündür. Akıllı telefonların birtakım bilgisayar fonksiyonlarını yerine getirebilmesi: Akıllı telefonların gelişmesi ile daha önce sadece bilgisayarlar tarafından gerçekleştirilen bazı fonksiyonlar mobil 10
cihazlar tarafından da gerçekleştirilebilir hale gelmiştir. Bireyler böylece bilgisayar yerine cep telefonu satın almaya meyil göstermeye başlamışlardır. Bu durum dünya genelinde bilgisayar satışlarında bir azalmaya ve cep telefonu satışlarında bir artışa neden olmaktadır. Bu duruma aynı zamanda Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Planı Taslağı nda da yer verilmektedir. 4 Dolayısıyla cep telefonlarına yönelik tüketici talebindeki değişikliklerin öngörülmüş olduğunu söylemek mümkündür. Bu durum konuya ilişkin olarak öngörülmeyen gelişme iddiasının önüne geçmektedir. 5 Sosyal ağların ve sosyal medyanın popülerliği: Son zamanlarda yaşanan bir diğer gelişme sosyal ağların ve sosyal medyanın popülerliğinin önemli ölçüde artmasıdır. Bugün, en büyük sosyal ağ şirketi olan Facebook un 1 milyardan fazla kullanıcısı bulunmaktadır. Sosyal ağlarda yaşanan bu gelişmeler bireyleri akıllı telefon kullanımına yönelten önemli bir etmendir. Bunun sebebi bireylerin akıllı telefonları aracılığıyla her yerden kolaylıkla sosyal ağlara ulaşabilmeleri ve içerik paylaşabilmeleri ve tüketebilmeleridir. Günümüzde mobil cihazların sosyal ağlara erişimde en önemli araç haline geldiğini söylemek mümkündür. Mobil internetin gelişmesi: Cep telefonları akıllı telefonların ve uygulamaların gelişmesiyle internete ulaşımda en önemli cihaz haline gelmiştir. Mobil internete yönelik talebe paralel olarak geçtiğimiz yıllarda mobil internet altyapısı önemli ölçüde gelişme göstermiştir. Aşağıda yer alan tablolarda mobil internet kullanımına ve abonelere ilişkin veriler yer almaktadır. İnternet Bağlantısının Türü 2013 2014 Genişbant Bağlantı %46,5 %57,2 Genişbant Kablo (ADSL, kablolu TV altyapısı kullanan kablolu internet, fiber, vb.) Mobil genişbant (3G, cep telefonu / akıllı telefon ya da modem) %35,6 %37,9 %20,1 %37,0 Darbant Bağlantı %6 %6,0 TÜİK, Hanehalkı Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması (2013, 2014) 6 4 Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Planı Taslağı, s. 27, http://www.bilgitoplumu.gov.tr/wpcontent/uploads/2014/04/bilgi_toplumu_stratejisi_ve_eylem_plani_taslagi_2014_2018.pdf 20.02.2015. 5 Bknz. Öngörülemeyen Gelişmeler başlığı. 6 http://www.tuik.gov.tr/prehaberbultenleri.do?id=16198 04.02.2015 11
3G Abone Sayısı 58.000.000 56.000.000 54.000.000 52.000.000 50.000.000 48.000.000 46.000.000 3G Abone Sayısı 44.000.000 42.000.000 2013-3. çeyrek 2013-4. çeyrek 2014-1. çeyrek 2014-2. çeyrek 2014-3. çeyrek 31 Aralık 2013 tarihi itibariyle 0-9 yaş grubu hariç Türkiye nin nüfusu 64.190.215 kişidir. Mobil İnternet Kullanım Sayıları 90.000 80.000 70.000 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 Mobil Internet Kullanım miktarı, (Tbyte) 10.000 0 2013-3. çeyrek 2013-4. çeyrek 2014-1. çeyrek 2014-2. çeyrek 2014-3. çeyrek Özetlemek gerekirse, tarafımızca aşağıda sayılan sebeplerin cep telefonlarına yönelik talebi arttırdığı düşünülmektedir: Türkiye de soruşturmaya konu olan ürününün hitap ettiği pazardaki 7 milyonluk nüfus artışı ve genellikle genç nesillerin söz konusu ürünü satın alma konusunda daha istekli olması, 2002 den bu yana Türkiye ekonomisinin önemli ölçüde ve kararlı bir şekilde büyümesi, Akıllı telefonların ortaya çıkması ve popülerleşmesi, 12
