SÜRREALİZM AKIMININ AFİŞ TASARIMINA ETKİSİ VE UYGULAMA ÖRNEKLERİ Mehmet Salih AĞSAKALLI Yüksek Lisans Tezi Resim Anasanat Dalı Prof. Dr. Mustafa KÜÇÜKÖNER 2014 Her Hakkı Saklıdır
T.C. ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ GÜZEL SANATLAR FAKÜLTESİ Mehmet Salih AĞSAKALLI SÜRREALİZM AKIMININ AFİŞ TASARIMINA ETKİSİ VE UYGULAMA ÖRNEKLERİ YÜKSEK LİSANS TEZİ TEZ YÖNETİCİSİ Prof. Dr. Mustafa KÜÇÜKÖNER ERZURUM-2014
I İÇİNDEKİLER ÖZET... III ABSTRACT... IV KISALTMALAR DİZİNİ... V RESİMLER LİSTESİ... VI ÖNSÖZ... VIII GİRİŞ... 1 BİRİNCİ BÖLÜM AFİŞ TASARIMI 1.1. TASARIMIN TANIMI... 2 1.1.1. Tasarım Süreci... 4 1.2. GRAFİK TASARIM... 6 1.3. AFİŞİN TANIMI... 8 1.4. AFİŞ ÇEŞİTLERİ... 9 1.4.1. Reklam (Ticari) Afişler... 10 1.4.2. Kültürel Afişler... 15 1.4.3. Sosyal Afişler... 19 1.5. AFİŞİN TARİHSEL GELİŞİMİ... 24 1.5.1. Dünyada Afiş Sanatı... 24 1.5.2. Türkiye de Afiş Sanatı... 27 İKİNCİ BÖLÜM SÜRREALİZM 2.1 SÜRREALİZMİN TANIMI VE TARİHSEL GELİŞİMİ... 30 2.2 SÜRREALİZM VE RESİM... 33 2.3 SÜRREALİZMİN ÖNCÜ RESSAMLARI... 36 2.3.1. Hans Arp (1887-1966)... 36 2.3.2. Max Ernst (1891-1976)... 38 2.3.3. Joan Miró Ferra (1893-1983)... 39
II 2.3.4. Andre Masson (1896-1987)... 41 2.3.5. Rene Magritte (1898-1967)... 42 2.3.6. Yves Tanguy (1900-1955)... 44 2.3.7. Salvador Dalí (1904-1989)... 45 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM SÜRREALİZM VE AFİŞ İLİŞKİSİ 3.1. SÜRREALİZM VE GRAFİK TASARIM... 47 3.2. SÜRREALİZM AKIMININ AFİŞ TASARIMINA ETKİSİNİN ÖRNEK AFİŞLERLE YORUMLANMASI... 49 3.2.1. Siyasal Konulu Sosyal Afiş... 49 3.2.2. Restaurant Reklam Afişi... 51 3.2.3. Diş Macunu Reklam Afişi I.... 53 3.2.4. Sebze Suyu Reklam Afişi... 55 3.2.5. Motosiklet Reklam Afişi... 57 3.2.6. Havayolu Reklam Afişi... 59 3.2.7. Ağrı Kesici İlaç Reklam Afişi... 61 3.2.8. Cep Telefonu Reklam Afişi... 63 3.2.9. Diş Macunu Reklam Afişi II.... 65 3.2.10. Saç Şekillendirici Reklam Afişi... 67 3.2.11. İnternet Reklam Afişi... 69 3.2.12. Çorap Reklam Afişi... 71 SONUÇ... 73 KAYNAKÇA... 74 ÖZGEÇMİŞ... 79
III ÖZET YÜKSEK LİSANS TEZİ SÜRREALİZM AKIMININ AFİŞ TASARIMINA ETKİSİ VE UYGULAMA ÖRNEKLERİ Mehmet Salih AĞSAKALLI Tez Danışmanı: Prof. Dr. Mustafa KÜÇÜKÖNER 2014, 88 Sayfa Jüri: Prof. Dr. Mustafa KÜÇÜKÖNER Prof. Dr. Mustafa BULAT Yrd. Doç. Dr. Cemile Didem ÖZIŞIK KAKHIA Afis tasarlamak, bir fikri, bir u ru nu ya da hizmeti hedef kitleye aktarılmasını sağlayarak, insanları u ru ne, hizmete ya da fikre yönlendirmeye çalıs maktadır. Afis tasarımları, zihinde kurgulanan du s u ncelerin görsel hale getirilmesinde uygun ortam sunmaktadır. Bu tez çalıs mamızda grafik tasarımın vazgeçilmez u ru nlerinden biri olan afis in tarihçesi ve olus um su reci incelenerek, afis sanatının gelis imi, çes itliliği ve gu nu mu zdeki kullanım alanlarına ait bilgi aktarılmaya çalıs ılmıs tır. Bu su reç çes itli konu bas lıkları altında bir araya getirilmis, afis in tarihi gelis imi, afis in çes itleri ve farklılıkları uygulama örnekleriyle ele alınarak incelenmis tir. Birinci bölu mde, afis in tanımı, genel özellikleri, Tu rkiye de ve du nyada afis in gelis imi ve afis çes itleri anlatılmıs ve afis tasarımının çes itliğine ıs ık tutulmaya çalıs ılmıs tır. İkinci bölu mu nde, Su rrealist resmin tanımını yaparak gelis iminden bahsettik. Su rrealist sanatçıların önde gelenlerini ele alarak çalıs malarından örnekler verdik. Gerçek ötesi göru ntu lerin resme dönu s tu ğu, estetik biçim kazandığı bu akımın afis tasarımcılarını da etkilemesi kaçınılmaz olmus tur. U çu ncu bölu mde de Su rrealizm ve afis tasarımı arasındaki ilis kiyi inceleyerek, Su rrealist afis örneklerine yer verip analizlerini yapmaya çalıs tık. Anahtar Kelimeler: Tasarım, Afis, Grafik, İletis im, Su rrealizm.
