AMERİKA COĞRAFYASI
Amerika, Batı Yarımküre'de, Yeni Dünya olarak adlandırılan bölgede, Kuzey Amerika, Orta Amerika, Güney Amerika ve bunlara bağlı adalardan meydana gelen kıtalar ve adalar topluluğu. Batı dillerinde genellikle Amerikalar olarak adlandırılırken dilbilgisi kuralları gereği Türkçede Amerika olarak adlandırılır. Amerika sözcüğü birçok dilde Amerika Birleşik Devletleri (ABD) anlamında da kullanıldığı için kavram karmaşasına neden olabilmektedir.
1492 yılında Kristof Kolomb Santa María gemisiyle Batı Hint adlarına ulaşmıştı.
Kristof Kolomb un seyahat güzergahları
Amerika, yeni dünya olarak da bilinir, Batı Yarım Küre de yer alan, yeryüzünün sırasıyla üçüncü ve dördüncü büyük kıtaları olan Kuzey Amerika ile Güney Amerika dan oluşan kara kütlesi. Toplam yüzölçümü 42.208.000 km2 dir. AMERİKA adı, bazı tarihçilere göre 1497 de Kuzey Amerika kıtasına ulaşmış olan İtalyan tüccar ve denizci Amerigo Vespucci nin onuruna, ilk kez Alman coğrafyacı Martin Waldseemüller in Cosmographiae introductio (1507; Kozmografyaya Giriş) adlı eserinde kullanılmıştır. Waldseemüller in, Kristof Kolomb un Amerika karalarına yaptığı gezilerden (1492-1504) haberi olmadığı anlaşılmaktadır. Batı Yarım Küre deki kara kütleleri için kullanılan Yeni dünya (Latince Mundus Novus) terimi de, ilk kez, Vespucci nin 1504 te yayımlanan mektuplarında yer almıştır. Amerika adını alan ve kuzeyde Labrador dan güneyde Patagonya ya kadar uzanan karalar, yakın yıllara değin tek bir kıta olarak kabul edilirdi.
Amerika, dünyanın toplam yüzölçümünün %8,3'ünü, karasal yüzölçümünün %28,4'ünü kaplar. Dünya nüfusunun %14'ü (900 milyon) Amerika'da yaşamaktadır. Asya : 44 milyon km 2 Amerika : 42,2 milyon km 2 Afrika : 30 milyon km 2 Antartika : 13 milyon km 2 Avrupa : 10 milyon km 2 Avustralya (Okyanusya) : 9 milyon km 2
1 Asya 4,298,723,288 2 Afrika 1,110,635,062 3 Avrupa 742,452,170 4 Latin Amerika ve Karayibler 616,644,503 5 Kuzey Amerika 355,360,791 AMERİKA TOPLAM 972,005,294 6 Okyanusya 38,303,620 2013 YILI DÜNYA NÜFUSU 7,162,119,434 http://www.worldometers.info/world-population/ 2016 YILI DÜNYA NÜFUSU 7,432,000,000
Kuzey Amerika ile Orta Amerika yı birbirinden ayıran Meksika daki Tehuantepec kıstağının en dar yeri 220 km. dir. Tehuantepec kıstağı ile Panama Kıstağı arasında kalan daralan kara alanı ile Meksika körfezi - Karayib Denizi arasındaki Batı Hint Adaları (Büyük ve Küçük Antil Adaları ile Bahama adaları) ORTA AMERİKA olarak bilinir. Fiziki anlamda Meksika nın büyük bir bölümü Kuzey Amerika da; çok az bir kısmı Orta Amerika da kalmaktadır. Öte yandan Güney Amerika nın tümü ile Orta Amerika, Meksika ve Antiller, ortak tarihsel ve kültürel özellikleri dolayısıyla Latin Amerika adı altında toplanır.
BAHAMA ADALARI BATI HİNT ADALARI BÜYÜK ANTİLLER KÜÇÜK ANTİLLER
LATİN AMERİKA, Latin dilleri konuşan Amerika Kıtası ülkelerine ve çevresine işaret eder. ABD'nin güneyindeki tüm ülkeler Latin Amerika'dır. Bu durumda Latin kültürüne mensup toplumların yaşadığı, Fransızca, İspanyolca, Portekizce ve İngilizce konuşan tüm Karayip, Orta ve Güney Amerika ülkeleri ile Meksika bu sınıfta değerlendirilmektedir.
