Prof. Dr. Özer SENCAR Prof. Dr. İhsan DAĞI Prof. Dr. Doğu ERGİL Prof. Dr. Cengiz Sayın Dr. Sıtkı YILDIZ Dr. Vahap COŞKUN EYLÜL

Prof. Dr. Özer SENCAR Prof. Dr. İhsan DAĞI Prof. Dr. Doğu ERGİL Prof. Dr. Cengiz Sayın Dr. Sıtkı YILDIZ Dr. Vahap COŞKUN EYLÜL - 2012 MetroPOLL Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Merkezi A.Ş. Cinnah Caddesi No: 67/18 06680 Çankaya/ANKARA Tel: (312) 441 4600 Faks: (312) 441 7490 www.metropoll.com.tr

Bu araştırmanın amacı; öncelikle son zamanlarda ülkemizde yaşanan olaylar ve yakın komşularımızla ilişkilerimizin halk tarafından nasıl algılandığını belirlemektir. Ayrıca her araştırmamızda ölçtüğümüz gibi halkın, ülke ve kendi kişisel geleceği hakkındaki beklentisini, yaşanan bu olayların oy verme davranışına etkisini, partilere ve siyasal aktörlere bakışını tespit etmektir. Araştırma; Türkiye genelinde 27 ilde 14 19 Eylül 2012 tarihleri arasında toplam 1275 kişi ile gerçekleştirilmiştir. Araştırma; cinsiyet, yaş ve kent/kır kotaları uygulanarak CATI (Computer Assisted Telephone Interviewing - Bilgisayar Destekli Telefon Görüşmesi) yöntemi ile 0,95 güven sınırları içinde +/- 2.7 hata payı ile gerçekleştirilmiştir. 2

Sayı Yüzde Sayı Yüzde 1 ADANA 27 2,1 2 AĞRI 34 2,7 3 ANKARA 82 6,4 4 ANTALYA 44 3,5 5 BURSA 65 5,1 6 ÇANAKKALE 42 3,3 7 DENİZLİ 50 3,9 8 DİYARBAKIR 43 3,4 9 ERZURUM 13 1,0 10 GAZİANTEP 36 2,8 11 HATAY 37 2,9 12 MERSİN 41 3,2 13 İSTANBUL 235 18,4 14 İZMİR 72 5,6 15 KASTAMONU 26 2,0 16 KAYSERİ 33 2,6 17 KOCAELİ 62 4,9 18 KONYA 36 2,8 19 MALATYA 22 1,7 20 MANİSA 61 4,8 21 MARDİN 33 2,6 22 SAMSUN 29 2,3 23 TEKİRDAĞ 35 2,7 24 TRABZON 40 3,1 25 VAN 28 2,2 26 ZONGULDAK 25 2,0 27 KIRIKKALE 24 1,9 TOPLAM 1275 100 3

1. 4+4+4 EĞİTİM SİSTEMİ VE DERSHANELERİN KALDIRILMASINA YÖNELİK DEĞERLENDİRMELER 2. HÜKÜMETİN DIŞİŞLERİ POLİTİKASINA YÖNELİK DEĞERLENDİRMELER 3. LİDERLERİN GÖREV ONAYI 4. SEÇMENİN OY VERME EĞİLİMİ 5. ARAŞTIRMANIN DEMOGRAFİSİ 4

BİRİNCİ BÖLÜM 4+4+4 EĞİTİM SİSTEMİ VE DERSHANELERİN KALDIRILMASINA YÖNELİK DEĞERLENDİRMELER 5

EĞİTİM POLİTİKALARI On yıllık iktidarı döneminde AK Parti nin popüler destek kazanmayan politikası çok nadir olmuştur. Toplumsal talepleri doğru okuyup bunları politikalara dönüştürmek iktidar partisinin önemli bir özelliğidir. Ancak bu durum son eğitim reformunda başarılamamış, toplumun çoğunluğu AK Parti politikasını desteklememiştir. 4+4+4 eğitim modelini doğru bulanlar %38 iken, doğru bulmayanlar %53 ü bulmuştur. Haziran 2012 den bu yana yeni modeli doğru bulanların %7 azalmış, doğru bulmayanların oranı da %7 artmıştır. Bu modelle eğitim yılının başlamış olması sistemin olumsuzluklarını pratikte görünür hale getirmiş olmalıdır. Yeni eğitim modeli AK Parti seçmeninin bile ciddi bir kesiminin (%34) desteğini alamamıştır. Dahası hükümetin bu reformun gerektirdiği hazırlığı yapmadığını düşünenlerin oranı %73 tür. Reform için gerekli hazırlıkların yapıldığını söyleyenler toplumun sadece %20 sidir. Ak Parti seçmeninin de %62 si hükümetin gerekli hazırlıkları yapmadan sürecin başlatıldığı kanaatindedir. On yıllık iktidarı döneminde iktidar partisinin bir politikasının bu denli bir toplumsal karşılık-destek bulamaması kayda değer bir durumdur. Bunu muhalefet partilerinin iletişim stratejisine bağlamak zordur. Konu genellikle ne ideolojiktir ne de doğrudan partilerle ilintilidir. Niteliği gereği milyonlarca öğrenciyi (toplam 25 milyon) ve veliyi doğrudan ilgilendiren eğitim modeli değişikliği doğrudan insanların hayatına dokunmaktadır. Muhtemel olumsuzluklar, sıkıntılar ve belirsizlik eğitim süreciyle alakalı geniş kesimlerde tedirginlik yaratmış görülmektedir. Bu duygunun sayıları 900 bine yaklaşan öğretmenlerin veliler ve öğrencilerle paylaştıkları kaygılarla da yayıldığını unutmamak gerekir. 4+4+4 eğitim modeli ile ilgili yaygın biçimdeki kaygının sebepleri; yasanın Meclis e Milli Eğitim Bakanlığı tarafından değil parti tarafından getirilmiş olması, yasanın uygulamasının makul bir süreliğine ertelenmemesi ve yasanın asıl amacının imam hatip okullarının canlandırılması olarak algılanmasıdır. 6

