TÜRKİYE HASTANE AFET PLANI EĞİTİMLERİ KİTLESEL YARALANMALAR VE SAĞLIK YARDIMI 1
SAĞLIK OLAĞAN DIŞI DURUM (ODD) YÖNETİMİ Olağan dışı durumlarda; kargaşaya mahal vermeksizin, profesyonel sağlık yönetici, müdahalecileri ve ekipmanlarıyla yapılan ODD müdahale sistemine sağlık ODD yönetim sistemi denir. ODD öncesi ve sonrası çalışmaların bir bütün halinde ve multidisipliner yaklaşımla ele alınıp planlanması gereklidir. 2
MUHTEMEL ODD ÖRNEKLERİ Çoklu yaralanmalı ulaşım kazaları (hava, kara veya deniz), Terörist saldırı (ses bombası veya parça tesirli bomba veya kirli bomba), Kimyasal Biyolojik Radyolojik Nükleer terörist saldırılar, Endüstriyel kazalar (endüstriyel kimyasallar, petrol ürünleri, çevre felaketine neden olan deniz kazaları vb.), Veya kombine olabilir. 3
OLAY YERİ Her yönüyle karmaşa hakimdir, koordinasyon gerekir, Çok sayıda ve değişik şekillerde yaralanmalar vardır, Geniş bir alan etkilenmiş olabilir, Uzun süreli müdahale gerektirebilir, Değişik kurum ve personelin birlikte çalışması gerekir, Ekip çalışmasını gerektirir, ekibin ortak hareket etmesi önemlidir, profesyonel değilseniz kendinize ve ekibinize zarar verebilirsiniz, Güvenlik her zaman sorundur ve ikincil bir terörist saldırı veya kirli bomba olabilir, İletişim ve haberleşme problemi daima sorundur. 4
ODD LARIN YARALI SAYISINA GÖRE SINIFLANDIRILMASI 1. Basit-hafif ODD (minor disaster) : En az 25 kişinin yaralanması veya 10 kişinin hastaneye yatırılarak tedavi edilmesi, 2. Orta derecedeki ODD (moderate disaster): En az 100 kişinin yaralanması veya 50 kişinin yatırılarak tedavi edilmesi, 3. Büyük ODD (major disaster) : En az 1000 kişinin yaralanması veya 250 kişinin yatırılarak tedavi edilmesi. Eryılmaz, Dizer-Afet Tıbbı 5
ODD YÖNETİMİNİN BİLEŞENLERİ Planlama, yapılanma, Profesyonel Ekip, Profesyonel yönetici, Eğitim, Lojistik; 1. 2. 3. 4. 5. ODDYönetim Sistemi Lojistik Yönetim Sistemi Muhabere Sistemi (yedekli sistem/telli, telsiz, uydu vb) Donanım, Stoklama Ulaşım Tatbikat 6
ODD YÖNETİMİNİN SAFHALARI Olayın meydana gelmesi Algılama haber alma Alarm Hazırlık Olay yerine ulaşma Olay yeri müdahale Olay yeri terk/toplanma Olayın değerlendirilmesi - Geri bildirim Hazırlık, eğitim ve tatbikat. 7
GENEL OLARAK YAPILACAKLAR NELERDİR? Esnek planlama (ODD-operasyon planlaması, şehir planlaması, personel planlaması vb.), Kısa süreli operasyonlar müdahale bitinceye kadar, uzun süreli operasyonlar ise en fazla 72 saatlik planlanmalıdır, Esnek lojistik yapılanma ve hazırlık (sistem yazılımı, muhabere altyapısı, karar destek sistemi tesisi vb.), Eğitim ve tatbikatlar, Geri bildirim ve yeniden hazırlık. 8
ALANDA YAPILACAKLAR NELERDİR? 1. 2. 3. 4. 5. 6. İlk Bakı-ABC Değerlendirme ve ihtiyaçları belirleme, Olay yeri güvenliği sağlanması (olay yeri güvenliği sağlanmadan müdahale aşamasına kesinlikle geçilmemelidir), Kendi güvenliğinizin, ekibin güvenliğinin sağlanması ve güvenliğin sürekli kontrolü, KKM nin bilgilendirilmesi, OYY nin tesisi ve OYY nin uygulanması, Delillerin korunması. 9
