İÇERİK YÖNETİM SİSTEMİ (CMS) İÇİNDEKİLER 1. 1.0 İÇERİK YÖNETİM SİSTEMİ (CMS) 2. 1.1. Ġçerik yönetim sistemi nedir. 1.2. Dinamik WEB sayfaları 1.3. Herkes için Joomla 1.4. Özgür yazılım nedir 1.5. Joomla nın tarihçesi 1.6. Joomla ne demektir İÇERİK YÖNETİM SİSTEMİ HEDEFLER Bu üniteyi çalıģtıktan sonra; Ġçerik yönetim sistemi nedir ve ne tür avantajlar sağlar öğreneceksiniz Site ayarlarını ve yönetiminin de kullanılan Joomla yı yakından tanıyacaksınız. ÜNİTE 1
1.0 İÇERİK YÖNETİM SİSTEMİ (CMS) 1.1. İçerik yönetim sistemi nedir? Ġçerik yönetim sistemleri, web sitenizin içeriğini özel bir yazılım üzerinden rahatlıkla kontrol etmenizi sağlayan özel sistemlerdir. World Wide Web (WWW) ilk doğduğunda en basit sayfaları yaratmak için bile webmaster ın HTML denilen web iģaretleme dilini bilmesi gerekiyordu. O günden bugüne web geliģtirme yazılımları olağan üstü bir Ģekilde geliģti ve Adobe Dreamweaver, Microsoft Expression Web (eski adıyla Front- Page) gibi yazılımlar tek satır kodlama yapmadan web sayfaları tasarlayıp oluģturmayı mümkün hâle getirdiler. Bu tür editörler, web sayfalarının inģa edilmesi için grafiksel bir kullanıcı arabirimi sunarak ve webmaster tarafından yapılması gereken HTML kodlama iģini azaltarak bir web sitesi oluģturmayı ve web sitesinin bakımını yapmayı son derece kolaylaģtırdılar. Adobe nin Dreamweaver yazılımı statik web siteleri tasarlamak için biçilmiģ kaftandır. ġekil 1.1 Adobe Dreamweaver CS5 programın giriģ ekranını.
Tüm bu geliģmelere rağmen, bir web sitesi birkaç statik sayfayı aģıp da geliģme kaydettiğinde bu geliģmiģ editörler bile bu durumu kaldıramamaya baģlar. Site haritası gibi basit bir sayfayı güncellemek bile webmaster lar için zaman alıcı ve sıkıcı bir iģ hâline gelir. Kırık linkleri takip etmek, menü sistemini çalıģır kılmak gibi rutin görevleri ve forum eklemek gibi daha geliģmiģ iģleri yerine getirmekse webmaster ın oldukça fazla zamanını alacaktır. Ayrıca her yeni içeriğin sitenin geri kalan kısmıyla tasarım bakımından uyumunu sağlamak ve ziyaretçilere bir arama seçeneği sunmak gibi daha geliģmiģ sorunlardan da bahsetmek mümkündür. Bu gibi sorunları çözmek için büyük web sitesi yayıncıları içerik yönetim sistemi (content management system / CMS) adı verilen özel yazılımlara yönelmiģtir. CMS uygulamaları sitenin içerik yönetimini otomatikleģtirmekle kalmaz, teknik bilgi birikimi olmayan yazarların da sistemdeki özel bir kullanıcı arabirimi yardımıyla siteye zahmetsizce içerik ekleyebilmelerine olanak tanır. Bu tür arabirimler HTML kodlama gibi teknik bilgiler gerektirmediği için yazıyı hazırlama ve aģamalarını da son derece kolaylaģtırırlar. Sitenize bir CMS kurarsanız site yönetimiyle ilgili hemen hemen tüm sorunlardan kurtulmuģ olursunuz. Site haritası ve site içi arama gibi özellikler özel bir programlamaya gerek kalmadan otomatik olarak güncellenirler. Forum, alıģveriģ sepeti, resim galerisi gibi özellikler de ya kullandığınız CMS le bütünleģik olarak gelirler ya da eklenti olarak kurulabilirler. Tüm bu özellikler, geleneksel web sitesi geliģtirme iģine kıyasla harcamanız gereken vakit