IV ABSTRACT MASTER THESIS THE EFFECT OF THE MOVEMENT OF SURREALISM ON POSTER DESIGNING AND PRACTICE EXAMPLES Mehmet Salih AĞSAKALLI Advisor: Prof. Dr. Mustafa KÜÇÜKÖNER 2014, Page: 88 Jury: Assoc. Professor. Mustafa KÜÇÜKÖNER Assoc. Professor. Mustafa BULAT Asst. Assoc. Cemile Didem ÖZIŞIK KAKHIA By transferring an idea, a product or a service to the target group, the aim of poster design is orienting people to that product, that service or that idea. Poster designs make up appropriate conditions as ideas constructed in the mind become visually noticeable. In this thesis, we study the history and the formation of poster design, an indispensable element of graphic design and try to give information about the development in the art of poster, the variety in it and the use of it in the present. This process is covered under various headlines and the history, the types and the varieties of the poster have analyzed with sample applications. In the first part, after covering the definiton of the poster, its general chasteristics and its development in Turkey and in the World, the variety in the poster design is tried to be shed light on. In the second part, by defining Surrealist paintings, we discussed the development of it. By arguing out the pioneers of Surrealist artists, we gave examples from their works. It became indispensible that this movement in which images beyond reality transform into paintings and obtain an aesthetic shape have an impact on poster designers. In the third part, by analyzing the connection between Surrealism and poster design, we have covered some poster examples and tried to analyze them. Keywords: Design, Poster, Graphic, Communication, Surrealism.
V KISALTMALAR DİZİNİ Bkz. Çev. GSED : Bakınız : Çeviri : Gu zel Sanatlar Enstitu su Dergisi
VI RESİMLER LİSTESİ Resim 1.1. Motosiklet Afis i.... 11 Resim 1.2. Makarna Sosu Afis i.... 12 Resim 1.3. Tasarruflu Ampul Afis i.... 13 Resim 1.4. Parfu m Afis i.... 13 Resim 1.5. Sağlık Afis i.... 14 Resim 1.6. Fıstık Ezmesi Afis i.... 14 Resim 1.7. Henri de Toulouse-Lautrec: Troupe de Mlle Églantine.... 15 Resim 1.8. Sinema Afis i.... 16 Resim 1.9. Tiyatro Afis i.... 17 Resim 1.10. Henri de Toulouse-Lautrec: La Chaine Simpson Cycling.... 17 Resim 1.11. Kayak Festivali Afis i.... 18 Resim 1.12. Caz Festivali Afis i.... 18 Resim 1.13. Sinema Afis i.... 19 Resim 1.14. Savas Afis i.... 20 Resim 1.15. Eğitim Afis i.... 21 Resim 1.16. Sağlık Afis i.... 22 Resim 1.17. Çevre Sağlığı Afis i.... 22 Resim 1.18. Trafik Kuralları Afis i.... 23 Resim 1.19. Ku rtaj Afis i.... 23 Resim 2.1. Tristan Tzara nın Portresi, 1916.... 37 Resim 2.2. Torso, 1931.... 37 Resim 2.3. Fil Celebes, 1921.... 38 Resim 2.4. Pieta, yada Gece Dönu s 1923.... 39 Resim 2.4. Oturan Kadın, 1932.... 40 Resim 2.4. Kis iler ve Önu nde Köpek, 1949.... 40 Resim 2.5. Amfora, 1925.... 41 Resim 2.6. As ıkların Metamorfozu, 1938.... 42 Resim 2.7. Şifacı, 1937.... 43 Resim 2.8. Bu yu k Aile, 1947.... 43 Resim 2.9. Gökmavisi Deniz, 1950.... 44 Resim 2.10. Kayalıklı Saray, 1942.... 45
VII Resim 2.11. Yanan Zu rafa, 1937.... 46 Resim 2.12. Çu ru yen Es ek, 1928... 46 Resim 3.1. DogCat (Kedi Köpek).... 49 Resim 3.2. Plate (Tabak).... 51 Resim 3.3. Mighty Mouth (En Gu çlu Ağız Koruması).... 53 Resim 3.4. Beets (Pancar)... 55 Resim 3.5. The right honda for you (Sizin için doğru Honda).... 57 Resim 3.6. Oneworld (Tek Du nya)... 59 Resim 3.7. Loader (Yu kleyici).... 61 Resim 3.8. Incredibly Tough (İnanılmaz Zor).... 63 Resim 3.9. Civilization, Egypt (Mısır Uygarlığı).... 65 Resim 3.10. Gecko (Kertenkele).... 67 Resim 3.11. Granny (Bu yu kanne).... 69 Resim 3.12. Blue (Mavi).... 71