Hükümet önümüzdeki yıldan itibaren özel dershanelerinin kademeli olarak kaldırılacağını açıkladı. Dershanelerin kaldırılması projesinin toplumun çoğunluğu (%57) tarafından desteklendiği anlaşılmaktadır. Ancak %37 lik bir kesim dershanelerin kaldırılmamasına karşıdır. AK Parti seçmeninin de üçte birinin (%34) dershanelerin kaldırılmasına karşı olduklarını not etmekte fayda vardır. Dershanelerin kaldırılmasına ilişkin desteğin sınavsız üniversiteye giriş beklentisiyle alakası olduğu düşünülebilir. Üniversiteye giriş sınavsız olacaksa öğrencileri bu sınava hazırlayan dershanelerin de kaldırılması makul görülebilir. Sınavsız üniversiteye giriş modeli henüz hükümet tarafından açıklanmamıştır. Bunun güçlüğü, hatta imkânsızlığı eğitim uzmanlarınca dile getirilmektedir. Ancak toplumun önemli bir çoğunluğu (%66) dershanelere ihtiyaç duyulmayacak bir sistemin mümkün olduğu kanaatindedir. Daha az oranda da olsa toplumun %48 i üniversitelere sınavsız kabulü sağlayacak bir sistemin olabileceği görüşündedir. Sonuç olarak hükümet, sınavsız üniversite ve dershanelerin kaldırılması önerileriyle toplumun çoğunluğunun beklentilerine paralel bir pozisyon almıştır. Her yıl yaklaşık 1.5 milyon öğrencinin ve onların ailelerinin katıldığı üniversite giriş sınavı stresi radikal çözüm önerilerine sempatiyle bakılmasını sağlamaktadır. Bu süreç hem aileler için ciddi bir maliyet hem de neredeyse tüm eğitim hayatına yayılan bir stres anlamına gelmektedir. Bu modelden çıkış biçimi bir amaç ve beklenti olarak destek görmektedir. Ancak alternatif model ayrıntılarıyla ortaya çıktıktan ve bu modelin artı ve eksikleri tartışılmaya başladıktan sonra ilkesel düzeyde bugün desteklenen sınavsız üniversite ve dershanelerin kaldırılması konusunda toplumsal kanaatler kesinleşecektir. Alternatif bir model ortaya konmadan dershanelerin kapatılma kararının bir kısım medya mensupları ve Cemaate yakın çevrelerce dershanelerin kapatılma kararının hükümetin cemaate yönelik bir tavrı olarak algılandığı görülmektedir. Bu konuda halkın algısının ne olduğunu anlamak amacıyla sorduğumuz Hükümetin Dershaneleri Kapatma Planı Sizce Fethullah Gülen Cemaatinin Eğitim Sistemindeki Gücünü Kırmaya Yönelik midir şeklindeki soruya halkın yarıya yakını (%48) hayır cevabını vermiştir. Kamuoyunun %27 si bu soruya evet cevabını verirken, %25 inin bu konuda fikrinin olmadığı belirlenmiştir. 7

4+4+4 Eğitim Sistemi Ve Dershanelerin Kaldırılmasına Yönelik Değerlendirmeler 9,6 52,8 % 37,6 Evet doğru buluyorum. Hayır doğru bulmuyorum. Fikrim yok / Cevap yok 8

4+4+4 Eğitim Sistemi Ve Dershanelerin Kaldırılmasına Yönelik Değerlendirmeler Evet, doğru buluyorum Hayır, doğru bulmuyorum Cy / Fy Toplam AK Parti 54,6 34,5 10,9 100 CHP 13,4 81,4 5,2 100 MHP 19,0 69,4 11,6 100 BDP 20,5 70,5 9,1 100 SP 38,9 61,1 100 Diğer 26,1 65,2 8,7 100 Protesto oy 33,9 50,8 15,3 100 Cevap yok 35,6 54,9 9,5 100 Yaşım tutmadı 26,7 70,0 3,3 100 YERLEŞİM YERİ Kent 37,7 52,5 9,9 100 Kır 37,6 55,3 7,1 100 ORTALAMA 37,6 52,8 9,6 100 9

4+4+4 Eğitim Sistemi Ve Dershanelerin Kaldırılmasına Yönelik Değerlendirmeler Türkiye Haziran 2012 Türkiye Eylül 2012 Evet 44,6 37,6 Hayır 46,1 52,8 Fikrim yok / Cevap yok 9,3 9,6 10

4+4+4 Eğitim Sistemi Ve Dershanelerin Kaldırılmasına Yönelik Değerlendirmeler 7,5 19,7 % Evet düşünüyorum. Hayır düşünmüyorum. Fikrim yok / Cevap yok 72,8 11

4+4+4 Eğitim Sistemi Ve Dershanelerin Kaldırılmasına Yönelik Değerlendirmeler Evet, düşünüyorum Hayır, düşünmüyorum Cy / Fy Toplam AK Parti 30,4 61,9 7,7 100 CHP 7,7 89,7 2,6 100 MHP 9,1 86,0 5,0 100 BDP 11,4 81,8 6,8 100 SP 16,7 83,3 100 Diğer 17,4 78,3 4,3 100 Protesto oy 10,2 78,0 11,9 100 Cevap yok 16,6 70,8 12,6 100 Yaşım tutmadı 10,0 86,7 3,3 100 YERLEŞİM YERİ Kent 19,9 72,9 7,1 100 Kır 17,7 71,6 10,6 100 ORTALAMA 19,7 72,8 7,5 100 12

4+4+4 Eğitim Sistemi Ve Dershanelerin Kaldırılmasına Yönelik Değerlendirmeler 10,5 47,8 % 41,7 Mümkün Mümkün değil Fikrim yok / Cevap yok 13

4+4+4 Eğitim Sistemi Ve Dershanelerin Kaldırılmasına Yönelik Değerlendirmeler Mümkün Mümkün Değil Cy / Fy Toplam AK Parti 43,7 45,2 11,1 100 CHP 36,6 51,0 12,4 100 MHP 35,5 57,9 6,6 100 BDP 50,0 50,0 100 SP 61,1 22,2 16,7 100 Diğer 47,8 47,8 4,3 100 Protesto oy 50,8 42,4 6,8 100 Cevap yok 39,9 46,2 13,8 100 Yaşım tutmadı 33,3 66,7 100 YERLEŞİM YERİ Kent 41,7 47,9 10,4 100 Kır 41,8 46,8 11,3 100 ORTALAMA 41,7 47,8 10,5 100 14

