Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti Merkez Bankas ı. Bülten. Şubat 1992 No: 17

Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti Merkez Bankas ı Bülten Şubat 1992 No: 17

İÇİ NDEK İ LER Sayfa I. BÖLÜM K.K.T.C. Merkez Bankas ı Aleyhine İngiltere Yüksek Mahkemesinde Aç ılan Dava 3 II. BÖLÜM K.K.T.C. Merkez Bankas ı ve Bankac ı l ık Faaliyetleri 5-33 III. BÖLÜM Ekonomik Geli şmeler 35-58 1. Üretim, istihdam ve Fiyatlar 36 a) Üretim Art ışı ve Kaynaklar ın Kullan ım ı 36 b) istihdam 40 c) Fiyat Hareketleri ve Ücretler 42 2. Mali ve Parasal Geli şmeler 45 a) Mali Geli şmeler 45 b) Parasal Geli şmeler 50 3. Ticaret, Pazarlama ve Ödemeler Dengesi 50 a) Ticaret ve Pazarlama 50 b) Ödemeler Dengesi 51 IV. BÖLÜM Merkez Bankas ının Dokuz Ayl ık Hesaplar ı 59-64 Bilanço 60 Kar ve Zarar Hesab ı 61 Hesaplar Hakk ında Aç ıklamalar 62-64 V. BÖLÜM Bankac ı l ık İstatistikleri 65-72 VI. BÖLÜM Bankac ı l ık Kesiminin Özel İlgi Duyacağı Mevzuat 73-99 vıı. BÖLÜM Tablolar ın Listesi 101-103 1

L BÖLÜM K.K.T.C. MERKEZ BANKASI ALEYH İ NE İ NG İ LTERE YÜKSEK MAHKEMES İ NCE AÇILAN DAVA Polly Peck International PLC Şirketi kayyumlar ı şirket aktiflerine sahip ç ıkmak amac ıyle İngiltere Yüksek Mehkemesinde dava açm ışlard ır. CH- 1991-P-11211 say ı l ı davada daval ılar şunlard ır. 1- Asil Nadir 2- Safiye Nadir 3- Menteş Aziz 4- K.K.T.C. Merkez Bankas ı 5- Kı br ıs Endüstri Bankas ı Ltd. 6- lmpexbank - Türkiye ithalat ve ihracat Bankas ı A. Ş. 7- Unipac Packaging lndustries Ltd. K.K.T.C. Merkez Bankas ı dahil daval ılar ın bir çoğu aleyhine ara emri verilmi ş bulunmaktad ır. Neticede Merkez Bankas ın ın Londra'daki hesaplar ı dondurulmu ştur. Merkez Bankas ı söz konusu talebe şiddetle karşı ç ıkm ış ve ara emrinin kald ır ılmas ı için Temyiz Mahkemesine müracaatta bulunmu ştur. Temyiz 9 Mart 1992 tarihinde görü şülecektir. Londra'da dondurulan takribent29 milyon miktar ındaki meblağdan /6 milyonun Temyiz tarihine kadar günlük harcamalar ın karşılanmas ı amac ıyle serbest b ırak ılmas ı Merkez Bankas ınca sağlanm ışt ı r. Merkez Bankas ı guvernörü P.P.I talebinin sa ğlam bir esasa dayanmad ığı hususunda yemin vermi ş bulunmaktad ı r. 3

II. BÖLÜM KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHUR İYETİNDE MERKEZ BANKASI VE BANKACILIK FAAL İYETLER İ 35/1987 Say ı l ı Kuzey Kıbrı s Türk Cumhuriyeti Merkez Bankas ı yasas ında belirtilen çerçevede bankalar tarafından getirilen k ı sa vadeli senet ve vesikalar ı reeskonta kabul ederek veya Kamu Kurum ve Kurulu şlarına Hazine Kefaleti kar şılığı nda avans vermek suretiyle, piyasaya para sürme ve bankalara kaynak sa ğ lama görevleri bankam ızca sürdürülmü ştür. 31 Aral ı k 1991 tarihi itibariyle avans ve reeskont i şlemleri Tablo 1'de avans ve reeskont işlemlerinden do ğ an borç bakiyelerinin 31 Aral ı k 1989, 31 Aral ık 1990 ve 31 Aral ık 1991 itibar ıyla karşılaşt ırmas ı ise Tablo 2'de gösterilmi ştir. 5

Tablo 1 Hazine Kefaletini Haiz Bonolar Hazineye K ısa Vadeli Avans Küçük Esnaf ve Sanatkar Senetleri 31 Aral ık 1991 it bar ı yle Avans ve Reeskont i ş lemleri Milyon TL Borç Senet Senet Bak Adedi Toplamı K.T.Sanayi işletmeleri 6.194.0 2 650.0 Holding Lt td. 14.344.6 3 3.000.0 Cypfruvex onat ım Kurumu 90 4 220.0 6.8 Tar ımsal işi. Ltd. 94.2 ı 400 O K.T. Turiz 21.539.6 10 4.270.0 25.000.0 K. Vak ıfla Bankas ı Ltd. 3.404.7 732 3.422.7 593.0 Sanayi Senetleri K. Vak ıf! r Bank. Ltd. 593.0 11 8 Il t. Akdeniz ar. Bankas ı Ltd. 750.0 ı, ıı K. Kredi ankas ı Ltd 1.981.0 25 1. 981.0 860.0 17 860.0 " ihracat Senetleri Tar ım Senetleri Ticari Senetler,, K. Ticar t Bankas ı Ltd. 650.0 9 650.0 Asbank td. T. Halk ankas ı A. Ş. 100.0 2 100.0 4.934.0 72 4.934.0 K. Vak ıf ar Bankas ı Ltd. 190.0 3 190.0 K.T.Ko K. Vaki p. Merkez Bankas ı Ltd. 37.9 21 37.9 lar Bankas ı Ltd. 181.6 37 181.6 219.5 58 219.5 K. Tic ret Bankas ı Ltd. 300.0 4 300.0 Turizm Senetleri K. Va ıflar Bankas ı Ltd. 866.5 ı i.. Türk : ankas ı Ltd. 1.158.7., K. Kre i Bankas ı Ltd. 1.019.9.. K. Tic=ret Bankas ı Ltd. 523.4 382.5 Asba k Ltd. Akde iz G. Bankas ı Ltd. 561.9 4,512.9 GENEL TOPLAM 60.100.7 22 1.133.7 18 1.363.4 16 1.177.7 11 588.5 10 474.5 7 692.7 84 5.430.5 963 :18.766.7

