Editörden Önsöz Çocuk, Ergen ve Genç Yetişkinler için Kariyer Rehberliği Programları Dizisi, kariyer rehberliği uygulamaları yapması gereken psikolojik danışmanlar için hazırlanmış sınıf / grup rehberliği programlarını içermektedir. Dizinin kitaplarını oluştururken, yazarlar, özellikle Prof. Dr. Uğur ÖNER in başlatmış olduğu Uygulamalı Grup Rehberliği Programları Dizisi nden ilham almışlardır. Dizideki programlar daha önceden denenmiş ve yüksek lisans ya da doktora tezlerinin konusu olmuşlardır. Programların kapsamında bulunan etkinliklerin bir kısmı ilgili alanyazından alınmış, bir kısmı ise yazarlar tarafından geliştirilmiştir. Her bir programdaki etkinliklerin sıralanışı tesadüfe bırakılmamış, denemeler sonucunda ya da kuramsal temellere göre uygulama sırasına karar verilmiştir. Dizideki kitaplar; mesleki rehberlik ve kariyer psikolojik danışmanlığı, alan çalışması gibi uygulamalı derslerde, ders kitabı olarak da kullanılabilir. Ayrıca, üniversitelerin psikolojik danışma ya da kariyer psikolojik danışmanlığı merkezlerinde üniversite öğrencilerine uygulanabilir. Bu programları uygulayacak olan meslektaşlarımız, kuşkusuz, kendi çalışma yapacakları grupların özelliklerine bağlı olarak, etkinliklerin içeriklerinde ve hatta sıralarında değişiklik yapabilir ya da yeni etkinlikler ekleyebilir / çıkarabilirler.
iv Çocuk, Ergen ve Genç Yetişkinler İçin Kariyer Rehberliği Programları Dizisi Ancak programlarının bütünlüğünü bozacak şekilde yapılan kısaltmalar uygun olmayabilir. Programların kısaltılmamasını öneriyoruz. Meslektaşlarımızın bu programları yararlı bulacağını umut ediyoruz. Dizideki kitap yazarları ve editör olarak ben, bu kitapların gelirlerini Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği ne bağışlama kararı aldık. Derneğimize yararlı olmasını dileriz. Bu dizinin oluşmasında emeği geçen, başta yazarlarımız olmak üzere, tüm meslektaşlarımıza ve NOBEL Yayın Dağıtım çalışanlarına teşekkür ederiz. Ragıp Özyürek İstanbul Aydın Üniversitesi
Yazardan Önsöz İnsan yaşamının önemli kararlarından biri de meslek seçim kararıdır. Ancak meslek seçimi son anda verilen anlık bir karar değil, süreç içerisinde olgunlaşması gereken gösteren bir gelişimsel görevdir. Özellikle üniversite eğitimi gerektiren profesyonel mesleklere yönelmek isteyen gençlerin son anda, aldıkları puana göre bir program (meslek) seçmek yerine, daha önceden bir yönelim gerçekleştirmeleri daha doğru ve doyurucu karar vermelerini sağlayabilir. Gencin yeteneklerinin belirginleştiği, ilgilerinin kararlık gösterdiği, değerlerinin oluşmaya başladığı lise yıllarında doğru bir yönelim yaşamsal önem taşır. Bugün biliyoruz ki mesleki karar verirken bireyin öncelikle kendini iyi tanıması gereklidir. Birey kendi özelliklerinin, yeteneklerinin, ilgilerinin, yaşamdan ve meslekten beklentilerinin farkında olmalıdır. Bununla birlikte bireyin kendisi için doğru bir karar vermesi için çalışma dünyasını, mesleklerin gerektirdiği özellikleri ve sunduklarını da bilmelidir. Böylece kendisi için en uygun eşleştirmeyi yapabilecektir. Bunun için gerekli karar verme becerilerine de sahip olmalıdır. Bu bilgiler ve becerilerle beraber, davranışlarının belirlenmesinde önemli bir etkiye sahip olan düşünce ve inançların oluşturduğu bilişsel süreçleri de göz ardı etmemek gerekir. Alanya-