4+4+4 Eğitim Sistemi Ve Dershanelerin Kaldırılmasına Yönelik Değerlendirmeler 5,2 28,8 % 66,0 Evet olabilir Hayır olamaz Fikrim yok / Cevap yok 15

4+4+4 Eğitim Sistemi Ve Dershanelerin Kaldırılmasına Yönelik Değerlendirmeler Evet olabilir Hayır olamaz Cy/Fy Toplam AK Parti 68,3 26,3 5,4 100 CHP 63,4 31,4 5,2 100 MHP 67,8 28,1 4,1 100 BDP 56,8 43,2 100 SP 66,7 33,3 100 Diğer 60,9 34,8 4,3 100 Protesto oy 66,1 30,5 3,4 100 Cevap yok 64,8 27,7 7,5 100 Yaşım tutmadı 63,3 36,7 100 YERLEŞİM YERİ Kent 66,0 29,1 4,9 100 Kır 66,7 26,2 7,1 100 ORTALAMA 66,0 28,8 5,2 100 16

4+4+4 Eğitim Sistemi Ve Dershanelerin Kaldırılmasına Yönelik Değerlendirmeler 5,5 Evet kaldırılmalıdır 37,1 % 57,4 Hayır kaldırılmamalıdır Fikrim yok / Cevap yok 17

4+4+4 Eğitim Sistemi Ve Dershanelerin Kaldırılmasına Yönelik Değerlendirmeler Evet kaldırılmalıdır Hayır kaldırılmamalıdır Cy / Fy Toplam AK Parti 60,4 34,0 5,6 100 CHP 51,5 41,2 7,2 100 MHP 52,1 45,5 2,5 100 BDP 47,7 45,5 6,8 100 SP 72,2 27,8 100 Diğer 69,6 26,1 4,3 100 Protesto oy 55,9 37,3 6,8 100 Cevap yok 57,7 36,8 5,5 100 Yaşım tutmadı 60,0 36,7 3,3 100 YERLEŞİM YERİ Kent 58,2 36,6 5,2 100 Kır 51,1 41,1 7,8 100 ORTALAMA 57,4 37,1 5,5 100 18

4+4+4 Eğitim Sistemi Ve Dershanelerin Kaldırılmasına Yönelik Değerlendirmeler 9,4 % 46,6 Evet, uygundur Hayır, uygun değildir 44,0 Fikrim yok / Cevap yok 19

4+4+4 Eğitim Sistemi Ve Dershanelerin Kaldırılmasına Yönelik Değerlendirmeler Evet, Hayır, uygundur uygun değildir Cy/Fy Toplam AK Parti 55,9 36,2 7,9 100 CHP 32,5 58,8 8,8 100 MHP 41,3 52,9 5,8 100 BDP 31,8 56,8 11,4 100 SP 72,2 27,8 100 Diğer 56,5 26,1 17,4 100 Protesto oy 37,3 50,8 11,9 100 Cevap yok 43,9 42,3 13,8 100 Yaşım tutmadı 33,3 56,7 10,0 100 YERLEŞİM YERİ Kent 47,1 43,7 9,2 100 Kır 42,6 46,1 11,3 100 ORTALAMA 46,6 44,0 9,4 100 20

4+4+4 Eğitim Sistemi Ve Dershanelerin Kaldırılmasına Yönelik Değerlendirmeler 25,4 % 26,8 Evet Hayır Fikrim yok / Cevap yok 47,8 21

4+4+4 Eğitim Sistemi Ve Dershanelerin Kaldırılmasına Yönelik Değerlendirmeler Evet Hayır CY/FY TOPLAM AK Parti 22,9 52,3 24,8 100 CHP 39,7 38,1 22,2 100 MHP 28,9 48,8 22,3 100 BDP 31,8 52,3 15,9 100 SP 33,3 66,7 100 Diğer 47,8 26,1 26,1 100 Protesto oy 13,6 55,9 30,5 100 Cevap yok 24,9 41,1 34,0 100 Yaşım tutmadı 20,0 63,3 16,7 100 YERLEŞİM YERİ Kent 26,5 48,0 25,5 100 Kır 29,1 46,1 24,8 100 ORTALAMA 26,8 47,8 25,4 100 22

İKİNCİ BÖLÜM HÜKÜMETİN DIŞİŞLERİ POLİTİKASINA YÖNELİK DEĞERLENDİRMELER 23

DIŞ POLİTİKA Arap Baharı bölgedeki otoriter rejimleri yıkarak demokratikleşmenin önünü açtı. Özellikle Tunus ve Mısır devrimlerin ardından yeni aktörleri, yeni kurumları ve yeni süreçleriyle Arap devrimlerinin demokratikleşme yönünde evrildikleri izlenimi yarattılar. Türkiye de bu süreçte model ülke olarak öne çıktı-öne çıkarıldı. Hem Müslüman kimliği hem de demokratik tecrübesi ve son yıllarda bölgede yükselen etkisiyle Türkiye nin Arap baharını yaşayan ülkeler için bir çekim merkezi olabileceği değerlendirildi. Ancak Suriye krizinin uzaması bu algıyı sarsıyor. Bir yandan Türkiye nin bölgesel liderliğinin sınırları belirginleşiyor, öte yandan Arap Baharı sürecinin Türkiye ye ekonomik ve siyasal maliyetlerinin olabileceği görülüyor. Sonuçta kamuoyunun %48 i Arap Baharı nın Türkiye ye zararı olduğu kanısına varmış durumda. Arap baharının Türkiye nin yararına olduğunu düşünenler ise ancak % 16. Yine de Arap ülkelerinin demokratikleşmesini Türkiye nin bir dış politika hedefi olmasını isteyenler az değil. Kamuoyunun %47 si bu kanaattedir. Uzun yıllar Arap Ortadoğu suna uzak duran bir ülkenin bugün bu bölge ülkelerini demokratikleştirmeyi bir dış politika amacı olarak %47 oranında onaylaması bir zihniyet dönüşümüne işaret ediyor. En aktivist siyasal parti tabanı ise %57 lik oranla AK Parti. 24