Tablo 2 Avans ve Reeskont Borç Bakiyelerinin 31 Aral ık 1989, 31 Aral ık 1990 ve 31 Aral ık 1991itibanyle Kar şılaşt ırmas ı Kredi Türü Hazine Kefaletini Haiz Avans II Il II Il Hazineye K ısa Vadeli Avans Küçük Esnaf ve Sanatkar Kredileri Sanayi Senetleri Il II ihracat Senetleri Il II II Il Il Tarım Senetleri II Ticari Sanatlar Il Il II II Il I/ Il II II II Borçlu K.T.Sanayi işletmeler Holding Ltd. K.M.S. Cypfruvex Ltd. Tar ımsal Donat ım Kurumu Toprak Ürünleri Kurumu Devlet Üretme Çiftlikleri K.T.Turizm i şletmeleri Ltd. K. Vak ıflar Bankas ı Ltd. K. Vak ıflar Bankas ı Ltd. K. Ticaret Bankas ı Ltd. Türk Bankas ı Ltd. K. Kredi Bankas ı Ltd. Asbank Ltd. K.T. Koop. Merkez Bankas ı Ltd. A. Garanti Bankas ı Ltd. T. Halk Bankas ı A. Ş. K. Vak ıflar Bankas ı Ltd. Türk Bankas ı Ltd. K. Kredi Bankas ı Ltd. K.T. Koop. Merkez Bankas ı Ltd. Asbank Ltd. K.T. Koop. Merkez Bankas ı Ltd. K. Vak ıflar Bankas ı Ltd. K. Ticaret Bankas ı Ltd. Türk Bankas ı Ltd. K. Kredi Bank. Ltd. Milyon TL 31 Aral ık 31 Aral ık 31 Aral ık 1989 1990 1991 2303.5 5334.5 337.7 4914.4 60.7 3731.6 6194.0 8641.9 14344.6 546.3 906.8 94.2 12950.8 12919.8 21539.6 25000.0 25000.0 2288.8 3329.6 3404.7 50.6 125.0 593.0 78.4 320.0 860.0 28.6 649.0 1.981.0 90.0 650.0 100.0 157.6 1329.0 750.0 100.0 4934.0 16.7 190.0 72.1 156.4 88.8 156.4 190.0 205.1 81.7 286.8 234.2 37.9 190.5 181.6 424.7 219.5 300.0 55.3 300.0 390.3 445.6 300.0 300.0 7

Turizm Senetleri Il II Il II II II Il ıl II ıl K. Ticaret Ban as ı Ltd. K. Vak ıflar Ba kas ı Ltd. Türk Bankas ı td. K. Kredi Bank = s ı Ltd. Asbank Ltd. A. Garanti Ba kas ı Ltd. 624.4 622.2 523.4 688.9 1109.7 866.5 373.9 296.1 1158.7 900.0 1269.1 1019.9 350.0 740.8 382.5 1088.9 561.9 2937.2 5126.8 45129 İrnalatç ı-ihracatc ı Senetleri Il Il II Il Il Il II Il Il Il Il Il K. Vak ıflar B nk. Ltd. K. Ticaret Ba kas ı Ltd. Türk Bankas Ltd. K. Kredi Ban as ı Ltd. Türkiye İş B nkas ı A.Ş. Asbank Ltd. Akdeniz G. ankas ı Ltd. G NEL TOPLAM 53.3 878.8 65.8 145.0 579.7 45.2 102.8 1870.6 210262 4858 601007 8

FA İZ FARKI FONU Teş viki öngörülen sektörler ve konular için tercihli faiz oranlar kolaylaştırmak amac ı ını yla KKTC Merkez Bankas n uygulanmas ı ını 35/1987 say ı l ı bünyesinde Faiz Fark KKTC Merkez Bankas ı ı yasas ını Fonu kurulmas ı n 23. maddesinde öngörülmü ş tür. Yasan ın 53. maddesi alt ında ç ıkar ı lan "KKTC Merkez Bankas ı Faiz Fark ı Fonu Olu şturulmas ı Tüzüğ ü"nün 7. maddesine göre Fonun kaynaklar ı şunlard ır: a) Devlet Bütçesine bu amaçla konulacak ödenek; b) KKTC Merkez Bankas ı bütçesinden ayr nezdindeki Hazine fonlar, faizlerine kar ılacak belirli bir ödenek; şı l ı k olarak Banka c) Bankalar ve yan kurulu şlar ı vermekle yetkili k ile kooperatif bankalar ı l ınm ı ış ve mevcut yasalar alt müesseselerin verecekleri ında kredi uygulanacak azami yasal faiz oran her ı türlü nakdi krediler üzerinden nezdinde aç içinden 3 puan faiz fark ılan Faiz Fark ı ının Fonuna yat ır tahsil edilerek banka d) ılan miktarlar; Faiz farklar ını zaman ında yat ı yüzde 8 cezai faiz ve rmayanlara veya eksik yat ı ranlara uygulanacak ayl ık e) Türkiye Cumhuriyeti Devleti taraf ından yap ılacak katk ılar. Tüzüğün 5. maddesi alt ında faiz iadesi oranlar ı kredi türleri itibariyle şöyledir: Tar ım (Ayni) Tar ım (Nakdi): %31 Miktar ı 1 milyon TL'ye kadar olanlar Miktar ı %16 1 milyon TL'nin üstünde olanlar Küçük Esnaf ve Sanatkar Kredisi % 7 Turizm Kredisi %26 Sanayici, İhracatc ı %317 Kredisi %1 Ancak faiz fark ı iadesi uygulamas ı şu ana kadar sadece tarım (ayni), turizm ve sanayi konularına inhisar ettirilmi ştir. Tablat ıyie ayn ı kredi için hem Merkez Bankas ı reeskont kaynağından hem de Faiz Fark ı Fonundan yararlanma olana ğı yoktur. Böylece faiz iadesi uygulamas ı yle, bankam ızca Yasada belirtildi ği üzere Kamu Kurum ve Kuruluşları na avans verilerek veya bankalarca ibraz edilen k ı sa vadeli senet ve vesikaları reeskonta kabul etmek suretiyle sa ğ lanan kredi olanaklar ı yan ında bankalara kendi kaynaklar ı ndan tercihli sektörlere kredi verme olana ğı yarat ılm ışt ır. Faiz Fark ı Fonu uygulamalar ı Tablo 3'te özet halinde gösterilmektedir. 9