ve eforu azaltır. Üstelik karģılaģacağınız hatalar (bug) ve güvenlik riskleri de azalacaktır. CMS tabanlı bir sitenin görünümü Ģablonlarla (template) sağlanabilir, hatta bazı CMS lerde sitenin her sayfasına ya da bölümüne ayrı Ģablonlar atanabilir. Örneğin teknik bir bilgi birikimi olmayan yazarlardan biri CMS e bir makale girdikten sonra bu makale CMS te önceden tanımlanmıģ Ģablon içinde yayınlanır, böylece sitenin genel tasarımı korunmuģ olur. Bu da web tasarımcılar için ciddi bir kolaylık demektir. Büyük iģletmelerde CMS lerin kullanımı 1990 larda yaygınlaģmıģtır. Fakat CMS lerin kurulum ve iģletme maliyeti yüzlerce ve hatta binlerce doları bulduğu için küçük iģletmelerin ve bireysel kullanıcıların CMS leri kullanabilmesi bir hayal olarak kalmıģtır. Maliyet bir sorun olmaktan çıksa bile bu CMS ler binlerce makaleyi ve yüzlerce kullanıcı kontrol etmek için çok komplike arabirimlere sahiptir. Bu nedenle çok basit bakım ve yönetim iģleri için bile CMS uygulamasını yakından tanıyan bir uzmanın istihdam edilmesi gerekiyordu. ĠĢte bu noktada Joomla! son kullanıcıların kaderini değiģtirdi. Joomla! Sadece ücretsiz olmakla kalmayıp, aynı zamanda tüm CMS ler arasında kullanımı en kolay arabirimlerden birine sahiptir. Hiç teknik bilgi birikimine sahip olmasa bile hemen hemen herkes 30 dakika içinde Joomla! yı indirip yükleyebilir ve çalıģır bir web sitesine sahip olabilir.
ġekil 1.2 gösterilen www.opensourcecms.com adresinde pek çok açık kaynak CMS i deneme Ģansına sahipsiniz. 1.2. Dinamik WEB sayfaları HTML diliyle kodlanmıģ ve herhangi bir içerik yönetim sistemiyle yönetilmeyen web sayfalarına statik sayfa denir. Statik sayfalarda web sayfasının içeriği ve tasarımı (sunumu) bir aradadır. CMS lerse dinamik sayfa lar oluģturur. Dinamik web sayfalarında içerik ve tasarım birbirinden ayrıdır. Ġçerik kısımları genellikle bir veritabanında saklanır ve içerik yönetim sistemi, veritabanından bu bilgileri çekerek tasarım Ģablonuyla birleģtirir ve nihai sayfayı oluģturur. Böylece bir web sayfasını oluģturma görevleri kiģiler arasında dağıtılabilir. Örnek bir kiģi sitenin tasarımını (Ģablonunu) hazırladıktan sonra baģka bir kiģiye de siteye içerik girme görevi verilebilir. Oysa statik sitelerde genellikle siteyi tasarlayan kiģi içeriği de sayfalara oturtmak zorundadır. Bu da bir miktar teknik bilgi birikimi gerektirir. ġekil 1.3 1.3. Herkes için Joomla Peki neden herkes Joomla! kullanmıyor? Bunun en önemli sebebi bizce kiģilerin alıģkanlıklarını değiģtirmeye yanaģmaması. Ġnsanlar bir Ģeyi yapmaya alıģtıktan sonra bu yöntem ne kadar antika olursa olsun iģi yapma yöntemlerini değiģtirmekten çekinirler. HTML dilini ve geliģmiģ web uygulamaları geliģtirmeyi öğrenmek yıllar alır. Zor
