Türk Eğitim Tarihi 8. II. Meşrutiyet Dönemi (1908-1918) Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU www.agurbetoglu.com agurbetoglu@yahoo.com
II. Meşrutiyet Dönemi 1908-1918
II. Meşrutiyet Dönemi 1908-1918 İkinci Meşrutiyet dönemi Türk tarihinde eğitim üzerine en çok yazının yazıldığı, eğitim sorunlarıyla en çok ilgilenilen ve deneyimler kazanılan bir dönem olmuştur. Türk eğitiminin en canlı ve hareketli devri 1908-1914 arasıdır 3
Kartpostallarda II. Meşrutiyet 4
II. Meşrutiyet Dönemi Eğitiminin Temel Özelikleri: Siyasi hayat canlanmış, yayın özgürlüğü gelişmiş. Balkan savaşları sonrası sosyal ve eğitimsel sorunlar daha derinlikli olarak ele alınmış Dönemin ideolojik akımları; Osmanlıcılık, İslamcılık, Türkçülük, Batıcılık,, Liberalizm, Sosyalizm vb dir. Eğitimi yakından ilgilendiren sorunlar; Politik akımlar Milli ve kültürel eğitim, Seçkinler eğitimi-kitle eğitimi, Anglo-sakson eğitimi (Pragmatik eğitim), Toplumu kurtarıcı öğretmen görüşü, Kızların eğitimi, Halk eğitimi, İş, üretim, köy ve çevre eğitimi, Çocuk merkezli eğitim, 5
1908 yılında Maarif Nezaret beş kez el değiştirmiştir. (Sinan Kuneralp, Son Dönem Osmanlı Erkân Ve Ricali 1839-1922, İsis Yayınları, İstanbul:1999) 6
Kızlar için ilk kez yüksek öğretim kurumu açılmıştır. İlk resmi anaokulu bu dönemde açılmıştır. Öğretmenler ilk defa bu dönem mesleki örgütler kurmuş, Eğitime bilim olarak önem verilmiş, Eğitim-öğretim yöntemlerinde kitap ve öğretmenden eşyaya yönelen, gözleme ve araştırmaya dayanan bir yol benimsenmiş, İlk kez renkli eğitim haritaları yayınlanmış, Savaşlar eğitimin gelişmesini önleyici olmuş, Kadınlar memur olarak çalışmaya başlamıştır. 7
Okulöncesi Eğitimde Gelişmeler 23 temmuz 1908 den önce bazı vilayetler özel ana mektepleri açılmıştır. Resmi Ana mektepleri balkan savaşlarından sonra açılmıştır. Ana Mekteplerine muallime yetiştirilmemiş olunmasından dolayı hazırlıksız olarak bu işe girişilmiştir. Öğretmen yokluğundan dolayı Ermeni ve Yahudi muallimelere ana mekteplerde dersler verdirildi. 1913 tarihli Tedrisat-ı İptidaiye Kanun-ı Muvakkati ilköğretim öncesine hükümler getirilmiş ve ana okulları çoğalmaya başlamıştır. 8
İlköğretimde Yenilik ve Gelişmeler 1913 Tedrisat-ı İptidaiye Kanun-ı Muvakkati ile ilköğretim mecburi ve devlet okullarında parasız olduğu hükmüne bağlanmıştır. İptidai ve Rüştiyeler birleştirilip Mekatib-i İptidaiy-i Umumiye adını almıştır. İlköğretimin süresi 6 yıl olarak kararlaştırılmıştır. 9
Ortaöğretimde Yenilik ve Gelişmeler İkinci Meşrutiyet döneminde Osmanlı eğitiminin en çok ve en esaslı değişmeye uğrayan kademesi, ortaöğretim olmuştur. Meşrutiyet başlarında idadiler de kapsar biçimdeydi. Bu dönemde yenilik ve gelişmeler idadilerde görülmüştür. 1908 den sonra 12 vilayetteki İdadiler adı Sultaniye olarak değiştirildi. 1911 de ilk kız idadisi açılıştı.1913 de İstanbul İnas Sultanisi adını almıştır. Sultanilere 1922 de lise adı verilmiştir. rüştiyeleri 10
Sultanilerde Okutulan Dersler 11
