HIRVATİSTAN ÜLKE ETÜDÜ

ISTANBUL TICA RET ODASI YAYIN NO : 1998-37 HIRVATİSTAN ÜLKE ETÜDÜ Hazırlayanlar; Derya BERTRÁN ROCA Volkan AYDOS

Bu eserin tüm telif hal<ları İstanbul Ticaret Odası'na (İTO) aittir. İTO'nun ve yazarının ismi kaydedilmeli koşuluyla yayından alıntı yapmak mümkündür. Ancak, İTO'nun yazılı izni olmadan yayının tamamı veya bir bölümü, kopyalanamaz, çoğaltılamaz, ticari amaçlarla kullanılamaz. MAYIS 1998 İstanbul ISBN-975-512-217-0 edinilebilir. İTO yayınları için ayrıntılı bilgi İTO Ticari Dokümantasyon Şubesi'nden Tel.: (0212) 511 41 50-225/303 Fax: (0212) 513 88 27-520 10 27 Kapak Tasarımı ve Baskı: MEGA AJANS REKLAMCILIK MATBAACILIK FUAR HİZM. LTD. ŞTİ. Tel.: (0212) 519 47 79 Fax: (0212) 517 80 50

ÖNSÖZ Odamız 1984 yılından beri ihracatçılarımızın uluslararası pazarlara ait bilgi gereksinmelerini karşılamak amacıyla hedef ülkede saha araştırmaları da yaparak Ülke Etüdleri hazırlamaktadır. Bu kez eski Yugoslav Cumhuriyetleri ile aitma eğiliminde olan ticari iişkilerimizin daha sağlıklı, istikıarlı ve tatminkar bir düzeyde yümtülmesine katkıda bulunmak üzere Hırvatistan Ülke Etüdü haznlanmıştır. Yugoslavya'nm dağılmasıyla 1991 yüında bağımsızlığını ilan eden ve daha sonraki yıllarda önemli siyasal ve ekonomik değişikliklere sahne olan Hıı-vatistan gerek ekonomik durumunun uygunluğu, gerekse ülkemize ve Avıııpa'da pek çok önemli merkeze yakın coğrafi konumuyla ülkemiz için önemli bir hedef pazar oluşturmaktadır. Bu çalışmada Hırvatistan'ın toplumsal ve siyasal yapı su ekonomisi, dış ticareti, iç piyasası, gümmk ve vergi mevzuatı gibi işadamları için gerekli olabilecek yasal düzenlemeleri ve Türkiye ile ticari ilişkileri ele alınmış olup ayrıca çeşitli ihıaç üılinlerimiz itibariyle piyasa şartlarına ve ülkeyi ziyaret edecekler için faydalı bilgi ve adreslere yer verilmiştir. Hıı-vatistan ile ülkemiz arasındaki ticari ilişkilerin gelişmesine katkıda bulunacağına inandığımız bu çalışmanın üyelerimize, ihracatçılarımıza ve diğer ilgililere faydalı olmasını diler, araştırmayı gerçekleştiren Odamız ekibine ve metni baskıya hazırlayan Oya Uçar'a teşekkür ederim. Prof. Dr. İsmail Özaslan Genel Sekreter

BİRİNCİ BÖLÜM ÜLKE HAKKINDA GENEL BİLGİLER L COĞRAFİ VE DEMOGRAFİK YAPI 3 1.1. COĞRAFYA VE İKLİM 3 1.2. NÜFUS VE DEMOGRAFİK YAPI 5 1.3. SİYASAL TARİH 7 1.4. SİYASAL YAPI 10 2. EKONOMİK YAPI 14 2.1. GENEL EKONOMİK DURUM.. 14 2.1.1. GENEL EKONOMİ 14 2.2. BAŞLICA SEKTÖRLER 25 2.2.1. İMALAT SANA Yİ..., 25 2.2.2. TARIM, ORMANCILIK VE BALIKÇILIK 28 2.2.3. TURİZM 32 2.2.4. ULAŞIM VE İLETİŞİM 35 2.2.5. İNŞAAT 38 2.2.6. ENERJİ VE MADENCİLİK 39 3. DIŞ TİCARET 41 3.1. GENEL OLARAK DIŞ TİCARET 41 3.2. İHRACAT 44 3.2. İTHALAT... 48 3.4. TÜRKİYE ÎLE EKONOMİK VE TİCARİ İLİŞKİLERİ... 54 3.4.1. AVRUPA BİRLİĞİ ÇERÇEVESİNDE HIRVATİSTAN ÎLE İLİŞKİLER 58 3.4.2. TÜRKİYE İLE HIRVATİSTAN ARASINDAKİ ANLAŞMA VE PROTOKOLLER 59 3.5. DIŞ EKONOMİK BAĞLANTILAR VE POLİTİKALAR. 60 3.6. ÜLKENİN ÜYESİ OLDUĞU EKONOMİK ORGANİZASYONLAR 61