Son yıllarda İsrail ile kötü olan dış ilişkilerimizin normalleşmesini isteyenlerin oranı %36 iken, normalleşmesi gerekmediğini düşünenlerin oranı (%51,3) oldukça yüksektir. Bölgenin önemli aktörlerinden İran ın nükleer silah sahibi olması ve bölge için tehdit oluşturması tartışmalarına katılımcıların bakışı ise şu şekildedir: İran ın nükleer silah sahibi olmasını Türkiye için bir tehdit görenlerin oranı (%61) oldukça yüksektir. Aksi kanaatte olanların oranı ise %30 civarındadır. Hükümetin dış politika ve Ortadoğu politikası performansı ilginç bir tablo sergiliyor. Hükümetin dış politikasını başarılı bulanların oranı % 45 le AK Parti nin oy oranından düşük. Daha ilginci AK Parti nin Ortadoğu politikasını başarılı bulanların oranının % 34 e düşmesi. Bu başarı algısı AK Parti seçmeninde ancak % 53 ü bulmakta... Bu üzerinde durulması gereken bir durumdur. AK Parti uzun yıllar dış politikada sergilediği başarılı grafikle her siyasi parti tabanında belli düzeyde bir destek bulmayı başarmıştı. Şimdi, muhtemelen Suriye krizinin bir sonucu olarak iktidar partisinin dış politika başarı puanı hükümetin başarı puanın altına düşmüş görülüyor. Ancak her durumda Dışişleri Bakanı Davutoğlu na duyulan güven ve verilen destek sürüyor. Davutoğlu nu başarılı bulanların oranı %48 i buluyor. Başarısız bulanlar ise %32 oranında. Bu, Davutoğlu na son dönemde yöneltilen eleştirilere rağmen kamuoyu nezdinde desteğinin sürdüğünü göstermektedir. 25

Hükümetin Dışişleri Politikasına Yönelik Değerlendirmeler 17,9 % 46,7 Evet olmalıdır Hayır olmamalıdır Fikrim yok / Cevap yok 35,5 26

Hükümetin Dışişleri Politikasına Yönelik Değerlendirmeler Evet Hayır olmalıdır olmamalıdır Cy / Fy Toplam AK Parti 57,0 26,6 16,3 100 CHP 37,6 45,9 16,5 100 MHP 47,9 43,0 9,1 100 BDP 38,6 47,7 13,6 100 SP 44,4 55,6 100 Diğer 56,5 39,1 4,3 100 Protesto oy 37,3 49,2 13,6 100 Cevap yok 34,0 33,6 32,4 100 Yaşım tutmadı 46,7 50,0 3,3 100 YERLEŞİM YERİ Kent 45,9 36,1 18,0 100 Kır 52,5 30,5 17,0 100 ORTALAMA 46,7 35,5 17,9 100 27

Hükümetin Dışişleri Politikasına Yönelik Değerlendirmeler 23,2 % 16,4 12,3 Yararına olmuştur Etkisi olmamıştır Zararına olmuştur Fikrim yok / Cevap yok 48,1 28

Hükümetin Dışişleri Politikasına Yönelik Değerlendirmeler Yararına Etkisi Zararına olmuştur olmamıştır olmuştur Cy / Fy Toplam AK Parti 22,9 12,6 40,3 24,2 100 CHP 6,2 14,9 63,9 14,9 100 MHP 11,6 8,3 63,6 16,5 100 BDP 11,4 13,6 59,1 15,9 100 SP 27,8 5,6 61,1 5,6 100 Diğer 26,1 8,7 39,1 26,1 100 Protesto oy 16,9 11,9 42,4 28,8 100 Cevap yok 12,6 11,5 43,9 32,0 100 Yaşım tutmadı 10,0 20,0 50,0 20,0 100 YERLEŞİM YERİ Kent 16,8 12,1 47,7 23,5 100 Kır 13,5 14,2 51,1 21,3 100 ORTALAMA 16,4 12,3 48,1 23,2 100 29

Hükümetin Dışişleri Politikasına Yönelik Değerlendirmeler 12,4 % 36,3 Evet gerekiyor Hayır gerekmiyor Fikrim yok / Cevap yok 51,3 30

Hükümetin Dışişleri Politikasına Yönelik Değerlendirmeler Evet Hayır gerekiyor gerekmiyor Cy / Fy Toplam AK Parti 38,8 50,7 10,5 100 CHP 45,4 45,4 9,3 100 MHP 24,0 69,4 6,6 100 BDP 29,5 52,3 18,2 100 SP 27,8 66,7 5,6 100 Diğer 17,4 73,9 8,7 100 Protesto oy 28,8 59,3 11,9 100 Cevap yok 34,8 42,3 22,9 100 Yaşım tutmadı 40,0 60,0 100 YERLEŞİM YERİ Kent 36,2 51,1 12,7 100 Kır 37,6 52,5 9,9 100 ORTALAMA 36,3 51,3 12,4 100 31

Hükümetin Dışişleri Politikasına Yönelik Değerlendirmeler Türkiye Aralık 2010* Türkiye Eylül 2012 Evet 27,9 36,3 Hayır 63,6 51,3 Fikrim yok / Cevap yok 8,5 12,4 *Türkiye Aralık 2010: Sizce İsrail İle Olan İlişkiler Geliştirilmeli midir, Dondurulmalı mıdır? şeklinde sorulmuştur. (Evet, Geliştirilmelidir Hayır, Dondurulmalıdır) 32

Hükümetin Dışişleri Politikasına Yönelik Değerlendirmeler 9,5 Evet tehdit 29,7 % 60,8 Hayır tehdit değil Fikrim yok / Cevap yok 33

Hükümetin Dışişleri Politikasına Yönelik Değerlendirmeler Evet Hayır tehdit tehdit değil Cy / Fy Toplam AK Parti 64,2 25,7 10,1 100 CHP 65,5 29,9 4,6 100 MHP 57,0 40,5 2,5 100 BDP 63,6 27,3 9,1 100 SP 33,3 61,1 5,6 100 Diğer 34,8 65,2 100 Protesto oy 49,2 42,4 8,5 100 Cevap yok 58,1 24,5 17,4 100 Yaşım tutmadı 63,3 33,3 3,3 100 YERLEŞİM YERİ Kent 60,8 29,5 9,7 100 Kır 61,0 31,2 7,8 100 ORTALAMA 60,8 29,7 9,5 100 34

