T.C. KALKINMA BAKALIĞI KONYA OVASI PROJESİ BÖLGE KALKINMA İDARESİ BAŞKANLIĞI HAZIRLAYAN Prof. Dr. Hüdai YILMAZ Pamukkale Üniversitesi, Uygulamalı Bilimler Yüksekokulu, Denizli
GÜBRELEME VE BESLENME SORUNLARI
Gübreleme ve beslenme sorunları Bitki gelişiminde azot (N), fosfor (P) ve potasyum (K) majör elementler; kalsiyum (Ca). Magnezyum (Mg) ve kükürt (S) ikincil elementler ve demir (Fe), manganez (Mn), çinko (Zn), bakır (Cu), bor (B) ve molibden (Mo) mikro elementler olarak tanımlanır. Majör elementler en yüksek miktarlarda ihtiyaç duyulan elementlerdir. Azot bu elementlerin en önemlisidir. Verim ve kaliteyi etkileyen en önemli besin maddesidir. İkincil elementlere majör elementlere göre daha az miktarlarda ihtiyaç duyulur. Bu elementlerin fotosentez, hücre duvarı gelişimi ve protein üretiminde önemli rolleri vardır
Toprak analizi Çilek yetiştiriciliği yapılacak arazide bahçe tesisinden önce mutlaka toprak analizi yapılmalıdır. Toprak analizi ile toprağın kimyasal ve fiziksel özelliklerinin bilinmesi bitkide beslenme kaynaklı oluşabilecek zararların tahmin edilmesini sağlar. Buna bağlı olarak toprağın fiziksel ve kimyasal şartlarının düzeltilmesi sağlanabilir. Özellikle dikimden önce arazinin yanmış ahır gübresi ile kimyasal gübrelerin hangi düzeyde verileceği açıklık kazanır. Dikimden sonra özellikle toprağa gübre uygulaması oldukça güçtür. Toprak analizi için dikim yapılacak arazinin farklı noktalarından, genel ortalamayı yansıtacak şekilde örnekler alınarak karıştırılmalıdır. Bir bel küreği vasıtasıyla kürek yüksekliği kadar derinlikten (yaklaşık 20-30 cm derinlik) alınacak toprak örnekleri yeterlidir. Arazinin büyüklüğüne göre 4-8 noktadan alınan örnekler sonuçların sağlıklı olmasını sağlayacaktır.
Çilek arazisinde toprak analizlerinde beklenen sınır değerler ph 5-7 Elektrik iletkenliği (EC) >2 mmhos/cm Suda çözünebilir tuz <960 ppm Organik madde % 2-3 Fosfor 20-45 kg/da Potasyum 30-36 kg/da Magnezyum 10-40 kg/da Bor 0.15-0.22 kg/da Çinko 1.0-1.3 kg/da Kalsiyum 100-300 kg/da Demir 3-5 kg/da
Yaprak analizi Yaprak analizi, bitki besin düzeylerini izlemek için mükemmel yoldur. Oldukça faydalı sonuçlar yaprak analiziyle elde edilebilir. Toprak testleri, topraktaki belli besin maddelerinin miktarını gösterirken, yaprak analizleri; bize topraktaki bu besinlerden ne kadarını bitkinin aldığını söyler. Analiz edilecek bitki dokusu hastalıksız olmalıdır. Yaprak yanıklığı, böcek veya dolu zararından etkilenmiş yapraklar kullanılmamalıdır. Doku, uzun süre neme maruz kalmamalıdır. Yaprak gübreleri veya pestisit püskürtmelerinin sonuçları etkilemesi nedeniyle tüm bu uygulamaların kaydedilmesi gereklidir. Bu yaprak tam genişliğine ulaşmış fakat ne çok mat ne de olgunlaşmanın belirtisi olan açık yeşil parlak görünümdedir. Sapları ile birlikte 40-60 yaprak iyi bir örnek için gereklidir. Yaprak sapları bitki tacına yakın bir yerden kopartılmalıdır.
Yaprak analizi için en son olgunlaşan yaprak, sapıyla birlikte alınmalıdır.