kazanılmıģ bu becerileri tamamen otomatik bir çözümle değiģtirmek çoğu kiģi için kabul edilemez bir durumdur. CMS çözümlerine geçmeyi yavaģlatan bir diğer faktör de salt HTML formatında mevcut yüzlerce web sayfasının CMS uyumlu hâle dönüģtürülmesi gerekliliğidir. Orta büyüklükte bir site için bile içeriğin taģınması sancılı bir süreçtir. Ancak Ģüphe yok ki bir CMS e geçmek için harcayacağınız bir miktar zaman, ileride CMS i kullanarak çok fazla zaman kazanmanıza yol açacaktır. Bir CMS e geçmemenin günümüzde kabul görmeyen sebeple- rinden biri de barındırma (hosting) sağlayıcıların PHP ve MySQL dilleriyle programlanan dinamik içerikleri desteklememesiydi. BeĢ yıl önce bu seçenekleri sunan çok fazla hosting sağlayıcı yoktu ve olanlar da pahalıydı, ama günümüzde yıllık 10 liradan baģlayan fiyatlarda Joomla! yı çalıģtırabilecek bir hosting paketi bulmanız mümkün. 1.4. Özgür yazılım nedir Özgür yazılım, hiçbir kısıtlama olmadan kullanılabilen, incelenebilen ve değiģtirilebilen yazılımdır. Özgür yazılım, hiç değiģtirilmeden veya kaynak kodları değiģtirilerek kopyalanabilir ve dağıtılabilir. Özgür yazılımlar çoğu durumda ücretsizdir. Özgür yazılım hareketi 1983 te Richard Stallman tarafından baģlatılmıģ ve 1985 te Özgür Yazılım Vakfı nın (Free Software Foundation) kurulmasıyla güç kazanmıģtır. Bir yazılımın açık kaynak olmasıysa özgür yazılıma benzer bir Ģekilde yazılımın kaynak kodlarının özgür bir Ģekilde incelenebilmesi ve değiģtirilmesi demektir. Açık kaynak yazılımlar kodlarının açık olması sayesinde birçok kiģi tarafından aynı anda geliģtirilebilirler. Joomla! bir özgür yazılımdır ve açık kaynaktır. Yani Joomla! nın kaynak kodlarını özgürce inceleyebilir ve dilerseniz kiģisel isteklerinize göre değiģtirebilir, değiģtirdiğiniz kodları özgürce dağıtabilirsiniz. Ayrıca Joomla! ücretsizdir ve herkes tarafından özgürce indirilip kullanılabilir. 1.5. Joomla nın tarihçesi 2001 de Mambo adıyla hayatına baģlayan Joomla!, 2005 te Ģimdiki adını aldı. Miro (www.miro.com.au) adlı Avustralyalı bir Ģirket 2001 yılında Mambo adlı bir içerik yönetim sistemi geliģtirdi. Miro, yazılımı test etmek ve daha geniģ kitlelere ulaģmasını sağlamak için açık kaynak olarak kullanıma sundu. 2002 yılında Ģirket Mambo ürününü biri ticari ve diğeri açık kaynak olmak üzere iki sürüme ayırdı. Ticari sürümün ad Mambo CMS ve açık kaynak sürümün adı da Mambo Open Source (kısaca MOS) olarak açıklandı. 2004 ün sonlarına doğru herkes MOS un resmî olarak Mambo adını alması ve o zamanların en hızlı geliģen içerik yönetim sistemine sağlam bir gelecek sağlanması konusunda fikir birliğine varmıģtı. Ticari sürümün avantajları öncelikle Ģirketler için daha fazla güvenlik sağlaması ve aynı zamanda geliģtirici olan Miro nun birinci elden destek sağlamasıydı. Açık kaynak sürümse ücretsiz olması, geniģ bir kullanıcı kitlesine ve yazılıma sürekli yenilikler sağlayan bir geliģtirici kitlesine sahip olması gibi avantajlara sahipti. Buna ek olarak, Ģirketlerin Mambo yu bir yazılım altyapısı olarak ele alıp üzerine kendi çözümlerini inģa etmeleri de mümkündü. Mambo nun varlığını ve geliģtirilmesini güvence altına almak için