VIII ÖNSÖZ Su rrealizm akımı, 40 yıllık bir su re içerisinde gösterdiği sanatsal faaliyetlerle, du nyayı etkileyerek, du nya sanat tarihinde önemli bir yere gelmis tir. Akımın sanat alanında yapmıs olduğu çalıs malar ve vermis olduğu eserler, tasarımcılar tarafından benimsenerek gu nu mu ze kadar varlığını korumus tur. Şimdi devam eden ve gelecekte de etkisini su rdu recek olan Su rrealizm, kendine has sanatsal yaklas ımları ile hayal gu cu nu zenginles tirmek isteyen sanatçılara esin kaynağı olmus tur. Bu aras tırmanın konusu Su rrealizm Akımının Afis Tasarımına Etkisi ve Uygulama Örnekleri olarak belirlendi ve bölu mler ve alt bölu mler birçok bas lık altında sıralanarak konunun bu tu nlu ğu sağlanmıs oldu. Bu kapsamda, aras tırmanın bas lığına uygun örnek afis tasarımları analiz edilerek, incelendi. Sanat konulu kitaplar, su reli yayınlar, lisansu stu tezler ve internet sitelerindeki kaynaklar tarandı ve konuyu destekleyici yorum ve açıklamalara yer verildi. Bu aras tırmanın gerçekles mesinde yardımlarını esirgemeyen tez danıs manım Sayın Prof. Dr. Mustafa KU ÇU KÖNER e, tez izleme ju risinde yer alarak katkı sağlayan hocalarım Sayın Prof. Dr.Mustafa BULAT ve Yrd. Doç. Dr. Cemile Didem ÖZIŞIK KAKHIA ya tes ekku rlerimi sunarım. Ayrıca çalıs malarımın bas langıç su recinde emeğini esirgemeyen Yrd. Doç. Dr. Tu lay KAYABEKİR e ve tu m hocalarıma tes ekku r ederim. Erzurum 2014 Mehmet Salih AĞSAKALLI
1 GİRİŞ İletis im su reci, her geçen gu n gelis en teknolojinin de yardımıyla inanılmaz boyutlara ulas mıs tır. İnsan yas antısının önemli bir faaliyeti olan iletis im faaliyeti, çoğunlukla görsel yollarla gerçekles tirilmektedir. Bu görsel iletis imlerden biri olan afis, hedef kitlenin iletis im ihtiyaçlarını kars ılamak amacıyla ortaya çıkmıs tır. Bu iletis im aracı sayesinde hedef kitle insan yas amının her anında tu kettiği u ru nu ve aldığı hizmeti tanımayı ve onlardan nasıl yararlanacağını öğrenmektedir. Afis ler genel olarak sınıflandırıldığında; ku ltu rel, sosyal ve reklam afis leri olarak gruplanmaktadır. Ku ltu rel afis ler; seminer, festival, sempozyum, balo, konser, sinema, tiyatro, sergi ve spor gibi ku ltu rel etkinliklerin tanıtımı ve duyurusunu yaparlar. Reklam afis leri; bir u ru n ya da hizmeti tanıtan afis lerdir. Moda, endu stri, kurumsal reklamcılık, basın-yayın, gıda ve turizm sektörlerinde kullanılırlar. Sosyal afis ler ise; sağlık, sivil savunma, trafik, ulas ım, çevre gibi toplumsal ve sosyal konularda eğitici ve uyarıcı nitelikteki afis lerdir. Ayrıca politik bir du s u nceyi ya da siyasi bir partiyi tanıtan afis ler, ulusal ve evrensel çağrıları is leyen afis ler de sosyal afis ler grubunda yer alır 1 Afis ler tasarlandıkları dönemin ekonomik, sosyal ve ku ltu rel yapısını da yansıttığı için aynı zamanda birer belge niteliğindedir. Geçmis te olduğu gibi gu nu mu zde de afis ler, farklı akımların etkisinde kalarak, değerini kaybetmeden önemli bir iletis im aracı olarak kullanılmaktadır. Su rrealizm akımının afis tasarımında bir iletis im aracı olarak kullanılır olması, afis sanatının diğer akımlardan çok daha genis kitlelere sesini duyurmasına neden olmus tur. Grafik tasarımcıların kendilerini ifade etmesi ve özgu r hayal gu cu nu gelis tirmesi bu akım tarzıyla çok daha kolay olmus tur. Su rrealizm, kurallara kars ı olan bir akımdır. Su rrealizm akımıyla tasarlanan afis ler daha özgu r ve hayal gu cu nu n daha fazla olduğu afis lerdir. Su rrealizm akımın ortaya çıkıs ıyla tasarımcılar; iletis im kurarken görsel imgeyi ve imgenin is levini tanımlamanın ötesine geçmeyi amaçlamıs lardır. 1 Adnan Tepecik, Grafik Sanatlar, Sistem Ofset, Ankara 2002, s. 202.
