İSTANBUL TİCARET ODASI Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Şubesi MUZ SEKTÖR PROFİLİ HAZIRLAYAN TALUY EMİL ARALIK 2005
MUZ SEKTÖR PROFİLİ 1. ÜRÜN TANIMI ve ÇEŞİTLERİ 1.1. Ürün Tanımı 1.2. Muz Çeşitleri 2. DÜNYA MUZ PİYASASI 2.1. Üretim 2.2. Dünya Ticareti 2.2.1. İhracat 2.2.2. İthalat 3. TÜRKİYE MUZ PİYASASI 3.1. Üretim 3.2. Dış Ticaret 3.2.1. İhracat 3.2.2. İthalat 4. SONUÇ 2
1. ÜRÜN TANIMI ve ÇEŞİTLERİ 1.1. Ürün Tanımı Muz, tropikal bölgelerde yetişen, sertçe kabuklu, yumuşak, hoş ve tatlı bir eti olan birçenekli olarak adlandırılan bir bitki (meyve) dir. Şeker bakımından zengin ve besleyicidir; %70 oranında su, önemli miktarda karbonhidratlar ve az miktarda protein içermektektedir. Yaprakları büyük ve ovaldir. Boyu 3 metre kadar, eni 50-60 cm kadardır. Muzun orijinal adı Musaceae familyasından gelen Musa dır. Muz un yetiştirilmesi için gölgeli, serin ve nemli ortama ihtiyaç vardır. Tropikal bölgelerin dışına nakledilirken 12-15 C de tutulması gerekmektedir. 10 ila 20 gün depolanma süresi vardır. Belirli bir mevsime ihtiyaç duymadığından yılın her döneminde bulunabilir. 1.2. Muz Çeşitleri Yenilebilir nitelikteki muzların ilk olarak Güneydoğu Asya da Hindistan civarında oluştuğu tahmin edilmektedir. M.Ö. 1.000-M.S. 1.000 yılları civarında Afrika da da yetişmeye başladığı bilinmektedir. Tarım ürünlerinde ekonomik bir değer oluşturabilmesi bakımından çeşitlilik çok önemlidir. Üretim miktarı, kalite ve çeşitlilik, tarım ürünleri pazarından pay almakta en belirgin faktörlerdir. Üretim yapılan alanın toprak ve tohum cinsi, ısı değişiklikleri, sulanma imkanları ürün çeşitlemesine imkan tanıdığı gibi, gelişen teknolojiyle birlikte tarım ürünlerinin genetik yapılarına yapılan müdahaleler sayesinde insanlara bir çok çeşit sunulmaktadır. Tarım ürünleri arasında yaş meyve-sebze kategorisinde yer alan muzun dünyanın tropikal kuşakta yer alan tüm bölgelerinde yüzden fazla çeşidi mevcuttur. 2. DÜNYA MUZ PİYASASI 2.1. Üretim Aşağıdaki tablodan görüleceği üzere üretim miktarı yıllar içinde çok az değişim göstermekte olup bu meyvede dünyada yılda ortalama 70 milyon ton üretim gerçekleşmektedir. 3
Ürün Bazında Dünya Muz Üretimi (Ton) Üretim 2000 2001 2002 2003 2004 Muz 64.179.470 65.739.885 68.870.989 70.424.017 71.343.413 Kaynak: FAO Dünya muz üretiminde Hindistan, Brezilya ve Çin ilk üç sırayı paylaşmaktadır. Bu üç ülkenin toplam üretimi dünya üretiminin yarısına yakını karşılamaktadır. (%50.8) Aşağıdaki tabloda dünya muz üretiminde ilk on beş ülke yer almaktadır. ÜLKELER BAZINDA DÜNYA MUZ ÜRETİMİ (Ton) Ülke 2000 2001 2002 2003 2004 Hindistan 14.140.000 14.210.000 16.820.000 16.820.000 16.820.000 Brezilya 5.663.360 6.176.960 6.422.860 6.774.980 6.593.110 Çin 5.139.909 5.477.074 5.783.818 6.126.061 6.220.000 Ekvator 6.477.039 6.077.040 5.528.100 5.882.600 5.900.000 Filipinler 4.929.570 5.060.782 5.264.470 5.500.000 5.500.000 Endonezya 3.746.962 4.300.422 4.384.384 4.311.959 4.400.000 