Bilgisayarların yerini aynı fonksiyonları yerine getirebilen akıllı telefonların alması, Sosyal ağların ve sosyal medyanın popülerleşmesi. II. Korunma Önlemlerine İlişkin Hukuki Analiz Bu bölümde, ithalatta koruma önlemlerinin uygulanabilirliğine ilişkin ulusal ve uluslararası mevzuat kapsamında detaylı bir inceleme yapılacaktır. A. Dünya Ticaret Örgütü Mevzuatının Soruşturma Bakımından Uygulanabilirliği Bilindiği üzere, Türkiye Dünya Ticaret Örgütü ( DTÖ ) üyesi olup, Dünya Ticaret Örgütü nün uluslararası antlaşmaları ile bağlıdır. Anayasa nın 90. maddesi uyarınca, usulüne göre yürürlüğe konulmuş uluslararası antlaşmalar kanun hükmündedir. Türkiye nin Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Antlaşması ( GATT ) ve Korunma Önlemleri Antlaşması na ( Antlaşma ), taraf olduğu göz önünde bulundurulduğunda, her iki mevzuatın da kanun hükmünde olduğu ve soruşturmayı yürüten makamın İthalatta Korunma Önlemleri Yönetmeliği ne ( Yönetmelik ) ek olarak söz konusu antlaşmaları da uygulaması gerektiğini söylemek mümkündür. Danıştay ın birçok kararında, 7 Türk hukukunda korunma önlemlerinin Korunma Önlemleri Antlaşması içerisinde düzenlendiği kabul edilmektedir. Sonuç olarak GATT ve Antlaşma nın soruşturma kapsamında uygulanabilirliği hususunda hiç bir şüphe bulunmamaktadır. B. Öngörülemeyen Gelişmeler GATT madde XIX, beklenmedik ithalat artışlarına karşı korunma tedbirleri alınmasını gerektiren sebeplerin öngörülemeyen gelişmeler olması şartını aramaktadır. Bununla birlikte Antlaşmada öngörülemeyen gelişme şartı yer almamaktadır. Bu sebeple doktrinde öngörülemeyen gelişmeler şartının uygulanabilirliğine ilişkin tartışmalar bulunmaktadır. Bununla birlikte Uyuşmazlık Çözüm Organı (Appellate Body) ( AB ) kararlarında, GATT ve Antlaşmanın birlikte uygulanacağı belirtilmektedir. 8 Öngörülemeyen gelişmeler şartının yerine getirilmesinde, soruşturmacı ülke (Türkiye) tarafından aşağıda yer alan soruların gerekçeleri ile birlikte cevaplandırılması gerekmektedir: 9 İthalatta artışa sebep olan gelişmeler neden öngörülemeyen gelişmeler olarak nitelendirilmiştir? 7 Danıştay 7. Daire, Esas No: 2008/3687, Karar No: 2009/2639, Tarih 27.5.2009; Danıştay 7. Daire, Esas No: 2005/3096, Karar No: 2008/1303, Tarih: 28.2.2008; Danıştay 7. Daire Esas No: 2006/757, Karar No: 2008/4038, Tarih: 16.10.2008. 8 AB Report, Korea Dairy para. 77; Panel Report, Argentina Footwear, para. 8.69. 9 AB Report, Argentina Footwear, para. 88. 13
Söz konusu öngörülemeyen gelişmeler nasıl ithalatta zararlı bir artışa neden olmuştur? AB vermiş olduğu kararlarda, soruşturma raporunda öngörülemeyen gelişmelere ilişkin olarak yeterli seviyede gerekçelendirme yapılamaması halinde uygulanan korunma önlemlerinin hukuka aykırı olduğunu kabul etmektedir. 10 Ayrıca AB kararlarında, ulusal makamların verecekleri kararların, öngörülemeyen gelişmelerin yerli sanayiye zarar verecek ya da zarar verme tehdidi oluşturacak seviyede ithalatta artışa sebep olduğunu gösteren veriler ile desteklemesini öngörmektedir. 