Çileklerde yaprak analizi sonucu elde edilen değerlerin sınıflandırılması (çeşitli kaynaklardan derlenerek hazırlanmıştır) Elementler Eksik düzey Yeterli düzey Aşırı düzey Azot (N) % < 1,50 1,8-2,8 > 2,8 Fosfor(P) % < 0,20 0,25-0,40 > 0,40 Potasyum(K)% < 1,0 1,5-2,5 > 2,5 Kalsiyum(Ca) % < 0,6 0,7-1,7 > 2,0 Magnezyum(Mg) % < 0,25 0,30-0,45 > 0,5 Kükürt (S) % < 0,10 0,15-0,35 > 0,5 Sodyum (Na) % < 0,01 0,02-0,10 > 0,1 Klor (Cl)% < 0,1 0,1-0,5 > 0,5 Mangan(Mn) ppm < 40 50-150 > 250 Demir(Fe) ppm < 30 60-150 > 150 Çinko(Zn) ppm < 15 20-50 > 50 Bakır(Cu) ppm < 5 6-20 > 20 Bor(B) ppm < 20 25-35 > 35 Molibden (Mo) ppm < 0,5 0,5 > 0,5
Beslenme sorunları Azot eksikliği çilek bitkisinde yaşlı yapraklarda kenardan içe doğru genel bir sararma ile kendini gösterir. Sararmanın ileri düzeyde ortaya çıktığı kısımlarda tüm kısımlar sarı renk alır. Sararmada olduğu gibi bazen yaprak kenarlarından içe doğru kırmızılaşma şeklinde kendini gösteren azot eksikliği ileri düzeylerde bitkinin tümünü etkileyebilir.
Yaprak kenarlarından itibaren ortaya çıkan sararma daha sonra kırmızı renk almaya başlar. Bu azot eksikliğinin en önemli belirtileri arasındadır. Azot eksikliği nedeniyle yapraklarda görülen kırmızılaşma meyve çanak yapraklarında da kendini gösterebilir. Azot eksikliği meyvelerde genel bir küçülmeye yol açar. Meyveler parlak değil mat bir kırmızı renge sahip olur. Tüm bunların sonucunda meyvelerin albenisi düşer.
Aşırı derecede düşük veya yüksek ph seviyesi azot eksikliğin ortaya çıkmasına neden olur. Hafif, özellikle kumlu topraklar, organik maddece fakir topraklar azot eksikliğine yol açabilir. Aşırı susuzluk ve aşırı sulama da eksikliğe yol açabilen etmenlerdendir. Azot eksikliğine yol açan sorunu tespit etmek amacıyla toprak ve yaprak analizleri dikkatle incelenmelidir.
Azot uygulamaları gelişme dönemi süresince uygulanabilir. Ancak dikim öncesinde arazi hazırlığı sırasında toprağa verilmesi daha iyi sonuçların alınmasını sağlayacaktır. Şayet toprak ph sı 7 den yüksekse, toprak ph sını düşürmek amacıyla amonyum sülfat veya üre verilmesi daha doğru olur. Böyle bir durum yok ise N-P-K içeren kompoze gübreler uygulanabilir. Her 1 m lik çilek dikim sırası için 5-7 g ya da 1000 bitkiye 500-750 g hesabıyla azot uygulanabilir
İleri düzey fosfor eksikliğinde yapraklara tam hakim olan kırmızıya çalan bir renk dönüşümü gözlenir. Yapraklardaki kırmızıya dönüşüm ilk olarak yaprak kenarlarından başlar ve içeriye doğru yayılarak büyür.
Çok asitli ve alkali topraklarda köklerin fosfor alım yeteneği düşer. Bundan dolayı aşırı alkali ve asitli toprakların ph sı normal hale getirilmelidir. Organik maddelerce fakir ve fosfor içeriği düşük topraklarda fosfor eksikliği görülebileceği gibi, fosfat tutma kapasitesi yüksek topraklarda, demir açısından zengin topraklarda ve soğuk nemli topraklarda da fosfor eksikliği gözlenebilir. Çilek bitkisindeki kök gelişiminin yeterince kuvvetli olmaması nedeniyle fosforun alınımı azalabilir. Bu sebepten kök gelişiminin yeteri kadar sağlıklı ve kuvvetli olması gereklidir.