Hükümetin Dışişleri Politikasına Yönelik Değerlendirmeler Türkiye Türkiye Türkiye Ocak 2010* Aralık 2010** Eylül 2012 Evet 56,7 68,6 60,8 Hayır 34,7 22,7 29,7 Fikrim yok / Cevap yok 8,6 8,6 9,5 *Türkiye Ocak 2010: İran ın İleride Nükleer Sahibi Olması Türkiye nin güvenliği açısından tehlikeli bir durum mudur değil midir? şeklinde sorulmuştur. (Evet: Tehlikeli bir durumdur Hayır: Tehlikeli bir durum değildir.) **Türkiye Aralık 2010: İran ın Nükleer Silah Üretmesi Sizi Endişelendirir mi? şeklinde sorulmuştur. (Evet: Endişelendirir Hayır: Endişelendirmez) 35

Hükümetin Dışişleri Politikasına Yönelik Değerlendirmeler 8,9 Başarılı buluyorum 39,5 % 33,7 Ne başarılı ne başarısız buluyorum Başarısız buluyorum 17,8 Fikrim yok / Cevap yok 36

Hükümetin Dışişleri Politikasına Yönelik Değerlendirmeler Toplam Başarılı Ne başarılı Başarılı Cy / Fy buluyorum ne başarısız bulmuyorum AK Parti 52,9 18,8 19,7 8,6 100 CHP 16,0 16,0 60,8 7,2 100 MHP 15,7 10,7 66,9 6,6 100 BDP 6,8 9,1 81,8 2,3 100 SP 16,7 77,8 5,6 100 Diğer 4,3 30,4 52,2 13,0 100 Protesto oy 32,2 15,3 44,1 8,5 100 Cevap yok 24,9 21,3 39,5 14,2 100 Yaşım tutmadı 30,0 30,0 40,0 100 YERLEŞİM YERİ Kent 33,9 18,1 38,8 9,3 100 Kır 32,6 15,6 45,4 6,4 100 ORTALAMA 33,7 17,8 39,5 8,9 100 37

Hükümetin Dışişleri Politikasına Yönelik Değerlendirmeler 6,7 Başarılı buluyorum 34,3 % 44,6 Ne başarılı ne başarısız buluyorum Başarısız buluyorum 14,4 Fikrim yok / Cevap yok 38

Hükümetin Dışişleri Politikasına Yönelik Değerlendirmeler Toplam Başarılı Ne başarılı Başarılı Cy / Fy buluyorum ne başarısız bulmuyorum AK Parti 68,1 11,8 14,1 6,0 100 CHP 19,6 14,4 58,8 7,2 100 MHP 24,0 9,1 64,5 2,5 100 BDP 20,5 13,6 65,9 100 SP 16,7 22,2 61,1 100 Diğer 26,1 17,4 56,5 100 Protesto oy 37,3 18,6 40,7 3,4 100 Cevap yok 36,0 19,4 30,8 13,8 100 Yaşım tutmadı 26,7 23,3 50,0 100 YERLEŞİM YERİ Kent 44,7 14,5 33,8 7,1 100 Kır 44,0 13,5 38,3 4,3 100 ORTALAMA 44,6 14,4 34,3 6,7 100 39

Hükümetin Dışişleri Politikasına Yönelik Değerlendirmeler 9,2 Başarılı buluyorum 31,7 % 47,8 Ne başarılı ne başarısız buluyorum Başarılı bulmuyorum Fikrim yok / Cevap yok 11,3 40

Hükümetin Dışişleri Politikasına Yönelik Değerlendirmeler Başarılı Ne başarılı Başarılı Cy / Fy Toplam buluyorum ne başarısız bulmuyorum AK Parti 67,2 9,2 15,0 8,6 100 CHP 23,7 12,4 57,7 6,2 100 MHP 31,4 11,6 56,2 0,8 100 BDP 27,3 11,4 52,3 9,1 100 SP 33,3 27,8 38,9 100 Diğer 30,4 13,0 43,5 13,0 100 Protesto oy 47,5 6,8 35,6 10,2 100 Cevap yok 40,7 13,0 28,9 17,4 100 Yaşım tutmadı 40,0 23,3 33,3 3,3 100 YERLEŞİM YERİ Kent 48,6 11,2 31,3 8,9 100 Kır 41,8 12,1 34,8 11,3 100 ORTALAMA 47,8 11,3 31,7 9,2 100 41

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM LİDERLERİN GÖREV ONAYI 42

LİDERLERİN GÖREV ONAYI R.Tayyip Erdoğan ın Başbakanlık görevini yapış tarzını halkın yaklaşık %60 ı onaylarken %35 inin onaylamadığı belirlenmiştir. R.Tayyip Erdoğan a ait en yüksek görev onay değeri Aralık 2007 de %74 ve Aralık 2011 de %71 ile belirlenmiştir. Eylül 2012 de bu değer %59.7 ye düşmüştür. 2012 yılında R.Tayyip Erdoğan ın Başbakan olarak halk içinde desteğinin en düşük olduğu ay Eylül olarak tespit edilmiştir. Kılıçdaroğlu nun ana muhalefet liderliği görevini yapış tarzını onaylayanların oranı %22,4 olarak tespit edilmiştir. Kılıçdaroğlu nun görevini yapış tarzı 2011 Ocak ayında göreve geldiğinden bu yana en düşük seviyesine inmiştir. Son seçimde CHP ye oy verdiğini söyleyenlerin %40 ı da liderlerinin görevini yapış tarzını onaylamamaktadır. MHP lideri Devlet Bahçeli nin muhalefet liderliği görevini yapış tarzını onaylayanların oranı %25,5 olarak görülmektedir. Son seçimde MHP ye oy verdiğini söyleyenlerin %49 u da liderlerinin görevini yapış tarzını onaylamamaktadır. 43

Liderlerin Görev Onayı 4,9 Evet onaylıyorum 35,4 % 59,7 Hayır onaylamıyorum Fikrim yok / Cevap yok 44

Liderlerin Görev Onayı Evet Hayır onaylıyorum onaylamıyorum CY/FY TOPLAM AK Parti 89,1 9,4 1,5 100 CHP 16,5 78,4 5,2 100 MHP 31,4 66,1 2,5 100 BDP 15,9 72,7 11,4 100 SP 33,3 61,1 5,6 100 Diğer 47,8 34,8 17,4 100 Protesto oy 61,0 33,9 5,1 100 Cevap yok 54,2 35,2 10,7 100 Yaşım tutmadı 63,3 30,0 6,7 100 YERLEŞİM YERİ Kent 60,2 34,8 4,9 100 Kır 55,3 39,7 5,0 100 ORTALAMA 59,7 35,4 4,9 100 45

