The project is funded by European Union Bu proje Avrupa Birliği tarafından finanse edilmektedir. ARICILIKTA MEVSİMSEL ÇALIŞMALAR ve BAKIM İŞLERİ
Bu kitapçık BTC Şirketi maddi desteği ile üretilmiştir. ARICILIKTA MEVSİMSEL ÇALIŞMALAR ve BAKIM İŞLERİ Yrd. Doç.Dr. Yaşar ERDOĞAN Atatürk Üniv. İspir Hamzapolat MYO. Doç.Dr. Ahmet DODOLOĞLU Atatürk Üniv. Ziraat Fak. ERZURUM-2009
İÇİNDEKİLER Sayfa GİRİŞ 1 I- İLKBAHAR DÖNEMİNDE YAPILACAK OLAN ÇALIŞMALAR 1 1-Arılık Yerinin Düzenlenmesi ve Kolonilerin Arılığa Alınması 1 2-İlkbahar Kontrolü 2 a) Kontroller sırasında dikkat edilecek hususlar 3 b) İlk kontrol (kovan dip tahtası temizliği) 3 c) İkinci büyük kontrol 4 d) İlkbahar dönemi beslemesi 5 1-Arı keki yapımı 5 2-Şerbetin hazırlanması 10 3-Yağmacılığın önlenmesi 12 4- Zayıf kolonilerin birleştirilmesi 13 5-Ana yenileme 15 a)-kafesle hazır ana arı vermek 15 b)-hazır ana arı yüksüğü vermek 16 c)-günlük yumurtalı çerçeve vermek 17 d)-anasız koloniyi birleştirme 18 II. OĞUL DÖNEMİNDE YAPILACAK OLAN ÇALIŞMALAR 19 1-Oğul önleme yöntemleri 26 2-Yapay oğul alma (Yapay oğul almada uygulanan yöntemler) 23 a)bölme yöntemi 24 b)toplama yöntemi 25 III. BAL MEVSİMİNDE YAPILMASI GEREKEN ÇALIŞMALAR 26 1- Ballıkların verilişi 26 2- Bal hasadı 26 IV. SON BAHAR DÖNEMİ ÇALIŞMALARI VE KIŞLATMA 29 1-Arı kolonilerinin kış yiyeceklerinin ayarlanması 29 2-Son bahar yemlemesi 29 3- Kolonilere kışlama düzeninin verilmesi 30 4- Kışlatma 31 a) İçerde kışlatma 31 b) Dışarıda kışlatma 32 KAYNAKLAR 34
GİRİŞ Arıcılık çalışmaları genel olarak 4 ana döneme ayrılır. Bu dönemler, ilkbahar dönemi, oğul dönemi, Bal ve hasat dönemi, sonbahar ve kışlatma dönemi olarak isimlendirilir. Aslında bu dönemler kesin sınırlarla birbirinden ayrılamaz ve birbirlerini etkilerler. Arıcı yapması gereken işi bir dönemde aksattığı zaman, takip eden dönemde bu aksaklıklar karşısına verimi düşüren problemler olarak çıkar. Bu dönemlik yapılacak olan çalışmaları tek tek ele alacak olursak: I-İLKBAHAR DÖNEMİNDE YAPILACAK OLAN ÇALIŞMALAR 1-Arılık Yerinin Düzenlenmesi ve Kolonilerin Arılığa Alınması Arılık; Arı kolonilerinin biraraya konularak üretim, polinasyon ve araştırma amacıyla kullanıldıkları özel yerler olarak tanımlanmaktadır. Arılıklar sundurma tipi denilen ön kısmı açık, diğer üç tarafı ve üzeri kapalı olabildiği gibi, tamamen kapatılmış sadece arıların uçuş yapabileceği delikler olan kapalı arılıklar da vardır. Kış mevsiminin sona ermesi ile birlikte arılığın tabanında bulunan son karlar temizlenerek kurulanır. Daha sonra arı kolonileri dışarıda sıcaklık 10-12 C olduğunda fazla sarsmadan dışarı çıkartılarak arılığa daha önceden yerleştirilmiş olan sehpalar üzerine konulur. Bu işlem akşam saatlerinde yapılmalıdır. -1-
Resim: Yaşar ERDOĞAN Dışarı alınan kovanların uçuş delikleri açılır, böylece ertesi gün arıların dışarı çıkıp kış boyunca bağırsaklarında biriktirmiş oldukları dışkıları boşaltıp rahatlamaları sağlanır. Erken ilkbahar döneminde havaların çok değişken olması ve havaların aniden soğuması olasılığına karşılık arıcıların kışın kovanların üzerine örttükleri örtüleri kaldırmada fazla aceleci davranmamaları çok daha iyi olur. 2-İlkbahar Kontrolü İlkbahar geç donları geçip, bitkiler uyandıktan sonra kovanların açılması, gerekli bakım ve işlemlerin yapılması en doğru zamanlamadır. Arılar dışarı çıkıp dışkılarını bıraktıktan sonra, havanın güneşli, sıcak ve rüzgârsız olduğu bir günde ilk bakım yapılır. -2-