Tablo 3 Faiz Fark ı Fonu Uygulamalar ı 1987-1991 Milyon TL Harcamalar 1987 Tar ım (Ayni) Dönem Sonu Bakiyesi 1988 Tar ım (Ayni) Dönem Sonu Bakiyesi 1989 Tar ım (Ayni) Dönem Sonu Bakiyesi 1990 Tar ım (Ayni) 1990 Turizm 1990 Sanayi Dönem Sonu Bakiyesi 1991 Tar ım (Ayni) 1991 Turizm 1991 Sanayi Dönem Sonu Bakiyesi 1.6 803.6 805.2 1844.0 2878.9 4722.9 1241.9 7134.2 8376.1 2388.4 459.2 0.9 12352.8 15201.3 5019.0 926.7 29.1 17909.6 23884.5 Gelirler 1987 KKTC Merkez Bankas ı 500.0 katk ısı 305.2 Bankalardan 8052 1988 Dönem Başı Bakiyesi 803.6 KKTC Merkez Bankas ı Katkıs ı 3000.0 91.3 Bankalardan 4722.9 1989 Dönem Başı bakiyesi 2878.9 KKTC Merkez Bankas ı katk ısı 3500.0 1678.1 Bankalardan 319.1 TC Yard ımı 8376.1 1990 Dönem Ba şı Bakiyesi 7134.2 KKTC Merkez Bankas ı Katk ısı 4000.0 3254.5 Bankalardan 812. 6 TC Yard ım ı 15201.3 1991 Dönem Başı Bakiyesi 12352.8 KKTC Merkez Bankas ı katk ısı 3000.0 Bankalardan TC Yard ım ı 1.1.92 Dönem Ba şı Bakiyesi 6250.1 2281.6 23.884.5 17.909.6 iadesi taahhüt bakiyesi 31.12.1991 tarihinde 11000.0 milyon TL olarak Not: Faiz Fark ı hesaplanm ışt ır. 10

YETKİLİ BANKALAR Para ve Kambiyo İşleri yasas ındaki tan ı ma göre "Yetkili bankalar" Kuzey K ıbrıs Türk Cumhuriyeti'nde faaliyette bulunan ve ithalat, ihracat i şlemleri yapmaya, döviz almaya, döviz bulundurmaya, döviz satmaya, döviz sat ışı na mesnet teşkil eden turistlere mahsus döviz al ım bordrolar ı ve/veya makbuz tanzim etmeye Maliye İş leri ile ilgili bakanl ıkça yetkili k ı l ınan bankalar ı anlat ır. KKTC Merkez Bankas ı d ışında yetkili bankalar şunlard ır. TC Ziraat Bankas ı Türk Bankas ı Ltd. Türkiye İş Bankas ı A.Ş. K ıbr ıs Türk Koop. Merkez Bankas ı Ltd. K ıbr ıs Kredi Bankas ı Ltd. Türkiye Halk Bankas ı A.Ş. K ı br ıs Vak ıflar Bankas ı Ltd. Limasol Türk Koop. Bankas ı Ltd. K ı br ıs Ticaret Bankas ı Ltd. K ıbr ıs Endüstri Bankas ı Ltd. K ı br ıs Faisal İslam Bankas ı Ltd. Asbank Ltd. Akdeniz Garanti Bankas ı Ltd. K ıbr ıs iktisat Bankas ı Ltd. "Yetkili Müesseseler" Para ve Kambiyo İş leri Yasas ı Kurallar ı uyar ınca döviz al ıp satmaya ve bulundurmaya yetkili k ı l ınan müesseseleri anlat ı r. Bu müesseselerin Maliye i şleriyle görevli bakanl ıktan çal ışma izni almalar ı zorunludur. Halen faaliyette bulunan yetkili müesseselerin isimleri ve kay ıtl ı büro adresleri a şağıda gösterilmi ştir. Birinci Döviz Al ım Sat ım Ş irketi Ltd. 158 A Girne Caddesi, Lefko şa. F ırınc ıoğ ullar ı Co. Ltd. 2-4 Asmaalt ı Sokak, Lefkoşa. Elmaslar Yat ır ım Şirketi Ltd. 89 D Taner Küçük İş Hani, Girne Caddesi, Lefko şa. Ertuğrul Akbel and Sons Ltd. Osman Paşa Caddesi, Mustafa Hac ı Ali Apt., No. 2, Lefko şa. Sun Döviz Bürosu Ltd. Abdi İpekçi Caddesi, Lefko şa. Nafa Döviz Al ım Sat ım Şirketi Ltd. Zafer Çar şısı No. 10 Atatürk Caddesi, Girne. Orhan Kahya Ltd. 3-4 Zafer Çar şıs ı, Girne. 11