Aralık 2007 Haziran 2008 Ocak 2009 Haziran 2009 Ocak 2010 Ocak 2011 Aralık 2011 Nisan 2012 Mayıs 2012 Haziran 2012 Eylül 2012 Liderlerin Görev Onayı Evet onaylıyorum Hayır onaylamıyorum 73,7 57,1 55,0 57,5 51,4 57,9 71,1 64,2 65,0 66,4 59,7 24,7 40,4 40,0 38,1 45,4 29,2 26,9 32,0 30,6 29,1 35,4 46

Liderlerin Görev Onayı Onaylıyorum Onaylamıyorum 80 70 60 50 40 30 20 10 0 73,7 71,1 64,2 65,0 66,4 57,1 55,0 57,5 57,9 51,4 59,7 45,4 40,4 40,0 38,1 29,2 32,0 30,6 24,7 26,9 29,1 35,4 2007 2008 2009 2009 2010 2011 2011 2012 2012 2012 2012 Aralık Haziran Ocak Haziran Ocak Ocak Aralık Nisan Mayıs Haziran Eylül 47

Liderlerin Görev Onayı 71,5 6,2 % 22,4 Evet onaylıyorum Hayır onaylamıyorum Fikrim yok / Cevap yok 48

Liderlerin Görev Onayı Evet Hayır onaylıyorum onaylamıyorum Cy / Fy Toplam AK Parti 12,8 83,3 3,9 100 CHP 55,7 39,7 4,6 100 MHP 18,2 80,2 1,7 100 BDP 18,2 79,5 2,3 100 SP 5,6 88,9 5,6 100 Diğer 30,4 65,2 4,3 100 Protesto oy 11,9 76,3 11,9 100 Cevap yok 21,7 64,0 14,2 100 Yaşım tutmadı 30,0 66,7 3,3 100 YERLEŞİM YERİ Kent 22,2 71,5 6,3 100 Kır 23,4 70,9 5,7 100 ORTALAMA 22,4 71,5 6,2 100 49

Aralık 2007 Haziran 2008 Ocak 2009 Haziran 2009 Ocak 2010 Ocak 2011 Aralık 2011 Nisan 2012 Mayıs 2012 Haziran 2012 Eylül 2012 Liderlerin Görev Onayı Deniz Baykal Kemal Kılıçdaroğlu Onaylıyorum 17,3 17,5 22,3 26,5 25,3 43,4 23,1 30,9 24,1 27,2 22,4 Onaylamıyorum 78,6 78,5 73,8 70,0 72,6 49,9 73,0 65,7 70,3 67,1 71,5 50

Liderlerin Görev Onayı Onaylıyorum Onaylamıyorum 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 78,6 78,5 73,8 70,0 72,6 73,0 43,4 70,3 71,5 65,7 67,1 30,9 26,5 22,3 25,3 49,9 23,1 24,1 27,2 22,4 17,3 17,5 2007 2008 2009 2009 2010 2011 2011 2012 2012 2012 2012 Aralık Haziran Ocak Haziran Ocak Ocak Aralık Nisan Mayıs Haziran Eylül Deniz Baykal Kemal Kılıçdaroğlu 51

Liderlerin Görev Onayı 7,7 25,5 Evet onaylıyorum % Hayır onaylamıyorum Fikrim yok / Cevap yok 66,8 52

Liderlerin Görev Onayı Evet Hayır onaylıyorum onaylamıyorum CY/FY TOPLAM AK Parti 24,6 70,6 4,8 100 CHP 21,6 74,5 3,9 100 MHP 50,7 49,3 0,0 100 BDP 8,7 82,6 8,7 100 SP 15,4 84,6 0,0 100 Diğer 20,0 80,0 0,0 100 Protesto oy 21,2 60,6 18,2 100 Cevap yok 23,5 57,6 18,9 100 Yaşım tutmadı 21,4 71,4 7,1 100 YERLEŞİM YERİ Kent 26,3 66,1 7,5 100 Kır 16,4 74,5 9,1 100 ORTALAMA 25,5 66,8 7,7 100 53

Liderlerin Görev Onayı Aralık 2007 Haziran 2008 Ocak 2009 Haziran 2009 Ocak 2010 Ocak 2011 Aralık 2011 Eylül 2012 Onaylıyorum 43,7 32,4 40,5 38,1 40,5 34,2 33,0 22,5 Onaylamıyorum 48,7 57,9 50,4 55,5 56,3 60,3 63,0 66,8 54

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM SEÇMENİN OY VERME EĞİLİMİ 55

SİYASAL DURUM OY VERİLEN PARTİYE YENİDEN OY VERİP VERMEME Bugün seçim olsa, geçen seçimde oy verdiğiniz partiye mi yoksa yeni veya başka bir partiye mi oy vermeyi düşünürsünüz şeklindeki soruya halkın %63 ünün önceki seçimde oy verdiği partiye tekrar oy vereceği belirlenmiştir. Önceki seçimde oy verdiği partiye tekrar oy vereceğini söyleyenlerin en düşük olduğu partiler CHP (%58) ve MHP (%65) dir. AK Parti seçmenlerinin de %78 i tekrar kendi partisine oy vereceği anlaşılmaktadır. 2012 yılında yapılan ölçümlere göre, önceki seçimde oy verdiğim partiye tekrar oy vereceğim diyenlerin oranı kademeli olarak azalarak %71 den %63 e düşmüştür. Önümüzdeki seçimlerde yeni veya başka bir partiye oy verebileceğini söyleyenlerin oranında ise aynı süreçte yaklaşık %24 lük (4 puan) bir artış gözlenmiştir. Bu sonuç halkın 2011 seçiminde oy kullandığı partilere karşı hoşnutsuzluğunun giderek arttığı anlamına gelir. En yüksek orandaki hoşnutsuzluk ise CHP seçmenlerinde görülmektedir. PİŞMANLIK Diğer taraftan, araştırmaya katılanların %18 inin önceki seçimdeki parti tercihinden dolayı pişmanlık duyduğu belirlenmiştir. Bu değer Nisan 2012 araştırmamızda %14 idi. Pişmanlık duyma oranı açısından da CHP seçmeni %25 lik değer ile diğer partilerin seçmenlerinden daha yüksektedir. 2011 Haziran seçimlerinde inandığı ve güvendiği partiye rahatlıkla oy verdiğini söyleyenlerin oranı %69 iken, kerhen/istemeye istemeye oy verdiğini söyleyenlerin oranı ise %18 dir. CHP ve MHP seçmeninin yaklaşık üçte ikisinin gönül rahatlığı ile partilerine oy verdiği belirlenmiştir. Bu oran AK Parti de %82 dir. 56