Fosfor gübrelemesi için en uygun zaman dikimden önce toprak hazırlığı sırasındaki dönemdir. Dikimden sonra naylon malç üzerinden veya yürüme yolu olarak kullanılan koridorlara fosfor uygulaması çok iyi sonuçlar vermez. İlk fosfor noksanlığı görüldüğünde her 1 m lik dikim sırası için 4-5 g fosfor, ya da her 1000 bitkiye 2.3-2.5 kg mono amonyum fosfat verilebilir. Bunun yanı sıra dikimden önce içersinde fosfor da bulunan herhangi bir kompoze gübre de verilebilir.
Potasyum eksikliğindeki en önemli belirti sapın yaprakla birleştiği noktadan itibaren ana damar boyunca ilerleyen lekedir. Potasyum eksikliğindeki en önemli belirti sapın yaprakla birleştiği noktadan itibaren ana damar boyunca ilerleyen lekedir.
Bitkinin genel formu içersinde potasyum eksikliği gösteren yapraklar hafif arkaya doğru esnemiş bir görünüme sahiptir. Yapraktaki lekelerin oluşumu ise dikkat çekicidir.
Potasyum açısından fakir ve kuru topraklar bu belirtilerin ortaya çıkmasında önemli bir etkendir. Kumlu ve aşırı süzek topraklar bitkinin potasyum alımında olumsuzluğa yol açarlar. Yüksek seviyede kalsiyum, magnezyum, sodyum, azot ve fosforun varlığı potasyumun alımında azaltıcı rol oynayabilirler. Toprak ph sının 6 nın altında olduğu şartlarda, özellikle killi topraklarda bitki yeteri kadar potasyum alamaz. Yine yeteri kadar kök oluşumunun gerçekleşmemesi, suya aşırı doymuş topraklar, toprak sıkışıklığı ve çeşitli kök hastalıkları potasyum alımı üzerine olumsuz etkiye sahiptir. Bitkide potasyum eksikliğinin ortaya çıkması durumunda, bitki ve toprak şartları iyice gözlemlenmeli, ayrıca yaprak ve toprak analizleri yapılarak, hangi şartların eksikliğe yol açtığı iyice bilinmelidir. Buna göre yapılacak bir uygulama ile kesin sonuçlara alınabilir.
Potasyum eksikliği belirlenmişse, mümkünse, dikimden önce ya da bitkilerin meyve tuttukları dönemden önce gübreleme yapılmalıdır. Gübre olarak potasyum sülfat ya da potasyum nitrat kullanılabilir. Kumlu ve yüksek miktarda yağmur alan alanlarda toprağa verilecek potasyum miktarı yüksek tutulabilir. Potasyum eksikliğinin belirlenmesiyle beraber her 1 m lik dikim sırası için 8-10 g hesabıyla potasyum sülfat verilebilir. Her 1000 bitkiye 1.2-1.5 kg olacak şekilde hesaplayarak ta potasyum sülfat toprağa verilebilir. Gübreleme direkt toprağa verilebileceği gibi damla sulama sistemiyle de verilebilir. Damla sulama sisteminde doz birkaç kerede verilmelidir.
Yeni gelişen yaprakların uç kısımlarında büzüşmelerle birlikte kurumaların oluşumu kalsiyum eksikliğinin en önemli belirtisidir.
Genel bitki formunda kalsiyum eksikliğini gösteren yapraklar belirgin bir görünüme sahiptir. Kalsiyum eksikliği kollarda da yer yer kararmalar şeklinde kendini gösterir.
Meyvelerin küçük, sıkı, mat ve cılız görünümlü olması da (soldaki meyve) kalsiyum eksikliğinde ortaya çıkan bir oluşumdur.
