Jeolojik Miras Olarak Mersin-Adana Bölgesinin Önemli Karstik Unsurları ve Envanter Amaçlı Bir Veritabanının Coğrafi Bilgi Sistemi ile Oluşturulması Cüneyt Güler 1, Hidayet Tağa 1 ve Tolga Çan 2 cguler@mersin.edu.tr, htaga@mersin.edu.tr, tolgacan@cu.edu.tr 1 Mersin Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, 33343 Çiftlikköy, Mersin. 2 Çukurova Üniversitesi, Mühendislik-Mimarlık Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, 01330 Sarıçam, Adana
Hızla artan ülke nüfusu nedeniyle ortaya çıkan hammadde ve arazi ihtiyaçları nedeniyle, bilimsel, ekonomik, turistik ve estetik öneme sahip jeosit unsurları bilerek veya bilmeyerek hızla tahrip edilmektedir. Jeolojik miras olarak kabul edilen ve bu yüzden gelecek nesillere aktarılması gereken jeosit unsurları; sahip oldukları eşsiz özellikler sayesinde bulundukları yörenin tanıtımına ve zenginleşmesine katkıda bulunabilirler. Jeosit, Jeopark ve Jeoturizm kavramları bu amaçlar için son yıllarda ortaya çıkmış ve bütün dünyada hızla yaygınlaşmaktadır. Ülkemizde de bu unsurlara ait alt yapıların ve veri tabanlarının acilen oluşturulması ve toplum hizmetine sunulması gerekmektedir.
Jeolojik Miras Unsurları Bir jeolojik yapının, kaya türünün veya fosilin ilk kez görüldüğü ve tanımlandığı yerler. Jeolojik süreçlerin veya ilkelerin anlaşılmasında tarihsel öneme sahip bölgeler. Paleontolojik açıdan biyolojik evrim sürecinin önemli aşamalarını yansıtan fosil sahaları. Rüzgar, su, buz, ayrışma, tektonik hareketler ve kütle hareketleri tarafından yaratılan yer şekilleri. Karstik şekiller ve karst topografyası. Sıcak su kaynakları, artezyen kaynaklar ve akiferler. Araştırma ve eğitim fırsatları sunma potansiyeli bulunan jeolojik unsurlar. Dünya nın jeolojik evriminin önemli aşamalarını yansıtan ve nadir görülen unsurlar. Jeolojik ve tarihsel açıdan öneme sahip madenler ve maden sahaları.
Orta Toroslar da yeralan Mersin ve Adana illerindeki karbonatça zengin litostratigrafi birimleri, Paleozoyik-Tersiyer zaman aralığında oluşmuş olup, bu birimler üzerinde karstik aşınım ve birikim şekillerinin neredeyse tüm örnekleri gelişmiş ve gelişmeye devam etmektedir.
Coğrafi Bilgi Sistemi Nedir? Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS): Her türlü coğrafi referanslı (mekansal) bilginin etkin olarak üretimi, depolanması, güncellenmesi, işlenmesi, analiz edilmesi, yönetimi, sorgulanması ve görüntülenmesi için gerekli bilgisayar donanımı, yazılımı, personel ve yöntemleri organize olarak bir araya toplayan bir sistemdir.
COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMİ (CBS) GEOGRAPHIC INFORMATION SYSTEMS (GIS) Coğrafi Geo = Yer (Dünya) Geography Graphy = Yazmak Bilgi Information Harita Yer (Dünya) hakkında yazmak Verinin İşlenmiş Hali System Sistem Bilgisayar Ortak bir amaç için etkileşimli faaliyetlerin ve varlıkların oluşturduğu grup.
Coğrafi Verilerin CBS de Temsili Coğrafi verilerin iki önemli bileşeni vardır: Geometri: Dünya üzerindeki lokasyonlarla bağlantılı coğrafik nesneler CBS de; Nokta (Point), Çizgi (Line), Çoklu çizgi (Polyline), Poligon (Polygon) ile temsil edilirler. Öznitelik (Annotation): Harita üzerindeki çeşitli coğrafik nesnelere ait tanımlayıcı özellikler ve açıklama bilgilerini içeren yazılar (Örn. fosil isimleri, karstik şekil türü, jeolojik birim adları, v.b.).
TEMEL GEOMETRİK ŞEKİLLER B (x 2, y 2 ) B (x 2, y 2 ) B (x 2, y 2 ) A (x 1, y 1 ) A (x 1, y 1 ) A (x 1, y 1 ) A (x 1, y 1 ) C (x 3, y 3 ) C (x 3, y 3 ) Nokta Point Çizgi Line Çoklu Çizgi Polyline Poligon Polygon
CBS parçaları birleştirerek bütünü görmemizi sağlar! Coğrafi Veri Katmanları GERÇEK DÜNYA
CBS nin Faydaları Bilgiye erişimi ve bilgi paylaşımını kolaylaştırır, Coğrafi verinin etkin ve doğru bir şekilde depolanmasını ve güncellenmesini sağlar, Coğrafi verinin gösterimini kolaylaştırır, Planlama ve izleme çalışmalarında zaman tasarrufu sağlar.
Veri Veri, CBS nin belki de en önemli bileşenlerinden biridir. Tahminlere göre Dünya üzerinde toplanan verilerin yaklaşık %80 i coğrafik bir bileşene sahiptir. Bilimsel çalışmalar sırasında toplanan verilerin birçoğu coğrafik kapsamda analiz edilebilir niteliktedirler. Mekansal veri: Geometrik veridir ve konum bilgisi içerir. Öznitelik verisi: Semantik veridir ve konumu bilinen nesnelere ait tanımsal bilgileri içerir. Topolojik veri: Verilerin birbirine bağlanma bilgisini içerir.