2 BİRİNCİ BÖLÜM AFİŞ TASARIMI 1.1. TASARIMIN TANIMI Tasarım/Design kelimesi Latince hem göstermek/belirtmek hem de çizmek olarak tercu me edilen designare nin bir tu revidir. Kelime kullanıldığı ortama bağlı olarak, bir plan, proje, su reç ya da bir eskiz, model, motif, görsel kompozisyon ve stil anlamına gelir. Amaç anlamında dizayn/tasarım, bir hedef ve su reç anlamına gelirken, çizim/grafik anlamında ise bir planın bir eskiz, desen ya da görsel kompozisyon yoluyla tasvirini anlatır. 2 Tasarım sözcu ğu bir u ru nu ortaya koymaya yönelik du s u nsel ya da maddi çalıs malar su reci olarak da tanımlanmakta, bunu u ru nu n gerçekles tirilmesi as aması izlemektedir. 3 Emre Becer tasarımın tanımını; Bu tu n sanatların temelinde bir tasarım olgusu bulunmaktadır. Tasarlama eylemi, olus turulacak yapının organizasyonu ile ilgili her tu rlu faaliyeti içine almaktadır sözleriyle yapmaktadır. Yale U niversitesi Tasarım Bölu mu nden Scott tasarımı; Ne zaman tanımlanmıs bir amaç için bir s ey yapıyorsak, o zaman tasarlıyoruz. demektir. Bas ka bir deyimle; tasarım belirli bir amaç gözeten yaratıcı bir eylemdir 4 ifadesiyle açıklamaktadır. Tepecik konuya; Tasarlama, zihinde hazırlanan bir du s u nceyi ve bir eylemi gerçekles tirmektir. Tasarım ise, zihinde tasarlanan bir du s u ncenin bir eserin ilk biçimi sayılabilmektedir. Tasarımın tam olarak ifade edilmesi için zihinde tasarı halindeyken olgunlas ıp gelis tirilmesi gerekmektedir 5 göru s leriyle açıklık getirmektedir. Ketenci ve Bilgili; Tasarım asıl anlamını yaratıcılıkla özdes les tiği zaman kazanır. Tasarım sözcu ğu en genel anlamda gerekli olanın aras tırılması ve biçimlendirecek 2 Brigitte Borja de Mozota, Tasarım Yo netimi, Kapital Medya A.Ş., İstanbul 2005, s. 13-14. 3 Şakir Eczacıbas ı, Eczacıbas ı Sanat Ansiklopedisi, Cilt 3, Yapı-Endu stri Merkezi (YEM) Yayınları, İstanbul 1997, s. 1746. 4 Emre Becer, İletis im ve Grafik Tasarım, Dost Kitapevi, Ankara 1997, s. 32. 5 Tepecik, s. 75.
3 kis inin yaratıcı özelliklerini de katarak ortaya çıkardığı bir biçim, s ekil veya model olarak tanımlanabilir 6 sözleriyle açıklamaktadır. Hatice Aslan Odabas ı, Grafikte Temel Tasarım adlı kitabında tasarım; tanımı, Zihinde kurmak, niyet etmek, kastetmek, çizmek, plan-proje yapmak, du zenlemek, icat etmek, yaratmak gibi kelimelerle ifade edilmektedir 7 ifadesiyle tanımlamaktadır. Teknolojik, endu striyel ve sanatsal faaliyetlerin hızla gelis tiği gu nu mu zde, tasarım kelimesi ve is levi, ilis kiye girdiği ve ihtiyaç duyulduğu tu m alanlarda oldukça çok sık kullanılarak anlamı daha da genis ve kapsamlı hale getirilmis tir. Tasarlama is levi ile tasarlanan u ru n değer kazanır ve daha çok tercih edilir hale gelir. Bu yönu yle birçok özel ve kamusal alanda tasarım birimleri kurularak, tasarımcılarla, tasarım is levi gerçekles tirilmektedir. Becer; Tasarımcı; gu ncel bir bilgiyi, çağdas bir beğeni anlayıs ı içinde ve yine çağdas araç ve malzemelerle sunmak zorundadır. Bu nedenle de yeni eğilimleri, teknolojik bulus ları ve yas adığı dönem içinde tartıs ılan sanatsal, felsefi, politik, sosyolojik vb. sorunları yakından izlemelidir 8 sözleriyle tasarımcının sorumluluklarına gönderme yapmaktadır. Mozota konuyu; Tasarım, bir meslek olarak ilk defa 1929 daki borsa çöku s u nu n dolaylı bir sonucu olarak, 1930 da Amerika Birles ik Devletleri nde göru lmu s tu r. U ru n tasarımının bir ekonomik kriz ortamında, ticari bas arıyı etkilemede oynadığı rol, u reticiler tarafından çok çabuk fark edilmis tir. Bu yeni biçimlenme, endu striyel tasarımcıların ortaya çıkıs ını cesaretlendirmis tir. Endu striyel kurulus larda, u ru nlerin tasarlanmasında danıs manlık yapan ilk endu striyel tasarımcılar, bu yu k s irketler için serbest çalıs mıs lardır. Bu ilk tasarımcılar çes itli geçmis e sahip olmus lardır. Walter Darwin Teaque grafikten, Raymond Loewy dekorasyondan, diğerleri tiyatro ya da rekla mcılıktan gelmis lerdir. Ekip çalıs masına alıs ık ve yaratıcılıklarını ticari kısıtlamalara uyarlama gerekliliğinin bilincindeki bu kis iler, endu stri ve sanat ile is levsellik ve pratiklik arasında bir bulus ma gerçekles tirmis lerdir. Bu sayede tasarım bağımsız bir meslek haline gelmis, ilk ajanslar ve estetik danıs manlar ortaya çıkmıs tır 9 göru s leriyle açıklamaktadır. 6 Hasan Fehmi Ketenci, Can Bilgili, Go rsel İletis im-grafik Tasarım, Beta Yayın, İstanbul 2006, s. 277. 7 Hatice Aslan Odabas ı, Grafikte Temel Tasarım, Yorum Sanat Yayınları, İstanbul 2002, s. 17. 8 Becer, s. 34. 9 Mozota, s. 35.