Yüksek Öğretimde Yenilik ve Gelişmeler Meşrutiyetin başında maarif Nazarı Emrullah Efendi Darülfünunda köklü reformlar yapmak istedi ve 1912 bir nizamname hazırladı. Emrullah Efendi Darülfünunları mükemmel olan mekteplerin tali ve iptidai mektepleri de o nispette mükemmel olur diyerek ilk ve orta öğretimin iyileşmesini darülfünun iyileşmesine bağlamıştır.(ne var ki başarılı olamamıştır.) İnas Darülfünunu (1915) Orman Mektebi Alisi (1909) Dişçi Mektebi (1909) Kadastro Mektebi Alisi (1911) gibi yüksek öğretim okulları açılmıştır. 12
Mesleki ve Teknik Eğitim Polis mektebi(1909) Maliye Memurları Mektebi(1909) Belediye Memurları Mektebi(1911) Evkaf Memurları Mektebi(1911) Sıhhiye Memurları Mektebi(1912) Ameli Ticaret Mektebi(1913) Darülbedayi(Tiyatro Mektebi)(1914) Şimendifer Memurlar Mektebi(1915) Orman Ameliyat Mektebi(1915) Darülelhan (Konservatuar)(1916) açılan başlıca mesleki ve teknik okullardır 13
Eğitimde Milli leşme Çabaları İkinci Meşrutiyet döneminde devletin resmi okullarında artık milli bir eğitim verilmesi çalışmaları başlamıştır. Öğretim dilinden ders kitaplarına, öğretmen yetiştirmeden teftişe kadar yeni Türk eğitiminin temelleri bu dönemde atılmaya başlamıştır 14
Özel Öğretim, Azınlık ve Yabancı Okullar Meşrutiyet başında basın, yayın, örgütlenme özgürlüğünün tanındı. Bu nedenle özel öğretim kurumları, önceki dönemden daha fazla gelişme göstermiştir. 1915 te Hususi mektepler Talimatnamesi çıkarılmıştır. Azınlık ve yabancı okulları denetimsizlik yüzünden sorun olmaya devam etmiştir. Türk özel öğretimini geliştirmek, yabancı özel okullardan Türk çocuklarını kurtarmak için yollar arandı. Bazı cemiyetler kurulmuş ve bunlara özel okullar açtırılmıştır.(osmanlı İttihat Mektepleri Cemiyeti gibi..) 15
Özel Eğitimde Gelişmeler Bu dönemde özel eğitim alanında da önemli gelişmeler olmuştur. 1913 tarihli Tedrisat-ı İptidaiye Kanun-ı Muvakkati, şu hükmü getirmiştir: Ruhen ve bedenen zayıf olan çocuklar ile sağır, dilsiz ve ama çocuklara ilköğretim imkanları sağlayacak bir nizamname yapılacaktır. Bu dönemin başlıca özel eğitim kurumları: İstanbul da dilsiz mektebi Selanik te özel dilsiz mektebi İzmir de sağır ve dilsiz mektebidir 16
İttihat Terakki'nin ve Kazım Karabekir'in çocuk askerleri: 4 bini erkek 2 bini kız olmak üzere sadece Erzurum civarında 6 bin yetim ve öksüz çocuk Kazım Karabekir tarafından sokaklardan ya da bakamayacak durumda olan akrabalarının yanından toplatılmıştı ve bu çocuklara temsili olarak Gürbüz Çocuklar Ordusu ismi verildi. 17
Öğretmen Yetiştirme Politikaları II. Meşrutiyet yıllarında hem nitelikli hem de çok sayıda öğretmen yetiştirmesi amacıyla bir takım girişimler olmuştur. Bu girişimleri başlıca üç grupta incelemek mümkündür; İstanbul da öğretmen yetiştirme çabaları Taşrada öğretmen yetiştirme çabaları Kadın öğretmen yetiştirme çabaları Anaokuluna öğretmen yetiştirme Rüştiye ve kız Sultanilerine öğretmen yetiştirme 18
