ANLATIM YANLIŞLIKLARI
ANLAMSAL(BAĞDAŞIKLIK) YANLIŞLIKLAR A) GEREKSİZ SÖZCÜK KULLANIMI B) YANLIŞ ANLAMDA SÖZCÜK KULLANIMI C)SÖZ DİZİMİ YANLIŞLIĞI Ç) ANLAMCA ÇELİŞEN SÖZLERİN BİR ARADA KULLANILMASI D)MANTIK YANLIŞLIĞI E)ANLAM BELİRSİZLİĞİ
A)GEREKSİZ SÖZCÜK KULLANIMI ÖRNEKLER Onunla il kez veli toplantısında tanıştık. ( ilk kez =tanıştık) Genç bir delikanlı otobüste yaşlıya yer verdi. (genç = delikanlı) Biz de bu soruyu henüz hala çözmedik. (henüz= hala) Sırf bu yüzden dolayı babası ona araba almıştı. (yüzden= dolayı) O, bundan sonra artık geç yatmayacağını söyledi. (bundan sonra =artık) NOT: Bazen cümle içinde bir sözcüğün anlamı diğer sözcüğün içinde bulunabilir. Bu ilaçların çoğu yurtdışından ithal ediliyormuş. Telefonda yaklaşık bir saat karşılıklı konuştuk.
B)YANLIŞ ANLAMDA SÖZCÜK Adam, kendini bize tanıştırdı (tanıttı) KULLANIMI Mutluluk, başka bir deyimle yaşamdan hoşnut olmadır ( deyişle) Bahçeye fidanları ektik. (diktik) Çok çalışmasına karşın yüksek puan aldı. (karşılık) Kaleci,gereksiz yere penaltı yaptırarak takımın yenilmesini sağladı. (neden oldu)
C)SÖZ DİZİMİ YANLIŞLIĞI Başbakan üç gün içinde petrol üreten iki ülkeyi (x) ziyaret etti. Bugün çok başım (x) ağrıyor. Üç silahlı (x) soyguncu yakalandı.
Ç)ANLAMCA ÇELİŞEN SÖZLERİN BİR ARADA KULLANILMASI Şüphesiz sanatçı bu alanda çok başarılı eserler vermiş olmalı. Okulu bitireli hemen hemen tam on yıl oldu. Elbette onunla birlikte gitmiş olabilirler (1996 ÖSS) Borsada geçen sene tamı tamına beş milyar lira civarında kaybetmiş. Öyle zannediyorum ki yarın mutlaka gelir.
D)MANTIK YANLIŞLIĞI Gittiğimiz evde bırakın su vermeyi, yemek bile vermediler. (Gittiğimiz evde bırakın yemek vermeyi, su bile vermediler) Gazeteye göz atmak şöyle dursun, gazeteyi okumazdı bile. ( Gazeteyi okumak şöyle dursun, gazeteye göz atmazdı bile) Seninle değil şehir içinde gezmek, dünya turuna bile çıkılmaz. (Seninle değil dünya turuna çıkmak, şehir içinde gezilmez bile) Beyin zarı iltihapları iyi tedavi edilmezse ölüme; hatta sara nöbetlerine dahi yol açabilir. (Beyin zarı iltihapları iyi tedavi edilmezse sara nöbetlerine; hatta ölüme dahi yol açabilir.)