4 Yukarıda yapılan tanımlamalar doğrultusunda tasarım, saptanan ya da var olan bir problemi sistemli, yaratıcı ve is levsel bir biçimde zihinde çözerek, hedef kitleye ulas tırma ve sunma çabasıdır. Tu m bu is lemler bir tasarım su recinde gerçekles mektedir. 1.1.1. Tasarım Süreci Tasarım su reci, belirli bir program doğrultusunda gerçekles mekte ve tasarımcının bir is i u zerine almasıyla su reç bas lamaktadır. Tasarlama su recinin ilk as aması tasarım amacının net bir s ekilde belirlenmesidir. Amaç, ne tu r bir tasarıma ihtiyaç duyulduğu sorusuna yanıt aramaktadır. Tasarımın hedef aldığı kullanıcı grubu iyi etu t edilmeli ve ihtiyaç tam olarak belirlenmelidir. Böyle bir yaklas ım tasarımın bas arısını artıracaktır. Tasarım içerisinde kullanılan her tu rlu kavram, görsel, yazılı ya da is itsel öğeler, hedef kitlenin sahip olduğu özelliklere uygun ve onların beklentilerine yanıt verir nitelikte olmalıdır. Tasarım Su recinde izlenen yol ve dönemler s öyledir; Problemin Tanımı, Bilgi Toplama, Yaratıcılık ve Bulus Su reci, Çözu m Bulma ve Uygulama. Problemin Tanımlanması: Bir tasarım problemini çözu mu ndeki ilk as ama, problemi tanımlamaktır. Verilen konunun ne olduğunu tam olarak anlama ve o konuyu benimseyebilmektir. Bir problemi tanımlarken, sınırları zorlamak ve alıs ılmıs du s u nce sistemlerine takılıp kalmamak gerekir 10 Bilgi Toplama: Bilgi toplama konusunu Becer; Yapılacak tasarımda bir hareket noktası bulabilmenin tek yolu, problem hakkında mu mku n oldukça çok bilgi toplayabilmektir. Bilgi toplama su reci içinde; mu s terinin ihtiyaçlarını ve faaliyet alanlarını öğrenme, bas ka tasarımcıların benzer problemleri nasıl çözdu klerini aras tırma 10 http://hasan.trakya.edu.tr/index.php/kategori-blogu/71-tasarim-nedir.html.
5 ve tasarımın mesajına ileteceği ortamı denetleme gibi evreler bulunur 11 ifadesiyle açıklamaktadır. Yaratıcılık ve Buluş: Yaratıcı Yönetmen Lois Ernst, yaratıcılığını daha önce hiç biraraya gelmemis iki kavram ya da nesneyi orjinal bir biles im olus turan u çu ncu bir kavram ya da nesneye dönu s tu rme becerisi olduğunu belirtmis tir. Yaratıcı kis i; problemi olus turan değis ik unsur ve verileri bir araya getiren bunların arasında bir seçme yapıp, ne söylenmesi gerektiğini saptayan ve daha sonra da bunu sahneye koyan kis idir. 12 Yaratıcılıkta iki as ama olduğu söylenebilir. Tasarımcı kağıda ilk eskizlerini karaladığında dıs avurumcu yaratıcılık as amasındadır. Eskiz biraz daha ayrıntılı bir hale getirildiğinde ise u retken yaratıcılık as amasına geçilmis olur 13 Çözüm Bulma: Çözu m bulma konusunda da Becer; Yaratıcılık ve bulus su reci, problemin ortaya konması ve olasılıkların aras tırılmasına yönelik çalıs maları içerir. Çözu m bulma ise bu olasılıklar hakkında bir karara varılarak, aras tırmanın sona erdirilmesidir. Çözu m olarak seçilen olasılıklar, daha sonra ayrıntılı taslaklar halinde hazırlanır 14 ifadesini kullanır. Uygulama: Tasarımcı, mu s teriye sunduğu çözu mu salt görsel nitelikleri ile değil, aynı zamanda konuya uygunluk ve istenen mesajı etkili bir biçimde aktarabilme özellikleri açısından da savunabilmelidir. 15 Albert Einstein ın dediği gibi, Yaratıcılıkta hayal gu cu çok önemlidir. Yaratıcılığın özu nde özgu rlu k vardır, fakat ortaya çıkarılması disiplinli bir çalıs ma gerektirir. Disiplin; çalıs manın göstergesidir, özgu rlu k; bu çalıs manın içeriğinin, tavrının, tarzının belirleyicisidir 16 Tasarım su reci ile ilgili yapılan tu m bu açıklamalar doğrultusunda uygulamalı tasarım dalı olan grafik tasarım konusunu ele almakta fayda var. 11 Becer, s. 42. 12 Becer, s. 46. 13 25.03.2014 http://hasan.trakya.edu.tr/index.php/kategori-blogu/71-tasarim-nedir.html. 14 Becer, s. 54. 15 Becer, s. 56. 16 http://www.egitisim.gen.tr/site/arsiv/78-sayi36/717-gelecegin-sekillenmesi-icin-egitimdeyaraticilik.html.