İstanbul da öğretmen yetiştirme çabaları: Temmuz 1908 de İbtidai kısmı, Darülmualliminden ayrılarak müstakil kurum olmuştur. Aynı yıl Darülmuallimini Aliye öğrencileri bir kısım dersleri Darülfünunda görmeye başlamışlardır. 1909 da Darülmuallimin-i Ali kapatılıp, öğrencileri Darülfünuna gönderilmiştir. Darülmuallimini Ali 1910 da tekrar açılıp derslerin bir kısmı kendi bünyesinde, bir kısmı da Darülfünunda görülmüştür. Mart 1909 sonrası Darülmuallimin müdürlüğüne Satı Bey getirildi. Onun zamanında Okulun 900 ü aşkın öğrencisi sınavdan geçirildi. 150 kadar öğrenci bırakılıp gerisi okuldan atıldı. 19
Okul dışında işi olan öğretmenleri meslekten çıkardı. Öğretmen atamalarında genç ve yeteneklileri tercih etti. Darülmualliminde; Ali Nusret, Hamdullah Suphi, Fazıl Ahmet, Ruşen Eşref, Tevfik Fikret, Mustafa Suphi, Muallim Cevdet, İsmail Hakkı gibi eğitimciler dersler vermekteydi. Darülmualliminde; Ali Nusret, Hamdullah Suphi, Fazıl Ahmet, Ruşen Eşref, Tevfik Fikret, Mustafa Suphi, Muallim Cevdet, İsmail Hakkı gibi eğitimciler dersler vermekteydi. Satı Bey bu öğretim kadrosuyla birlikte Tedrisatı İbtidaiye mecmuasını çıkarmıştır. Darülmuallimin için bir tatbikat mektebi açtıran Satı Bey, bu mektebin müdürlüğüne de Mektebi Mülkiye mezunu İhsan Sungu yu atamıştır. 20
Medreselerin Islah Çalışmaları Medreselerin ıslahı gerektiği görüşü 1908 de II. Meşrutiyetle beraber önem kazanmış ve yaygınlaşmıştır. Bunun başlıca nedenleri şunlardı: 1. Meşrutiyet in sağladığı serbesti ile herkesin düşüncelerini ifade imkânı bulması. 2.Toplumlarla kaynaşmış en eski eğitim öğretim kurumu olan, medreseler konusunda tüm aydınların söyleyeceği şeylerin bulunması. 3.Her geçen gün gerileyen Osmanlı toplumunda medreselerin artık o halleriyle gerçekten işe yarar kurumlar olmaktan çıktıklarının açıkça anlaşılması. 4.Tanzimat öncesinden beri eğitimde ve ülkede yenileşmenin medrese dışında açılacak yeni okullarla sağlanabileceği görüşüne rağmen beklenen gelişmenin sağlanamayışı. 5.Abdülhamit in 1892 de medreselileri askerlikten muaf tutması ile askerlikten kurtulmak isteyenlerin medreseleri doldurması yüzünden niteliklerinin önem kazanması. 6. Vakıfların kısmen Evkaf Nezaretinin kontrolü dışına çıkıp Maarif Nezaretine veya başka kurumların eline geçmesi. 21
Eğitim Reformlarının Osmanlı Modernleşmesindeki Yeri Abdülhamit döneminde açılan okullarda yetişen aydın kadro hem İkinci Meşrutiyet dönemindeki zengin tecrübeleri yaşamışlardır. Aynı zamanda demokratik bir hukuk devleti olarak Türkiye Cumhuriyetini kurmuşlardır. Cumhuriyeti kuran aydınlar II. Meşrutiyet döneminde yetişmiştir. Cumhuriyet eğitiminin şekillenmesinde İkinci Meşrutiyet dönemindeki eğitim çalışmalarının büyük etkisi olmuştur. 22
İlk Öğretmen Örgütleri Darülfünun ve Darülmuallimin mezunlarından bir grup Temmuz 1908'de İstanbul da Encümen-i Muallimin adında bir öğretmen derneği kurdular. Ayni yıl İdadi, Rüşdi ve İbtidai okulların öğretmenlerince Muhafaza-i Hukuk-u Muallimin adıyla ayrı bir cemiyet kuruldu. Bu cemiyetin başkanlığını Mercan İdadisi Fransızca öğretmeni Zeki Bey yürütmekteydi. Aynı yılın sonlarına doğru bu iki öğretmen örgütü birleşerek Cemiyet-i Muallimin adını almıştır. Bu yeni cemiyetin başkanlığına yine Zeki Bey seçilmiştir. Derneğin Maarif Nazırından ilk istekleri: Eğitimin ülke geneline yayılmasının sağlanması Avrupa daki eğitim sistemi ve eğitimcilerden yararlanılması İlköğretime önem verilmesi Orta ve yüksek öğretimin paralı yapılması Öğretmenlerin maaşlarının iyileştirilmesi Öğretmen tayininde kıdem ve ehliyete dikkat edilmesi 23