a) Kontroller sırasında dikkat edilecek hususlar 1-Arılığa girerken maske ve eldivenler giyilmiş olmalıdır. 2-Kovan bakımını yapmadan önce mutlaka körükle duman verilmelidir. 3-Kovan aktarılırken koloninin düzeninin bozulmaması için çerçevelerin yerleri değiştirilmemelidir. Yani çerçevenin konumu eski kovanda nasıl ise, yeni kovanda da aynı olmalıdır. 4-Arılığa girerken koku sürmek arıların sokma içgüdülerini kamçılar. b) İlk kontrol (kovan dip tahtası temizliği) Bu ilk kontrolde bir kovan kapağı ters çevrilerek bakım yapılacak olan kovanın yanına konulur. Daha sonra bakım yapılacak olan kovan dip tahtasından ayrılarak bu kapak üzerine çapraz bir şekilde yerleştirilir. Eski kovan dip tahtası alınıp yerine daha önceden temizlenmiş ve pürmüz alevinden geçirilmiş kovan dip tahtası konulup kovan onun üzerine yerleştirilir. Alınan dip tahtası kazıtılıp mum kırıntıları ve arı ölülerinden temizlendikten sonra pürmüz alevinden geçirilir. Bu temizlenmiş olan dip tahtası da diğer kovanların dip tahtalarıyla değiştirilir ve bu işlemler tüm kovanlar temizleninceye kadar devam ettirilir. Dip tahtası değiştirilen kovanlarda uçuş delikleri daraltılır. Temizlik sırasında biriken arı ölüleri ve mum kırıntıları arılıktan uzaklaştırılarak yakılmalıdır. c) İkinci büyük kontrol Bu ilk kontrolü izleyen günlerde ikinci büyük kontrol yapılmalıdır. İkinci büyük kontrolde ana arı ve kuluçkanın -3-
durumu, arı kolonisinin gıda stoğu ve hastalıklar bakımından dikkatli bir şekilde inceleme yapılır. İkinci büyük kontrolde havanın açık ve rüzgârın olmadığı sıcaklığın 14-15 C 0 olduğu günlerde yapılmalıdır. İkinci büyük kontrol yapılacağı zaman önce kovan uçuş deliğinden içeri körükle birkaç nefes duman verilir. Birkaç dakika beklenerek kovan kapağı kaldırılır ve örtü bezi hafifçe aralanarak üstten birkaç nefes daha duman verilir. Örtü bezi kaldırılır. Kovanın bir kenarından başlayarak teker teker çerçeveler çıkartılıp kontrol edilir. Arı sarmayan boş, gözleri deforme olmuş, küflü olan petekler alınır. Çerçevelerin kontrolü sırasında koloninin bal ve polen stoku durumuna bakılır eğer gerekli ise ballı çerçeve verilir veya hava koşulları uygunsa şerbetleme yapılır. Bu kontrol sırasında kuluçka kontrol edilerek ana arı durumu tespit edilir. Sağlıklı bir ana arı, peteğin orta kısmından başlayarak kenarlara doğru helezonlar çizerek yumurta bırakır. Ana arı yok ise analı bir başka koloni ile birleştirme yapılmalıdır. Çerçeve sayısı 3 veya daha az olan koloniler birleştirilmelidir. 5-6 çerçevelik kolonilerde ise bölme tahtası ile yerleri daraltılmalıdır. Her hangi bir hastalık tespit edilmesi durumunda ise derhal müdahale edilmelidir. Çalışmalar mümkün olduğunca hızlı fakat sakin bir şekilde yapılmalıdır. İlk kontrolde de ikinci kontrolde de elde edilen tüm sonuçlar koloni sicil kartlarına muhakkak yazılmalıdır. -4-
d) İlkbahar dönemi beslemesi İlkbahar kontrolleri bittikten sonra arı kolonilerine bir besleme programı uygulanır. Bu beslemenin amacı; a)-arılara besin maddesi takviyesi yapmak b)-bazı ilaçları yiyeceklere katarak arılara vermek c)-ana arının erkenden yumurtlamasını teşvik etmektir. Beslemede bal, şeker şurubu veya kek kullanılabilir. Balla besleme yapılacağı zaman eğer petekli bal kullanılıyor ise peteğin sırları alınmalı ve kuluçkaya yakın bir yere konulmalıdır. 1-Arı keki yapımı Özellikle ilkbahar dönemlerinde arı kolonisinde polen eksikliği sonucunda ortaya çıkan protein eksikliğini karşılamak ve arı kolonisinin yavru yetiştirmesini teşvik etmek için polenli veya polensiz bazı karışımlar kullanarak arı kolonilerine ilave yemlemeler yapılır. Arı keki olarak isimlendirilen bu karışımlara polen katılması etkinliğini daha da artırmaktadır. Kekler polen veya polen ikame maddeleri (süttozu, soya unu, bira mayası) katılarak yapılabileceği gibi sadece pudra şekeri ve bal karışımı ile de yapılabilmektedir. Yapılan kekler kovan içerisine yağlı kâğıt üzerine konularak veya naylon torba içerisine konulup alta gelecek yüzü bıçakla çizilerek verilebilir. -5-
1-Pudra şekeri bir kaba konulur 2-İçerisine polen ikame maddeleri katılır -6-
3- Vitamin katılır 4-Kuru maddeler iyice karıştırılır -7-
5-Bal ve su katılıp iyice yoğrulur -8-