Topraklarda çok nadiren kalsiyum eksikliği ortaya çıkar. Daha çok diğer etmenlerin etkisiyle kalsiyum alımındaki yetersizlikler nedeniyle ortaya çıkar. Yüksek düzeyde amonyum, potasyum ve içersinde kalsiyum olmayan magnezyum uygulamaları kalsiyum alımında azalmaya yol açar. Yine toprakta yüksek düzeyde potasyum, mangan, sodyum, alüminyum ve magnezyumun varlığı, ayrıca toprak ph sını 7 den düşük olması da mevcut kalsiyumdan yeterli düzeyde yararlanmayı engeller. Toprağın kumlu ve hafif olması kalsiyum eksikliğine yol açabilir.
Toprak ve yaprak analiziyle sorunun topraktaki kalsiyum eksikliğinden mi yoksa mevcut kalsiyumu bitkinin alamamasından mı kaynaklandığı konusu iyi belirlenmelidir. Sorun toprağın fiziksel şartlarından ileri geliyorsa bunun için toprak şartları iyileştirilmelidir. Toprakta kalsiyum eksikliği varsa toprağa kalsiyumlu gübreler verilmelidir. Hızlı sonuç almak için litrede 3-6 g kalsiyum nitrat eritilerek yapraklara püskürtülebilir.
Genel bitki formunda yaşlı yaprakların kenarlarında ortaya çıkan kahverengi lekeler ve içeri doğru kıvrılma magnezyum eksikliğinin en önemli belirtisidir. Magnezyum eksikliğinin yaprak kenarlarında oluşturduğu lekelerin ve kıvrılmanın detay görünümü.
Sağlıklı bir yaprağa göre magnezyum eksikliğinin en önemli belirtilerinden biri de yaprak kenarlarından içeriye doğru, damar aralarında ilerleyen lekelerdir.
Aşırı nemli, kuru ve soğuk topraklarda magnezyum alımı güçleşir. Ayrıca ph nın 7 den düşük olduğu topraklarda, aşırı amonyum azotu ile gübrelenmiş topraklarda, potasyumca zengin topraklarda ve aşırı kumlu topraklarda magnezyum sorunu kendini yapraklarda gösterir. Topraktaki aşırı bor mevcudiyeti de magnezyum alımını güçleştirir. Tüm bu nedenlerden dolayı topraktaki besin maddelerinin düzeyi belirlenerek magnezyum noksanlığına yol açan etmenin bulunması gerekir. Soruna yol açan topraktaki magnezyumun eksikliği mi yoksa diğer etkenler mi konusu iyi incelenmelidir.
Toprakta magnezyum eksikliği belirlenmişse dekara 100-200 kg dolomit bir kaç ay süre ile birkaç kere verilebilir. Her 1000 bitkiye 1-5 kg (eksikliğin düzeyine göre) magnezyum sülfatın gübre olarak verilmesi de eksikliği giderme de önemli rol oynayacaktır. Acil müdahale için 100 L suda 100 gr magnezyum sülfat eritilerek yapraklardan verilebilir. Bu çok hızlı bir şekilde eksikliğin giderilmesini sağlayacaktır. Ancak bu uygulamayı yapmadan önce birkaç bitki üzerinde deneyerek toksiditeye yol açıp açmadığı kontrol edilmelidir. Bazı çeşitler bu konuda hassas olabilir. Toprak ph sı çok düşükse mutlaka yükseltilmelidir. Bunun için ph nın yükselmesini de sağlayan gübreler veya yanmış kireç uygulaması yapılmalıdır.
Bitkideki genel sararma ve kırılganlık kükürt eksikliğinin en belirgin sonucudur.
Yaşlı yaprakların uç bölgelerinde siyaha dönen kahverengi görünüm kükürt eksikliğini azot eksikliğinden ayıran en önemli belirtidir.
Toprağın aşırı asitli olması bitkilerin alımını güçleştirir. Hafif ve kumlu topraklarda kolayca yıkanması nedeniyle bitki yeteri kadar kükürde erişemez. Toprağın organik maddece zayıf ve havalanması iyi olmayan ağır topraklarda da kükürt eksikliği görülebilir. Topraktaki eksikliği gidermek amacıyla kükürt içeren gübreler verilmelidir. Amonyum sülfat, potasyum sülfat gibi gübrelerin yanı sıra doğrudan kükürt de uygulanabilir. Dekara 3 4 kg kükürt uygulaması yeterli olur. Kükürt kaynağı olarak jips de kullanılabilir.