Balkan ve I. Dünya Savaşlarının Eğitime Etkileri 1. Dünya Savaşı Osmanlı toplumu için büyük bir felaket olmuştur. Meşrutiyetin ilk yıllarında yetişen, eskilere göre daha iyi öğrenim görmüş genç öğretmen neslinin savaşta çokça şehit vermesi toplumu olumsuz etkiledi. Savaş nedeni ile öğretimde büyük aksamalar olmuştur. Ancak öğretmen okullarının öğretmen ve öğrencileri askere alınmamış ve onlar eğitim çalışmalarını sürdürmüşlerdir. Ne var ki, 1912 den 1918 Ekimine kadar süren korkunç savaşlar ülke genelinde eğitim öğretimin önemli ölçüde aksamasına neden olmuştu. İhtiyaç nedeniyle lise son sınıf öğrencilerinin çoğu askere alınmıştır. Askere alınan gençlerin tamamına yakını şehit olduğundan başta İstanbul olmak üzere ülkede pek çok lise mezun verememiştir. Pek çok öğretmen ve aydının şehit olmasına yol açtığı için Cumhuriyet döneminde uzun yıllar yetişmiş beyin gücüne şiddetle ihtiyaç duyulmuştur. 24
En son duydukları zil sesi tüfek alıp cepheye koşmak içindi 25
II.Meşrutiyet Dönemindeki Eğitim Reformları Öncüleri Emrullah Efendi Sâtı Bey Tevfik Fikret M. Sabahattin Bey (Prens Sabahattin) Edhem Nejad Mehmet Akif Ziya Gökalp İsmayıl Hakkı (Baltacıoğlu) Bey 26
Emrullah Efendi Türk eğitim hayatının önemli şahsiyetlerinden biridir. II. Meşrutiyet döneminde iki defa Maarif Nezareti (Milli Eğitim Bakanlığı) görevine getirilmiştir. İttihat ve Terakki Cemiyeti nde etkin bir isimdi. Eğitim tarihinde Tûbâ Ağacı Nazariyesi adlı fikir sistemi ile tanındı. Bu fikir sistemi, Emrullah Efendi nin ölümünden sonraki yıllarda siyaset ve kültür hayatının önemli tartışma konularından birisi olmuştur. "Muhitü l-maârif (Maarif Ansiklopedisi)" adlı bir ansiklopedi hazırladı. 1906'da Konya Hukuk Mektebi'nin ilk müdürü olarak görevlendirildi. Meşrutiyetin ilanından sonra Mektebi-i Sultani müdürü oldu ancak bu görevi 10 gün sürdü. 12 Ocak 1910 da Emrullah Efendi, Maarif Nazırı oldu. Aynı yıl Darülfünun Edebiyat Şubesi nde ders vermeye başladı. Maarif Nazarı olarak Meclis'teki bir konuşmada: Bir talim ordusu, bir muallim ordusu yetiştirmek fikrindeyim. Benim nazariyem budur. Kâtipleri, hâkimleri muallim yapamayız... Muallimlik bir meslektir sözleri öğretmenliğin statüsü açısından önemlidir. Şaka amacıyla söylediği Şu mektepler olmasaydı maarifi ne güzel idare ederdim sözü unutulmamıştır. 27
Satı Bey 1880 yılında Yemen de doğmuş, 1969 da Bağdat ta ölmüş II. Meşrutiyet döneminin ünlü eğitimcisidir. Eğitimde yaptığı çalışmaları yüzünden Türk Frobeli olarak bilinir. Öğretmen yetiştirme konusundaki çabaları devrin tüm Türk aydınları tarafından takdir edildi. Emrullah Efendi nin Tuba Ağacı Nazariyesine karşı çıkmakla tanınmıştır. Maarif Nazırı Emrullah Efendi ile arasındaki anlaşmazlıkların başında, Satı Bey'in eğitimin tabandan başlaması gerektiği konusundaki görüşü gelmekteydi. İstanbul da Darülmuallimin de öğretmenlik yaptığı yıllarda batı pedagojisine dayanan bilimsel bir eğitim anlayışının Türkiye de yerleşmesinde etkili oldu. Bu kurumda müdürlüğü sırasında geniş yetkilerle donatıldı; programı istediği gibi düzenledi ve öğretmenleri istediği gibi seçti. Okulun yeni programına göre pedagojik makale ve kitaplar yazdı. 