6 1.2. GRAFİK TASARIM Britannica Grafik kelimesini; Grafik sözcu ğu, Yunanca da, yazmak, resim çizmek, is aret, desen anlamına gelen grafikos ya da graphein sözcu ğu nden tu retilmis tir 17 ifadesiyle açıklamaktadır. Odabas ı ise; Grafik kelimesi, resim veya yazıya ait, tam tasvir olunmus canlı, yazıya uygun s ekillere ait, s ekli çizgili olarak tarif edilmektedir. Grafik kelimesi genel anlamı ile tu m sanatsal teknik ve endu striyel resim yazı ve çizimleri, çoğaltma tekniklerini, baskı için boyama ve çizim teknikleriyle yapılan resimleri kapsayabilmektedir. Bu nedenle grafik sanatlar denince yazılmıs, çizilmis baskı amacıyla resmedilmis özgu n resimlerle bunların u retilmis leri anlas ılmaktadır 18 sözleriyle ele almaktadır. Grafik tasarım, görsel bir iletis im sanatıdır. Birinci is levi de, bir mesaj iletmek ya da bir u ru n ya da hizmeti tanıtmaktır. Grafik tasarım terimi ilk kez 20. Yu zyılın ilk yarısında metal kalıplara oyularak yazılan ve çizilen ve daha sora da çoğaltılmak u zere basılan görsel malzemeler için kullanılmıs tır 19 ifadesiyle yer verir. Sanat Ansiklopedisi Grafik tasarımı konusuna; Grafik tasarıma, Görsel iletis im tasarımı da denir. Grafik tasarım bir mesajı görsel iletis im yoluyla hedef kitleye duyurma is levini, gu zel sanatların estetik nitellikleriyle birlikte, resim ve yazıyı birbirini tamamlayan bir du zenleme içinde kullanarak yerine getirir. 20 Gu nu mu zde artık insanlar arası iletis im aracı olarak grafik tasarımının önemi bilinmektedir. Grafik u ru nlerinin anlatım gu cu, söze dayalı anlatım gu cu nu as mıs tır. Aynı dili konus mayan, yazmayan hatta okuma-yazma bilmeyen insanlara, grafik simgelerle aynı s eyleri anlatma olanağı vardır. İs te bu olanak, grafik tasarımını çes itli uzmanlık dallarını kapsayan bir meslek durumuna getirmis tir. 21 Grafik tasarım ve u ru nleri, gönderici ve alıcı arasında su regelen iletis im ya da alıs veris te, iletilen kavram hakkında alıcının du s u nce, duygu, tutum ve bilgisini 17 Temel Britannica, Temel Eğitim ve Ku ltu r Ansiklopedisi 7. Ana Yayıncılık A.Ş. ve Encyclopoedia Britannica Inc, İstanbul 1992, s. 220. 18 Odabas ı, s. 17. 19 Becer, s. 33. 20 Eczacıbas ı, s. 702. 21 www.wikipedia.org/wiki/grafik_tasarm.
7 değis tirmeyi ya da yeniden olus turmayı hedefler. Herhangi bir u ru nu n satıs ına, du s u ncenin yaygınlas masına, hizmet ya da aktivitelerin talep edilmesine yönelik olan bir tanıtım su recini içerir. Alıcının bu tu n bu kavramlara daha ilgili ve olumlu bakmasını, bilgi sahibi olmasını ve edinmek istemesini sağlar. 22 Grafik tasarım tanımlaması ve kullanıldığı -etkin olduğu- alan olabildiğince genis lemis tir. Bugu nu n grafik sanatçısı, tasarımcısı, yıllarca bu görevi u stlenen kaligrafi sanatçılarının, baskı ustalarının ve zanaatçılarının geleneğini devam ettiren bir meslek adamıdır. Genel olarak bu tu n görsel sanatlar, özel olarak ise iki boyut içinde var olan göru ntu sanatları hemen hemen tu mu nde aynı dili kullanırlar. Fotoğrafçılar, heykeltıras lar, ressamlar, seramikçi ve diğer meslek kurulus larının olus turduğu profesyonel sanatçılar grubunun yeni u yesi olan grafik tasarımcılar da birçok tasarım problemini çözerken bu ortak dilden yararlanır. Grafik tasarımın en önemli problemi iletis imle ilgilidir. Tasarımcı uygulama yöntemlerinin yanı sıra görsel yanılsamanın rolu nu ve sözel ile görsel iletis im arasındaki ilis kileri de bilmek göz ardı etmemek zorundadır. İletis im, grafik tasarımının hayati unsurudur. Aslında grafik tasarımı bu denli ilginç, önemli, dinamik ve çağdas kılan da iletis ime yönelik en etkin öğelerden biri olmasındandır. 23 Odabas ı ise; Grafik tasarımda bir amaç vardır. Bu amaç sunulan mal ve hizmetin en iyi s ekilde tanıtılması veya satıs ıdır. Aynı zamanda bir gerekliliktir, bir ihtiyaçtan doğmus altında yatan bir bilinç vardır. Tasarımda ne için tasarım yapıyoruz sorusu hareketlerimize yön veren bir çıkıs noktasıdır. Yapılan çalıs manın tasarım olabilmesi için is levsellik yu ku mlu lu ğu nu tas ıması gerekmektedir 24 göru s leriyle yaklas maktadır. Grafik tasarım, iletis im kurma kaygısı duyarak, estetik kaliteyi en u st du zeye çıkarmaya çalıs maktadır. Grafik tasarımcı ise afis tasarımında var olan görsel öğelerin, göru ntu lerin tasarımından sorumlu kis idir. Afis ler tasarımı, grafik tasarımın etki alanı içerisinde yer alır. 22 Tepecik, s. 75. 23 Ketenci, Bilgili, s. 278-279. 24 Odabas ı, s. 18.