İKİNCİ BÖLÜM PİYASAYA İLİŞKİN BİLGİLER 4. PİYASANIN YAPISI 63 4.1. PİYASA HAKKİNDA GENEL BİLGİLER 63 4.2. TÜKETİCİNİN YAPISI 66 5. PİYASAYA GİRİŞ... 67 5.1. DAĞITIM KANALLARI 67 5.2. TÜRK İHRAÇ MALLARI İTİBARİYLE DURUM 67 5.3. PİYASAYA KOLAY GİRİŞ YOLLARI VE ÖNERİLER 69 6. MEVZUAT VE UYGULAMALAR 71 6.1. İTHALAT VE İHRACAT MEVZUATI 71 6.2. GÜMRÜK MEVZUATI 72 6.2.1. GÜMRÜK MUAFİYETLERİ 74 6.3. KAMBİYO MEVZUATI 75 6.4. YABANCI SERMAYE 76 6.5. YATIRIMLARIN TEŞVİKİ 79 6.6. SERBEST BÖLGELER 80 6.7. VERGİ SİSTEMİ 82 6.7.1. KÂR VERGİSİ 82 6.7.2. GELİR VERGİSİ 83 6.7.3. ÖZEL VERGİ 84 6.7.4. KATMA DEĞER VERGİSİ 85 6.7.5. GAYRİMENKUL SATIŞ VERGİSİ 85 6.7.6. ŞANS OYUNLARI VERGİSİ 86 6.7.7. YASAL OTORİTELERCE UYGULANAN ÇEŞİTLİ VERGİLER 87 6.8. ÇİFTE VERGİLENDİRMEYİ ÖNLEME ANLAŞMALARI»7 6.9. TÜKETİCİNİN KORUNMASI, MARKA, PATENT VE ÜRÜN SORUMLULUĞU»9 6.9.1. TÜKETİCİNİN KORUNMASI. 89

6.9.2. ÜRÜN STANDARTLARI 89 6.9.3. FİKRİ MÜLKİYET HAKLARİ 90 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM İŞADAMLARI İÇİN YARARLI BİLGİLER 7. ÜLKE YE GİDİŞ 93 7.1. NASIL GİDİLİR? 93 7.2. NE ZAMAN GİDİLİR? 93 7.3. PASAPORT VE VİZE İŞLEMLERİ 94 8. GÜNLÜK YAŞAM 94 8.1.YEREL ULAŞIM 94 8.2. İŞ SAATLERİ VE TATİLLER 95 8.3. HABERLEŞME 96 8.4. OTEL VE LOKANTA REHBERİ 97 8.5. ÖNEMLİ TELEFONLAR 99 8.6. ALIŞVERİŞ MERKEZLERİ 99 8.7. DİĞER YARARLI BİLGİLER 100 9. YARARLI ADRESLER loi 9.1. TÜRKİYE TEMSİLCİLİĞİ 102 9.2. RESMİ DAİRELER VE KURUMLAR 102 9.3. TİCARETİ GELİŞTİRME KURULUŞLARI 105 9.4. FİNANS KURULUŞLARI 106 9.5. TİCARET FUARLARI 107 9.6. GÖZETİM, REKLAM VE PİYASA ARAŞTIRMA KURULUŞLARI 9.7. YAYIN ORGANLARI "O EKLER EK. 1 : GÖRÜŞÜLEN KURULUŞLAR 112 EK. 2 : ÖNEMLİ YÖNETMELİKLER 114 KAYNAKLAR