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Triaj ve yaralıların işaretlenmesi, Yaralıların tahliyesi (olay yerinin yakınında ve emniyetli bir alana), Yaralılara ilk müdahale ve stabil hale getirilmesi (tedavisi değil) KKM ne durum raporlaması ve hastanelerin koordinasyonu, Yaralıların olay yerinden nakilleri, Ölülerin kimliklendirilmesi (adli tabiplik, savcılık ve kolluk güçleri sorumludur) ve nakilleri (sağlık ekibi sorumlu değildir), Toparlanma. 10
OLAY YERİ YÖNETİMİ-GENEL PRANSİPLER Olay Yeri Yöneticisi (olayın çeşidine göre değişir, tim sorumlusu ile çok başlıklı bir müdahale gerektiren operasyondaki OYY si farklıdır), Lojistik ve Haberleşme Sorumlusu (olay yeri ve OY-KKM arasında), Triaj Sorumlusu, Yaralıların stabilizasyonu, tahliyesi ve nakillerinden genelde OYY si sorumludur (olayın büyüklüğüne göre değişir), OYY si aynı zamanda ekibin güvenliğinden de sorumludur. 11
Tam bir emir komuta sistemi hakim olmalıdır Olay yerine ilk ulaşan ekibin sorumlusu, Olay Yeri Yönetim Merkezi kurulana dek OYY ni üstlenir, gerekli organizasyonu yapar. İlgili çalışma alanlarını planlar ve belirler. OY ne ulaşan diğer ekipler OYY nin talimatları doğrultusunda verilen görevleri yerine getirirler. Olay Yerine kendisinden daha yetkili bir Olay Yeri Yöneticisi ulaştığında, olay ve olay yeri hakkında brifing vererek, Olay Yeri Yöneticiliğini devreder (diğer ekiplerle koordinasyon, belirleyici bir kıyafet). 12
OLAY YERİNDE OLUŞTURULACAK SAĞLIK HİZMET ALANLARI 1. 2. 3. 4. 5. 6. Olay Yeri Yönetim Merkezi Lojistik Alanı Triaj Alanı Acil Müdahale ve Sevk Alanı Ambulans Bekleme Alanı Ölü Toplama Alanı 13
GENEL TIBBİ İLKELER-1 ODD un olduğu bölgeden hastanelere kesintisiz bir tıbbi zincirin oluşturulması gereklidir; Hafif, orta ve ağır yaralıları ayırmak, hastane ve sağlık kurumlarının hafif yaralılar tarafından hücuma uğramasını önlemek, ağır yaralıların gözden kaçırılıp bir yerde ölüme bırakılması olasılığını ortadan kaldırmak amaçlanır. Tıbbi zincirin her basamağında zorunlu triyaj ve ilkyardım uygulanması yapılmalıdır. 14
GENEL TIBBİ İLKELER-2 Ayakta kalan ve hizmet verebilecek olan hastanelerin il afet planları ve hastane afet planları doğrultusunda, günlük organizasyonlarının dışına çıkarak, yaralı sayısıyla paralel, tamamen ayrı bir çalışma biçimi içerisine girmesi gerekir. Bütün kurtarma, ilkyardım ve transport operasyonları komutasının tek bir yöneticide olması gereklidir ve olayın çeşidine göre değişir. 15
OLAY YERİ TIBBİ UÇ NOKTA (TUN) OLUŞTURULMASI VE MOBİL ACİL MÜDAHALE ÜNİTELERİ TESİS EDİLMESİ (MAMÜ) Amaç; yaralı toplama, triaj, yaralı stabilizasyonu, yaralı nakil merkezinin kurulması ve ayaktan tedavi edilebilecek aciller için uygun ortamı oluşturmaktır. Olayın meydana geldiği yere, çeşidine ve hastanelere yakınlığına göre değişir. ODD un meydana geldiği bölgeye yeterince yakın olan, ODD un yansımalarından etkilenmeyecek kadar uzak olan, Ulaşım yollarına yakın olan, 16