6-Hazırlanan kek torbalara konulur. Resim: Yaşar ERDOĞAN Kek yapımında dikkat edilecek en önemli hususlardan biri yapılan kekin kovan ısısında eriyip arıların üzerine dökülmemesidir. Arı keki yapımı için aşağıdaki karışım örnekleri kullanılabilir. 1-1 kısım bal + 3 kısım pudraşekeri. 2-3,3 kg soya unu + 1 kg bira mayası + 100 gr sıvı yağ (pamuk tohumu yağı) + 50 gr vitamin karışımı + 3,5 kg süzme bal veya malt. 3-4,2 kg yağsız soya unu +200 gr sıvı yağ (pamuk tohumu yağı) + 50 gr vitamin karışımı + 3,5 kg süzme bal veya malt. 4-2,5 kg soya unu + 1 kg bira mayası +800 gr polen + 100 gr sıvı yağ (pamuk tohumu yağı) + 50 gr vitamin karışımı + 3,5 kg süzme bal veya malt. -9-
5-90 kg toz şeker + 4,5 kg bal + 15 lt soya unu + 2,5 lt bira mayası + 2,5 lt yağsız süt tozu + 0,375 lt sirke + 20 lt su. 6-3 kısım soya fasulyesi unu + 1 kısım bira mayası + 1 kısım yağsız süt tozu. 7-2 kg kuru polen + 6 kg soya unu + 1,5 lt ½ lik şeker şurubu + 2,5 bardak su. 8-%23 pudra şekeri + %46 (%67 lik şeker şurubu) + %10 Soya unu + %21 Bira mayası. Kek yapılırken önce kuru maddeler birbirleriyle iyice karıştırılır. Daha sonra sıvı maddeler yavaş yavaş karıştırılarak yoğrulur. Kek içerisine vitamin ve mineral madde ilavelerinin yapılması etkinliğini daha da yükseltmektedir. İlkbahar döneminde kovan içi şartları ne olursa olsun mutlaka şerbet yemlemesi yapılması gerekir. Şeker şurubu hem ana arının yumurtlamasını teşvik eder hem de arıların dışarı çıkamadıkları yağmurlu zamanlarda enerji ve su ihtiyaçlarını karşılamış olur. Arıların beslenmesinde kullanılan şerbetler genellikle katı, orta ve sulu şerbetler olarak üçe ayrılır. Şeker/ su oranları katı şerbetlerde 2/1, orta şerbetlerde 1/1 ve sulu şerbetlerde 1/2 dir. İlkbahar mevsiminde genellikle orta şerbet kullanılmaktadır. Şerbet yapımında sofra şekeri kullanılabildiği gibi, bal da kullanılabilir. Fakat balın alındığı kovanın hastalıksız olduğuna emin olunmalıdır. 2-Şerbetin hazırlanması Önce şerbetin hazırlanmasında kullanılacak olan su kaynatılır. Kaynamış su ateşten geri alınıp bir süre soğumaya bırakılır. 50-60 C 0 ye kadar soğuyunca suyun ölçüsüne uygun olan miktarda toz şeker ilave edilir ve -10-
karıştırılır. Karıştırma işlemine şeker tamamen çözülene kadar devam edilir. Sonra şekerin kristalize olmasını engellemek için 15 lt şuruba 1 çay kaşığı limon tuzu veya 1 tatlı kaşığı sirke ya da bir limon sıkılır. Hazırlanan şerbet elimizi yakmayacak kadar (20-25 C 0 ) soğumaya bırakılır. Daha sonra şerbetin içerisine gerekli ise ilaçlar katılır. Toz ilaçlar şerbete katılmadan önce küçük bir kabın içerisinde soğuk suda çözdürülür. İlaç katıldıktan sonra şerbet tekrar iyice karıştırılır. Şerbete vitamin ve mineral karışımlı preparatlar da katılabilir. Hazırlanan şurup akşam saatlerinde kolonilere verilir. Arı kolonilerine şerbet verilirken değişik yemlikler kullanılmaktadır. Bunlardan bazıları şunlardır. 1-Kabartılmış boş peteklerin yemlik olarak kullanılması. 2-Atmosfer basınçlı yemlikler. 3-Çanta tipi yemlikler (Doolitle yemliği). 4-Küvet tipi yemlikler (Miller yemliği). Hangi besleme programı uygulanırsa uygulansın bazı ilkelere uyulması gerekir. Bu ilkeler: 1-Yemleme akşam saatinde yapılmalı, yemleme yapılan kovanın uçuş deliği daraltılmalı, etrafa şurup veya kek dökülmemelidir. Aksi takdirde arıları yağmalamaya teşvik etmiş oluruz. 2- Kolonilere bir defada çok miktarda yem vermek yerine, azar azar her gün verilmelidir. 3- Yemleme yapılırken kuluçkayı üşütmemek için kovan uzun süre açık bırakılmamalıdır. 4-Zayıf kolonileri besleyerek güçlendirmek yerine birleştirme yapılmalıdır. 5-Yemlemede bal kullanılacak ise balın hastalıksız olduğuna -11-