Taze yapraklarda damarların yeşil ancak damar aralarının sarararak beyaz renge doğru değişimi demir eksikliğinin en belirgin sonucudur.
Demir eksikliğinde yaşlı yapraklar yeşil formunu korur, ancak taze yapraklar belirgin bir renk değişimi geçirir. Özellikle damarlar arasındaki bölgeler sarı renk alır. Demir eksikliği meyvelerde tam renk oluşumunu engeller. Meyvelerde genel bir beyaz renk hakimiyeti vardır.
Demir noksanlığının belirtileri, üreas, uracil, dichlobenil, paraquat, fluazifop-butyl gibi herbisidlerin uygulnaması durumunda da ortaya çıkabilir. Virüs hastalıkları ve bazı böceklerin olumsuz etkileri de benzeri bir görünüm yaratabilir. Aşırı toprak nemi özellikle hassas olan çeşitlerde demir alımına engel olur. Soğuk nemli ilkbahar ile sıcak, kurak yaz da da benzeri sonuçlar ortaya çıkabilir. Mevcut sözü edilen şartlar topraktaki demirden yararlanmayı engellemesi nedeniyle bu konuda dikkatli olunmalıdır. Toprakta yüksek ph düzeyi demir yarayışlılığını azaltır. Ağır, nemli ve kireçli topraklarda da bitkiler demirden yeteri kadar yararlanamaz. Toprakta aşırı bakır, mangan, çinko ve molibdenin bulunması demir alımında olumsuzluğa yol açar. Bazı çeşitlerde nitrat azotunun uygulanması bitkilerde demir eksikliğine yol açabilir. Bundan dolayı amonyum azotu ile gübreleme yapmak daha doğru olur. İyi bir teşhis için toprak şartlarının test edilmesi ve bunun yaprak analiz sonuçlarıyla karşılaştırılması gerekir.
Sorunun kaynağı toprak ise toprak şartlarının düzeltilmesi gerekir. Aşırı nemli bir topraksa sulama aralığı açılır. Sorun bu şekilde çözülmüyorsa drenaj kanalları açarak topraktaki fazla suyun taşınması sağlanmalıdır. Toprak ph sı yüksek se mutlaka gübrelemede toprak ph sını düşürecek gübrelerle (amonyum sülfat gibi) gübreleme yapılmalıdır. Demir eksikliği belirtileri gösteren çilek arazisinde her dikim sırasının her metresi için 1-2 g demir sülfat ya da 1000 bitkiye 150-300 g demir şelat ile gübreleme yapılmalıdır. Bunlar damla sulama sistemi ile de verilebilir. Yapraktan gübreleme yapılmak isteniyorsa 100 l lik tanklara 10-20 g demir sülfat eritilerek hazırlanan çözeltiden yapraklara püskürtülerek uygulanır. Yaprak uygulamasından çok hızlı sonuç alınabilir. Yaprak uygulaması sırasında bitkilerde zehirlenme görülürse uygulama miktarı düşürülmelidir.
İleri düzey mangan eksikliğinde çilek yapraklarının kenarlarından içeriye doğru kurumalar göze çarpar. Mangan eksikliğinin en belirgin etkisi yaprak yüzeyinde, damarlar arsında, küçük noktalar halinde sarı lekelerin oluşumudur.
Yüksek ph lı topraklarda mangan bitkiler tarafından yeteri kadar alınamaz. Bu yüzden yüksek ph lı topraklara mutlaka asitleştirici gübrelerle gübreleme yapılmalıdır. Fakat fazla asitli topraklarda aşırı mangan alımı nedeniyle bitkilerde mangan zehirlenmesi görülebilir. Bu tip topraklarda da ph nın yükseltilmesi ile ilgili uygulamalar yapılmalıdır. Kumlu ve hafif topraklarda mangan eksikliği görülebilir. Böyle topraklarda yıkanmayı engellemek için organik maddelerce zenginleştirilmelidir. Ancak organik maddece aşırı zengin topraklarda mangan eksikliği görülebilir. Aşırı Mg, Ca ve Fe mangan alımını azaltabilir. Toprağın nemli olması manganın yarayışlılığını arttırır, ancak sürekli nemli, ağır ve soğuk topraklarda mangan alımı azalır. Bu tip topraklarda toprağın hafifletilmesi, sulamanın azaltılması ve drenaj kanallarının açılması gerekir.