TABLOLAR LİSTESİ Saj-fa No: TABLO -1 BAŞLICA ŞEHİRLERDE NÜFUS DAĞILIMI... 5 TABLO -2 NÜFUSUN ETNİK DAĞILIMI 6 TABLO -3 TEMSİLCİLER MECLİSİ 12 TABLO -4 BAŞLICA EKONOMİK GÖSTERGELER 14 TABLO -5 BÜTÇE DENGESİ 17 TABLO -6 DÖVİZ KURU 18 TABLO -7 YILLIK ENFLASYON ORTALAMALARI 19 TABLO -8 İŞGÜCÜ 20 TABLO -9 ÜCRETLER 21 TABLO -10 BAŞLICA İMALAT SANAYİ ÜRÜNLERİ ÜRETİMİ 27 TABLO -11 BAŞLICA TARIM ÜRÜNLERİ ÜRETİMİ. 29 TABLO -12 CANLI HAYVAN MİKTARI 30 TABLO -13 AVLANAN BALIK MİKTARI 32 TABLO -14 YABANCI TURİSTLERİN DAĞILIMI 34 TABLO -15 YAPILMASI PLANLANAN OTOYOL PROJELERİ 35 TABLO -16 HIRVATİSTAN İNŞAAT FAALİYETLERİ 38 TABLO -17 BAŞLICA MADEN ÜRETİMİ 39 TABLO -18 HIRVATİSTAN BAŞLICA ENERJİ ÜRETİMİ 40

TABLO -19 HIRVATİSTAN DIŞ TİCARET DEĞERLERİ 41 TABLO -20 ÜLKE GRUPLARI İTİBARİYLE DIŞ TİCARET... 43 TABLO -21 BAŞLICA İHRACAT YAPTIĞI ÜLKELER 44 TABLO -22 (SITC) SINIFLANDIRILMASINA GÖRE İHRACAT 46 TABLO -23 BAŞLICA MAL GRUPLARI İTİBARİYLE İHRACAT 47 TABLO -24 MAL GRUPLARİNA GÖRE İHRACAT 48 TABLO -25 BAŞLİCA İTHALAT YAPTIĞI ÜLKELER 49 TABLO -26 BAŞLİCA MAL GRUPLARI İTİBARİYLE İTHALAT 51 TABLO -27 MAL GRUPLARİNA GÖRE İTHALAT 52 TABLO -28 (SITC) SINIFLANDIRILMASINA GÖRE İTHALAT 53 TABLO -29 TÜRKİYE - HIRVATİSTAN DİŞ TİCARET DEĞERLERİ 54 TABLO -30 ÜRÜNLER İTİBARİYLE TÜRKİYE'NİN HIRVATİSTAN'A İHRACATI 56 TABLO -31 ÜRÜNLER İTİBARİYLE TÜRKİYE'NİN HIRVATİSTAN'DAN İTHALATI 57 TABLO -32 HIRVATİSTAN EKONOMİSİNDEKİ BAŞLICA YABANCI SERMAYE YATIRIMLARI 78

AMAÇ VE YÖNTEM Bu pazar araştırmasının amacı ihracatımız açısından yeni ve önemli bir potansiyel arzeden eski Yugoslav Cumhuriyetleri'nden Hırvatistan'ı çeşitli yönleriyle ihracatçılarımıza tanıtmak ve fmnalanmızm Hırvatistan pazarı hakkında daha geniş bilgi edinmelerine yardımcı olmaktır. Araştırma, masabaşı ve saha araştıitnaları olmak üzere iki aşamada gerçekleştirilmiştir. Masabaşı araştırmaları sırasında Hırvatistan ile ilgili çeşitli güncel bilgi ve dokümanlar derlenerek araştırmanın ana hatları ortaya çıkarılmıştır. İkinci aşamada ise Hıı-vatistan'a gidilerek başkent Zagreb'te saha araştınnaları gerçekleştirilmiştir. Saha çalışmaları esnasında Bakanlıklar, Kamu Kuruluşları, Mesleki Kumluşlar, Ticaret Odası ve çeşitli sektörlerden ihracatçı ve toptancılarla görüşülmüş ve piyasaya iişkin çalışmalar yapılmıştır. Son olarak masabaşı ve saha araştırması olmak üzere iki aşamada gerçekleştirilen çalışmalar sonucunda elde edilen bilgiler derlenerek kitap haline getirilmiştir.