E)ANLAM BELİRSİZLİĞİ Bana ne söyleyeceğini biliyorum. (onun/senin) Genç adama seslendi ( Genç, adama seslendi / O, genç adama seslendi) Balık tutmayı babamdan daha çok severim. ( Balık tutmayı ben, babamdan daha çok severim)
YAPISAL (BAĞLAŞIKLIK/ DİL BİLGİSİ AÇISINDAN)YANLIŞLIKLAR A) ÖZNE- YÜKLEM UYUMSUZLUĞU B)ÖĞE EKSİKLİĞİ C) TAMLAMA YANLIŞLIKLARI Ç) ÇATI UYUŞMAZLIĞI D)EK EKSİKLİĞİ
A)ÖZNE-YÜKLEM UYUMSUZLUĞU TEKİLLİK- ÇOĞULLUK BAKIMINDAN 1. Özne tekilse yüklem de tekil olur. İhtiyar sahildeki martıları seyrediyordu. 2. Özne insan ve çoğulsa yüklem tekil de olur, çoğul da olur. Çocuklar bahçede top oyunuyor Çocuklar bahçede top oynuyorlar 3. Özne insan dışında bir varlık ya da kavramsa, çoğul da olsa yüklem tekil olur. Fikirler baskıyla yerleşmezler (yanlış) Fikirler baskıyla yerleşmez. (doğru) Arılar kovanı balla doldurdular( yanlış) Arılar kovanı balla doldurdu. (doğru) 4. Özne anlamca çoğul ya da topluluk isimlerinden oluşuyorsa yüklem daima tekil olur. Herkes seni konuşuyorlardı(yanlış) Herkes seni konuşuyordu( doğru) Birçok öğrenci yarınki sınava hazırlanmamışlar. (yanlış) Birçok öğrenci yarınki sınava hazırlanmamış. (doğru)
KİŞİ BAKIMINDAN 1. Öznede 1.kişi ( ben/biz) ve bir başka kişi varsa yüklem 1. çoğul kişi olur. Ali, Ahmet ve ben dün size uğramıştık.(doğru) Ali, Ahmet ve ben dün size uğramıştım.(yanlış) 2. Öznede 2. kişi (sen/ siz) ve bir başka kişi varsa yüklem 2. çoğul kişi olur. Sen ve kardeşin derse girmemişsin. (yanlış) Sen ve kardeşin derse girmemişsiniz. (doğru) 3. Öznede 3. kişi (o/ onlar) ve bir başka kişi varsa yüklem 3.tekil ya da 3. çoğul kişi olur. Toplantıya O ve Osman katılmalı. (doğru) Toplantıya O ve Osman katılmalılar (doğru)
B)ÖĞE EKSİKLİĞİ Özellikle sıralı ve bağlı cümlelerde özneyi, nesneyi, tümleci ya da yüklemi ortak kullanmaktan kaynaklanan yanlışlıklardır. A) ÖZNE EKSİKLİĞİ Dernek müdürünün yetkileri alındı ve kovuldu. Dernek müdürünün yetkileri alındı ve dernek müdürü kovuldu. O insanların sayısı azalıyor, bulunmaz oluyor. O insanların sayısı azalıyor, o insanlar bulunmaz oluyor. Viraja hızlı giren aracın lastiği patladı ve kaza yaptı. Viraja hızlı giren aracın lastiği patladı ve araç kaza yaptı. Filmin güzelliği herkesi etkiledi; çünkü güzel çekilmişti. Filmin güzelliği herkesi etkiledi; çünkü film güzel çekilmişti.
B)NESNE EKSİKLİĞİ Size teşekkür etmek ve kutlamak istiyorum. Size teşekkür etmek ve sizi kutlamak istiyorum. Yazılarında halkı soyanlara çatar, yerin dibine batırırdı. Yazılarında halkı soyanlara çatar, onları yerin dibine batırırdı. Ona asla kızmıyor, çok seviyoruz. Ona asla kızmıyor, onu çok seviyoruz. Hikayenin dili o kadar akcıydı ki akşama kadar üç defa okudum. Hikayenin dili o kadar akcıydı ki hikayeyi akşama kadar üç defa okudum. Eleştirmenler, bir yapıta tarafsız bir biçimde yaklaşarak değerlendirmelidir. Eleştirmenler, bir yapıta tarafsız bir biçimde yaklaşarak onu değerlendirmelidir. Derslerine çalışmıyor, ihmal ediyordu. Derslerine çalışmıyor, derslerini ihmal ediyordu.