2005 yılında Mambo nun açık kaynak sürümü için bir vakıf kurulması konusunda fikirler ortaya atılmaya baģladı. 2005 sonbaharında Mambo proje sayfasında Mambo Vakfı nın (Mambo Foundation) kurulduğu duyuruldu. Bir süre sonra, ilk birkaç saat boyunca pozitif tepkiler alan vakfın Miro tarafından Avustralya da kurulduğu ve geliģtirici ekibin kuruluģ planları içinde yer almadığı anlaģıldı. Bunun ardından topluluk forumlarında ateģli tartıģmalar baģladı ama geliģtirici ekip birkaç gün boyunca sessizliğini korudu. ġekil 1.5:Mombo projesi Kısa bir süre sonra geliģtirici ekip bu durumda kendini nerede konumlandıracağını belli etti ve Yazılım Özgürlüğü Hukuk Merkezi nden (Software Freedom Law Center / www.softwarefreedom.org) aldığı tavsiyelerle Mambo nun geliģtirilmesine kendi sorumluluğu altında devam edeceğini opensourcematters.org adlı bir sitede duyurdu. Daha geliģmiģ bir Mambo tabanlı kaynak kodunun oluģturulacağı fikri forumlarda ilgiyle karģılandı. Kısa süre içinde, Miro nun hükmettiği ve bir anda geliģtirici ekipsiz kalan Mambo Vakfı yla yeni bir isme ihtiyaç duyan geliģtirici ekip arasında bir savaģ baģladı. Taraflar blog larda, forumlarda ve kendi proje sayfalarında zaman zaman birbirini kötülemekten geri kalmadılar. Bu sırada her iki projenin de geliģtirilmesi devam etti. Mambo dan ayrılan (fork) projeye Joomla! adı verildi. GeliĢtirici ekip, demokratik kurallara oldukça önem verdiğini gösterdi. Yeni projenin bir logoya ihtiyacı vardı, bu nedenle yeni topluluk içinde bir yarıģma düzenlendi. O sırada Joomla! nın yeni forumuna 8.000 civarında kullanıcı kaydolmuģtu. ġekil 1.6: Joomla! logosu kullanıcılar arasında düzenlenen bir yarıģmayla seçildi.
Bir süre sonra Mambo Vakfı da yeni bir geliģtirici ekip kurduğunu duyurdu. Joomla! nın 1.0 sürümü 17 Eylül 2005 te yayınlandı. SimpleBoard (günümüzün Kunena sı), DOCman gibi popüler Mambo bileģenlerini ve daha birçok Mambo bileģenini geliģtiren üçüncü parti geliģtiriciler kısa süre içinde Joomla! tarafına geçtiler ve yeni projeyi desteklediklerini duyurdular. BileĢenlerin pek çok değiģkeninde ve terimlerinde kullanılan mos ön eki kısa zamanda jos ön ekiyle yer değiģtirdi. Ġki yıl sonra KuruluĢunun iki yıl ardından Joomla! dünyanın en popüler açık kaynak projelerinden biri olmuģtu. Ancak örgütsel mücadele ve yeniden yapılanma nedeniyle bu iki yıl boyunca epey zaman boģa harcanmıģtı. Web 2.0 çağı zaferini kutlarken kullanıcılar tarafından oluģturulan içerikler giderek önem kazanmaya baģladı. Second Life oyunu ve sanal gerçeklik fikri dünyaca ünlü oldu. Ruby programlama dili ve Ruby on Rails çatısı web siteleri geliģtirmek için giderek daha fazla kullanılır oldu. Joomla! 1.0x bu çerçeveden bakıldığında biraz eski görünmeye baģlamıģtı. Bu durum elbette Joomla! nın geliģtirilmesini durdurmadı, ama kullanıcılar Plone, Typo3, Drupal gibi sistemlere özlemle bakar olmuģlardı; çünkü bu içerik yönetim sistemleri yeniden örgütlenme sorunlarına sahip değildi ve sürekli olarak projelerine yeni teknolojiler eklemekteydiler. Geçen iki yıl içinde Joomla! nın 1.0x sürümü ciddi bir geliģme kaydetmemiģ, sadece güvenlik güncelleģtirmeleriyle minik kod değiģiklikleri yayınlanmıģtı. Ġki yıllık bir bekleme döneminin bu kadar önemli bir proje için kabul edilemez olduğunu itiraf etmek gerek. Bu dönemde Joomla! nın yavaģ yavaģ öldüğü dedikoduları dolaģmaya baģlamıģ, hatta internette muhteģem bir yazılımın nasıl berbat edileceğine