OLAY YERİ TIBBİ UÇ NOKTA (TUN) OLUŞTURULMASI VE MOBİL ACİL MÜDAHALE ÜNİTELERİ TESİS EDİLMESİ (MAMÜ) Ayakta kalan sağlam binaların olduğu, kurulabiliyorsa çadırlar ya da yeteri kadar açıklığa sahip olan, İçerisinde birbirinden ayrılmış birkaç farklı bölgenin konuşlanabildiği, Helikopter inebilecek kadar geniş, boş ve düzlük bir alandır. 17
İÇERİĞİ: Konteyner Çadır İnsan gücü Taşıma 2 1 4-8 1 römorklu kamyon KULLANIM AMACI: Transportun yetersiz kalacağı sağlık operasyonlarında Küçük ulaşım kazalarında Küçük çaplı endüstriyel kazalarda Nüfüs hareketlerinde, toplu göç durumunda Büyük olağan dışı durumlar ve afetlerde olay yerinde Tıbbi Uç Nokta (TUN) olarak vb. 18
İÇERİĞİ: Konteyner Çadır Taşıma helikopter veya uçak İnsan gücü Hasta kapasitesi Kurulma süresi İlk hasta kabulü 6-15 10-15 4 römorklu kamyon veya KULLANIM AMACI: Orta ve büyük ulaşım kazalarında Büyük çaplı endüstriyel kazalarda Büyük çaplı nüfüs hareketlerinde, toplu göç durumunda 30-50 50-100 6 2.5 saat Büyük olağan dışı durumlar ve afetlerde olay yerinin hemen gerisinde acil cerrahi gereken durumlarda Cerrahi Merkez olarak vb. 19
İÇERİĞİ: Konteyner Çadır İnsan gücü Hasta kapasitesi Kurulum süresi KULLANIM AMACI: Büyük ulaşım kazalarında Kitleleri etkileyen endüstriyel kazalarda 20-80 20-100 180 100-300 Savaş, büyük durumunda 36-72 saat çaplı nüfüs hareketleri ve toplu göç Büyük olağan dışı durumlar ve afetlerde olay yerinin gerisinde kalıcı sağlık tesisleri kurulana kadar Sahra Hastanesi olarak vb. 20
OLAY YERİ MÜDAHALE PLANI O L A Y Y E R İ Ümitsiz / Ölü Anstabil Acil Stabil Acil Acil Değil Anstabil Acil Stabil Acil YARALI TEMİZLEME ALANI NAKLEDİLEN HASTANE AMBULANS HASTA YÜKLEME ALANI NAKLEDİLEN HASTANE NAKLEDİLEN HASTANE Ümitsiz / Ölü GEÇİCİ MORG 21
ULAŞIM KAZASI OLAY YERİ YÖNETİMİ G i riş Olay Yeri Kurtarma-İlk Müdahale 2 3 1 Tıbbi Uç Nokta/TUN Ambulans Yükleme/Nakil Çıkış Helikopter Alanı Ambulans Park-Bekleme yeri 22
TIBBİ UÇ NOKTA ORGANİZASYONU Triaj Alanı: Giriş bölgesine yakın yerleşimli olan, Getirilen yaralıların (kurtarma bölgesinde, ilk müdahale alanında ve nakil öncesinde) triajı ve sınıflandırılmasının yapıldığı, Yaralıların ve ölülerin buradan önceden belirlenmiş alanlara nakillerinin sağlandığı alandır. 23
Acil - İlk Müdahale Alanı Yaşam destek işlemleri (hava yolunun açılması, gerekiyorsa ventilasyon, dışa olan kanamaların kontrolü, pnömotoraks dekompresyonu, intravenöz sıvılar, analjezi vb) uygulamaların yapıldığı, İlk işlemlerden sonra yaralıların nakil imkanlarına göre transport alanına taşındığı alandır. 24
Acil - İlk Müdahale Alanı Yara bakımı, kırık immobilizasyonu ve yaralıların soğuktan korunması gibi işlemlerin yapıldığı, Zamanı gelince, Kriz Merkezinin yönlendirmesi ışığında transport alanına taşınma işlemlerinin yapıldığı alandır. 25
Kısmi Acil Müdahale Alanı Yaralıların önceliklerine göre, elde olan araçlarla, kriz merkezinin koordinasyonunda ve vereceği bilgiler ışığında tedavi merkezlerine nakil işlemlerinin yapıldığı alandır. 26