I. BOLUM ÜLKE HAKKINDA GENEL BİLGİLER

1. COĞRAFİ, SİYASİ VE DEMOGRAFİK YAPISI 1.1. COĞRAFYA VE İKLİM Eski Yugoslavya'yı oluşturan cumhuriyetlerden birisi olan Hırvatistan, Adriyatik Denizi kıyısında, Slovenya, Macaristan, Bosna Hersek, Sırbistan ve Karadağ ile çevıili bir güneydoğu Avrupa ülkesidir. Toplam yüzölçümü 56.610 knr ile Avıupa'nm 25'inci büyük ülkesi konumunda olan Hırvatistan, fiziksel coğrafya bakımından üç ayrı bölgeye ayrılır. Ülke topraklarının yaklaşık % 3 Tini kapsayan batı bölgesi, Adriyatik Denizi boyunca -ülkenin kuzeydeki en uç noktası olan tstrian yarımadasından, güneydeki en uç noktası olan Dubrovnik'e kadar- uzanan 1778 km. uzunluğundaki sahil şeridi ve kıta sahanlığına yayılmış irili ufaklı 1185 adadan oluşmaktadır. Oldukça engebeh olan bölgenin en önemli coğrafi özelliği denize paralel uzanan 1.500 m. yüksekliğindeki Dinar Alpleri'dir. Ayrıca, ülkede bulunan yedi ulusal parktan dördünün burada olması bölge turizmine büyük katkı sağlamaktadır. Sırbistan ile doğu sımrını oluşturan Tuna, Bosna Hersek ile güney sınırını oluşturan Sava ve Macaristan ile kuzey sınırını oluşturan Drava ırmakları arasında kalan bölge ülkenin ekonomik açıdan en gelişmiş bölümüdür. Tarım ve hayvancılık için son derece verimli topraklara sahip olan sözkonusu bölge aynı zamanda ülke nüfusunun büyük bir kısmını (% 65'ini) barındıran sanayileşmiş şehirleri içermektedir. Ayrıca ülkenin bu bölümü, AvrupaVı Yakın Doğu'ya bağlayan ticaret yollarının merkezinde olması nedeniyle stıatejik bir konuma da sahiptir.

Komşu ülkelerle smır oluşturan Sava (562 km.), Drava (505 km.) ve Tuna (188 km.) nehirleri ile verimli topraklan çevıesinde yeralan bitki örtüsü bölgenin önemli coğrafi özellikleri olarak gösterilebilir. Üçüncü ve son bölge, ülkenin ticari açıdan büyük önem arzeden sanayileşmiş şehirlerini içeren kuzeydoğu bölgesini Adriyatik Sahili'ne ve dolayısıyla Akdeniz'e bağlamaktadır. Ülkenin merkezinde yer alan oımanlarla kaplı bu bölge, ticaretin ana unsurlarından birisinin ulaştnma ve taşımacılık olduğu düşünüldüğünde, ülkenin iç kısımlarının denize açılan tek çıkış noktası olması itibariyle büyük önem taşımaktadır. Genel olarak ülke topraklarının % 37. Tini ormanlar, % 23.2'sini ekilebilir araziler, % 19.3'ünü çayır ve otlaklar ve % 20.4'ünü diğer alanlar oluşturmaktadır. İklim coğrafyaya bağlı olarak çeşitlilik göstermektedir. Ülkenin Adriyatik kıyı şeridini ve adaları içeren batı bölgesinde tipik Akdeniz iklimi (yazlar sıcak, kışlar ılık ve yağışlı) hüküm sürerken kuzey ve kuzeydoğudaki iç kısımlarda karasal iklim (yazlar sıcak, kışlar sert) yaşanmaktadır. BITKI ORTUSU Diğer %20.4" Ormanlar %37.1 Çayır ve Otlaklar %19.3 Ekilebilir Araziler %23.2 Kaynak : CIA World Facthook Page on Croatia