OY VERİP VERMEME EĞİLİMİ Seçmenlerin siyasi partilere oy verip vermeme eğilimini belirlemek amacıyla sorulan soruya kesinlikle oy veririm veya oy veririm diyenlerin toplamı AK Parti için %45.6 dır. Bu değer CHP için %15.9, MHP için %19.3, BDP için %4 ve SP için %8.7 dir. Meclis te yer almadığı halde siyasi parti kurma girişimleri ile gündemde olan Mustafa Sarıgül ün TDH sı olarak adlandırılan girişime destek ise %14.4 olarak tespit edilmiştir. Sarıgül ün parti kurması halinde o partiye oy verebileceğini ifade edenlerin oranı CHP nin bu konudaki oy potansiyeline çok yakındır. Bu soruya kesinlikle oy veririm ve oy veririm diyenlere bir de emin değilim diyenler eklendiğinde potansiyel oylarına ulaşılabilir. Potansiyel oy; bir siyasi partinin alması beklenen oy oranı yerine, kendisine oy verebilecek bütün seçmenleri hiç hata yapmadan ikna ettiği durumda alabileceği en yüksek oyu ifade eder. Bu açıdan bakıldığında, AK Parti nin potansiyel oyunun %67 gibi bir orana ulaşabileceği görülmektedir. Aynı oran CHP için %36, MHP için ise yaklaşık %43 seviyelerindedir. Sarıgül ün parti kurması halinde potansiyel oyunun %35.3 olacağı görülmektedir. CHP ve Sarıgül ün partisinin yaklaşık aynı potansiyel oy oranına sahip olması dikkat çekici bir durumdur. Potansiyel oy oranı, partilerin çok yakın bir tarihte seçim yapılsa alabilecekleri en yüksek oyu gösterdiği için önemlidir. YENİ PARTİ İHTİYACI Mevcut partilerin dışında, katılımcıların oy verebileceğini düşündüğü yeni bir partiye ihtiyaç olduğunu düşünenlerin oranı %47 dir. Mevcut partilerin yeterli olduğunu ve yeni bir partiye ihtiyaç olmadığını düşünenlerin oranı da %48 civarındadır. Yeni bir parti ihtiyacı; Ak Partili seçmenler arasında %33 dür. Bu değer CHP li seçmenler arasında %62 ye ve MHP li seçmenler arasında da %50 ye çıkmaktadır. Özetle, seçmenlerin yarısı mevcut siyasi partilerden farklı yeni bir parti ihtiyacı olduğunu düşünmektedir. 57

Seçmenin Oy Verme Eğilimi 16,6 Önceki seçimde oy verdiğim partiye 20,4 % 63,0 Yeni veya başka bir partiye Fikrim yok / Cevap yok 58

Seçmenin Oy Verme Eğilimi Önceki seçimde oy verdiğim partiye Yeni veya başka bir partiye Cy / Fy Toplam AK Parti 77,5 13,9 8,6 100 CHP 58,2 29,9 11,9 100 MHP 64,5 24,8 10,7 100 BDP 79,5 11,4 9,1 100 SP 77,8 16,7 5,6 100 Diğer 47,8 52,2 0,0 100 Protesto oy 20,3 18,6 61,0 100 Cevap yok 45,8 26,5 27,7 100 Yaşım tutmadı 36,7 0,0 63,3 100 YERLEŞİM YERİ Kent 63,8 19,8 16,4 100 Kır 56,0 25,5 18,4 100 ORTALAMA 63,0 20,4 16,6 100 59

Seçmenin Oy Verme Eğilimi Türkiye Nisan 2012 Türkiye Haziran 2012 Türkiye Eylül 2012 Önceki seçimde oy verdiğim partiye 71,2 65,7 63,0 Yeni veya başka bir partiye 16,5 19,8 20,4 Fikrim yok / Cevap yok 9,7 11,3 16,6 Oy kullanmadım 2,5 1,5-60

Seçmenin Oy Verme Eğilimi 5,3 18,0 Evet % Hayır Fikrim yok / Cevap yok 76,7 61

Seçmenin Oy Verme Eğilimi Evet Hayır Cy / Fy Toplam AK Parti 16,7 81,8 1,5 100 CHP 25,3 72,7 2,1 100 MHP 19,8 79,3 0,8 100 BDP 4,5 93,2 2,3 100 SP 5,6 94,4 0,0 100 Diğer 21,7 73,9 4,3 100 Protesto oy 10,2 50,8 39,0 100 Cevap yok 20,2 75,5 4,3 100 Yaşım tutmadı 6,7 30,0 63,3 100 YERLEŞİM YERİ Kent 17,7 76,8 5,5 100 Kır 19,9 75,9 4,3 100 ORTALAMA 18,0 76,7 5,3 100 62

Seçmenin Oy Verme Eğilimi 18,0 5,9 6,1 1,3 İnandığım ve güvendiğim partiye gönül rahatlığıyla oy verdim % 68,7 Beni gerçekten temsil edecek bir parti yoktu. Ancak kerhen/istemeyerek de olsa oy verdim Ailemin ve yakınlarımın önerdiği partiye oy verdim Oy vermedim/oy kullanmadım/yaşım tutmadı 63