ANGLO-AMERİKA Kültürel yönden kökeni Kuzey Avrupa'ya dayanan, İngilizce konuşulan Kuzey Amerika kültür bölgesidir. ABD'nin büyük bölümü ile (Fransızca konuşulan kesimleri dışında) Kanada'dan oluşur. Anglo sözcüğü, İngilizce konuşan bir beyaz Kuzey Amerikalıyı Latin Amerikalı soyundan gelenleri birinden ayıran bir anlam kazanmıştır.
KUZEY AMERİKA KITASI Kuzey Amerika yeryüzünün üçüncü büyük kıtasıdır. Ana bölümü Kuzey Kutup Dairesi ile Yengeç Dönencesi arasında kalır. Kuzey ucu Kuzey Kutbu na, güney ucu Ekvator a 800 km kadar sokulur. Kuzeyden güneye yaklaşık 8.000 km boyunca uzanan kıtanın yüzölçümü 24.230.000 km2 dir. Fiziki anlamdaki Kuzey Amerika kıtası, kuzeyde Ellesmere Adaları kuzeyindeki Columbia Burnu ndan başlar ve tabanı kuzeyde; tepe noktası güneyde olan bir üçgen şeklinde uzanarak Meksika nın güneyinde TEHUANTEPEC kıstağında sona erer. Bu boğumdan sonra Orta Amerika kıstağı başlamaktadır.
Güneydoğuya doğru oldukça daralan ve Güney Amerika dan Panama Kıstağı ile ayrılan kıta, denizlerle çevrili ters bir üçgen görünümündedir. Batı kıyısı boyunca Büyük Okyanus, doğu kıyısı boyunca da Atlas Okyanusu uzanır. Kuzeybatıda Bering Boğazı ile Rusya Federasyonu ndan ve Asya kıtasından ayrılan kıtanın kuzeyinde kıtaya bağlı büyük adalar ile Kuzey Buz Denizi, güneydoğusunda da Karayibler Denizi (Antil Denizi) ile Meksika Körfezi yer alır.
KUZEY AMERİKA KITASINDA YAPI VE YERŞEKİLLERİ Kuzey Amerika kıtasında diğer kıtalarda olduğu gibi ard arda meydana gelen dağ oluşumu (orojenik) hareketler merkezi bir kıta çekirdeği etrafında (Kanada Kalkanı) etrafında meydana gelmiştir. Kıta bu merkezi çekirdeği kuşatan kenar jeosenklinaller içinde sırayla Kaledonya, Hersinya ve Alp devrelerine karşılık gelen kıvrım sitemlerinin birbirine eklenmesi ve bu suretle karanın merkezden çevreye doğru büyümesi ile oluşmuştur. Kıtanın yerşekilleri bakımından başlıca birimleri şu şekilde sıralanmaktadır: 1. MERKEZİ KALKAN=KANADA KALKANI 2. ÖRTÜLÜ PLATFORM 3. KENAR DAĞLAR 4. KIYI OVALARI
Örtülü Platform Örtülü Platform Kanada Kalkanı Kanada Kalkanı Kıyı Dağları Örtülü Platform Kanada Kalkanı Havzalar Kuşağı Büyük Ovalar İç Düzlükler Kıyı Ovaları
Grönland
KANADA KALKANI Kanada kalkanı kıtanın çekirdeğini oluşturmaktadır.yer kabuğunun en eski kısımlarından biri olan Kanada Kalkanı, Great Bear (Büyük Ayı) gölü, Atabasca gölü ve kuzey merkezi Ontario olmak üzere üç temel çekirdek etrafında meydana gelmiştir. Burada ilk önce kristalen külteler katılaşmıştır. Bunların arasında tortul külteler toplanmış, kıvrılmış ve değişmelere uğramış, volkanik unsurlar yüzeye çıkmış, sayısız kristalen domlar, dayklar meydana gelmiştir. Üç temel çekirdeğin birleşmesi bu olaylar sonucunda gerçekleşmiş ve Kanada Kalkanı meydana gelmiştir. Kanada Kalkanı, Prekambriyen döneminde magmatik ve yüksek derecede metaformik etkiye maruz kalmıştır. Bu sebeple alan volkanik kayaçlardan oluşmuş ve ince bir toprak tabakasıyla kaplanmış bir hâldedir. Kanada Kalkanının üzerinde yer alan bölgede, yerleşim ve endüstriyel gelişme çok düşük iken, madencilik üst seviyededir.