1.2. NÜFUS VE DEMOGRAFİK YAPI Eski Yugoslavya'nın toplam nüfusunun % 19.7'sini oluşturan Hn*vatistan'da, son olarak 1991 yılında yapılan nüfus sayımına göre 4.7 milyon olarak açıklanan ülke nüfusunun, 1997 yılı itibariyle 4.5 milyon olduğu tahmin edilmektedir. Ülke, km^ başına düşen 85 kişi ile Avrupa'nın en tenha bölgelerinden birisidir. Toplam nüfusun % 57. Tinin şehirlerde % 42.9'unun ise köylerde yaşadığı ülkenin en kalabalık şehri başkent Zagreb'tir. Nüfus sanayileşmiş şehirlerin yer aldığı kuzeybatı kesiminde yoğunlaşmıştır. TABLO-l BAŞLICA ŞEHİRLERDE NÜFUS DAĞILIMI (1991 nüfus sayımı resmi verilerine göre) Şehirler Nüfus Zagreb 706.770 Split 189.388 Rijelia 167.964 Osi j ele 104.761 Zadar 76.343 Pula 62.378 Karlovac 59.999 Slavonski Brod. 55.683 Dubrovnik 49.728 Sisak 45.792 Kaynak: The FMmpa World Year Book. 997

Balkanlar ve Orta Avıııpa'nın temel özelliği olan zengin etnik yapı Hn*vatistan'da da göze çaıpmaktadır. Bununla birlikte, eski Yugoslavya'yı oluşturan diğer beş ülke ile kıyaslandığında, Slovenya'dan sonra, etnik açıdan en üniter yapıya sahiptir. Toplam nüfusun % 21.9'unu oluşturan etnik azınlıklar içerisinde en büyük pay % 12.2 ile Sırplara aittir. TABLO-2 NÜFUSUN ETNİK DAĞILIMI (1991 nüfus sayımı resmi verilerine göre) Nüfus (%) Hırvatlar 3.736.000 78.1 Sırplar 583.000 12.2 Bosnalılar 43.000 0.9 Macarlar 24.000 0.5 a Slovenler 24.000 0.5 Diğer 373.000 7.8 Kaynak: CIA World Facthook Page on Croatia Ülkede ayrıca Amavutlar, Çekler, Karadağlılar, Makedonyalılar, Almanlar, Romenler, Slovaklar ve Ukraynalılardan oluşan küçük topluluklar da yaşamaktadn*. Ülke nüfusunun cinsiyete göre dağılımına bakıldığında kadın nüfusun (toplam nüfusun % 5L54'ü) erkek nüfusa (toplam nüfusun % 48.46'sı) oranla daha fazla olduğu göze çarpmaktadır. Ülke nüfusunun yaş gmplarına göre dağıhmma bakıldığında ise, 30 yaş altındaki nüfusun % 40.1 pay ile önemli bir yer teşkil ettiği görülür. Bu oran Hıı-vatistan'm genç bir nüfusa sahip olduğunu göstermektedir.

Hıı*vatistan'ın resmi dili Hırvatça olup, ülkede ayrıca Sııpca da yaygın olarak kullanılmaktadır. Ticari işlemlerde ise İngilizce ve Almanca tercih edilen dillerdir. Nüfusun etnik yapısının çeşitlilik göstermesi sonucunda dinlerde de çeşitlilik göze çaıpmaktadır. Nüfusun % 76.5'i Katolik, % 1 l.ri Ortodoks, % 1.2'si Müslüman ve % 11.2'si diğer dinlerden oluşmaktadır. 1.3. SİYASAL TARÎH En eski Avmpa uluslarından biri olan Hırvatistan, Roma împaratoıiuğu'nun temelleri üzerine kumlmuştur. 7. ve 9. yüzyıllar arasında örgütlenen Hırvat prensliklerini 925 yılında birleştirerek Hırvat Krallığını kuran Kral Tomislav, aynı zamanda ülkenin bugünkü sımrlarmı da oluştumuştur. Zamanın koşullarına göre parlamenter olarak değerlendirilebilecek bu kıallık ''Sabor' adı verilen bir meclis tarafından yönetilmiştir. Hıı*vatistan Sabor'u 1102 yılında Macar Feodal Lordları ile imzaladığı bir pakt uyarınca Macar Aıpad yönetimi altına girmiş, aynı zamanda Macar Kıallarını Hırvat Kıalı olarak kabul etmiştir. 15. ve 16. yüzyıllarda Osmanlı Imparatoıiuğu'nun genişleme çabalarından etkilenen Hıı-vatistan ve Macaristan, 1526 Mohaç Savaşı'nm ardından Habsburg Hanedanlığı'nm yönetimine geçmiştir. Hıı-vatistan, 1867 yılında Avustuıya-Macaristan İmparatorluğu'nun kurulmasıyla da bu İmparatorluğun Macar kesiminin etkisi altına girmiştir.