emin olunmalıdır. 6-Açıkta toplu yemleme yapılmasından kaçınılmalıdır. 7-Yemleme programına nektar akımına 6-8 hafta kala başlanmalı 2-3 hafta kalınca son verilmelidir. 3-Yağmacılığın önlenmesi Bal arılarının kendilerine ait olmayan kovandan bal çalması olarak tanımlanan yağmacılık, daha ziyade erken ilkbahar döneminde ve sonbahar dönemlerinde görülmektedir. Yağmacılık daha ziyade güçlü kolonilerin zayıf kolonilere saldırması şeklinde ortaya çıkmaktadır. Yağmacılığın başlamasında arıcının yaptığı yanlış uygulamalar da çok önemli bir yer tutmaktadır. Yağmacılığı engellemek için arılıkta gereğinden fazla arı kolonisi bulundurulmamalıdir. Resim: Yaşar ERDOĞAN İki koloni arasında yeterli mesafe bırakılmalı, kovanlar farklı renklere boyanmalı, kovan uçuş delikleri mevsim ve kovandaki arı mevcudu dikkate alınarak daraltma -12-
yapılmalıdır. Yağmacılığın yüksek olduğu dönemlerde kolonilerin bakımı yapılırken kovanlar uzun süre açık bırakılmamalıdır. Yemlemeler akşam saatlerinde yapılmalı ve etrafa şerbet, kek ve bal bulaştırılmamalıdır. Eğer koloniler arasında yağma başlarsa yağmalanan kovanın uçuş deliği iyice daraltılır veya tamamen geçici olarak kapatılır. Yağmalanan kovanın yönü değiştirilmeli veya yağmalayan kovanla yer değiştirilmelidir. Yağma tüm arılığa yayılmış ise tüm kovanların uçuş delikleri daraltılmalıdır. Yağma sırasında havaya tazyikli su sıkılması da bazen işe yarayabilmektedir. 4- Zayıf Kolonilerin Birleştirilmesi Birleştirme işlemi zayıf koloniler arasında veya zayıfla güçlü arı kolonileri arasında yapılabilmektedir. Birleştirme işlemi hangi amaçla yapılacak olursa olsun bazı temel ilkelere uyulması gerekmektedir. Bu ilkeler; 1-Hastalıklı koloniler arasında birleştirme yapılmamalıdır. 2-Birleştirilecek olan iki koloninin de ana arısı var ise yaşlı veya sakat olan ana arı alınıp imha edilmelidir. 3-Eğer iki ana arı da genç ve verimli ise ana arılardan birisi başka bir anasız koloniye verilebilir veya daha yaşlı bir anaya sahip olan koloninin anasıyla değiştirilebilir. 4- Arı kolonileri birleştirilirken eğer koloniler aynı güçte ise veya anasız olan koloni daha güçlü durumda ise birleştirilme sırasında ana arı kafes içerisine alınır. 5-Birleştirilme işlemi dışarıdaki tüm tarlacı arıların kovana döndüğü akşam saatlerinde yapılmalıdır. 6-Koloniler birleştirilmeden önce ve birleştirildikten sonra uçuş deliğinden içeriye bolca duman verilmelidir. -13-
7-Birleştirilme işlemi bittikten 10-15 dakika sonra kovan kontrol edilmelidir. Eğer kovan önünde kavga eden arılar görülürse bu gazete kâğıdının birleştirme sırasında yırtıldığı dolayısıyla birleşmenin çok erken gerçekleştiği manasına gelir. Hemen uçuş deliğinden içeriye bolca duman verilir. 8-Yan yana iki koloni birleştirilecek ise oluşturulacak olan yeni koloni eski kovanların bulunduğu yerin tam ortasına konulmalıdır. 9- Birleştirme işlemi yapılırken farklı iki koloninin birbirlerine karışmasını yavaşlatacak ilave tedbirler alınmalıdır. 10-Nektar akımının bol olduğu dönemlerde hiçbir ilave tedbir almadan bolca duman verilerek birleştirme yapılabilir. Fakat bu riskli bir birleştirme şeklidir. Farklı iki koloninin birleştirilmesinde en yaygın olarak gazete kağıdı ile birleştirme yöntemi kullanılmaktadır. Bu yöntemde: Akşam saatlerinde analı olan kovanın kapağı ve örtü tahtası kaldırılır. Arıların üzerine bolca duman verilir ve kovan üzerine gazete kâğıdı serilir. Gazete kâğıdının birkaç yerine toz çivi ile delik delinir. Daha sonra zayıf veya anasız olan koloni bir ballık içerisine aktarılır ve kovanın üzerine kat verir gibi yerleştirilir. Bu kat içerisine de bolca duman verilir ve örtü bezi ve kovan kapağı kapatılır. 10-15 dakika sonra kontrol edilir. Boğuşma yoksa birleştirme işlemi başarılı bir şekilde gerçekleşmiş demektir. Eğer birleştirilecek olan koloniler kuluçkalığa sığacak kadar az ise araya bölme tahtası gibi gazete kağıdı konularak birleştirme işlemi tek katta yapılabilir. -14-