Merimann Currency Ltd. 49 E. Il. Selim Caddesi, Lefko şa. Forex Management Services Ltd. II. Selim Caddesi Arabac ıoğular ı pt. Dükkan NO. 4, Lefko şa. Er-Tem Yat ır ım Şirketi Ltd. 2 G Kışla Yolu, Mağusa. Batu Exchange Co. Ltd. 52 İstiklal Caddesi, Ma ğusa. Aşardağ Exchange Ltd. 121 B Samsun Yolu, Baykal, M ğusa. Gesfi Ltd. Şirketi 40 Abdi Çavu ş Sokak, Lefko şa. DEVLET KURU DÖV İZLER İ KKTC Merkez Bankas ı ve Di ğe tutulan dövizler Tablo 4'te göster Dövizi 28.144.8 bin ABD $ olup Devlet Kuru Dövizi en dü şük düz Bankalar Imiştir. 31 bunun 26. ydedir. s ın ıfland ırmas ına göre Devlet Kuru Hesab ında Aral ık 1991 tarihi itibariyle toplam Devlet Kuru 787.8 bin $ dolar ı serbestir. Mevcut durumda 12

Tablo: 4 KKTC Merkez Bankas ı ve Diğ er Bankalar Tasnifine Göre Devlet Kuru Hesab ında Tutulan Dövizin ABD $ Kar şıl ığı ve Mevcut Taahhûtler Bankalar Toplam Döviz Toplam Taahhüt Bin ABD $ Serbest I 31 Aral ık 1988 KKTC Merkez Bankas ı Diğer Bankalar 30 Aral ık 1989 KKTC Merkez Bankas ı Diğer Bankalar 31 Aral ık 1990 KKTC Merkez Bankas ı Diğer Bankalar 2 Şubat 1991 KKTC Merkez Bankas ı Diğer Bankalar 2 Mart 1991 KKTC Merkez Bankas ı Diğer Bankalar 30 Mart 1991 KKTC Merkez Bankas ı Diğer Bankalar 27 Nisan 1991 KKTC Merkez Bankas ı Diğer Bankalar 1 Haziran 1991 KKTC Merkez Bankas ı Diğer Bankalar 29 Haziran 1991 KKTC Merkez Bankas ı Diğer Bankalar 27 Temmuz 1991 KKTC Merkez Bankas ı Diğer Bankalar 42.779.1 3.611.9 Toplam 46.391.0 51.098.5 7.581.2 Toplam 58.679.7 42.981.1 2.639.1 Toplam 45.620.2 37.381.8 2.452.4 Toplam 39.834.2 36.628.4 2.322.0 Toplam 38.950.4 Toplam 42.779.1 2.929.2 682.7 2.929.2 43.461.8 3.483.7 3.483.7 2.197.2 2.197.2 2.464.7 2.464.7 2.376.4 2.376.4 34.093.1 1.254.4 2.056.1 35.338.5 2.056.1 2.823.0 2.823.0 51.098.5 4.097.5 55.196.0 42.981.1 441.9 43.423.0 37.381.8 12.3 37.369.5 36.628.4 54.4 36.574.0 34.093.1 810.7 33.282.4 35.104.2 35.104.2 1.841.8 2.484.1 Toplam 642.3 36.946.0 2.484.1 34.461.9 37.760.6 2.430.7 Toplam 40.191.3 Toplam Toplam 40.526.3 2.002.7 2.518.3 4.:.529.0 2.518.3 44.228.5 2.157.3 46.385.8 37.760.6 273.3 2.157.4 38.033.9 40.526.3 515.6 40.010.7 44.228.5 665.7 43.562.8 13

31 Ağustos 1991 KKTC Merkez Bankas ı Diğer Bankalar 28 Eylül 1991 KKTC Merkez Bankas ı Diğer Bankalar 2 Kas ım 1991 KKTC Merkez Bankas ı Diğer Bankalar 30 Kas ım 1991 KKTC Merkez Bankas ı Diğer Bankalar 31 Aral ık 1991 KKTC Merkez Bankas ı Diğer Bankalar Toplam Toplam Toplam Toplam Toplam 34.889.1 2.975.9 37.865.0 33.645.3 1.800.9 35.446.2 35.405.5 2.203.3,. 37. 608. 8 33.573.2 2.671.3 36.244.5 25.314.2 2.830.6 28.144.8 2.506.5 2.506.5 2.167.3 2.167.3 2.193.3 2.193.3 33.573.2 2.231.6 439.7 2.231.6 34.012.9 1.357.0 1.357.0 34.889.1 469.4 35.358.5 33.645.3 366.4 33.278.9 35.405.5 10.0 35.415.5 25.314.2 1.473.6 26.787.8 14

BANKALAR KURU DÖV İZLER İ Yine KKTC Merkez Bankas ı ve Diğer Bankalar s ınıfland ırmas ına göre bankalar kurunda özel ve tüzel kişiler ad ına aç ılan döviz tevdiat ve döviz mevduat hesaplar ı ndaki dövizlere ait bilgiler Tablo 5'te verilmiştir. 31 Aral ı k 1991 tarihi itibariyle Bankalar Kurundaki toplam döviz $ 123.980.4 bin dolara ula şmış olup en yüksek düzeydedir. 15