Veri Girişi Coğrafi veri, CBS nde kullanılmadan önce uygun sayısal biçime dönüştürülmelidir. Verinin kağıt haritalardan bilgisayar dosyalarına dönüştürülmesi işlemine sayısallaştırma denir. CBS teknolojisi sayesinde sayısallaştırma işlemi hız kazanmış olsa da, bu işlem oldukça fazla zaman alan ve yoğun emek isteyen bir işlemdir. Bugün, birçok çeşit coğrafi veri halihazırda CBS uyumlu biçimde bulunabilmektedir. Bu veriler ilgili kurumlardan para karşılığı alınıp doğrudan CBS ortamına aktarılarak zaman tasarrufu sağlanabilir.
Veri Tabanı Nelerden Oluşur? Coğrafi Veri Kaynakları Yersel ölçüm verileri - 2 (X,Y) veya 3 (X,Y,Z) boyutlu GPS (Global Positioning System) verileri Haritalar (sayısallaştırılmış veya taranmış) Arşiv dokümanları Raporlar (Çizelgeler, Şekiller, İstatistikler) Bilimsel makaleler Arazi fotoğrafları Hava fotoğrafları Uydu fotoğrafları Video görüntüleri Hazır sayısal coğrafik veriler
Coğrafi Veri Kaynaklarına Örnekler Taranmış topografik harita Dijital ortofoto Sayısal topografik harita Taranmış jeoloji haritası Landsat 7 uydu görüntüsü
SAYISAL COĞRAFİ BİLGİ STANDARTLARI NELERİ İÇERMELİ? Terminoloji standardı Veri yapısı ve veri modeli standardı Sınıflandırma standardı Duyarlılık standardı Geometri standardı Gösterim standardı Veri kalitesi standardı Birim ve referans sistemi standardı Değişim ortamı standardı Değişim formatı standardı
Jeolojik Miras Unsurları Örnek Veri Tabanı İSİMLENDİRME Modern Adı Antik Adı Kayıt No LOKASYON BİLGİLERİ Yeri Koordinatları Alan Uzunluk Yükseklik Tanım Yüzey Bulguları Durumu Öneriler ARAŞTIRMALAR İlk Bulunuş Tarihi Tespit Tarihi Arazi Ekibi Fotoğraflar Video kayıtları İlgili Yayınlar Arşiv Bilgileri Diğer TESCİL BİLGİLERİ Tescil Durumu Tescil Tarihi Tescil Kurumu Tescil No
1:25.000 lik Pafta Bölümlendirmesi Mersin = 142 adet 1:25.000 lik pafta
Mersin in Topografik Haritaları 142 adet 1:25.000 lik pafta
Mersin in Sayısal Jeoloji Haritası Litolojiye Göre Sınıflama 56 Kaya Türü
Mersin in Sayısal Fay Haritası Normal ve Bindirme Fayları
Veri Kaynağı Olarak Topografik Haritalar
Topografik Haritanın Sayısallaştırılması
Quickbird Uydu Görüntüsü (Çözünürlük = 2.44 m)
Quickbird Uydu Görüntüsü (Çözünürlük = 2.44 m)
Sayısal Yükseklik Modeli
CBS ve İNTERNET Günümüzde teknolojinin ulaştığı son nokta, CBS nin internet ortamına taşınmasına imkan sağlamaktadır. İnternet üzerinden CBS uygulamalarında, CBS teknolojisi coğrafi sorgulama ve analiz imkanı sağlarken, internet de bu bilgiye zamandan ve mekandan bağımsız olarak ulaşma ve bilgiyi kullanma imkanı sunmaktadır. İnternet üzerinden coğrafi verinin dağıtımı çeşitli şekillerde yapılmaktadır. İndirilebilir (download edilebilir) ham veri, Statik haritalar, Dinamik web tarayıcıları, Gelişmiş sorgulama ve analiz imkanı veren sistemler.
Bu çalışmada, Mersin ve Adana civarında görülen karstik unsurların türü ve öznitelik bilgileri bir veritabanı kapsamında Coğrafi Bilgi Sistemi yazılımı kullanılarak derlenmiş ve bu iller için bir karstik jeolojik miras unsurları envanteri oluşturulmuştur.
Türkiye de, yüzeyleyen litostratigrafi birimlerinin %40 ı çözünmeye uygun karbonatlı kayaçlardan oluşmakta olup (Nazik, 2008) bu oran Mersin ili için %70 lere çıkmaktadır.
KARSTİK AŞINIM ŞEKİLLERİKARSTİK BİRİKİM ŞEKİLLERİ 1-Lapyalar 1-Travertenler 2-Dolin 3-Uvala 2-Sarkıt 4-Polye 5-Obruklar 3-Dikit 6-Düdenler 4-Sütun 7-Mağara 8-Kör Vadi
Mersin deki Karstik Oluşumlar
Polye içerisinde yer alan Abanoz Yaylası yerleşim alanı
Kanlıdivane obruğu (a), obruğun uydu görüntüsü (b), Cennet obruğu (c) ve obruğun uydu görüntüsü (d).
Çukurpınar (a) ve Gilindire mağaralarından birer görünüm
Mersin in Mağaraları
CBS ile oluşturulmuş Karstik Jeolojik Miras Unsurları veritabanı koruma önlemlerinin belirlenmesi ve ilgili diğer çalışmalarda altlık oluşturabilecek dinamik bir niteliktedir.
İLGİNİZE TEŞEKKÜRLER Veni et al., 2001