8 1.3. AFİŞİN TANIMI Fransızca affiche köku nden Tu rkçe ye geçmis olan afis sözcu ğu Gu ncel Tu rkçe Sözlu k te s öyle tanımlanmaktadır: Bir s eyi duyurmak veya tanıtmak için hazırlanan, kalabalığın görebileceği yere asılmıs, genellikle resimli duvar ilanı sözleriyle tanımlanmaktadır. 25 Bu tanımdan yola çıkarak, afis in kamuyu ilgilendiren her tu rlu konuda, belli bir görsel nitelik içeren, reklam amaçlı bir grafiksel u ru n olduğu söylenebilir. Bu genel tanımın yanında, afis i kavramsal olarak kus atmamızı sağlayacak çes itli tanım denemelerine de rastlamaktayız. Öyle ki, Yas antımızın bu yu k bir bölu mu sokak ve caddelerde geçer. Cadde ve sokak duvarlarına ya da ilan panolarına yapıs tırılarak kullanılan afis ler en etkili iletis im araçları, en gu çlu silahlardır. Grafik sanatlar du nyasında tu m iletilenler içinde farklı ve ayrıcalıklı bir yeri olan afis ler, yas adıkları duvarlara, panolara, u retildikleri u lkelerin kis iliklerini verirler. Ticari veya ku ltu rel olsun, tu m afis ler, toplumun yapısıyla ilgili mesajları haykıran grafik objelerdir. 26 Afis in, İngilizce kars ılığı poster, Almanca kars ılığı ise plakat tır. Bu yu k Larousse Ansiklopedisi ne göre Afis, reklam ya da propaganda yapmak, bir duyuruyu iletmek amacı ile halka açık yerlere asılan, genellikle resimli, basılı kağıt; duvar ilanı dır. 27 ifadesiyle tanımlanmaktadır. Tu rk Dil Kurumu, afis in tanımını Bir s eyi duyurmak veya tanıtmak için hazırlanan, kalabalığın görebileceği yere asılmıs, genellikle resimli duvar ilanı. 28 olarak tarif ediyor. Afis ler, sanat ve estetik kaygının es it ağırlıkta olduğu, konusunu toplumsal yapı içinde bulan, gereksinimlere uygun, sosyal, politik, ticari, ku ltu rel alanları konu edinen, tasarlandığı u lkenin ku ltu rel, ticari ve politik özelliklerini yansıtan genis topluluklara seslenen çoğu resimli duvar ilanlarıdır. İnsanlar her gu n cadde ve sokaklarda, duvar ya da ilan panolarına asılan yu zlerce afis le kars ılas ırlar. 25 Tu rkçe Sözlu k, Tu rk Dil Kurumu, Ankara 2011, s. 34. 26 Yu ksel Çetin, Grafik Sanatı, ABC Yayınları, İstanbul 1989, s. 15. 27 Meydan Larousse, Bu yu k Lugat ve Ansiklopedi, 1992, s. 124-124. 28 http://www.tdk.gov.tr/
9 Afis ler, belirli ölçu lerde tasarlanarak köy, kasaba ve s ehirlerin çes itli yerlerinde sergilenerek, ekonomik, sosyal ve ku ltu rel içerikli haberlerin topluma duyrulmasını sağlarlar. Bilgilendirmek, ideolojileri benimsetebilmek amacı ile propaganda yapmak, ticari ve ku ltu rel faaliyetleri duyurmak gibi is levlere sahip olan afis ; resim (imaj), metin, renk gibi öğelerden olus ur. Çes itli boyutlarda ve özelliklerde ka ğıtlara basılabilir, kentin her kös esinde sergilenebilir. Bu yu k boyutlu dıs meka n afis leri, duvar yu zeylerine ve ilan panolarına asılır. İç meka n afis leri ise lobi, salon ve koridorlarda kullanılmak u zere tasarlanan daha ku çu k boyutlu afis lerdir. Dıs meka n afis lerinin izlenme su resi kısadır. 