Tablo 5 Diğ er Bankalar Tasnifine Göre Bankalar kurunda KKTC Merkez Bankas ı v d ına Tutulan Döviz Tevdiat ve Döviz Mevduat Özel ve Tüzel Ki şiler $ Karşıl ığı ve Hesap Türüne Göre Dökümü Hesaplar ının ABD Bankalar 31 Aral ık 1988 KKTC Merkez Bankas ı Diğer Bankalar Toplam 31 Aral ık 1989 KKTC Merkez Bankas ı Diğer Bankalar Toplam 31 Aral ık 1990 KKTC Merkez Bankas ı Diğer Bankalar Toplam 31 Ocak 1991 KKTC Merkez Bankas ı Diğer Bankalar Toplam 28 Şubat 1991 KKTC Merkez Bankas ı Diğer Bankalar Toplam 31 Mart 1991 KKTC Merkez Bankas ı Diğer Bankalar Toplam 30 Nisan 1991 KKTC Merkez Bankas ı Diğer Bankalar Toplam 31 May ıs 1991 KKTC Merkez Bankas ı Diğer Bankalar Toplam 30 Haziran 1991 KKTC Merkez Bankas ı Diğer Bankalar Toplam 31 Temmuz 1991 KKTC Merkez Bankas ı Diğer Bankalar Toplam Döviz Tevdiat Hesap Miktar Adedi 3413 20.824.3 3413 20.824.3 3925 15.233.1 3925 15.233.1 4101 9.366.9 4101 9.366.9 4049 8.629.1 4049 8.629.1 4004 8.686.7 4004 8.686.7 4162 4162 4460 4460 4392 4392 14429 14429 4133 4133 8.789.1 8.789.1 8.315.0 8.315.0 10.397.8 10.397.8 9.882.9 9.882.9 9.687.6 9.687.6 Döviz Mevduat Hesap Miktar Adedi 1015 27648 28663 969 33149 37946 915 36832 37747 942 37173 38115 962 37857 38829 39231 991 38987 39978 1015 28799 29814 1055 39326 40381 6.903.0 55.778.8 62.681.8 6.657.1 63.815.4 70.472.5 9.705.4 70.854.4 80.559.8 9.693.5 66.320.5 76.014.0 9.686.1 68.025.2 77.711.3 Bin ABD Toplam Döviz 6.903.0 76.603.1 83.506.1 6.657.1 79.048.5 85.705.6 9.705.4 80.221.3 89.926.7 9.693.5 74.949.6 84.643.1 9.686.1 76.711.9 86.398.0 9.414.2 9.414.2 66.559.9 75.349.0 75.974.1 84.763.2 9.442.2 9.442.2 66.911.4 75.226.4 76.353.6 84.668.6 9.220.4 69.270.2 78.490.6 9.220.4 79.668.0 88.888.4 9.139.7 9.139.7 64.826.0 74.708.9 73.965.7 83.848.6 9.385.7 9.385.7 69.091.5 78.779.1 78.477.2 88.164.8 16

31 Ağustos 1991 KKTC Merkez Bankas ı Diğer Bankalar Toplam 30 Eylül 1991 KKTC Merkez Bankas ı I Diğer Bankalar Toplam 31 Ekim 1991 KKTC Merkez Bankas ı Diğer Bankalar m 1991 Toplam 30 Kas ı KKTC Merkez Bankas ı Diğer Bankalar Toplam 31 Aral ık 1991 KKTC Merkez Bankas ı Diğer Bankalar Toplam 4196 4196 4306 4306 3376 3376 4513 4513 4628 4628 10.031.1 10.031.1 1082 39297 40379 1100 10.943.2 40394 10.943.2 41494 1107 13.179.8 41787 13.179.8 42894 13.256.3 13.256.3 15.203.4 15.203.4 1108 41496 42604 1002 42269 43271 9.563.2 71.950.9 81.514.1 9.626.6 78.289.1 87.915.7 9.506.3 82.038.3 91.544.6 9.756.6 86.589.0 96.345.6 10.062.0 98.715.0 108.777.0 9.563.2 81.982.0 91.545.2 9.626.6 89.232.3 98.858.9 9.506.3 95.218.1 104.724.4 9.756.6 99.845.3 109.601.9 10.062.0 113.918.4 123.980.4 17

DÖV İZ REZERVLER İ e bankalar kuru olarak iki ba Döviz Rezervlerimiz devlet kuru i şl ık at ı nda görülmektedir. vizler tahsise tabi dövizlerdir. Bankalar Kuru ba ş l ığı Devlet Kuru hesab ında tutulan d ilere ait döviz tevdiat ve mevduat hesaplar ı ile alt ında gösterilen dövizler ise özel e tüzel kiş bankalar ın kendi nam ve hesap! r ına tuttuklar ı dbvizlerden oluşmaktad ır. Tablo 6 dan dövizlerdeki sürekli azal ışa karşı l ık Bankalar Kurundaki görüleceği üzere devlet kurundaki dövizlerde sürekli art ış kaydedil iştir. 31 Aral ık 1991 tarihi itibariyle to7lam döviz rezervlerimiz $ 217.780.0 bin dolar tutar ındad ı r. 18

19 Tablo 6 Tarih-Döviz Niteli ği Aral ık 1988 Döviz RezervIerinin Art ış H ızı Miktar Bin Bir önceki dönemle kar ıl t ı rması Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Aral ık 1989 Toplam 83.506.1 19.825.8 46.391.0 103.331.9 149.722.9 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Aral ık 1990 Toplam 85.705.6 38.781.3 58.679.7 126.48 124.486.9 120.47 183.166.6 122.33 Devletin Kur Hesab ında 45.620.2 Bankalar Kurunda Tutulan: 77.73 a) Özel ve Tüzel Ki şiler 89.926.7 b) Bankaların Kendileri 48.112.0 138.038.7 Toplam 99.24 183.658.9 92.86 Ocak 1991 Devletin Kur Hesab ında 39.834.2 Bankalar Kurunda Tutulan: 87.32 a) özel ve Tüzel Ki şiler 84.643.1 b) Bankalar ın Kendileri 52.916.1 Toplam Şubat 1991 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler 86.398.0 137.559.2 99.65 177.393.4 96.59 38.950.4 97.78 b) Bankaların Kendileri 54.468.9 140.866.9 102.40 Toplam 179.817.3 101.37 Mart 1991 Devletin Kur Hesab ında 35.338.5 90.72 Bankalar Kumda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler 84.763.2 b) Bankaların Kendileri 55.205.8 139.969.0 99.36 Toplam 175.307.5 97.49