5-Ana Yenileme Yaşlanma ve oğul verme gibi nedenlerden dolayı arı kolonileri yeni ana arı yetiştirme işlemine girişirler. Resim:www.flickr.com Bu doğal nedenlerin dışında yağmalanma ve arıcının yanlış uygulamaları sonucunda ana arı kaybı olur. Bu durumda da koloni anasız kalır ve yeni ana arı yetiştirmeye çalışır. Hangi nedenle olursa olsun anasız kalmış bir koloniye değişik yöntemler kullanılarak yeni ana kazandırılır. Bu yöntemler önem sıralarına göre: a)-kafesle hazır ana arı verme. Anasız bir koloniye ana kazandırmanın en iyi yolu yumurtlamakta olan genç hazır bir ana arı vermektir. Ana arı kafes içerisine konularak kafesin deliği mum ile kapatılır. Arıların en yoğun olduğu bölgeye iki çerçeve arasına kafesin torlu kısmı çerçevelerin üst çıtalarına doğru olacak şekilde 45 o lik bir açı yapacak biçimde yerleştirilir. -15-
Resim:http://kemaldemirci.blogspot.com/l Kovan içerisindeki arılar bu yabancı olan ana arıya saldırır ve öldürmeye çalışırlar. fakat mumu kemirip ana arıya kavuşuncaya kadar geçen sürede ana arının feromonu tüm kovanı sarar ve işçi arıların ana arıyı kabullenmelerini sağlar. b)-hazır ana arı yüksüğü vermek Anasız kalmış kolonilere ana kazandırmada kullanılan yöntemlerden birisi de kapatılmış ana arı yüksükleri vermektir. Anasız kalmış koloninin yalancılaşmadığından emin olunduktan sonra yüksük verilebilir. Hazır yüksükler arısı silkelendikten sonra direk çerçeve ile birlikte verilebileceği gibi yüksükler kesilerekten verilebilir. Yüksükler kovandan alındıktan sonra güneşten ve rüzgârdan korunarak sarsmadan anasız kovana taşınıp yerleştirilir. -16-
Resim: http://www.ayazarikovani.com Yüksük verilen kolonilere genç işçi arı takviyesi yapılması gerekir. Yüksük verilirken çıkan ana arının çiftleşme uçuşuna çıkması ve yeterli erkek arı bulabilmesi için mevsimin ve hava şartlarının uygun olmasına dikkat edilmelidir. Bu durum özellikle erken ilkbahar ve geç sonbahar dönemlerinde çok önemlidir. c)-günlük yumurtalı çerçeve vermek Eğer anasız kalmış koloniye hazır ana arı veya ana arı yüksüğü bulamaz isek koloninin kendi anasını çıkarması için başka bir kovandan günlük yumurtalı bir çerçeve alıp anasız koloniye verilir. -17-
Resim:www.bababal.com Bu yöntemde günlük yumurtaların verilişinden yeni bir ana arı çıkışına kadar çok fazla zaman geçeceği için kovan içerisindeki arılar iyice yaşlanırlar. Bu nedenle koloniye bir iki kez kapatılmış yavrulu çerçeve ve genç işçi arı takviyesi yapılmalıdır. Bu yöntem erken ilkbahar ve geç sonbahar dönemlerinde uygulanmamalıdır. d)-anasız koloniyi birleştirme Anasız bir koloniye ana kazandırmanın bir diğer yolu analı bir koloni ile birleştirme işlemi uygulamaktır. Bu yöntem döllü bir ana arı bulunamadığında veya çıkacak ana arının çiftleşme uçuşu için hava şartlarının uygun olmadığı durumlarda uygulanır. -18-
II. OĞUL DÖNEMİNDE YAPILACAK OLAN ÇALIŞMALAR Bal arılarda neslin devamı oğul verme şeklinde sağlanır. Resim:Yaşar ERDOĞAN Oğul verme olayında, kolonideki bir grup işçi arı, erkek arı ve bir veya birkaç ana arıyla beraber yeni bir koloni oluşturmak maksadıyla kovanı terk ederler. Oğul mevsimi genellikle ana nektar akımından bir, iki hafta öncesinde başlar. Ülkemiz için düşünüldüğünde Mayıs-Temmuz ayları arası oğul mevsimidir. -19-
Resim:Yaşar ERDOĞAN Arıcı için çok yoğun bir dönem olan oğul döneminde eğer koloniler bala yönlendirilecekler ise oğul engellenmelidir. Eğer tüm önlemlere rağmen oğul vermekten vazgeçmezler ise o zaman çıkan oğlun kaybedilmeden alınması gerekmektedir. Arı kolonilerinin oğul verme eğilimine ana arının yaşlı olması, kovan içi alanın darlığı ve arıların çalışması için yeterli alanın olmaması, kovanın yeterince havalandırılamaması gibi nedenler etki etmektedir. Bu mevsimde koloniler sık sık kontrol edilir. Yapılmış yüksükler var ise imha edilir. Yüksükler içerisine yumurta atılmadan imha edilirse oğul verme eğiliminden vazgeçirilebilir. Fakat yüksüğe yumurta atıldıktan sonra imha edilirse arılar yeniden yüksük yapıp oğula yönelirler. Yani vazgeçirmek çok zorlaşır. Yüksük içerisine yumurta bırakıldıktan 8 gün -20-