1910 yılı başında bir eğitim araştırma gezisine çıkarak 2 ay süreyle İtalya, Fransa, İsviçre, Almanya, Belçika, İngiltere ve Romanya da bulundu. Aynı yıl Türkiye deki en ciddi eğitim dergisi olan Tedrisatı İptidaiye Mecmuası"nı, Maarif Nezareti adına İstanbul Darülmuallimin i hocalarıyla birlikte çıkarmaya başladı. Emrullah Efendi ile anlaşamadığı için 1912 yılında istifa etti. 28
Tevfik Fikret Türk edebiyatının batılılaşmasında büyük pay sahibi bir şair olup fikirleriyle, devrin aydınlarını etkilemiştir. Manzum öykü biçiminde kaleme aldığı eserlerinde aruzu başarıyla kullanıp konuşma diline yaklaştırmıştı. Türk edebiyatındaki ilk çocuk şiir kitabı Şermin'in yazarıdır. Başarılı bir öğretmen olup ömrünün sonuna kadar öğretmenlik mesleğini sürdürmüştür. 1892 de Mektebi Sultani de edebiyat öğretmeni olarak görev yaptı, 1895'te ayrıldı. 1894'ten itibaren Malumat dergisinin başyazarlığını üstlenmişti. 1895'te bir bilim dergisi olan Servet-i Fünun'u bir edebiyat dergisi haline getirdi. Dergi, Tevfik Fikret yönetiminde çıkmaya başladığı 256. sayıdan itibaren bir edebiyat dergisi haline geldi. 1896 yılı sonlarında Robert Kolej'de Türkçe dersleri vermeye başlamıştı, bu görevi ölümüne dek sürdürdü. Abdurrahman Şeref'in çağrısı üzerine Ocak 1909'dan itibaren bir buçuk yıl Mektebi Sultani'nin müdürü olarak görev yapmış ve okulun efsanevi müdürü olarak ünlenmiştir. Maarif nazırı olan Emrullah Bey'le anlaşmazlığa düştü ve 1910'da müdürlükten istifa etti. Meşrutiyet yönetiminden hayal kırıklığına uğramış, İttihat ve Terakki Yönetimi'ne muhalif olmuştu 1909 da oğlu Haluk'u elektrik mühendisliği eğitimi alması için İskoçya ya gönderdi. Halük burada Hıristiyan oldu ve Rahip olarak Amerika ya yerleşti ve 1965 te burada öldü. 29
M. Sabahattin (Prens Sabahattin) 1877 de İstanbul'da doğdu, 1948 de İsviçre de öldü. 1952 de cenazesi Türkiye'ye getirildi. Annesi Abdülmecit'in kızı ve II.Abdülhamit'in kız kardeşi Seniha Sultan, babası ise Celalettin Paşa'ydı. II.Abdülhamit, Celalettin Paşa'nın V. Murat ı tekrar tahta çıkartma yanlısı olduğundan kuşkulanmaktaydı. Takip altında bulunma ve rejin karşıtlığı nedeniyle ailesiyle 1899 da Fransa'ya yerleşti. Hayatı boyunca 3 defa İstanbul'a geldi. Yurtdışında yoğun bir şekilde kitaplar yazımı ve siyaset le ilgilendi. Osmanlı siyasetiyle yakından ilgilendi, liberal Ahrar Fırkası'nı destekledi ve perde arkasından yönetti. Hanedana karşı Jön Türklerle hareket etti ama 1924 te Hanedan üyeleriyle yurtdışına sürüldü. İlk Türk sosyologlarından olup kendisi gibi Durkheimci olan Gökalp'ın merkeziyetçi fikirlerinin aksine adem-i merkeziyetçi bir anlayışı benimsemiştir. Ferdin görüş ve davranışlarını ve kişisel hürriyeti toplumsal menfaatin önünde tutmuştur. Eğitimsel Görüşleri: Devletin kurtuluşunun eğitimle olacağına inanmış, Türkiye Nasıl Kurtarılabilir adlı eserde görüşlerini açıklamıştır (1913) Eğitimde bireysel girişimciliği önemseyen Anglo-sakson anlayışın benimsenmesini istemiştir. Eğitimin temel amacı beden, düşünce ve ahlâk yönlerinden, kişisel yetenekleri artırmaktır. Mevcut eğitim sistemi ve okullar bu üç yönü de ihmal etmektedir ki bu bir manevi intihar sayılır. Çocuklara girişkenlik ve bağımsızlık yerine, görenek ve sisteme bağlı kalmak öğretilmektedir. 30