Nisan 1991 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankaların Kendileri Toplam 36.946.0 104.55 84.668.6 55.095.3 139.763.9 99.85 176.709.9 100.80 Me2ş221_ Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankaların Kendileri 88.888.4 58.970.3 40.191.3 108.78 147.858.7 105.79 188.050.0 106.42 Haziran 1991 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankaların Kendileri 83.848.6 61.558.4 42.529.0 105.82 145.407.0 98.34 187.936.0 99.94 Temmuz 1991 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Topla AQUStos 1991 Devletin Kur Hesabında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankaların Kendileri Topla 88.164.8 63.451.9 91.545.2 63.696.4 46.385.8 109.07 151.616. 7 198.002.5 ~~memeac 104.27 105.36 37.865.0 81.63 155.241.6 102.39 193.106.6 97.53 EY1131 1991 Devletin Kur Hesabında Bankalar Kurunda Tutula a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Topl m 98.858.9 35.446.2 98.61 62.975. 9 161.834.8 104.25 197.281.0 102.16 20

Ekim 1991 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Kas ı m 1991 Toplam Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Toplam A ral ık 1991 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Toplam 37.608.8 106.10 104.724.4 62.328.8 167.053.2 103.22 204.662.0 103.74 36.244.5 96.37 109.601.9 63.628.2 173.230.1 103.70 209.474.6 102.35 28.144.8 77.65 123.980.4 65.654.8 189.635.2 217.780.0 109.47 103.96 21

DÖVIZ TEVDIAT VE DÖV İZ ME DÖKCIMO 31 Aral ık 1991 tarihinde Döviz göre dökümünû gösteren Tablo hesaplarında gerekse Döviz Me olduğu görülmektedir. Döviz cin Dolan ve DM oldu ğu gözlenmekt DUAT HESAPLARININ C İNS VE VADELER İNE GÖRE evdiat ve Döviz Mevduat hesaplar ın ı n cins ve vadelerine 7, vade yönünden incelendi ğinde gerek Döviz Tevdiat duat hesaplar ında ilk s ıran ın bir y ıl vadeli hesaplarda ine göre en popüler paran ı n Sterlin, daha sonra ABD dir. 22

Tablo 7 31 Azalı k1991tarihi itibariyle Döviz Tevdiat ve Döviz Mevduat Hesaplarını n Cins ve Vadelerine Göre Dölcamil Döviz Tevdiat Hesaplar ı Vadesiz 6 Ay Vadeli 1 Yıl Vadeli Toplam Döviz Mevduat Hesaplar ı Vadesiz 6 Ay Vadeli 1 Yıl Vadeli Toplam Genel Toplam Sterlin 1.348.1 776.8 1.914.8 Alman Markı ABD Doları 1.451.4 1.985.5 505.1 199.8 288.8 3.440.0 K ıbrıs Lirası 4.039.7 2. 245.3 5.625.3 278.7 (7.548.2) $ (1.477.5) (5.625.3) (552.4) 12.484.1 3.985.9 181.7 5./334.0 902.1 45.065.4 41.651.7 12801.5 $.4, (77.826.3) (8.424.8) 45.691.4 15.046.8 $= (85.374.4) $ (9.9023) 6.545.2 1.029.7 11.884.7 19.459.6 $4. (19.459.6) 25.0134.9 $= (25.084.9) Bin ABD Karşılığı 278.7 6.012.0 1.1381 58.7 350.3 L983.6 7.207.8 15.203.4 35.966.8 9.187.4 63.622.8 1.547.1 108.777.0 $= (3.066.3) 1.825.8 123.980.4 $«(3.618.8)

DÖV İZ KRED İLER İ Elde ettiğimiz bilgilere göre 31 Aral ı k 1991 tarihi itibariyle bünden ankalarca kulland ı r ılan döviz 4.764. 027 DM ve ABD kredileri bakiyesi, sterlin türünden. 7.655.727, Alman Mark ı tür $ türünden 11.072.460 ABD $ olmak üzere toplam olarak 28.512.445 ABD $ de ğ erindedir.

TÜRK L İRASI MEVDUAT Bankalardaki TL mevduat ı bir y ı ll ık uygulamaya göre Aral da ise %101.66 oran ında ık 1988 de %53.41, Aral artış ık 1989 göstermiştir. Hayat pahal %51.81 olduğ ı l ığı 1988 de %62.57 ve 1989 da una göre toplam mevduatta reel anlamda 1988 y 1989'da önemli bir art ış ılı ndaki mevcuttur. Aral ı düşüşe karşın toplam mevduat k 1990 itibariyle 549.0 milyar TL miktar ın Aral ık 1989 baz ında olan ına göre %59.22 oran gözlenmektedir. Bu dönemin hayat pahal ında artış gösterdi ğ ı l ığı i anlamda dü %69.41 oldu şüş ğ una öre g kaydedilmiştir. Kas mevduatta reel ı m 1991 itibariyle 843.3 milyon toplam mevduat ın Aral TL miktar ık 1990 baz ı ında olan na göre %54.50 oran gözlenmektedir. Bu dönemin hayat pahal ında artış ı gösterdi l ığı ğ i kaydedilmi %42.51 olduğ ştir. (Tablo 8) una göre mevduatta reel art ış 25

Tablo: 8 Aral ık 1987 Resmi Ticari Tasarruf Aral ık 1988 Resmi Ticari Tasarruf Aral ık 1989 Resmi Ticari Tasarruf Aral ık 1990 Resmi Ticari Tasarruf Ocak1991 Resmi Ticari Tasarruf Şubat 1991 Resmi Ticari Tasarruf Mart 1991 Resmi Ticari Tasarruf 1 11 an_i221 Resmi Ticari Tasarruf Mevduat ın Niteli ğine göre Dökömö 49.057.3 9.812.0 52.580.8 111.450.1 73.369.4 16.044.4 81.564.3 170.978.1 98.851.6 30.190.5 215.758.9 344.801.0 140.010.5 25.524.3 383.466.5 549.001.3 154.225.1 22.171.1 394.769.4 571.165.6 156.062.6 21.742.5 410.491.9 588.297.0 192159.7 22.888.5 427.318.0 642366.2 184.598.9 54.915.9 410.492.5 650.007. 3 Milyon IL Bir önceki dönemle kar şılaşt ırması 149.55 163.51 155.12 153.41 134.73 188.16 264.52 201.66 141.63 84.55 177.73 159.22 110.15 86.86 102.94 104.03 101.19 98.06 103.98 102.99 123. L3 105.27 104.10 109.19 96.07 239.92 96.07 101.19 26