sonra yüksük kapatılır. Yüksük kapatıldıktan sonra oğul için hazırlık tamamlanmıştır. İlk oğul genellikle kovanın eski anası ile birlikte olur. Eğer kovanın anası çok yaşlı veya uçmasına mani olacak bir durum varsa o zaman oğul yeni çıkacak olan ana ile birlikte çıkar. Oğul genellikle yüksükteki ana arı çıkmadan bir hafta kadar önce kovanı terk eder. Fakat hava şartları oğul çıkışına engel oluyor ise o zaman oğul hava şartlarının düzelmesini bekler. Bu bekleyiş yeni ana arının çıkacağı zamana kadar devam ederse işçi arılar yeni ana arının eski ana tarafından öldürülmesini engellemek için yüksük içinden çıkmasına mani olurlar. Hava şartları iyileşinceye kadar yüksüğün tepesinde açtıkları bir delikten ana arıyı beslerler. Oğulla birlikte kovan içerisindeki işçi arıların yaklaşık %50 si kovanı terk eder. Oğul daha önceden keşif uçuşları ile belirlenmiş olan yerde ana arının etrafında salkıma geçer. Burada birkaç saat veya birkaç gün bekler eğer alınmaz ise kaçar. 1-Oğul önleme yöntemleri Teknik arıcılıkta arıların doğal yolla oğul vermeleri istenmez. Çünkü doğal oğul arıcı için büyük kayıp demektir. Bunun için doğal oğlun önüne geçmek için bazı yöntemler geliştirilmiştir. Bu yöntemler a) Oğul eğilimi düşük olan arı ırkları ile çalışmak. b) Genç ana arı ile çalışmak. c) Kovan içi hacmi geniş tutmak. Arı geliştikçe sıkıştırmadan kat atmak gerekir. d) Koloninin yerini değiştirmek. Arılıkta güçlü koloni ile zayıf koloninin yeri değiştirilir. Bu durumda arazideki güçlü koloniye ait olan arılar geri döndüğünde zayıf koloninin -21-
bulunduğu kovana girerler ve zayıf koloniyi güçlendirirler. Güçlü ve oğula hazırlanmakta olan koloni mevcudunun bir kısmını zayıf kovana aktardığı için oğul eğilimi azalır. e) Kovanların üzerine gölgelik yapmak. f) İyi bir havalandırma sağlamak. Yazın sıcak zamanlarda arıların kovanı daha etkili bir şekilde havalandırabilmeleri için, uçuş deliği tamamen açılmalı, kapak havalandırma delikleri ve yemlik delikleri açılmalı ve kuluçkalık ile ballık arasına toz çivi koyularak aralanmalıdır. Resim: Yaşar ERDOĞAN Veya kovanların üzerine özel havalandırma sistemleri yerleştirilmelidir. g) Ana arı yüksüklerini bozmak. h) Koloninin ana arısını almak. Oğula hazırlanmış ve yüksük yapmış olan koloninin ana arısı alınır. Kovandaki yüksüklerin birisi hariç geri kalanların tümü bozulur. Yüksükten çıkacak olan ana arı kovanın yeni ana arısı olur. Bu geçen süre zarfında da koloni oğula gitmekten vazgeçer. -22-
ı) Güçlü koloniler oluşturmak. Resim: Yaşar ERDOĞAN 2-Yapay oğul alma Teknik arıcılıkta koloni sayısını artırmada doğal oğul pek arzu edilmez. Çünkü doğal oğul bal veriminin düşmesine neden olmaktadır. Bunun yerine arıcı bir veya birkaç arı kolonisinden aldığı ballı, polenli ve yavrulu çerçeveleri boş bir kovan içerisinde birleştirir ve uygun bir yöntemle de ana kazandırır. Bu şekilde oluşturulan yeni koloniye yapay oğul denir. Bu şekilde oğul elde etmek arıcının tamamen kontrolü altında olduğundan arı kolonileri fazla yıpranmaz, dolayısıyla da bal verimi düşmez. -23-
Yapay oğul almada uygulanan yöntemler a) Bölme yöntemi Oğul hazırlığında olan güçlü bir arı kolonisi bölünürken; kovan 50 cm kadar kenara alınıp yerine boş bir kovan konulur. Kovan içerisindeki çerçevelerin yarısı alınarak boş kovan içerisine konulur. Her iki kovanda da yavrulu çerçevelerin ortada, ballı ve polenli çerçevelerin ise kenarlarda olması sağlanır. Ana arı eski kovanda kalmalıdır. Eğer varsa eski kovandaki ana arı yüksüklerinin tamamı imha edilir. Anasız olan kolonide de en iyi görünüşlü olanı hariç yüksükler imha edilir. Eğer yüksük yoksa anasız olan yeni koloniye ya hazır ana arı verilir ya da kendi ana arısını çıkarması için günlük yumurtalı çerçeve verilir. Bölme işlemi arının arazide olduğu saatlerde yapılmalıdır. Bölme işleminden sonra her iki kovanın da boş kalan kısımları kabartılmış peteklerle doldurulur ve kolonilere 1-2 defa şerbet verilir. Resim:http://www.tkv-dft.org.tr -24-