27
28
OLAY YERİ YÖNETİMİNDE KARŞILAŞILAN GÜÇLÜKLER-1 Eksik Bilgi : Bilgiler yanlış, eksik veya abartılı olabilir. Haberleşme: Yetersiz haberleşme sistemi görevi imkansızlaştırır. Ulaşım: Olayın etkisi sonucu özellikle kara ulaşımı güçleşebilir. Olayın Tipi: Deprem, sel, yangın, terörist ataklar gibi değişik ve kombine durumlarda yaklaşım ve strateji değişebilir. Olayın Yeri: Kentsel ve kırsal alan, deniz ve dağlık alan gibi coğrafik yapılar ekiplerinin görevlerini güçleştirebilir. Hava Şartları: Aşırı sıcak, soğuk, yağmur veya kar çalışan motivasyonunu azaltır ve görevi zorlaştırır. 29
OLAY YERİ YÖNETİMİNDE KARŞILAŞILAN GÜÇLÜKLER-2 Yönetim Eksikliği: Liyakatsizlik, çok başlılık, lider eksikliği, hatalı kararlar operasyonun başarısını olumsuz etkiler. Çevredekilerin Beklentileri: Yaralı veya ölü yakınları ve çevredekilerin baskıları çalışma şartlarını güçleştirebilir. Lojistik Yetersizlik, Barınma, İaşe ve ibade: Uzun süreli operasyonlarda eldeki stokların tükenmesi ve lojistik desteğin gecikmesi, araçların temininde zorlukların yaşanması ve araç ve tıbbi cihazların bakımlarının düzenli yapılmaması sonucunda hizmet sunumunda yetersizlikler ortaya çıkabilir. İkinci Basamak Sağlık Tesislerinin Yetersizliği: Olay yerine yakın mesafede ikinci basamak tanı ve tedavi merkezlerinin olmaması sonucunda olay yerinde yığılmalar ve aciziyet ortaya çıkabilir. Basın: Basının yoğun ilgisi veya yanlı yayınları ekiplerin çalışmasını güçleştirebilir. Ekipten hiç kimse basınla muhatap olmamalıdır. 30
ODD DA KAYITLAR 1. 2. ODD Öncesi Sağlık Kayıtları Hastane Öncesi Sağlık Kayıtları: 3. 4. Sürveyans Müdahale edilen vakalar Ölüm Bildirimleri Nakil Bildirimleri Hastane Sağlık Kayıtları ODD Bölgesi Sağlık Kayıtları 31
HASTANE AFET PLANI PROSEDÜRLERİ Dr. İlhan ÖZTÜRK 10/08/09 32 32
HASTANE AFET PLANI PROSEDÜRLERİ Yaralı yönetimi (ilk yardım, triaj, transport, hastane öncesi bakım, yatan hasta hizmetleri, ayaktan tedavi hizmetleri) Bulaşıcı hastalık kontrolü (surveyans, izleme, tedavi, profilaksi, izolasyon ve karantina) Ölü ve kayıpların yönetimi Bilginin yönetimi (halkı bilgilendirme; destek aktiviteleri; sağlık bilgi sistemi) Ruh sağlığı Çevre sağlığı 33
BİRİNCİ BİLEŞEN Hassasiyet azaltma Tehlike azaltma ve önleme Acil Durum Hazırlığı Risk yönetimi + Toplum geneli hazırlık ve müdahale Toplum güvenliği Acil Durum Kriz Yönetimi 34
KİTLESEL YARALANMA OLAYI İKİNCİ BİLEŞEN İnsan Servisler Altyapılar ve mallar Çevre Ekonomi ve gelirler Uyarı-alarm Arama ve kurtarma Yaralı bakım ve ölü kayıp yönetimi Temel hizmetlerin düzeni Operasyonların devamlılığı Kritik halk sağlığı hizmetleri ETKİLENENLER ÜÇÜNCÜBİLEŞEN OLAYA BAĞLI GELİŞEN TALEPLER 35
DÖRDÜNCÜ BİLEŞEN Kitlesel Yaralanmalar Yönetimi Sistemi Acil Durum Operasyon Merkezi Olay Yeri Yönetimi Hastaneler Acil Durum Sistemleri Kaynaklar ve Personel Lojistik İletişim 36