29 Grafik Sanatı içinde geçmis ten gu nu mu ze ulas an ve devamlılığını su rdu ren afis tasarımı, basit bir bilgilendirme aracı olmanın ötesinde konusu ve içeriğiyle, insanlara gu ncel ve farklı s eyler söyleyen, onları aydınlatan, yönlendiren ve ikna eden, kendine özgu bir dili olan iletis im aracıdır. Afis ler sergilendikleri meka na göre farklılık gösterirler. Dıs meka n afis ler bu yu k boyutlarda, iç meka n afis ler ku çu k boyutlarda, kendilerine ayrılan meka nlara asılırlar. Bu yu k boyutlu dıs meka n afis ler, Billboard, Raket ve Megalight gibi bu yu k görsel sistemlerde, ku çu k boyuttaki iç meka n afis ler ise lobi, salon ve koridorlarda sergilenirler. Dıs meka n afis lerin izlenme su resi, iç meka n afis lere göre daha kısa olduğundan, dıs meka n afis tasarımları, iç meka n afis tasarımlarına göre daha sade, çarpıcı ve çabuk algılanabilir olmalıdır. Zaman kaybını önlemek için afis lerin boyutları ve tasarımları yoldan geçenlerin görme ve okuma algısına göre ölçu lendirilip, tasarlanmalıdır. 1.4. AFİŞ ÇEŞİTLERİ Afis ler, insanların iletis im arzularıyla birlikte, ku ltu rel hizmetlere ticari mal ve markaya ilgiyi artırmak, dikkat çekmek amacıyla kullanılmakta ve bu özellikleriyle topluma yön vermektedirler. Afis in ilgi çekmesini sağlayan önemli özellikler s unlardır: Afiş boyutu: Bu yu k afis ler, ku çu k afis lere göre daha etkili ve belirgin olmaları nedeniyle çabuk algılınlar. Afis lerin boyutu bu yu du kçe hareket artar. 29 Becer, s. 201.
10 Yer: Afis ler, hedef kitlenin daha çok yoğun olduğu ve ilgisini çekebileceği ve daha iyi görebileceği meka nlarda sergilenince ancak etkili olabilirler. Tasarım: Afis tasarımında, okunan ve izlenen imgeler amacına uygun, sade, çarpıcı, farklı ve ilgi çekici olmalıdır. Amacına hizmet etmeyen afis tasarımları, hedef kitleyle iletis im kuramazlar ve bas arısız olurlar. Fotoğraf, resim ve renklerin kullanımı: Afis in konusuna ve içeriğine göre uygun kullanılan fotoğraf, resim ve renkler afis in mesajını daha sağlıklı s ekilde yerine getirmesine yardımcı olur. Renkler, tasarımda hem hareketliliği hem de etkiyi artırırlar. Farklılık ve zıtlık: Tasarımda kullanılan nesnelerin farklı renk ve boyutlarda olus u, kompozisyonda denge olus turur, hareketlilik sağlar ve tasarımı çekici hale getirir. Dolayısıyla bir afis in bas arılı olması için afis in ilgi çekici, ikna edici ve hedef kitle için olumlu sonuçlar olus turucu bir yapıya sahip olması gerekir. Plastik sanatların bir dalı olarak kullanılan afis, gu nu mu zde artık asıldığı yerde kalmayarak, sergi salonları, sanat dergileri, bianellerde de yer almaya bas lamıs tır. Afis ler, gu ndelik yas amımızla bu tu nles erek ev ve ofis dekorlarımızı tamamlayıcı unsur olarak sergilenmektedir. Afis tasarımını içerik olarak incelediğimizde u ç gruba ayırabiliriz: Ku ltu rel Afis ler, Sosyal Afis ler ve Reklam Afis leridir. 1.4.1. Reklam (Ticari) Afişler Reklam afis leri duygularımızı, bireysel fikirlerimizi ve tu ketim alıs kanlıklarımızı olumlu ya da olumsuz yönde etkiler. Ne tu r giysiler alacağımızı, hangi arabaya bineceğimizi, hangi partiye oy vereceğimizi iletis im kurarak, bizlere söyler. Reklam afis leri, bir u ru n ya da hizmetin tanıtımının yapılması için tasarlanan afis tu ru du r. U ru n ya da hizmeti pazarlamak, reklam afis lerinin en temel amacıdır. Bu yönu yle afis ler gu nu mu zu n ekonomik sisteminin ayrılmaz bir parçası haline gelmis tir. Her ne kadar cadde ve sokaklarda ıs ıklı ve hareketli panolar gu n geçtikçe artmaya bas lasa da mesajı doğrudan ve tek bir kare ile hedef kitleye ulas tırabilen afis ve billboardlar her zaman insanın yas am alanlarında var olacaktır. Ticari afis ler Moda, Endu stri, Kurumsal reklamcılık, Basın-yayın, Gıda ve Turizm alanlarında yaygın olarak kullanılır. Hedef kitleyi alıcı durumuna getirmeyi amaçlayan ticari afis lere endu stri afis leri de denebilir. Asılı olduğu duvar veya panoda, kis iyle