11 Bu yaklaşım açıkça göstermektedir ki öngörülemeyen gelişmelere yönelik ispat yükü soruşturmacı ülke yani Türkiye üzerindedir. İçtihatlarda tüketicilerin taleplerinde değişiklik, beklenmeyen gelişme olarak kabul edilmemektedir. 12 Bir başka olayda, Asya ve Rusya da yaşanan ekonomik krizlerin güçlü Amerikan ekonomisi ve Doları ile birlikte çeliğin diğer pazarlara yönelmesine sebep olması öngörülemeyen gelişme olarak nitelendirilmiştir. 13 İlgili ürünün uluslararası fiyatlarında düşme, 14 rakiplerin iş stratejilerindeki değişiklikler, 15 üretimde, stoklarda ve fiyatlarda dalgalanmalar yaşanması 16 durumları da öngörülemeyen gelişmeler olarak kabul edilmemiştir. Bu soruşturma kapsamında tarafımız tüketicilerin talepleri, teknolojik gelişmeler, bilgi toplumuna dönüşme sürecindeki devlet politikaları, nüfus artışı ve ekonomik büyüme olarak sıralanabilecek cep telefonu ithalatının artmasını sağlayan etmenlerin Türk makamlarınca öngörüldüğü kanaatindedir. Bu nedenle sayılan sebeplerin korunma önlemleri uygulanması bakımından hukuki dayanak olarak kabul edilemeyeceği düşünülmektedir. C. Cep Telefonu İthalatının Artışı GATT ın 19. maddesi ve Antlaşma nın 2.1 numaralı maddesi İthalatta korunma önlemlerinin uygulanabilmesi için soruşturma konusu malın ithalatının mutlak ya da nispi olarak artmış olması şartını aramaktadır. Bilindiği üzere ithalatın mutlak anlamda artışı, ithal edilen mal miktarının artması anlamına gelmektedir. İthalatın nispi artışı ise piyasadaki ithal mal oranının yerli mal oranına kıyasla artış göstermesidir. İthalatın mutlak ve nispi artışı tespit edilirken cevaplanması gereken bir takım sorular bulunmaktadır. Bunlar ithalatın ne kadar arttığı, ithalat artışında değerin mi sayının mı baz 10 AB Report, US Lamb, para. 73; Panel Report, Chile Price Band, paras 7.135 7.138. 11 Panel Report, US Steel Products, para. 10.121-10.123. 12 GATT Report, US Fur Felt Hats, para. 11. 13 AB Report, US Steel Products, para. 308. 14 Panel Report, Chile Price Band, para. 7. 139. 15 Panel Report, US Lamb, para. 7. 36. 16 Panel Report, Argentina Peaches, para. 7.30. 14
alınması gerektiği, ithalat artışının incelenmesi için ne uzunlukta bir zaman dilimi belirlenmesi ile hangi tür ithalatların değerlendirme içine katılması gerektiğidir. Doktrinde yerli üreticiler tarafından yapılan ithalatların belirlenerek ithalat artışı belirlenmesinde herhangi bir manipülasyona yol açılamaması için söz konusu ithalatın soruşturma kapsamı dışında tutulması gerektiği belirtilmektedir. 17 Başka bir öneri ise yalnızca öngörülemeyen gelişmeler ve GATT yükümlülükleri etkisinden kaynaklanan ithalatın söz konusu soruşturma kapsamında değerlendirilmesi gerektiğidir. 18 AB tarafından verilmiş olan bir kararda, korunma önlemlerinin her türlü ithalatı kapsayacak şekilde bir korunma mekanizması olarak nitelendirilemeyeceği; sadece öngörülemeyen gelişmelerden ve GATT ın yükümlülüklerinin etkisinden kaynaklanan, öngörülemeyen ya da beklenmedik ithalat artışlarını kapsayacak şekilde uygulanabilecekleri ifade edilmektedir. 