dair makaleler yazılmaya baģlamıģtı. Buna rağmen, Joomla! ekibi 1.5 sürümünü duyurarak nihayet bu tartıģmalara son noktayı koydu. Artık her detay forumlarda, e-posta listelerinde, e-postalarda ve toplantılarda tartıģıldığı için Joomla! Kullanıcıların gözünde daha da parladı. Ancak baģka bir yönden bakılırsa 1.0x sürümünden 1.5x sürümüne yükseltme yapmak ciddi bir çaba gerektiriyor, çünkü tamamen değiģen kaynak kodu nedeniyle tam anlamıyla geriye uyumluluk söz konusu değil. Diğer yandan, bu güncelleme Joomla! yı artık büyük ölçekli projelerde kullanılabilir bir içerik yönetim sistemine dönüģtürüyor. Joomla! yı ve Joomla! çatısını kullanarak geliģtiricilerin Joomla! yı sistemleri pazarına hükmettiğini görmek bir sürpriz değil. Günümüzde pek çok hosting sağlayıcı Joomla! ya özel paketler sunuyor ya da tek tıklamayla Joomla! Kurma imkanı sağlıyor. Böylece Joomla!, açık kaynak içerik yönetim sistemleri arasındaki liderliğini pekiģtirmiģ oluyor. dilediği gibi Ģekillendirebiliyor olması doğru bir strateji gibi görünüyor. Mevcut eklentiler sayesinde web sitelerine çeģitli yetkilendirme seçenekleri eklemek ya da siteyi çeģitli dillerde kullanıma sunmak artık mümkün. Mevcut topluluğu, geliģtirici ve kullanım çoğunluğuna bakılırsa Joomla! nın içerik yönetim sistemleri pazarına hükmettiğini görmek bir sürpriz değil. Günümüzde pek çok hosting sağlayıcı Joomla! ya özel paketler sunuyor ya da tek tıklamayla Joomla! Kurma imkanı sağlıyor. Böylece Joomla!, açık kaynak içerik yönetim sistemleri arasındaki liderliğini pekiģtirmiģ oluyor. 1.6. Joomla ne demektir
Joomla ne demek? Joomla sözcüğü Swahili dilindeki jumla sözcüğünün Ġngilizce yazılıģıdır. Joomla sözcüğü Swahili dilinde hep beraber, bir bütün olarak anlamlarına gelir. Bu sözcük Arapçada cumle olarak geçer, dilimize ise çok yakından tanıdığımız bir sözcük olarak girmiģtir: cümle. Elbette burada tümce anlamındaki cümleden bahsetmiyoruz, herkes anlamına gelen cümle den bahsediyoruz. Örneğin Cümlenize selam olsun. tümcesindeki cümle, joomla ile aynı anlamdadır. ÖZET ġekil 1.6:Jomla projesi 2005 yılında hayata geçti. İçerik yönetim sistemleri, web sitenizin içeriğini özel bir yazılım üzerinden rahatlıkla kontrol etmenizi sağlayan özel sistemlerdir. Web sitesini yapan güncelleyen kullanıcılara webmaster adı verilir. Site haritası gibi basit bir sayfayı güncellemek bile webmaster lar için zaman alıcı ve sıkıcı bir iş hâlindedir. Kırık linkleri takip etmek, menü sistemini çalışır kılmak gibi rutin görevleri ve forum eklemek gibi daha gelişmiş işleri yerine getirmekse webmaster ın oldukça fazla zamanını alacaktır. Bu gibi sorunları çözmek içerik yönetim sistemi (content management system / CMS) adı verilen özel yazılımlar kullanılır. CMS uygulamaları sitenin içerik yönetimini otomatikleştirmekle kalmaz, teknik bilgi birikimi olmayan yazarların da sistemdeki özel bir kullanıcı arabirimi yardımıyla siteye zahmetsizce içerik ekleyebilmelerine olanak tanır. Bu tür arabirimler HTML kodlama gibi teknik bilgiler gerektirmediği için yazıyı hazırlama ve aşamalarını da son derece kolaylaştırırlar.