Hıı-vatlar, Avustuıya-Macaristan împaratorluğu'nun yıkıldığı 1918 yılına kadar, diğer uluslarla konfederal bir birliktelik içinde hareket etmiş ve Sabor varlığım ve özerk yasama yetkisini büyük ölçüde korumuştur. I. Dünya Savaşı ile yıkılan Avusturya-Macaristan Împaratorluğu'nun ardından Hırvatistan, Slovenya ile birlikte Sırp Krallığı'nm bir parçası haline gelmiş, 1929 yılında ise, yönetimin bu üç ulus arasında eşit olarak paylaştırıldığı Yugoslavya adı altında yeni bir devlet kumlmuştur. Aneak bu yeni devletin üniter yapısı ve Sırpların merkezi monarşi kurulması yönündeki istekleri, federal bir cumhuriyet için çaba gösteren diğer gmpların tepkisine yol açmış ve bölgede yıllar bo>ıı sürecek etnik huzursuzluğun temelleri atılmıştır. Supların bu isteklerinde ısrarcı olmaları, başlarda federasyon istemiyle ortaya çıkan Hırvat Bağımsızlık Hareketi'ni, 1930 yılında kumlan aşırı milliyetçi Ustasa Partisi'nin önderliğinde, tam bağımsızlık hedefine yöneltmiştir. II. Dünya Savaşı sırasında işgal edilerek parçalanan Yugoslavya'da, Almanların etkisi ile Sırplar, Yahudiler ve diğer etnik gmplar üzerinde bir baskı rejimi oluşturan bağımsız Hırvatistan Devleti kurulmuştur. Ustasa Partisi'nin Nazilerle yaptığı işbirliği sonucunda ortaya çıkan bu faşist rejimin halkın desteğinden yoksun olması, savaşın sona ennesi ile birlikte Almanya'ya karşı savaşan Partizanların lideri Tito'nun Yugoslavya Federal Cumhuriyeti'nin başına geçmesine neden olmuş, aynı zamanda Hırvat Ustasa Partisi'nin de sonunu hazırlamıştır. Hırvatistan'da 1943 yılında iş başına gelen "Milli Kuıtuluş İçin Antifaşist Konsey'' ise ülkeyi, Tito önderliğinde kurulan Yugoslavya Federasyonu ile birleştirmeye götüren son basamak olarak görülmektedir.

II. Dünya Savaşı snasmdaki direniş hareketlerinin, komünist güçlerin oluşturduğu Partizanlar tarafmdan yürütülmesi ve savaş sonrasmda Yunanistan dışmdaki diğer Balkan ülkeleri gibi Yugoslavya'nm da Sovyetler Birliği etkisi altmda kalması, sosyalist bir yapının benimsenmesine yol açmıştır. 1948 yılında, Yugoslavya'nın Sovyet Bloku'ndan çekilmesi, ekonomide liberalizasyonu, tarımda bireyselleşme faaliyetlerini ve demokratik bazı hakların tanınmasını mümkün kılmış ve milliyetçi gömşler daha serbest bir şekilde dile getirilmeye başlanmıştır. 1980 yılında, Tito'nun ölümü ile birlikte ülkede çoğunluğu oluşturan Suplar, anayasanın yeniden düzenlenmesi ve Merkeziyetçi Yugoslavya veya Büyük Sırbistan'ın oluşturalması amacıyla baskılara başlamışlardır. Yugoslavya'nın dağılma sürecini hızlandıran bütün bu gelişmeler, 1990 yılında yapılan çok partili seçimleri Hıı*vat Demokratik Birliği lideri General Franjo Tudjman'ın kazanması ve Hırvatistan Parlemantosu'nun yeni bir anayasayı kabul ederek bağımsızlığını ilan etmesi ile sonuçlanmıştır. Supların bağımsızlığa tepkisi, kontrolündeki Yugoslav Milli Ordusu'nun Hırvatistan'a savaş açması şeklinde gerçekleşmiştir. 1992 yılının başında Birleşmiş Milletler tarafından ateşkes sağlandığında ülkenin üçte biri Sırp kontrolü altında iken daha sonra yapılan iki askeri operasyon sayesinde bu topraklar geri alınmıştır. 1992 ve 1993 yılları arasında Bosna-Hersek'e karşı çelişkili bir politika izleyen Hırvatistan, bu ülke ile çatışmaların başlamasına yol açmıştır. 1995 yılında Sırbistan, Bosna-Hersek ve Hırvatistan'ın katılımıyla yapılan Dayton Barış Antlaşması ile birlikte bölgede barış sağlanmıştır. Hıı-vatistan 1992 yıhnda Birleşmiş Milletler'e, 1997 yılında ise Avrupa Konseyi üyeliğine kabul edilmiştir.