C)TÜMLEÇ EKSİKLİĞİ Arkadaşının sıkıntı çektiğini biliyor, sezdirmeden yardım ediyor. Arkadaşının sıkıntı çektiğini biliyor, ona sezdirmeden yardım ediyor. Düşman kenti bombaladı; ama giremedi. Düşman kenti bombaladı; kente ama giremedi. Çukurova nın toprağı insanı diriltir, umut verir. Çukurova nın toprağı insanı diriltir, insana umut verir. Olayları böyle değerlendirmek ve bu gözle bakmak yanlış. Olayları böyle değerlendirmek ve olaylara bu gözle bakmak yanlış. Karaya yaklaşıyor muyuz yoksa uzaklaşıyor muyuz? Karaya yaklaşıyor muyuz yoksa karadan uzaklaşıyor muyuz? Çocukları çok sever, çok iyi anlaşırdı. Çocukları çok sever, onlarla çok iyi anlaşırdı. (Edat Tümleci eksikliği)
Ç) YÜKLEM EKSİKLİĞİ Geçen yıl yüz bin ağaç, bu yıl da iki yüz bin ağaç dikmeyi düşünüyoruz. Geçen yıl yüz bin ağaç diktik, bu yıl da iki yüz bin ağaç dikmeyi düşünüyoruz. Yarın sabah İstanbul a geleceğini, kendisini havaalanında karşılamamızı istedi. Yarın sabah İstanbul a geleceğini söyledi, kendisini havaalanında karşılamamızı istedi. Gazete okumayı çok, kitap okumayı hiç sevmezdi. Gazete okumayı çok severdi, kitap okumayı hiç sevmezdi. O bana dert, ben ona mutluluk verdim. O bana dert verdi, ben ona mutluluk verdim. Kahvaltıda peynir, ekmek ve çay içtik. Kahvaltıda peynir, ekmek yedik ve çay içtik.
C)TAMLAMA YANLIŞLIKLARI Genelde unsurları (tamlayan/ tamlanan) ortak olmayan tamlamaları unsurlarını ortak kabul etmekten kaynaklanan anlatım yanlışlıklarıdır. Gazete ve ekmek parasını masanın üstüne bıraktım. Gazete parası ekmek parası t.yan t.nan t.yan t.nan Yukarıdaki iki tamlamanın tamlananları ortak olduğu iki tamlamanın birleşmesinde bir sıkıntı yoktur. Devlet ve özel okullar yeni eğitim öğretim sezonuna başlıyor. Özel okullar(sıfat tam.) devlet okulları( belirtisiz is. Tam) Bu iki tamlamanın tamlanan unusurları aynı olmadığı için ortak kabul edemeyiz.yani yukarıdaki cümle yanlış olur. Doğrusu şöyle olmalıdır: Devlet okulları ve özel okullar yeni eğitim- öğretim sezonuna başlıyor.
Doğa ve toplumsal olayları inceledik. (yanlış) Doğa olaylarını ve toplumsal olayları inceledik.(doğru) Bu önlemler ekonomik ve sağlık açısından yararlı sonuçlar verdi. Bu önlemler ekonomik açıdan ve sağlık açısından yararlı sonuçlar verdi. Bu yasadan özel ve kamu kuruluşlarında çalışanlar yararlanacak. Bu yasadan özel kuruluşlar ve kamu kuruluşlarında çalışanlar yararlanacak. Siyasi, askeri ve ekonomi alanlarında görüştüler. Siyasi, askeri alanlar ve ekonomi alanlarında görüştüler. Selden zarar görenlere her türlü tıbbi ve gıda yardımı yapıldı. Selden zarar görenlere her türlü tıbbi yardım ve gıda yardımı yapıldı.
Ç)ÇATI UYUŞMAZLIĞI Teneffüste pencereler açılıp sınıf güzelce havalandırmalıdır. (yanlış) Teneffüste pencereler açılıp sınıf güzelce havalandırılmalıdır. (doğru) Bu halılar yarına kadar yıkanıp müşteriye teslim etmelidir. (yanlış) Bu halılar yarına kadar yıkanıp müşteriye teslim edilmelidir. (doğru) Bir öğrenci ders çalışmaya başladığında hiçbir şeyle ilgilenilmemelidir. (yanlış) Bir öğrenci ders çalışmaya başladığında hiçbir şeyle ilgilenmemelidir. (doğru)
D)EK YANLIŞLIĞI Bazı eklerin amacına uygun bir biçimde kullanılmamasından kaynaklanan yanlışlıklardır. Yazarların köy yaşayışına ilgilenmeleri toplumumuz açısından çok yararlıdır. Yazarların köy yaşayışıyla ilgilenmeleri toplumumuz açısından çok yararlıdır. Beni en çok sevindiren senin geldiğindir. Beni en çok sevindiren senin gelmendir. Sorun, arkadaşlarımızın bizi bu konuda iyi aydınlatmamış olduğundan kaynaklanıyor. Sorun, arkadaşlarımızın bizi bu konuda iyi aydınlatmamış olmasından kaynaklanıyor.