Ethem Nejat 1883 te doğup 1921 de vefat etmiştir. Yaşadığı dönemde eğitimin çağdaş hale getirilmesi çalışmalarına katkıda bulunmuştur. Siyasetle uğraşmış, Yusuf Akçura ile birlikte Millî Meşrutiyet Fırkasının kurucularındandır. Bir yıl kaldığı Almanya dan 1919 da döndüğünde Türkiye İşçi ve Çiftçi Sosyalist fırkasına katılmıştır. 10 Eylül 1920 tarihinde kurulan Türkiye Komünist Partisi'nin sekreteri olmuştur. Mustafa Suphi ve arkadaşları ile Bakü'den Anadolu'ya gelirken, Trabzon'dan bindirildikleri teknede Karadeniz de 29 Ocak 1921 tarihinde öldürülmüşlerdir. Görüşlerini Türklük Nedir ve Terbiye Yolları adlı eserinde ifade etmiştir. Köyün ve köylünün eğitimi ve kalkınmasına önem vermiştir. Eğitime ilişkin başlıca görüşleri: Eğitimin esasları, millî ülküyü yağlayacak şekilde konmalıdır. Millî ülküye uygun bir milli eğitim kurmalıdır. Gençler gelecek için, millî ülkü için çalışmalıdırlar. Eğitim, milliyetsiz olamaz. Milletler de ülküsüz olamaz. 31
Mehmet Akif 1873 yılının aralık ayında İstanbul'da doğdu. İlk öğrenimine Fatih'te Emir Buhari Mahalle Mektebi nde o zamanların adeti gereği 4 yıl, 4 ay, 4 günlükken başladı. Ortaöğrenimine Fatih Merkez Rüştiyesinde başladı (1882). Eğitimsel Görüşleri: Çocuklarımıza kendi terbiyemizi vermeye kalkışırsak cinayet işlemiş oluruz. Biz ne hamiyetsiz adamlar, ne vazifesiz babalarız ki mevcut mekteplerimizi işe yarar bir hale getirmek yahut yeniden adam akıllı müesseseler yapmak tarafına hiç yanaşmıyoruz da istikbalimizi teşkil edecek ciğerparelerimizin terbiyesini o istikbalin hayalinden bile ürken bir takım yabancılara bırakıyoruz! "Maarif, maarif! Bizim için başka çare yok. Eğer yaşamak istersek her şeyden evvel maarife sarılmalıyız. Hepsi, her şey maarifle kaim!" "Muallimim diyen olmak gerektir imanlı, Edepli, sonra liyakatli, sonra vicdanlı, Bu dördü olmadan olmaz, Çünkü vazife büyük..." "Maarif programı milletimizin bugünkü durumu ile içtimai hayat ihtiyaçlarıyla, muhitin şartlarıyla mütenasip ve asrın icaplarına uygun olmalı, ayrıca çocuklarımıza her şeyden önce Türkiye'nin istikbalini, öz benliğini ve milli geleneklerini bozacak kuvvetlerle mücadele etmeyi öğretmelidir". "Bu cehalet yürümez, asra bakın: asr-ı ulum! Başlasın terbiyeniz ailelerden oğlum". Evet. Ulûmunu asrın şebabına öğretelim. Mukaddesata, fakat çokça ihtiram edelim. 32