Müdahale ve Gelişen Olumsuz Durumlar İletişim Kaynakların mobilizasyonu ve tekrar dağıtımı Koordinasyon mekanizmaları Otoritelerin yetki ve sınırlılıkları Lojistik yönetimi 37
BEŞİNCİ BİLEŞEN Artan tıbbi ihtiyaçlar kapasite durumu Şehir altyapısı Kırsal ve Uzak alanlar Yapısal-fiziksel sistemler Personel kapasitesi Ekipman-Malzemeler, Tedarikler-Lojistik 38
Kitlesel Yaralanma Yönetimi Bileşenleri Yasal çerçeve Politika Hazırlık programları Müdahale planları Planların aktivasyonu Olay yeri aktiviteleri ve koordinasyon Tahliye süreci Güvenlik-özel durumlar Acil Durum Operasyon Merkezi Acil Durum Yönetimi; ambulanslar-mobil birimler Hastaneler Kan bankası-laboratuarlar Halk sağlığı-psiko sosyal hizmetler-ölü ve kayıplar Halkın bilgilendirilmesi ve risk haberleşmesi Toplum-STK-Gönüllüler-Özel sektör İlk Müdahaleciler; polis, acil durum birimleri, SAR Asker Eğitim programları Tatbikatlar UN ve Uluslar arası yardımlar 39
OPERASYON YÖNETİMİ Normal tıbbi müdahale sınırlarını aşan büyük olaylarda etkilenen topluma yeterli tıbbi değerlendirme ve bakım sağlama yeteneğidir. Tıbbi müdahale kapasitesi; Artan miktarda hastaya bakım ve tahliyelerini sağlama Bugüne kadar ki hastaların bakımı Çok özel ya da alışılmamış tıbbi tahliye ve bakım gereken hastaların yönetimi yeteneğidir. 40
OPERASYON YÖNETİMİ Afeterlerdeki sorumlulukların yönetimi; Tıbbi bakım Müdahalecilerin güvenliği Bilgi yönetimi Çeşitli operasyon sistemlerinin koordinasyonu Yönetimler arası konuların çözümü Tıbbi malzeme desteği Kısıtlı zaman Halka güvenli müdahalede sağlık hizmetlerinde kopukluk 41
5 Ulusal İl OPERASYON YÖNETİMİ 4 İl ADKK ADOM Yerel otorite hastane hastane 3 Yerel otorite hastane 1 OK 2 Hastane dışı hizmet sağlayıcı Ağ 42
OPERASYON YÖNETİMİ Var olan programların genel yönetim sistemine entegrasyonu Sağlıkla ilgili genel ihtiyaçları tanımlama Yönetim sistemi fonksiyonel ilişkiler mevcut sağlık sistemi ve tıbbi kaynaklarının organizasyonuna ve koordinasyonuna sistematik yaklaşım tüm düzeylerde entegrasyon Müdahalede yer alan kurum ve yetkililer arasında yönetim ilişkisini tanımlama Olay planlama süreci ve bilgi yönetim sistemi kurma Etkili eğitimler için platform oluşturma 43
OPERASYON YÖNETİMİ Operasyonel kılavuz oluşturma Tıbbi ve diğer acil servislerle koordinasyonu geliştirme Bilgi yönetim sistemini biçimlendirme Yönetim sistemi bağlantılı eğitim faaliyetleri Acil durum kurtarma planları geliştirme 44
STRATEJİ Ulusal ve yerel kapasite: Personel ve hastaların transferi: Neye ihtiyacımız var? Ney? Nasıl? Kaynaklarımız nelerdir? koordinasyon ve işletme mekanizmaları?. Avantajlar ve kısıtlamalar Kaynaklar ve sistemin ihtiyaçları Hastane ve olay yeri kapasitesi geliştirme Afet yönetim timleri / Travma Timleri: Tamamlayıcılar; sinerji; koordinasyon Var olan kaynakların kullanımı: stratejiye entegrasyon: Nasıl gelişiriz; koordinasyon; ne eğitimi? Bileşenler : kim, ne, nasıl 45
DİKKATLE DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİZ Dr. İlhan ÖZTÜRK 10/08/09 46 46