Toprakta mangan eksikliği belirlenmişse her bir sıra da bir metre uzunluk için 1-2 g mangan sülfat veya şelat uygulanabilir. Bunun yanı sıra 1000 bitkiye 150-300 g ölçüsüyle mangan sülfat veya şelat uygulanabilir. Şayet hızlı sonuç almak için yaprak uygulaması yapılmak isteniyorsa 100 L suda 10-20 g mangan sülfat eritilmelidir. Çiçeklenme ve meyve tutumu döneminde yaprak uygulamasından kaçınılmalıdır. Yaprak uygulamasından sonra bitkide zehirlenme belirtileri görülürse artık yaprak uygulaması yapılmamalıdır.
Bor eksikliğinde çiçeklerin genel görünümleri oldukça kötüdür. Zayıf ve düzensiz çiçek oluşumu ile yapraklarda genel bir küçülme ve büzüşme kendini gösterir. Bor eksikliği çeken çilek bitkisinde yapraklar küçülür ve sanki bir pervaneyi andıran görünüme sahip olur. Yapraktaki büzüşme nedeniyle normalden çok farklı bir görünüm oluşur.
Bor eksikliği meyvelerde, döllenme yetersizliğine bağlı şekil bozukluğu olarak ta ortaya çıkar. Meyvelerin albenisi kaybolmuş ve küçülmüştür.
Bor eksikliği phenoxy ve dicamba gibi herbisitlerin etkisine benzer sonuçlar vermesi, ayrıca kalsiyum eksikliğine benzer görünüm sergilemesi nedeniyle dikkatli olunmalıdır. Soğuk zararı ya da nemli kış veya ilkbahardan sonra ortaya çıkan aşırı sıcak ve kuru şartlar da benzeri bir görünümün oluşmasına yol açabilir.
Toprak ph sındaki yükseliş borun alınmasını engeller. Borun yarayışlılığı için en iyi ph 5-7 arasıdır. Organik madde bor yarayışlılığını arttırır. Topraktaki fazla kireç ise azaltır. Kumlu ve kolay drene olan topraklarda bor noksanlığı oluşabilir. Kuru hava ve düşük nem topraktan bor alımını azaltabilir. Düzenli bir sulama bor eksikliğini giderme de önemlidir. Bitkideki bor eksikliğini gidermek amacıyla önce bitkinin geliştiği şartlar dikkatle incelenmelidir. Gelişme şartları düzeltilmelidir. PH çok yüksekse mutlaka asitliği arttıran gübrelerle gübreleme yapılmalıdır. Bitkilerde hızlı sonuç almak amacıyla yapraktan püskürtmeyle gübreleme yapılabilir. Bunun için 100 L lik suya 10-30 g bor eritilerek yapraklara püskürtülür. Toprağa dikimden önce dekara 400-600 g boraks ilave edilebilir. Borun aşırı mevcudiyeti bitkilerde zehirlenmelere yol açabilir. Bundan dolayı uygulamalarda aşırıya kaçılmamalıdır. Toprak analiziyle eksikliğin düzeyi kolaylıkla belirlenebilir.
Molibden eksikliğinin çilek yapraklarındaki en bariz etkisi yaprak uçlarından içeriye doğru hafif kurumalar eşliğindeki kıvrılmalardır.
Toprak ph sındaki aşırı düşüşler (<5) molibden alımını engeller. Bu tip topraklarda kireçleme en iyi çözümdür. Bu molibdenin yarayışlılığını arttırır. Şayet toprak molibdence fakirse bu tip topraklara molibden uygulaması yerinde olur. Ayrıca çok hızlı sonuç alınmak isteniyorsa yapraklardan molibden uygulaması da yapılabilir. Bunun için molibdenli mikro element gübreleri kullanılabilir. Arazi uygulamalarında da molibdat esaslı (amonyum molibdat, sodyum molibdat gibi) gübreler uygulanabilir.