b) Toplama yöntemi Bu yöntemde bölünecek olan 3-4 koloni önceden belirlenir. Birinci kovandan sadece yavrulu 2-3 çerçeve alınıp boş bir kovana konur. İkinci koloniden ballı, polenli ve yavrulu 2-3 çerçeve alınıp diğerlerinin yanına yerleştirilir ve koloni düzeni verilir. Üçüncü kovandan ise bu çerçevelere yetecek kadar arı alınıp üzerlerine silkelenir. Ve uygun bir yöntemle oluşturulan bu yeni koloniye ana arı kazandırılır. Bu yöntemde koloniler çok fazla yıpratılmadıkları için hem bal veriminde fazla miktarda düşüş olmaz hem de koloniler oğul vermekten vaz geçerler. -25-
III. BAL MEVSİMİNDE YAPILMASI GEREKEN ÇALIŞMALAR 1-Ballıkların verilişi Bal arılarının kuluçka faaliyeti sonucunda arı sayısı hızlı bir artış sağlar ve sonucunda arılar kuluçkalığa sığmazlar. Kovan iç hacmini genişletmek ve arılara yeni çalışma sahası oluşturmak için kuluçkalık üzerine kat atılır. Bu katlara ballık denir. Kovanlara ballık verme işi gerektikçe devam ettirilir. Ballıklara çerçeve doldurularak kat atmak yerine her seferinde 1-2 çerçeve verilerek ballıklar doldurulmalıdır. Verilecek çerçeveler en sondaki çerçeve bir kaydırılarak araya verilmelidir. 2-Bal hasadı Bal arıları petek gözlerine nektarı doldurup nem oranını %18 lere düşürdükten sonra peteklerin üzeri mumla kapatılır (sırlanır). Mum kapatma işi çerçevelerin üst çıtasından başlanıp alt çıtaya doğru ilerler. Çerçevenin 2/3 ü sırlandığında bal olgunlaşmış demektir ve bu çerçeve hasat edilebilir. Olgunlaşmış balları bir seferde hasat etmek yerine çıtalar olgunlaştıkça bekletmeden teker teker almak en iyisidir. Bu şekilde hasat kolonilerin yağmalanmasına engel olmaktadır. Bal hasat işlemi ya sabahın erken saatlerinde veya akşam saatlerinde yapılmalıdır. Bal hasadı yapılırken arıcı bal taşıma sandığını hasat edilecek olan kovanın arkasına yerleştirir. Kovanın uçuş deliğinden içeriye bolca duman verir. Bir iki dakika bekler. Kovan kapağı ve örtü tahtasını kaldırır, üstten de bolca duman verir ve hasada başlar. Alınan ballı çerçeveleri bal -26-
taşıma kutularının içerisine yerleştirir. Ballıktan sökülen çerçeveyi önce kovan içerisine silkeleyerek üzerindeki arıların kovanin içerisine dökülmesini sağlar. Fakat arıların bir kısmı halen daha petekler üzerindedir. Yumrukla çerçevenin üst çıtasına hafifçe vurur. Yine de üzerinde dökülmeyen arı kalırsa o zaman arıcı fırçası ile hafifçe kovan içerisine arilari süpürür. Resim:. Yaşar ERDOĞAN Bütün bu işler hızlı fakat sakin bir şekilde yapılmalıdır. Hasat edilen ballar taşıma sandıklarına yerleştirilip üzeri bezle kapatılarak arılardan korunur. Ballı çerçeveler kulübeye taşınır veya arıların giremeyeceği şekilde bezlerle sarılır. -27-
Resim: Yaşar ERDOĞAN Resim: Yaşar ERDOĞAN -28-
IV. SONBAHAR DÖNEMİ ÇALIŞMALARI VE KIŞLATMA 1-Arı kolonilerinin kış yiyeceklerinin ayarlanması Arı kolonileri, kış süresince kendilerine bırakılan bal ve polen stoklarını kullanırlar. Arılar kış salkımına geçtikten sonra çok fazla yiyecek tüketmezler. Asıl tüketim ilkbaharda kuluçka faaliyetleri başladıktan sonra olur. Bu nedenle bal hasadı yapılırken arıların kışlık ihtiyaçları göz önünde bulundurularak yeterli miktarda balın kovanda bırakılması gerekir. Arılara yiyecek olarak bal-polen depolanmış petekler bırakılır. Kış için bırakılacak peteklerin tamamı dolu olmamalıdır. Çerçevelerin üst kısımları ballı ve sırlı alt kısımları ise sırsız ballı veya boş gözlü olmalıdır. Çünkü arılar genellikle boş gözler üzerinde salkım kurarlar. Küflenmiş, bozulmuş çerçeveler veya ekşimiş ballar arılara kesinlikle kış yiyeceği olarak bırakılmamalıdır. Sonbaharda, 7-8 çerçevelik arısı olan bir koloni için gerekli olan yiyecek miktarı yarı ballı 7-8 çerçevedir. Kış için bırakılacak olan çerçevelerin 1-2 tanesinde polen olması, erken ilkbahar dönemindeki kuluçka faaliyetleri açısından çok büyük bir öneme sahiptir. 2-Sonbahar yemlemesi Bal hasadından sonra arı kolonilerine mutlaka şerbetleme yapılması gerekir. Güzlük şerbetin şeker/su oranı, 2/1 olmalıdır. Yapılacak olan güzlük şerbetleme ana arının yumurtlamasını teşvik ederek kışa girmeden önce birkaç jenerasyon genç arı elde edilmiş olur. -29-