vi Çocuk, Ergen ve Genç Yetişkinler İçin Kariyer Rehberliği Programları Dizisi zındaki birçok araştırma ve uygulamalar, işlevsel olmayan düşünce ve inançların doğru karar vermede önemli bir engel olduğunu göstermektedir. Bütün bu içeriği bir bütün halinde bir araya getiren, kolay anlaşılır bir şekilde basitleştiren ve bir model olarak kariyer psikolojik danışmanlığı alanına sunan yaklaşım bilişsel bilgiyi işleme yaklaşımıdır. Bu yaklaşıma dayalı bir mesleki karar programı, liselerde mesleki rehberlik hizmeti veren psikolojik danışmanların çalışmalarına yardımcı olacaktır. Bu kitapta tanıtılan program, doktora tez çalışması (Kırdök, 2010) sonucunda ortaya çıkan bir üründür. Lise yıllarında gençlerin nasıl bir mesleki yönelim göstereceği, hayatına nasıl bir yön vermesi gerektiği konusundaki kafa karışıklığı, kişisel olarak da yaşadığım bir sorun olarak hep dikkatimi çekmiştir. Bu sebeple daha lisans eğitimi aldığım yıllardan itibaren mesleki rehberlik ve mesleki yönlendirme ilgimi çeken bir alan olmuştur. Bir kariyer karar programı oluşturmayı amaçladığım doktora ders sürecinde, kendisinden ders alma fırsatı bulduğum değerli hocam Sayın Prof. Dr. Binnur YEŞİLYAPRAK ın beni bilişsel bilgiyi işleme yaklaşımı yla tanıştırması bu programın geliştirmesinin temelini oluşturmuştur. Program geliştirilirken doktora tez danışmanım, değerli hocam Prof. Dr. Turan AKBAŞ ın önerileri yol gösterici olmuştur. Hem programın geliştirme sürecinde hem de bu kitabın düzenlemesinde değerli hocam Prof. Dr. Ragıp ÖZYÜREK in katkıları büyüktür. Katkıları için tüm hocalarıma ve arkadaşlarıma teşekkürü bir borç bilirim. Bu kitapta, alan (ders grubu) seçimi sürecindeki dokuzuncu sınıf öğrencilerine yönelik bilişsel bilgiyi işleme yaklaşımına dayalı mesleki karar programı tanıtılmıştır. Programın daha kolay anlaşılması için programdan önce bilişsel bilgiyi işleme yaklaşımının kuramsal alt yapısına yer verilmiştir. Program liselerde çalışan okul psikolojik danışmanlarının çalışma şartları düşünülerek tüm sınıfa uygulanacak şekilde düzenlenmiştir. Bununla birlikte süresi kısaltılarak küçük gruplara da uygulanabilir (Kırdök, 2006). Program onuncu sınıflarda da uygulanabilir. Öğrencilerin programı daha ra-
Kariyer Kararı Verme Programı vii hat takip edebilmeleri ve oturumların arasındaki süreci de değerlendirmek amacıyla oturumlardaki formlar kitapçık haline getirilerek öğrenci çalışma kitapçığı oluşturulmuştur. Program genel akademik liseler için hazırlanmakla beraber, esnek ve kapsayıcı bir yapıda olduğu için küçük değişikliklerle farklı gruplarda da uygulanabilir. Örneğin, meslek liselerinde bölüm seçimi için kullanmak isteyen bir okul psikolojik danışmanı seçenekleri bilme aşamasında okuldaki bölümleri ve bu bölümlerin özellikleri yerleştirerek kullanabilir. Kariyer psikolojik danışmanlığı alanında grup rehberliği ile uygulanan birçok program bulunmakla birlikte, özellikle tüm sınıfa, sınıf düzeninde uygulama imkanı veren, kendini tanıma, seçenekleri tanıma, karar verme becerileri kazandırma ve işlevsel olmayan düşüncelere müdahale gibi birçok öğeyi basitçe bir araya getiren bu programın okul psikolojik danışmanı meslektaşlarıma yardımcı olması temennisiyle... Adana Oğuzhan Kırdök Çukurova Üniversitesi