Ziya Gökalp Ziya Gökalp 23 Mart 1876'da Diyarbakır'da dünyaya geldi, temel eğitimini burada aldı. Askeri idadide okudu. Burada Doktor Abdullah Cevdet Bey ile tanıştı, fikirlerinden etkilendi İdadideki hocası Dr. Yorgi Efendi den aldığı felsefe eğitimi ve ailesinin verdiği dini eğitim arasında yaşadığı çatışma nedeniyle intihara kalkıştı. İstanbul Baytar Mektebi'ne kaydını yaptırdı, burada ittihatçılarla tanıştı, İttihat ve Terakki Cemiyeti ne katıldı. 1904-1908 arasında Sürgünde bulunduğu Diyarbakır da Diyarbakır Gazetesi nde şiir ve yazılarını yayımladı. II. Meşrutiyet ten sonra İttihat ve Terakki'nin Diyarbakır şubesini kurdu ve temsilcisi oldu. "Peyman" gazetesini çıkardı. 1909'da delegesi olarak Selanik'te İttihat ve Terakki Kongresi'ne katıldı ve örgütün Selanik merkez yönetim kuruluna üye seçildi. Selanik te kalarak çevresinde bir kültür hareketi başlattı, çevresindeki gençlere toplumbilim ve felsefe dersleri verdi 1912'de İstanbul a geldi, Aynı yıl Diyarbakır mebusu olarak Meclis-i Mebusan'a seçildi. 1915 te İstanbul Üniversitesi nin Felsefe bölümünde Sosyoloji öğretim görevlisi olarak atandı. Eğitimsel Görüşleri: Türk toplumunun kendine özgü ahlâkî ve kültürel değerleriyle, Batı'dan aldığı bazı değerleri kaynaştırarak bir senteze ulaşma çabasına girişti. "Türkleşmek, İslâmlaşmak, Muasırlaşmak" şeklinde özetlediği bu düşüncesinin kültürel öğesi Türkçülük, ahlâkî öğesi de İslâm idi. Batı'nın teknolojik ve bilimsel gelişmesini sağlayan pozitif bilim anlayışını benimsedi. Dini, toplumsal birliğin sağlanmasında yardımcı bir öğe olarak değerlendirdi. "Türkçülük" düşüncesini sistemleştirdi. İlmi Emrullah Efendi gibi, ilim Tûbâ ağacına benzetir, üniversiteyi milli maarifi tesis edip lise ve ilkokullara yayan kurum olarak görür. Ona göre Milli maarif, üniversiteden başlayarak öğretmen okullarına ve sultanilere ve onlardan da ilkokullara inecektir. 33
İsmail Hakkı Baltacıoğlu 1886 da İstanbul da doğdu, ilk ve orta öğrenimini İstanbul da tamamladı. Liseyi tamamladığı yıl, İkdam Gazetesi nde yayımladığı yazılarla yazarlık hayatı başladı. 1904 de girdiği Darülfünun Ulum-u Tabiiye (Fen) şubesinden 1908 de mezun oldu. Darülmuallimin-i İbtidaiye de (İlköğretmen Okulu) öğretmen oldu, burada eğitimci Mustafa Satı Bey ile birlikte çalıştı. 1910 da pedagoji ve el sanatları konusunda inceleme yapmak üzere Paris, Londra, Belçika, İsviçre, Almanya da bulundu. 1912 de "Talim ve Terbiyede İnkılap" adlı eseri yayımladı, Bakanlığı nın isteği üzerine Resmin Usulü Tedrisi adlı eserini yazdı. 1913 yılında Darülfünun da pedagoji dersi vermeye başladı ve bu görevi 1933 e dek aralıksız sürdürdü. Bir yandan da Eğitim Bakanlığı nda görev aldı, ortaöğretim ve yükseköğretim müdürlüklerinde bulundu. Türk eğitim tarihine büyük önemi olan bir düşünür ve bilim adamı olup Eğitim Reformu Akımı nın Türkiye deki en büyük temsilcisidir Haftalık düşün ve sanat gazetesi Yeni Adam ı 1934 ten itibaren 46 yıl boyunca yayımladı. 7 ve 8. dönem TBMM de milletvekili olarak görev yaptı. Eğitimsel Görüşleri: Bize gerekli olan kan ve can eğitimidir. Bilgiden evvel kanda, canda, ruhta değişikliğe muhtacız. Eğitim; uyuşmuş, donmuş olan millî kitlemizi sarsmalı, uyandırmalıdır. Eğer öldüyse diriltmelidir 34
Ciğerparelerinize yalnız kendi terbiyenizi giydirmeye çalışmayınız. Unutmayınız ki onlar, sizin yaşamakta olduğunuz zamandan başka bir zaman için yaratılmışlardır. Hz. Ali 35