Meksika 1.863.252 2.027.997 1.885.803 2.026.613 2.026.613 Kosta Rika 2.250.000 1.739.280 1.611963 1.862.978 1.862.978 Tayland 1.750.000 1.750.000 1.800.000 1.800.000 1.800.000 Burundi 1.513.997 1.548.897 1.602.979 1.600.000 1.600.000 Kolombiya 1.523.980 1.375.320 1.424.314 1.510.940 1.550.000 Vietnam 1.124.800 1.125.500 1.097.000 1.221.300 1.220.000 Guatemala 841.000 898.000 1.000.000 1.000.000 1.000.000 Honduras 469.000 515.844 965.066 965.066 965.066 Mısır 760.505 849.293 877.590 880.000 880.000 TOPLAM (15) 52.193.374 53.132.409 56.468.347 58.282.497 58.337.767 Kaynak: FAO Tablolardan anlaşılacağı üzere, üretimde önde gelen ülkeler ihracatta da (sıraları değişik olmakla birlikte) ön sıralarda yer almaktadır. Bununla birlikte Meksika ve Arjantin gibi Latin Amerika ülkeleri, Japonya ve Çin gibi Uzakdoğu ülkeleri 4
üretimde büyük pay sahibi ise de mallarının çoğu iç pazarda tüketilmekte ve ihracatta aynı düzeyde pay alamamaktadır. İhracatta İspanya başı çekmektedir. En belirgin özellik, Akdeniz ülkelerinin ihracattaki tartışılmaz üstünlüğüdür. Suriye ve Fas dahil olmak üzere Akdeniz ürünlerinin dünya çapında (ihracat) beğenilen ürünler olmasının sebebi, daha önce de belirtildiği üzere Akdeniz ikliminin muz ürünleri için en ideal iklim olmasıdır. 2.2. Dünya Ticareti Dünyada ticaret hacimleri ülkelerin ekonomik güçleriyle bağlantılı olarak gelişse de tarımda durum farklıdır. Tarım ürünlerinin üretimi ülkelerin potansiyellerinden ziyade iklim koşullarına bağlıdır. Bu sebeple muz ihracatının belirli ülkelerde öne çıkmasının sebebi bu ülkelerin iklimlerinin muz üretimine uygun olmasından kaynaklanmaktadır. 2.2.1. İhracat İhracatta tropikal ülkeler başı çekmektedir. Ekvator kuşağı muz için ideal iklimi oluşturduğundan Ekvador, Kostarika, Kolombiya gibi ülkeler üst sıralarda yer almaktadır. Burada en ilgi çekici olan ülke Belçika dır. Ancak ithalat rakamlarına bakıldığında da Belçika nın ihracatta olduğu gibi ikinci sırada yer aldığı görülmektedir. Bu durumda Belçika transit ticaret bakımından dünyada birinci sıradadır. İHRACATTA İLK 10 ÜLKE (2004) ÜLKE Miktar (1.000 $) Ekvador 1.022.899 Belçika 880.486 Kostarika 545.420 Kolombiya 397.784 Filipinler 326.425 Guetemala 229.701 Almanya 214.631 A.B.D. 197.088 Honduras 188.432 Fildişi Sahili 170.418 Kaynak: FAO 5
2.2.2. İthalat Dünyanın en gelişmiş ülkeleri en büyük ithalatçı konumundadırlar. İklimleri elverişli olmadığından yüksek miktarda ithalat yapmakta, bunlar arasında İlk üç sırada yer alan A.B.D., Belçika ve Almanya ihracatta da ilk 10 ülke arasındadır. İTHALATTA İLK 10 ÜLKE (2004) ÜLKE Miktar (1.000 $) A.B.D. 1.243.502 Belçika 1.117.267 Almanya 886.837 Japonya 588.614 İngiltere 552.325 İtalya 418.372 Rusya 359.289 Fransa 232.446 İsveç 201.928 Kanada 180.681 Kaynak: FAO 3-TÜRKİYE MUZ PİYASASI 3.1. Üretim Dünya muz üretiminde ülkemiz önemli üretici ülkeler arasında yer almamaktadır. Genel bir değerlendirme yapıldığı takdirde Türkiye; Hindistan, Brezilya, Çin'in ilk üç sırada yer aldığı dünya üretim sıralamasında ilk 15 arasında sıralamada bulunmamaktadır. 2004 yılı verilerine göre, bu onbeş ülkenin toplam muz üretimi 58.337.767 ton; aynı yıl Türkiye nin toplam muz üretimi de 110.000 ton dur. Türkiye'de resmi rakamlarla 2.385 muz ağacı bulunmaktadır. Muz ağaçlarının sayıları değerlendirilirken, meyve veren yaşta ağaç sayıları esas alınmaktadır. 6