Kanada Kalkanının oluşturan külteler, hayat izleri görülmeden önce tortulandıkları için bitki ya da hayvan artıklarından yoksundurlar. Bu nedenle Kanada Kalkanında kömür veya petrole rastlanmaz. Buna karşılık, metaller bakımından zengindir. Metaller daha çok iç püskürüklerin etrafında kontakt metamorfizma kuşaklarında ya da tortulanma havzalarında görülürler. Kanada Kalkanı geniş bir granit alanında meydana gelmiş volkanik ve tortul külte formasyonlarıyla doludur. İşte metallerin bulunduğu yerler bu formasyonların civarındadır. Kanada Kalkanındaki uranyum, altın, nikel ve demir madenleri sözü geçen bu jeolojik oluşumların bulunduğu yerlerden çıkarılmaktadır.
Kanada kalkanı, ana görünümü ile eski ve aşınmış olmakla birlikte hala pürüzlü bir platodur. Kuzeyde Arktik denizi (Kuzey Buz Denizi) içindeki Ellesmere Adası kuzeyide Columbia Burnunda başlayıp içeride Superior gölü batısında Minnesota Eyaletine uzanmaktadır. Dalgalı bir plato görünümünde olan Kanada kalkanı, doğuda ve güneyde yükselmiş olup ortası çukur olup sular altında kalmıştır. Batıda ise kıvrılma ve kırılmalarla yükselmiş bulunan Kayalık Dağlarının altına dalmaktadır. ST. LAWRENCE ırmağının halicinden itibaren Büyük Gölleri (Superior, Michigan, Huron, Ontario, Erie) içine alarak, batıda MACKENZIE Nehrinin deltasına kadar uzanır. Yükselti doğuda 1600-1700m.; güneydoğuda 1300m.; güneyde 700 m.; kuzeyde 300 metrenin altına düşmektedir. Dördüncü jeolojik zamanda Pleistosen devrinde kıta buzulu altında kalan Kanada kalkanı, çok sayıda buzul şekillerinin oluşumuna sahne olmuştur. Kuzeydeki Arktik denizi içindeki adalar, büyük bir iç deniz görünümündeki Hudson körfezi, haritada bir asma yaprağı gibi görünen Büyük göller (Gerat Lakes) buzullaşmadan geriye kalan unsurlardır.
Kanada Kalkanı
ÖRTÜLÜ PLATFORM Hudson körfezi etrafından, batıda MACKENZIE ırmağına ve buradan Missisipi deltasına kadar olan sahada Kanada Kalkanının üzeri başka külteler tarafından örtülmüş olup bu nedenle ÖRTÜLÜ PLATFORM olarak nitelendirilmiştir. Örtülü platform, Kuzey Kutup bölgesindeki adalar topluluğunun altına dalmakta, kıtanın iç kesimlerinde ise geniş düzlüklerin temelini oluşturmaktadır. Güneybatıda kayalık dağlarının oluşumu sırasında kırılmalara maruz kalmış ve bunun sonucunda birbirinden ayrılmış parçalar halini almıştır. Bu durumu özellikle COLORADO PLATOSU nda görmek mümkündür.
KUZEY BUZ DENİZİNDE (ARKTİK OKYANUSTA) KANADA KALKANIN PARÇASI OLAN ADALAR
KANADA KALKANINDAKİ ÖNEMLİ GÖLLER BÜYÜK AYI GÖLÜ (Great Bear Lake): Mackenzie nehrinin doğusunda yer alır. BÜYÜK ESİR GÖLÜ (Great Slave Lake): Suları Mackenzie nehri tarafından boşaltılan bir göldür. ATABASCA GÖLÜ: Büyük Esir güneyinde, Kanada nın Alberta-Saskatchewan eyaletleri arasında yer alır. WINNIPEGOSIS, WINNIPEG, MANITOBA GÖLLERİ: Hudson körfezi güney batısındaki Manitoba eyaleti içinde bulunurlar. SUPERIOR GÖLÜ: Kanada ile ABD arasında yer alan superior gölü 82100 km kare ile dünyanın alanına göre en büyük, hacmine göre ise en büyük üçüncü tatlı su gölüdür. En derin yeri 406 metredir. Superior gölü 200 ü aşkın nehir ile beslenir. St.Marys nehri ile Huron gölüne bağlıdır. Gölde şiddetlifırtınalar görülür. Suları kışın buz tutmasına rağmen; 200 m den derin kısımları hemen hemen her zaman 4 derece sıcaklıktadır. Bu nedenle yılda iki kez tam su sirkulasyonu gerçekleşir. Superior gölü günümüzde oligotrof olarak kabul edilmektedir. Oligotrafik Göl: Ayırt edici özellikleri, düşük besin düzeyi, derin sulardaki büyük miktarlarda çözünmüş oksijen, duru soğuk su ve sınırlı bitki yaşamı olan gölleri ifade eder.
SUPERIOR GÖLÜ