1.4. SIYASAL YAPı Resmi Adı Hırvatistan Cumhuriyeti Yönetim Şekli : Parlamenter Cuınlıuriyet Parlamento : Üyeleri dört yılda bir seçilen ikili parlamenter sistem; 1. Temsilciler Meclisi 2. Vilayetler Meclisi Son Seçim Tarihi : Ekim 1995 (Temsilciler Meclisi) Nisan 1997 (Vilayetler Meclisi) Haziran 1997 (Devlet Başkanı) Gelecek Seçim : Ekim 1999 (Temsilciler Meclisi) Nisan 2001 (Vilayetler Meclisi) Haziran 2002 (Devlet Başkanı) Devlet Başkanı : Franjo Tudjman Devlet Yönetimi Başbakan : Devlet Başkanı tarafından, Parlemento'nun onayı ile, atanan Başbakan ve Bakanlar Kurulu : Zlatko Matesa

Halen yüılirlükte olan Anayasa, ülkede bağımsızlığın ilan edilmesiyle, 22 Aıalık 1990 tarihinde kabul edilmiş ve 1992 yılında yeniden düzenlenerek bugünkü şeklini almıştır. Hırvat Anayasası, yasama, yürütme ve yargı kuvvetlerinin birbirlerinden ayrı olarak işlemesi (kuvvetler ayrılığı ilkesi) prensibine dayanmaktadır. Sabor adı verilen parlamento, alt düzeyde "Temsilciler Meclisi", üst düzeyde ise "Vilayetler Meclisi" bölümlerinden oluşmaktadır. Meclis üyeleri, dört yıl için -üst meclisin devlet başkanı tarafından atanan beş üyesi dışında- seçimle işbaşına gelirler. Etnik azınlıkların da yedi koltuk ile görev yaptığı ve ülkedeki bütün kesimlerin demokratik bir ortamda seslerinin duyurulmasını amaçlayan Temsilciler Meclisi'nin başlıca görevleri arasında anayasal düzenlemeleri yapmak, kanun koymak, ülke bütçesini belirlemek, savaş ve barışa karar vermek ve hükümet işlerini denetlemek gelmektedir. Son olarak Ekim 1995 tarihinde yapılan seçimlerde Devlet Başkanı Tudjman'm lideri olduğu Hırvat Demokıatik Birliği toplam 127 koltuğun 75'ini alarak bu mechsteki güçlü konumunu korumuştur.

12a TAB*LO-3 TEMSİLCİLER MECLİSİ (Ekim 1995 seçim sonuçlarına göre) Partiler Koltuk Hırvat Demokratik Birliği 75 Sosyal Liberal Parti 12 a Sosyal Demokratik Parti 10 Hırvat Köylü Partisi 10 Diğer 20 Toplam,27 Kaynak: Economic Intelligence Unit, Croatia 97-98 ' Vilayetler Meclisi ise alt meclisin danışmanlığmı üstlenmiş bir konumdadn*. En büyük görevi kanun tasarıları hazırlamak olan bu üst kurul, Temsilciler Meclisi tarafmdan yapılan bir kanunun yeniden gözden geçirilmesini talep edebilir. Ülkeyi oluşturan her vilayetten gizli ya da açık oyla seçilen üç vekil Vilayetler Meclisi'nin üyelerini oluşturur.