Toplam Ağaç Sayıları (Bin adet) YIL 2002 ÜRÜN 1 2 MUZ 2385-1: Meyve veren ağaç, 2:Meyve vermeyen ağaç Kaynak: DİE, TARIMSAL YAPI, 2002. Muz üretimi mevsimden mevsime iklim koşullarına bağlı olarak değişmekte olup ortalama %2-3'lük bir artış göstermektedir. Yıllara göre üretim miktarlarını gösteren tablo aşağıdadır: TÜRKİYE MUZ ÜRETİMİ (Ton) YILLAR 2000 2001 2002 2003 2004 Muz 64.000 75.000 95.000 110.000 110.000 Kaynak: FAO 2004. 3.2. Dış Ticaret Dış ticarette ürün tanımlarının ülkeden ülkeye farklılık göstermesinin önlenmesi amacıyla ortak bir ürün tanım sistemi oluşturulmuştur. Türkiye de 01.01.1989 tarihinden itibaren yürürlüğe giren Armonize Mal Tanımı ve Kodlama Sistemi Uluslararası Sözleşmesi nde yer alan Armonize Sistem Nomanklatürü ne göre muz çeşitlerinin Gümrük Giriş Tarife Cetvelindeki sınıflandırması aşağıdadır: G.T.İ.P. Ürünün Tanımı 0803.00 Muz (plantain dahil) (taze veya kurutulmuş) -Taze 0803.00.11.00.00 --Plantain 0803.00.19.00.00 --Diğerleri 0803.00.90.00.00 -Kurutulmuş 7
3.2.1. İhracat Türkiye'de muz üretiminin yaklaşık %10'u ihraç edilmektedir. 2001 yılında 112.104 dolarlık ihracat rakamına ulaşılmıştır. Aşağıdaki tabloda yıllar ve ürünler itibariyle Türkiye'nin muz ihracat rakamları yer almaktadır: TÜRKİYE'NİN MUZ İHRACATI MUZ. PLANTAİN (TAZE) G.T.İ.P: 080300110000 İHRACAT - 2004 IRAK 23.915 58.465.00 MERSİN SER. B. 36.576 92.042.00 TOPLAM 60.491 150.507.00 MUZ. DİĞER (TAZE) G.T.İ.P: 080300190000 İHRACAT - 2004 ALMANYA 7.118 18.112.00 GÜRCİSTAN 600 2.134.00 IRAK 41.304 108.824.00 EGE SER. B. 960 1.649.00 TOPLAM 49.982 129.719.00 GENEL TOPLAM 110.473 280.226.00 MUZ; DİĞER (TAZE) G.T.İ.P:080300190000 İHRACAT - 2003 ÜLKE ADI MİKTARI (KG) DEĞER ($) K.K. TÜRK CUM. 3000 1.730 IRAK 57.722 105.220.00 TOPLAM 60.772 106.950.00 GENEL TOPLAM 60.722 106.950.00 8
MUZ; DİĞER, TAZE G.T.İ.P: 080300190000 İHRACAT - 2002 ALMANYA 695 2.001.00 TOPLAM 695 2.001.00 GENEL TOPLAM 695 2.001.00 MUZ; DIĞER, TAZE G.T.İ.P:080300190000 İHRACAT - 2001 FRANSA 10 16.00 İTALYA 40 52.00 NORVEÇ 20 30.00 MALTA 140 234.00 LİBERYA 40 63.00 PANAMA 20 32.00 ANTİGUA VE 40 64.00 BARBU K.K.T.C. 11.900 8.015.00 İRAN 60 104.00 K. ÜLKE. VE BÖL. 38.965 103.494.00 TOPLAM 51.235 112.104.00 GENEL TOPLAM 51.235 112.104.00 MUZ (KURUTULMUŞ) G.T.İ.P: 080300900000 İHRACAT - 2000 KANADA 20.720 21.963.00 TOPLAM 20.720 21.963.00 GENEL TOPLAM 20.720 21.963.00 9