19 Bu doğrultuda tarafımızca, yerli üreticiler tarafından yapılan ithalatların ve öngörülemeyen gelişmeler ya da GATT ın yükümlülüklerinin etkisinden kaynaklanmayan ithalat artışlarının yürütülecek soruşturma kapsamında değerlendirilme dışında bırakılması talep edilmektedir. Gerek DTÖ mevzuatında gerekse Yönetmelik te artışın ithal edilen malların değeri üzerinden değil miktarı üzerinden değerlendirilmesi gerektiği kabul edilmektedir. Nitekim DTÖ tarafından verilen bir kararda 20 ulusal makamlar ve DTÖ panelleri tarafından yapılacak olan değerlendirmelerde ithal edilen ürünlerin değerlerinin değil miktarlarının göz önünde bulundurulması gerektiği belirtilmektedir. AB tarafından verilmiş bir kararda söz konusu ithalat artışının ciddi zarar verecek ya da ciddi zarar tehdidi oluşturacak şekilde yakın zamanda, ani, net ve önemli boyutta olması gerektiği belirtilmektedir. 21 DTÖ mevzuatında yer alan bu kriterler ile ithalatçı konumundaki ülkelerin korunma önlemlerini acil durumlarda uygulamalarına imkân vermeye çalışılmaktadır. 22 Söz konusu kriterlerin uygulanmasına yönelik bir örnek vermek gerekirse, bir uyuşmazlıkta soruşturma dönemi sonunda mutlak anlamda ithalatın 124 milyon Pound dan 177 milyon Pound a yükselmesinin ve nispi ithalat oranının %100,6 dan %145,4 e çıkmasının yukarıda sayılan kriterlerin sağlanması için yeterli olduğu kabul edilmiştir. İthalattaki artışın ani olması, artışın kısa bir sürede ve yüksek miktarda gerçekleşmiş 17 Fernando Pierola, The Challenge of Safeguards in the WTO, Cambridge University Press, 2014, s. 165. 18 Pierola, a.g.e., s. 167. 19 AB Report, Argentina Footwear, para. 131 20 Panel Report, Argentina Footwear, para. 8.152. 21 AB Report, Argentina Footwear, para. 131. 22 AB Report, Korea Dairy, para. 86; AB Report, Argentina Footwear para. 93. 15
olması anlamına gelmektedir. 23 Hemen belirtmek gerekir ki DTÖ kararlarında bir ürünün uzun süredir giderek popülerleşmesinin ve buna bağlı olarak ithalatının artmasının ani artış olarak sınıflandırılamayacağı belirtilmektedir. Zira bu durumun derhal müdahale edilmesi gereken acil bir durum oluşturmadığı açıktır. Bu nedenle bir acil durum önlemi olan korunma önlemlerinin söz konusu durumlar için kullanılması doğru olmayacaktır. 24 İthalat artışının yeni gerçekleşip gerçekleşmediğinin tespiti için AB nin vermiş olduğu bir kararda da belirtildiği gibi soruşturma periyodunun yakın geçmişi kapsaması gerekmektedir. 25 Bu konuda genel kanı her olaya özgü değerlendirme yapılması gerektiği şeklinde olmasına rağmen, AB nin konuya ilişkin bir kararında soruşturma periyodunun 5 yıl olarak belirlenmesi ithalattaki artışın yeni gerçekleşmesi kriterine aykırı bulunmuş ve söz konusu sürenin çok uzun olduğuna hükmedilmiştir. Buna ek olarak soruşturma süreci en güncel verileri kapsamalı ve bu veriler mutlaka milli makamlar tarafından değerlendirmeye alınmalıdır. Bu doğrultuda tarafımızca soruşturma periyodunun 2011 yılından itibaren başlaması önerilmektedir. Kanaatimizce bu süre DTÖ kriterleri kapsamında ithalatın genel durumunu gözlemleyecek kadar uzun ve aynı zamanda yakın geçmişten eskiye gitmeyecek şekilde kısadır. Yönetmelik in 7/1/a numaralı maddesine göre soruşturma sırasında yapılacak incelemede mutlak ithalat rakamı itibarıyla ya da yerli üretime veya tüketime göre nispi olarak bir artış olup olmadığının değerlendirilmesi gerekmektedir. Görüldüğü üzere söz konusu hüküm DTÖ mevzuatı ile uyumluluk arz etmektedir. Buna ek olarak taraf olunan milletlerarası sözleşmelerin kanun gücünde olduğu göz önüne alındığında DTÖ mevzuatının da bağlayıcı olduğunu belirtmek gerekmektedir. Aşağıdaki grafiklerde cep telefonlarının ithalatının mutlak anlamda artışına ilişkin BTK ve TUİK in verilerine yer verilmektedir: 23 Panel Report, US Wheat Gluten, para. 8.32. 24 Panel Report, Argentina Footwear, para. 8.162. 25 AB Report, Argentina Footwear, para. 130. 16