Çilek bitkisindeki klorid fazlalığına karşı hassasiyeti olması nedeniyle topraktaki tuzluluk konusuna çok iyi eğilmelidir. Genel olarak çilekler, verim kaybı olmadan, topraktaki 350 ppm e kadar Cl - iyonuna mukavemet gösterebilmektedir. Daha fazlası bitkilerde verim kayıplarına yol açar. Klorid eksikliği belirlenmişse toprağa sodyum klorid, potasyum klorid ve kalsiyum klorid gibi gübrelerle gübreleme yapılabilir. Ancak gübreleme yaparken toprakta tuz birikimi olabileceği tehlikesini mutlaka göz önünde bulundurmalıdır.
Yaprak kenarlarındaki sınır boyunca gelişen yeşil bölge ve iç bölgelerdeki sararma çinko eksikliğinin belirgin bir görüntüsüdür. Çinko eksikliğinde damarlar koyu yeşil ya da kahve renkli olurken damarlar arasındaki bölge sarıya dönmüştür. Çinko eksikliğinin demir eksikliğinden ayıran en önemli fark ise yaprak kenarlarındaki yeşil halenin oluşumudur.
Çinko eksikliği, toprakta yeteri kadar bulunmadığı için mi yoksa diğer şartlar nedeniyle bitkinin mi yeteri kadar alamadığı konusu iyi değerlendirilmelidir. Bunun için iyi bir toprak ve yaprak analizine ihtiyaç vardır. Şayet toprak şartları kötüyse bunun derhal düzeltilmesine girişilmelidir. Toprak ph sı yüksekse, toprağı asitlendirecek gübrelere öncelik verilmelidir. Toprak ağır ve nemliyse, ahır gübresi ve kum uygulamalarıyla hafifletilmelidir. Aşırı nemden kurtulmak için drenaj kanalı açılmalı ve sulama aralıkları geniş tutulmalıdır.
Çinko noksanlığına karşı en hızlı sonuç yaprak uygulaması ile alınır. Bunun için 100 L lik suda 20-40 g çinko sülfat eritilerek uygulama yapılır. Ancak bu uygulama yeni yapraklarda, çiçeklerde ve meyvelerde zarara yol açabilir. Bu durum ortaya çıktığında yaprak uygulamasından derhal vazgeçilmelidir. Dikimden önce çinko sülfat veya şelat toprağa verilebilir. Bir metrelik dikim sırası için 1-3 g, ya da 1000 bitkiye 150-450 g hesabıyla çinko sülfat toprağa verilebilir. Bu direkt toprağa olabileceği gibi yağmurlama veya damla sulama yöntemiyle de verilebilir.
Ülkemiz topraklarında pek eksikliği görülmez. Yaprak ve toprak analizi sonucu bitkideki eksikliğin sebebinin toprakta bakırın yeteri kadar bulunmaması mı yoksa yeteri kadar var olan bakırdan bitkinin yararlanamadığı mı sorusuna iyi cevap verilmelidir. Şayet toprakta var olan bakırdan bitki yeteri kadar yararlanamıyorsa bunun sebepleri araştırılmalıdır. Soğuk, ağır ve nemli topraklardan bitki bakırdan yeteri kadar yararlanamayabilir. PH nın yüksek olması da yarayışlılığı azaltır. Bunlar için toprağın fiziksel ve kimyasal şartlarının düzeltilmesi gerekir. Bitki zararlılarına karşı uygulanan bakırlı ilaçlar nedeniyle bitki de bakır zehirlenmesi görülebilir. Yine besin çözeltilerinde bakır miktarı yüksekse bakır zehirlenmesi kendini çok hızlı gösterir. Toprak ph sının çok düşük olması bakır zehirlenmesini çabuklaştırabilir. Böyle topraklarda ph hemen yükseltilmelidir. Bakır eksikliği görüldüğünde bitkiye yapraktan bakırlı preparatlar ya da bakır sülfat gibi gübreler verilebilir.