Mayıs 1991 Resmi Ticari Tassarruf Haziran 1991 Resmi Ticari Tasarruf Temmuz 1991 Resmi Ticari Tasarruf Ağustos 1991 Resmi Ticari Tasarruf Diğer 2.1.911291_ Resmi Ticari Tasarruf Diğer Ekim 1991 Toplam Toplam Toplam Toplam Toplam 184.284.5 27.857.6 450.725.7 662.867.8 170.618.8 28.631.1 474.784.0 674.033.9 174.712.5 31.026.7 486.672.7 702.411.9 174.833.8 27.438.5 506.002.4 13.905.1 722.179.8 181.571.2. 32.940.4 573.784.9 15.903.8 04.200.3 99.83 50.73 109.80 101.97 92.58 102.78 105.34 101.68 102.40 108.37 104.61 104.21 100.07 88.44 101.88 102.81 103.85 120.05 113.40 114.37 111.36 Resmi Ticari 175.949.9 96.90 Tasarruf 35.134.2 106.66 Diğer 583.253.1 101.65 18.706.7 117.62 Toplam 813.043.9 101.10 Kasım 1991 Resmi Ticari Tasarruf Diğer 197.612.6 112.31 28.435.2 80.93 597.647.7 102.47 19.561.3 104.57 Toplam 843.256.8 103.72 ~ııımmemmeımi 27

RESM İ MEVDUAT Resmi mevduat ın KKTC Merkez Bankas ı ile di ğer bankalar aras ındaki bölünüm ü Tablo Bankas ının pay ı gda gösterilmi ştir. Aral ı k 1986'da Ocak 1990'a kadar KKTC Merkez %50'nin üzerinde iken bu oran Ş u at 1990'dan Şubat 191'e kadar alt ında kalm ış 9 ve Mart 1991'de %50.9'a ula şm ışt ır. Kas ı m 1991'de bu or an %29.2 olarak görülmektedir. 28

Tablo: 9 KKTC Merkez Bankas ı ve Di ğer Bankalar Nezdinde Resmi Mevduat Tarih Aral ık 1986 Aral ık 1987 Aral ık 1988 Aral ık 1989 Ocak 1990 Şubat 1990 Mart 1990 Nisan 1990 Mayıs 1990 Haziran 1990 Temmuz 1990 Ağustos 1990 Eylül 1990 Ekim 1990 Kası m 1990 Aral ık 1990 Ocak 1991 Şubat 1991 Mart 1991 Nisan 1991 Mayıs 1991 Haziran 1991 Temmuz 1991 A ğustos 1991 Eylül 1991 Ekim 1991 Kas ı m 1991 KKTC Merkez Bankas ı 18.374.7 66.7 31.644.9 48.415.3 66.0 49.495.8 50.1 62.800.4 51.6 57.856.6 49.7 41.668.4 40.0 32.284.8 34.1 31.896.4 30.9 20.872.0 23.0 19.442.2 18.0 41.688.1 33.8 29.436.8 28.3 47. 663.1 38.5 41.547.8 33.5 54.336.9 38.8 59.282.1 38.4 65.041.9 41.7 97.745.4 50.9 86.596.6 46.9 86.354.6 46.9 71.054.0 41.6 65.814.2 37.7 63.325.9 36.2 62.750.9 34.6 64.897.4 36.9 57.778.8 29.2 Di ğer Bankalar Milyon İL Toplam. 9.191.0 33.3 27.565.7 17.412.4 35.5 49.057.3 24.954.1 34.0 73.369.4 49.355.8 49.9 98.851.6 59.001.0 48.4 121.801.4 58.603.7 50.3 116.460.3 62.507.9 60.0 104.176.3 62.351.0 65.7 94.635.8 71.361.8 69.1 103.258.2 70.018.8 77.0 90.890.8 88.746.9 82.0 108.1891 81.617.7 66.2 123.305.9 74.667.6 /1-7 -1-04.-14 76.277.4 61.5 123.940.5 82.316.4 66.5 123.864.2 85.673.6 61.2 140.010.5 94.943.0 61.6 154.225.1 91.020.7 58.3 156.062.6 94.414.3 49.1 192.159.7 98.002.1 53.1 184.598.9 97.929.9 53.1 184.284.5 99.564.9 58.4 170.618.9 108.898.3 62.3 174.712.5 111.507.9 63.8 174.833.8 118.820.3 65.4 1 81-571.2 111.052.5 63.1 175.949.9 139.833.8 70.8 197.612.6 29

PLASMANLAR Türk Liras ı mevduat art ış h z ı ile plasman art ış h ız ının karşılaşt ırmas ı Tablo 10'da gösterilmiştir. Tablo 11'de Türk iras ı ve döviz plasmanlar ının Türk Liras ı karşı l ıklar ı n ı Aral ık 1990 ve Kas ım 1991 tarihleri itib = r ıyle, Tablo 12'de ise döviz plasmanlar ının TL kar şı l ıklar ın ı ayn ı tarihler itibariyle kar şılaştır al ı olarak veriyoruz. 30