18.000.000 İthalat (Miktar) 16.000.000 14.000.000 12.000.000 10.000.000 8.000.000 İthalat (Miktar) 6.000.000 4.000.000 2.000.000 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Cep telefonu ithalat miktarlarına ilişkin TÜİK istatistikleri 18.000.000 İthalat Başvuruları (Miktar) 16.000.000 14.000.000 12.000.000 10.000.000 8.000.000 6.000.000 4.000.000 İthalat Başvuruları (Miktar) 2.000.000 0 2010 2011 2012 2013 2014 Cep telefonu ithalatında başvurulara ilişkin BTK istatistikleri Cep telefonları ithalatının nispi artışına ilişkin BTK verilerinden yola çıkılarak hazırlanan tablo aşağıda yer almaktadır: 17
Tarih İthal Edilen Cep Telefonu Sayısı Yerli Üretim Cep Telefonu Sayısı İthalat/ Yerli Üretim 2011 15.914.473 87.408 182 2012 12.918.251 192.781 67 2013 14.779.353 347.649 43 2014 14.695.322 1.071.888 14 Yukarıdaki verilerden açıkça görüleceği üzere 2011 den itibaren cep telefonu ithalatında hem nispi hem de mutlak olarak bir azalma söz konusudur. Cep telefonu ithalatında herhangi bir artış olmadığı göz önünde bulundurulduğunda, korunma önlemlerine başvurmayı gerektirecek bir durumun da mevcut olmadığı tarafımızca kabul edilmektedir. D. Ciddi Zarar/Ciddi Zarar Tehdidi DTÖ mevzuatında soruşturma konusu eşyanın yerli sanayi üzerinde ciddi zarara ya da ciddi zarar tehdidine yol açtığına ilişkin tespit yapılabilmesi için değerlendirilmesi gereken bir takım kriterler yer almaktadır. Ciddi zarar yerli sanayi üzerinde genel bir bozulma meydana gelmesi olarak tanımlanmaktadır. Öncelikle ciddi zarar ya da ciddi zarar tehdidinin doğrudan ya da dolaylı olarak rekabet etmekte olan ürünler arasında söz konusu olması gerekmektedir. Cep telefonları nezdinde ise rekabet etmekte olan ürünlerin tespiti konusunda özel bir değerlendirme yapmak yerinde olacaktır. Zira cep telefonlarının fiyat bandı 300,00 TL ile 3.000,00 TL arasında değişmektedir ve ürünler özellik olarak birbirlerinden farklılaşmaktadır. Ürünler özellik anlamında temel olarak dokunmatik ve tuşlu olarak iki temel gruba ayrılabilmektedir. Dokunmatik cihazlar ise, kameralarına, işlem güçlerine, ekran boyutlarına, ekran çözünürlüklerine, işletim sistemlerine ve diğer özelliklerine göre değişik fiyatlarda satılmaktadırlar. Bu durumda Vestel in ürünleri ile benzer özellikler sunan ithal ürünler arasında fiyat karşılaştırması yapmak daha makul olacaktır. Nitekim Vestel in başvuru dilekçesinin gizli olmayan özetinde Vestel ürünleri ile karşılaştırılan benzer ürünler arasında en düşük fiyatın Vestel ürünlerine 18