3.2.2. İthalat Bu bölümde ürün ve ülke bazında muz dış ticareti (2001-2004) ele alınmaktadır. (Kaynak: DİE) MUZ, PLANTAIN (TAZE) G.T.İ.P:080300110000 İTHALAT-2004 HONDURAS 3.324.573 1.345.210.00 KOSTA RİKA 6.660.715 2.741.232.00 PANAMA 1.912.798 781.064.00 EKVATOR 80.953.218 31.696.174.00 ÇİN 21.389 5.532.00 TOPLAM 92.872.693 36.569.212.00 MUZ, PLANTAİN ( TAZE) G.T.İ.P: 080300190000 İTHALAT- 2004 PANAMA 253.960 105.300.00 KOLOMBİA 120.449 49.926.00 EKVATOR 16.921.376 6.510.269.00 FİLİPİNLER 36.920 15.627.00 TOPLAM 17.332.705 6.681.122.00 GENEL TOPLAM 110.205.398 43.250.334.00 MUZ: PLANTAİN (TAZE) G.T.İ.P: 080300110000 İTHALAT - 2003 LIECHIENSTEIN 483.021 189.055.00 GUATEMALA 5.728.651 1.984.981.00 HONDURAS 3.367.713 1.381.639.00 KOSTA RİKA 8.441.678 3.381.741.00 PANAMA 2.603.135 1.064.535.00 KOLOMBİA 1.779.606 690.367.00 10
EKVATOR 53.997.705 21.603.658.00 FİLİPİNLER 174.344 68.861.00 TOPLAM 76.575.853 30.364.837.00 MUZ: DİĞER (TAZE) G.T.İ.P: 080300190000 İTHALAT - 2003 KOSTA RİKA 663.552 259.346.00 EKVATOR 14.377.584 5.600.261.00 FİLİPİNLER 319.599 125.955.00 TOPLAM 15.360.735 5.985.562.00 GENEL TOPLAM 91.936.588 36.350.399.00 MUZ; PLANTAİN (TAZE) G.T.İ.P: 080300110000 İTHALAT - 2002 GUATEMALA 2.691.686 1.093.795.00 HONDURAS 1.717.513 712.168.00 PANAMA 393.638 165.444.00 KOLOMBİA 3.561.830 1.433.833.00 EKVATOR 46.522.029 18.440.549.00 TOPLAM 54.886.696 21.845.789.00 MUZ: DIĞER, TAZE G.T.İ.P: 080300190000 İTHALAT - 2002 EKVATOR 9.710.467 3.776.100.00 TOPLAM 9.710.467 3.776.100.00 GENEL TOPLAM 64.597.163 25.621.889.00 11
MUZ; PLANTAIN, TAZE G.T.İ.P: 080300110000 İTHALAT - 2001 KOSTA RİKA 2.914.446 1.154.769.00 PANAMA 695.505 290.239.00 KOLOMBİA 1.136.035 474.665.00 EKVATOR 28.531.323 11.301.667.00 FİLİPİNLER 1.238.344 489.072.00 TOPLAM 34.515.653 13.710.412.00 MUZ; DIĞER, TAZE G.T.İ.P: 080300190000 İTHALAT - 2001 KOSTA RİKA 599.460 231.750.00 EKVATOR 5.828.118 2.287.490.00 FİLİPİNLER 657.400 260.494.00 TOPLAM 7.084.978 2.779.734.00 GENEL TOPLAM 41.600.631 16.490.146.00 4. SONUÇ Türkiye de bir çok üründe olduğu gibi muzda da verimlilik istenilen düzeyde değildir. Daha kaliteli ürünler almak, ihracat payını arttırmak, tarımda istihdamı arttırmak ve çok daha verimli hale getirmek için bazı tedbirler alınmalıdır. Sektörde verimliliği arttırmak ve istenilen düzeye ulaştırmak için mevcut sorunlara çözüm getirilmesi gerekmektedir. Muz sektöründe özellikle mevsim ve iklim şartları sebebiyle belirli bir standart yakalanamamaktadır. Tespit edilen sorunlar aşağıda belirtilmiştir: - toprak ve tohum islahı, - sulanma imkanlarında yaşanan sorunlar, 12
- ürün çeşitlemesi yapılamaması, - teknolojiden yeterince yararlanılamaması - genetik çalışmalar yapılamaması - verim düşüklüğü, - ürünlerin dağıtımında yaşanan problemler. - nakliye, depolama ve pazarlama yöntemleri geliştirmek. KAYNAKÇA -FAO (Birleşmiş Milletler Tarım ve Gıda Örgütü) - İGEME, Yaş Meyve-Sebze Sektörü - DİE Tarım İstatistikleri Özeti, 1997, 1998, 1999, 2000, 2001 - DİE Türkiye İstatistik Yıllığı, 2001 - Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Verileri, 2002 - Meyvecilik, Ziya Kütevin 13