Tablo 10 Türk Liras ı Mevduat Artış Hızı ile Türk Lirası Plasman Art ış H ızının Karşılaşt ırması Toplam İL Mevduat Bir önceki Dönemle karşılaşt ırması Toplam IL Plasman Milyon İL Bir önceki Dönemle karşılaşt ırması Aral ık 1986 Aral ık 1987 Aral ık 1988 Aral ık 1989 Ocak 1990 Şubat 1990 Mart 1990 Nisan 1990 Mayıs 1990 62.671.3 43.998.7 111.450.1 177.83 65. 4)86.4 149.97 170.978.1 153.41 98.354.2 149.05 344.801.0 201.66 196.967.7 200.26 386.002.0 111.94 203.703.5 103.41 399.433.4 103.47 203.569.5 99.93 410.075.2 102.66 255.583.2 110.81 436.674.7 106.48 207.507.1 91.98 455.597.8 104.33 210.035.6 101.21 Haziran 1990 465.1318 102.09 242 59L 2 115.50 Temmuz 1990 484.2796 104.11 258.308.9 106.47 Ağustos 1990 5018323 104.03 255.437.2 98.88 Eylül 1990 486.946.0 96.64 283.836.5 111.11 Ekim 1990 511.424.3 105.02 288.748.7 101.73 Kasım 1990 515.618.2 100.82 322.618.8 111.72 Aral ık 1990 549.001.3 106.47 368.871.9 114.33 Ocak 1991 571.165.6 104.03 386.345.7 104.73 Şubat 1991 588.297.0 102.99 368.438.3 95.36 Mart 1991 642.366.2 112.10 379.574.5 103.02 Nisan 1991 650.007.3 101.19 354.772.9 98.74 Mayıs 1991 662.867.8 101.98 376.239.6 100.39 Haziran 1991 674.033.9 101.68 387.864.4 103.09 Temmuz 1991 702.411.9 104.21 407.933.1 105.17 A ğustos 1991 722.179.8 102.81 408.427.7 100.12 Eylül 1991 804.200.3 111.36 430.329.3 105.36 Ekim 1991 813.043.9 101.10 420.858.7 97.80 Kası m 1991 843.256.8 103.72 428.445.6 101.80 31

Tablo 11 iskonto Senetleri ve B nkalar Türk Liras ı Ve Döviz Plasmanlar ın ın Sektörel Baz. ve Geçmi ş Dönemle Karşılaşt ırması Kamu Kurum ve Kurulu şlar ı Tar ı m Taş Ocakc ı l ığı Sanayi Yük Ta şı mac ı l ığı Yurtiçi ve Yurtd ışı Ticaret Bina ve in şaat Turizm Şahsi ve Mesleki Borçlar iskonto Senetleri Milyon TL Aral ık 1990 Miktar Kası m 1991 Miktar 8.3 37.919.8 11.8 68.475.0 12.2 55.783.8 5.7 32.809.2 3.8 17.549.8 6.1 35.568.7 4.9 22.490.9 3.5 20.072.3 48.1 220.840.3 50.6 293.293.9 3.0 13.762.9 2.3 13.578.7 4.5 20.582.0 7.9 45.946.3 12.2 56.100.8 9.9 57.053.6 3.0 12.894.7 2.2 12.836.6 100.0 458.925.0 100.0 579.634.3 NOT: Kamu Kurum ve Ku ca çe şitli sektörlerd l ığı verilen avanslar ı uluslar ı kalemi karşısında gösterilen miktar Bankam ızki kamu kurum ve kurt, r ına Hazine Kefaleti kar şıda içermektedir, (Bak Tablo 32

Tablo 12 Bankalar Döviz Plasmanlannin TL Karoldclannm Sektöre' Bazda ve Geçmi ş Dönemle Karşılaştırma Kamu Kurum ve Kuruluşlar ı Tarı m Imalat Sanayii Yük Taşı macılığı Yurtiçi ve Yurtd ışı Ticaret Bina ve Inşaat Turizm Şahsi ve Mesleki Borçlar Aralık 1990 Miktar 2.7 2.452.2 20.0 17.986.4 67.3 60.566.2 0.2 225.4 2.5 2.252.0 7.3 6.571.0 100.0 90.053.2 5.4 0.6 2.5 10.7 66.5 2.6 7.9 3.8 Milyon TL Kasım 1991 Miktar 8.100.6 978.8 3.786.7 16.143.1 100.585.5 3.902.3 11.943.8 5.747.9 100.0 151.188.7 33

ı ı.

n ı. BÖLÜM EKONOM İK GEL İŞMELER I 35

EKONOMIK GELI ŞMELER 1) Üretim, istihdam ve Fiyatlar a) Üretim Art ışı ve Kaynaklar ın ullan ımı 1989, 1990 ve 1991 y ıllar ında SMH'n ın dağı l ım ı ve sektörel katma de ğerlerinin büyüme h ızlar ı Tablo 13'de cari üretici fiya lar ı ve Tablo 14'de sabit üretici fiyatlar ı iki karşılaşt ırmal ı olarak gösterilmi ştir. 603.0 milyon TL olan GSMH 1990'da 6977.4 milyon TL 1977 sabit fiyatlar ıyla 1989'da olarak gerçekle şmiştir. 1991 y ı l ı için sabit fiyatlarla GSMH ön tahmini 6592.2 milyon TL olarak saptanm ışt ır. Bu itibarla abit fiyatlarla 1990'da %5.7 büyümeye kar şı l ık 1991'de %5.5 dü şüş beklenmektedir. Sabit üretici fiyatlar ı ile hes planan 1989, 1990 ve 1991 y ıllar ı GSY İH's ının sektör paylar ına göz att ığımızda 1989' a ilk dört s ıran ın Kamu Hizmetleri, Ticaret, Sanayi ve Ulaşt ırma-haberle şme sektörleri ce işgal edildiğini görün-iz. 1990'da trend de ğişmiş ve Ticaret ön safa geçmi ştir. 1991'd ise 1989'daki seyir izlenmi ştir. 1990 ve 1991 y ıllar ına ait ka şılaşt ırmal ı Kaynaklar-Harcamalar Dengesi tablo 151edir. Gayri Safi Milli Has ılan ın Topl m Kaynaklar içindeki pay ı 1990'da %97.3'den 1991'de %94.0'a dü şmü ş ve netice itibar ı le D ış Açığın pay ı %2.7'den %6.0'a yükselmi ştir. 1990'da Toplam Kaynaklar ın %16.4'ü Yat r ımlara ve %83.6's ı Tüketime gitmi ştir. Bu oranlar 1991'de s ıra ile %13.3 ve %86.7 olarak g rçekle şmiştir. Sabit Sermaye yat ır ımlar ında Kamunun pay ı %38.9'dan %25.1'e dü şerken, Ö el Sektörün Pay ı %61.1'den %74.9'a yükselmi ştir. 36