ait olduğu görülmektedir. Yani ithal ürünlerin fiyat bazında Vestel ürünlerine zarar vermesi söz konusu değildir. Ciddi zarar ya da ciddi zarar tehdidinin tespit edilebilmesi için Yönetmelik te ve DTÖ mevzuatında bir takım şartlar belirlenmiştir. Ciddi zararın tespitine ilişkin olarak Yönetmelik in 7. maddesinde özellikle şu kriterlerin dikkate alınması gerektiği belirtilmektedir: İthalatın hacmi, ithalatta mutlak rakamlar itibariyle ya da yerli üretime veya tüketime göre nispi olarak bir artış olup olmadığı, İthalat fiyatları, yerli üreticiler tarafından üretilen benzer veya doğrudan rakip malın fiyatına oranla belirgin bir fiyat düşüklüğü olup olmadığı, Üretim, verimlilik, kapasite kullanımı, satışlar, pazar payı, kar/zarar ve istihdam gibi belli bazı ekonomik göstergelerdeki gelişmelerin benzer veya doğrudan rakip mallar üreten yerli üreticiler üzerindeki etkileri. Yönetmelik te ciddi zarar tehdidinin aşağıdaki faktörler dikkate alınarak değerlendirilmesi gerektiği belirtilmektedir: Türkiye'ye yönelik ihracatın artış oranı, İhracatçı ve/veya menşe ülkedeki stoklar, mevcut veya yakın gelecekte olabilecek ihracat kapasitesi ve bu kapasiteden doğan ihracatın Türkiye'ye yapılması olasılığı. DTÖ mevzuatında ise Antlaşma nın 4.2 numaralı maddesinde ciddi zararın tespit edilmesi için özellikle şu unsurların soruşturmayı yürüten makamlarca değerlendirilmesi gerektiği ifade edilmektedir: Mutlak ve nispi anlamda ithalat artışı, Artan ithalatın iç piyasadaki pazar payı, Satış rakamlarındaki değişiklikler, Üretim ve verimlilik, Kapasite kullanımı, Kar ve zarar oranları, İstihdam. Söz konusu unsurların tamamının soruşturma makamları tarafından değerlendirilmesi gerektiği AB tarafından verilen kararlarda kabul edilmektedir. 26 Ayrıca bahsi geçen unsurların herhangi birisinin değerlendirilmemiş olması Antlaşma m. 4.2 nin ihlali olarak kabul edilmektedir. 27 Ek olarak yetkili makamlar söz konusu unsurların hangi açıdan yerli üreticilere ciddi zarar verdiğini de yeterli derecede 26 26 AB Report, US Lamb, para. 136; AB Report, Argentina Footwear, para. 136; AB Report, US Wheat Gluten, para. 55. 27 Panel Report, Korea Dairy, paras. 7.58, 7.63, 7.68, 7.69, 7.75, 7.76, 7.78. 19
açıklamak zorundadır. 28 Son olarak soruşturma makamlarının yukarıda belirtilenler haricinde ilgili olabilecek tüm faktörleri de değerlendirmekle yükümlü kılındıklarını belirtmek gerekmektedir. 29 DTÖ mevzuatında temel olarak ciddi zarar tehdidi ile ciddi zararın tespit edilmesi aynı koşullara bağlanmıştır. Ancak ciddi zarar tehdidinin gelecek odaklı bir kavram olması ciddi zarar tehdidinin tespitinde bir takım farklılıklara da sebep olmaktadır. Bu kapsamda gelecekte meydana gelebilecek zararın mutlaka gerçekleşmesi aranmamaktadır. Ancak zarar tehdidinin somut delillere dayanması 30 ve çok yakında gerçekleşeceğinin açıkça belirli olması gerekmektedir. 31 Özellikle ciddi zarar tehdidinin çok yakında gerçekleşeceğinin açıkça belirli olması kriteri soruşturulan zaman diliminin son evrelerinin önemini oldukça arttırmaktadır. 32 Zira bu dönem ciddi zarar tehdidinin gerçekleşeceğine ilişkin en önemli delilleri ve belirtileri içermektedir. Aşağıda yer alan tabloda yerli cep telefonu sanayisinin son yıllardaki gelişimi gösterilmektedir: 250.000 İhracat (Miktar) 200.000 150.000 100.000 İhracat (Miktar) 50.000 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Cep telefonu ihracat miktarlarına ilişkin TÜİK istatistikleri 28 AB Report, US Lamb, para. 103. 29 AB Report, US Wheat Gluten, paras. 55-56. 30 AB Report, US Lamb, para. 136. 31 AB Report, US Lamb, para. 125. 32 AB Report, US Lamb, para. 137. 20