http://ahmet-hanci.blogspot.com Genç arılarla kışa giren koloni fazla yıpranmadan sağlıklı bir şekilde bahara çıkar hızla gelişip güçlü bir koloniye bal mevsimine girerler. Güz beslemesinde iki hafta boyunca kovan başına günlük 0,5 lt şeker şurubu verilmesi yeterli olmaktadır. Eğer gerekli ise güzlük yemlemede de şuruba ilaç katılabilir. 3- Kolonilere kışlama düzeninin verilmesi Bal hasadını müteakiben yemleme yapılıp gerekli bakım ve kontroller yapıldıktan sonra arı kolonilerine kışlama pozisyonlarının verilmesi gerekir. Kovan içerisinde, arıların saramadıkları boş çerçeveler çıkartılıp yerlerine bölme tahtaları konulur. Kovanların uçuş delikleri daraltılır. Kovan kapak altı boşluğuna ve bölme tahtasından -30-
sonraki boşluğa sap, saman, gazete kâğıdı gibi nem alıcı materyaller doldurulur. Kovan içerisinde fazla nem birikmesini önlemek için uçuş deliği, yemleme deliği ve kapak arka deliği açık bırakılır. 4- Kışlatma a) İçerde kışlatma Kapalı arılıklar, arı kolonilerinin tüm olumsuz çevre şartlarından korunması maksadıyla yapılmış olmalarına rağmen eğer havalandırma yeterli bir şekilde yapılamaz ise içerde nem ve karbondioksit birikimi olur. Bu da dışarıda kışlatmadan çok daha fazla olumsuz sonuçların ortaya çıkmasına neden olur. Çok soğuk ve uzun kışların hüküm sürdüğü bölgelerde havalandırmanın iyi bir şekilde yapılması halinde kapalı mekânlarda kışlatma gereklidir. Resim:http://outdoorplace.org/ htm -31-
İçerde kışlatmada dikkat edilecek hususlar. 1-Oda içerisi ayakaltı olmamalıdır. Yani sürekli girilip çıkılan bir yerde kışlama yapılmamalıdır. 2- Kovanlar zeminden 25-30 cm yükseğe konulmalıdır. 3- Üst üste en fazla 3 sıra kovan konulmalıdır. 4- Kovanlar dizilirken zayıf koloniler ortada, güçlü koloniler ise altta ve üstte yer almalıdır. 5- Kovanlar duvara fazla yaklaştırılmamalıdır. 6- Kışlama odasında kedi, köpek ve fare bulunmamalıdır. 7- Oda içerisindeki sıcaklık salkımı bozacak kadar yükselmemelidir (4-5 C o de sabit kalmalıdır). 8-Uçuş deliği sinek toru ile kapanmalı, yemleme deliği ile kovan havalandırma delikleri açık kalmalıdır. 9-Kışlatma odasında ısıtıcı yakılmamalıdır. b) Dışarıda kışlatma Dışarıda kışlatma içerde kışlatmaya göre daha az risklidir. Arılar sundurma altında veya tamamen dışarıda kışlatılabilir. Resim:ttp://berkeybee.com/pictures.html -32-
Resim:http://berkeybee.com/pictures.html Eğer çok fazla kar veya yağmur yağıyor ise sundurma altı daha iyidir. Tamamen dışarıda kışlatılacak ise 2 kat katranlı kâğıt arasına izocam konularak yapılacak olan yorganla kovanlar sarılır. Bu yapılırken uçuş deliği ve havalandırma deliğinin açık olduğuna emin olunmalıdır. -33-
KAYNAKLAR ARICILIKTA MEVSİMSEL ÇALIŞMALAR ve BAKIM İŞLERİ Erdoğan, Y, A. Dodoloğlu ve B. Emsen. 2009. Some Physiological Characteristics of Honeybee (Apis mellifera L.) Housed in heated, Fan Wooden and Insulated Beehives. Journal of Animal and Veterinary Advances (8):1516-1519. Dogaroglu, M. 1999. Modern Arıcılık Teknikleri. Anadolu Matbaa ve Ambalaj San. Tic. Ltd. Sti. 296s _Istanbul. Genç, F. ve Dodoloğlu, A. 2002. Arıcılığın Temel Esasları. Atatürk Üniv. Ziraat Fak. Yayınları. No:166, 338 s, Erzurum. www.aricilik.gov.tr/teknik/teknikari/index.htm http://www.honeybee.com.au/library/beefeeds.html http://www.honeybeeworld.com/misc/pollen/default.htm www.flickr.com/photos/max_westby/13454231/ http://kemaldemirci.blogspot.com/2008/06/glkolonilerde-ana-ar-deiimi_12.html www.bababal.com/icerik.php?cid=34 http://www.ayazarikovani.com/genel/aricilik/ ariyetistirme.asp http://www.tkv-dft.org.tr/ariweb/sonbahar.htm http://ahmet-hanci.blogspot.com http://outdoorplace.org/beekeeping/history2.htm http://berkeybee.com/pictures.html http://www.hassatarim.gov.tr/aricilik/148--mevsimseluygulamalar-ve-bakim-isleri-.html -34-