Seçmenin Oy Verme Eğilimi İnandığım ve güvendiğim partiye gönül rahatlığıyla oy verdim Beni gerçekten temsil edecek bir parti yoktu. Ancak kerhen / istemeyerek oy verdim Ailemin ve yakınlarımın önerdiği partiye oy verdim Oy vermedim/ yaşım tutmadı Diğer Toplam AK Parti 82,0 10,3 5,4 0,9 1,3 100 CHP 66,5 23,2 8,8 1,5 100 MHP 68,6 26,4 1,7 2,5 0,8 100 BDP 81,8 11,4 2,3 4,5 100 SP 83,3 5,6 5,6 5,6 100 Diğer 56,5 17,4 21,7 4,3 100 Protesto oy 16,9 16,9 3,4 61,0 1,7 100 Cevap yok 58,5 29,2 7,1 2,0 3,2 100 Yaşım tutmadı 16,7 10,0 0,0 73,3 100 ORTALAMA 68,7 18,0 5,9 6,1 1,3 100 64

Seçmenin Oy Verme Eğilimi İstanbul Şubat 2012 Türkiye Eylül 2012 İnandığım ve güvendiğim partiye gönül rahatlığıyla oy verdim Beni gerçekten temsil edecek bir parti yoktu. Ancak kerhen/istemeyerek oy verdim Ailemin ve yakınlarımın önerdiği partiye oy verdim 71,3 68,7 18,7 18,0 4,0 5,9 Oy vermedim / yaşım tutmadı 5,3 6,1 Diğer 0,8 1,3 65

Seçmenin Oy Verme Eğilimi Kesinlikle oy veririm 20,0 Oy veririm 25,6 Emin değilim 21,4 Oy vermem Kesinlikle oy vermem 16,3 16,6 66

Seçmenin Oy Verme Eğilimi Kesinlikle oy veririm 2,6 Oy veririm 13,3 Emin değilim 19,5 Oy vermem 38,5 Kesinlikle oy vermem 26,2 67

Seçmenin Oy Verme Eğilimi Kesinlikle oy veririm Oy veririm 1,6 2,4 Emin değilim 10,0 Oy vermem 36,9 Kesinlikle oy vermem 49,0 69

Seçmenin Oy Verme Eğilimi 4,7 Evet düşünüyorum 48,3 % 47,0 Hayır düşünmüyorum Fikrim yok / Cevap yok 72

Seçmenin Oy Verme Eğilimi Evet düşünüyorum Hayır düşünmüyorum Cy / Fy Toplam AK Parti 33,4 61,7 4,9 100 CHP 62,4 34,5 3,1 100 MHP 50,4 48,8 0,8 100 BDP 47,7 50,0 2,3 100 SP 50,0 50,0 0,0 100 Diğer 65,2 34,8 0,0 100 Protesto oy 61,0 30,5 8,5 100 Cevap yok 54,2 37,5 8,3 100 Yaşım tutmadı 70,0 30,0 0,0 100 YERLEŞİM YERİ Kent 46,8 48,6 4,6 100 Kır 48,2 46,1 5,7 100 ORTALAMA 47,0 48,3 4,7 100 73

Seçmenin Oy Verme Eğilimi Türkiye Nisan 2012 * Türkiye Haziran 2012 * Türkiye Eylül 2012 Evet, düşünüyorum 53,8 54,5 47,0 Hayır, düşünmüyorum 43,2 39,8 48,3 Fikrim yok / Cevap yok 3,0 5,7 4,7 * Bu iki araştırmada soru: Türkiye de AK Parti ye ciddi muhalefet yapacak yeni bir parti ve lidere ihtiyaç olduğunu düşünüyor musunuz? şeklinde sorulmuştur. 74

BEŞİNCİ BÖLÜM ARAŞTIRMANIN DEMOGRAFİSİ 75

Araştırmanın Demografisi Sayı Yüzde 1 Atatürkçü 345 27,1 2 Milliyetçi 237 18,6 3 İslamcı 155 12,2 4 Demokrat 103 8,1 5 Sosyal demokrat 86 6,7 6 Dini muhafazakar 79 6,2 7 Ülkücü 42 3,3 8 Kemalist 34 2,7 9 Sosyalist 25 2,0 10 Ulusalcı 21 1,6 11 Kürt milliyetçisi 12 0,9 12 Şeriatçı 9 0,7 13 Liberal 7 0,5 14 Komünist 4 0,3 15 Hiçbiri 22 1,7 16 Fikrim yok / Cevap yok 94 7,4 TOPLAM 1275 100 76

Araştırmanın Demografisi Sayı Yüzde 1 Türk 870 68,2 2 Kürt 155 12,2 3 Arap 36 2,8 4 Bulgar göçmeni 25 2,0 5 Balkan muhaciri 14 1,1 6 Laz 11 0,9 7 Çerkez 10 0,8 8 Zaza 9 0,7 9 Arnavut 9 0,7 10 Türkmen 8 0,6 11 Boşnak 6 0,5 12 Göçmen 6 0,5 13 Gürcü 5 0,4 14 Selanik göçmeni 5 0,4 15 Kafkas göçmeni 4 0,3 16 Tatar 3 0,2 17 Önemsemiyorum 3 0,2 18 Cevap yok / Fikrim yok 96 7,5 TOPLAM 1275 100 77

Araştırmanın Demografisi 18-24 15,0 25-34 22,0 48,6 % 51,4 Kadın Erkek 35-44 25,0 45-54 19,0 55+ 19,0 Cinsiyet Yaş Grupları 78

Araştırmanın Demografisi Okuryazar değil Sadece okur/yazar 0,9 1,6 İlkokul mezunu 32,8 Ortaokul mezunu 14,0 Lise mezunu 32,5 Üniversite/yüksek okul mezunu 16,9 Master / Yüksek lisans 1,3 79

Araştırmanın Demografisi İşçi Sektör çalışanı Memur Emekli Ev hanımı Serbest meslek (Avukat, muhasebeci vb) Öğrenci İşsiz Küçük ve orta ölçekli ticaret Sanayi ve büyük ölçekli ticaret Çiftçi 14,4 4,5 5,8 11,9 7,4 8,1 3,5 8,9 0,6 1,3 33,6 80

Araştırmanın Demografisi 0-500 TL 501-1000 TL 1001-1500 TL 1501-2000 TL 2001-2500 TL 2501-3000 TL 3001-3500 TL 3501-4000 TL 4001 TL ve üstü Cevap vermedi / bilmiyor 2,7 7,0 5,3 1,5 1,5 4,7 10,4 15,4 21,2 30,3 81

TEŞEKKÜR EDERİZ 82