Bu nedenle çok basit bakım ve yönetim işleri için bile CMS uygulamasını yakından tanıyan bir uzmanın istihdam edilmesi gerekir. İşte bu noktada Joomla! son kullanıcıların kaderini değiştirdi. Joomla! Sadece ücretsiz olmakla kalmayıp, aynı zamanda tüm CMS ler arasında kullanımı en kolay arabirimlerden birine sahiptir. Hiç teknik bilgi birikimine sahip olmasa bile hemen hemen herkes 30 dakika içinde Joomla! yı indirip yükleyebilir ve çalışır bir web sitesine sahip olabilir. HTML diliyle kodlanmış ve herhangi bir içerik yönetim sistemiyle yönetilemeyen web sayfalarına statik sayfa denir. Statik sayfalarda web sayfasının içeriği ve tasarımı (sunumu) bir aradadır. CMS lerse dinamik sayfa lar oluşturur. Dinamik web sayfalarında içerik ve tasarım birbirinden ayrıdır. İçerik kısımları genellikle bir veritabanında saklanır ve içerik yönetim sistemi, veritabanından bu bilgileri çekerek tasarım şablonuyla birleştirir ve nihai sayfayı oluşturur. Böylece bir web sayfasını oluşturma görevleri kişiler arasında dağıtılabilir. Özgür yazılım, hiçbir kısıtlama olmadan kullanılabilen, incelenebilen ve değiştirilebilen yazılımdır. Özgür yazılım, hiç değiştirilmeden veya kaynak kodları değiştirilerek kopyalanabilir ve dağıtılabilir. Özgür yazılımlar çoğu durumda ücretsizdir. 2001 de Mambo adıyla hayatına başlayan Joomla!, 2005 te şimdiki adını aldı. Yeni projenin bir logoya ihtiyacı vardı, bu nedenle yeni topluluk içinde bir yarışma düzenlendi. O sırada Joomla! nın yeni forumuna 8.000 civarında kullanıcı kaydolmuştu. Joomla! logosu kullanıcılar arasında düzenlenen bir yarışmayla seçildi. Joomla, Cümlenize selam olsun. tümcesindeki cümle ile aynı anlamdadır. DEĞERLENDİRME SORULARI 1. Web tasarımı yapan personele ne ad verilir? a) Gurup b) Websitesi c) User d) Administrator e) Webmaster 2. Joomla ne amaçla kullanılır? a) Web sitelerini kontrol etmenizi sağlar b) Bilgisayarı formatlamaya yarar c) Bilgisayara yedekleri yüklemeyi sağlar d) Bilgisayarı internete bağlar e) Bilgisayarda web sistesinin çalıģmasını sağlar 3. HTML diliyle kodlanmıģ ve herhangi bir içerik yönetim sistemiyle yönetilemeyen web sayfalarına ne ad verilir? a) Vektorel b) DeğiĢken c) Dinamik d) Statik e) Sabit
4. AĢıdakilerden hangisi Dinamik web sitelerinin özelliklerinden değildir? a) Ġçerik ve Tasarım birbirinden ayrıdır b) Ġçerik kısımları bir veri tabanında saklanır c) Veri tabanındaki bilgileri çekerek tasarım Ģablonuyla birleģtirilebilir d) Ġçerik ve tasarım birbiriyle bütünleģiktir. e) Özgür yazılımlarla düzenlenebilir. YARARLANILAN KAYNAKLAR AKBUĞA Mustafa, Ġçerik yönetimi ders notları Web sitesi ve Blog hazırlama, CHIP Kitap BAŞVURULABİLECEK KAYNAKLAR