Ülkenin yümtme organı. Devlet Başkanı, Başbakan ve Bakanlar Kumlu'ndan oluşur. Başbakan, Devlet Başkanı tarafından atanır. Bakanlar Kumlu'nun görev dağılımı ise Başbakan tarafından yapılır. Ülke yönetiminin her ne kadar yasama ve yürütme organlarına eşit olarak dağıtıldığı gömlse de, çoğu kritik kararda Devlet Başkanlığı'nın himayesindeki çeşitli kummlarm (Savunma ve Ulusal Güvenlik Konseyi gibi) rol oynaması, Devlet Başkam'nm ülke yönetimindeki etkinliğini aittıran "bir unsur olarak göze çarpmaktadır. Hıı*vatistan'da yargı kuvveti bağımsız mahkemeler tarafından kullanılmaktadır. Ülke çapında yer alan belediye, vilayet, ticari, askeri ve hukukun belirli alanlarını kapsayan idari mahkemelerin üzerinde Yargıtay yer almaktadır.

2. EKONOMİK YAPI 2.1. GENEL EKONOMİK DURUM 2.1.1. GENEL EKONOMİ TABLO-4 BAŞLICA EKONOMİK GÖSTERGELER 1993 1994 1995 1996 1997 GSYİH (Milyar $) 11.7 14.2 18.1 19.1 18.5' Reel GSYİH Artış Oranı (%) -0.9 0.6 1.8 ' 4.3 5.3' Enflasyon* 1.149.3-3.0 3.7 3.4 3.8 Kişi Başına Düşen Milli Gelir* 2.342 3.139 4.029 4.392 4.267 Nüfus (Milyon) 4.64 4.65 4.67 4.49 4.5' Cari Hesaplar (Milyon $) 104 103-1.712-1.452-1.600' İşsizlik 14.8 14.5 14.5 16.4 - İhracat FOB (Milyon $) 3.904 4.260 4.633 4.512 4.500' İthalat CİF (Milyon $) 4.666 5.229 7.510 7.788 8.700' Toplam Dış Borç (Milyon $ - Aralık) 2.523" 2.995' 3.662' 4.847 6.000' Döviz Rezervleri (Milyon $ - Aralık) 617 1.410 2.036 2.440 2.650' Döviz Kuru Yıllık Ortalama HRK/$* 3.5774 5.9953 5.2300 5.4338 6.1571 ^EIU Tahmini ' Bu rakamlar Jfın'atistan 'm Yıtgoslmya'dan devraldığı borçları içermemektedir. KzynaV.'.EconomistIntelligence Umt. r'quarter 1998 ^Croatian National Bank, Bulletin April 998

Eski sosyalist blok ekonomilerinin birçoğunda olduğu gibi eski Yugoslavya'yı oluşturan 6 cumhuriyetten biri olan Hırvatistan ekonomisinde de bir dönüşüm süreci yaşanmaktadır. Üretimi aıttıımaya yönelik ekonomik yapılanma çabalarının sonuç vermesi büyük ölçüde özelleştirmenin başarısına bağlıdır. Hırvatistan, bağımsızlık sonrasında ciddi ekonomik ve mali sorunlarla karşılaşmıştır. 1990'da Yugoslavya dağılmadan önce yaklaşık 6.700 Dolar olan kişi başına düşen milli gelirde savaşın olumsuz etkileri sebebiyle % 60'lara varan bir oranda düşüş yaşanmıştır. Ekonomik dönüşümün ve savaşın maliyeti enflasyonunda yükselmesine yol açmıştır. Ancak, yeni hükümetin Ekim 1993 tarihinde uygulamaya koyduğu istikrar programı enflasyonun kontrol altına alınmasında ve döviz kumnun istikrara kavuşmasında oldukça başarılı olmuştur. Enflasyon 1996 yılında % 3.4, 1997'de % 3.8 olarak gerçekleşmiştir. Bu oranın 1998'de % 6'lara çıkması ve 1999'da % 4'lere inmesi beklenmektedir. İki yıl gibi kısa bir sürede Hıı-vatistan kendini ekonomik darboğazdan kurtarmış ve Orta Avrupa'da en iyi yatırım ortamına sahip ülkelerden biri dummuna gelmiştir. Ekonomik reform sadece bir anti-enflasyon mücadelesinden ibaret değildir; aynı zamanda, uzun dönemde Hıı-vat ekonomisinin yeniden yapılanması amacını da gütmektedir. istihdam politikasının Batı Avı-upa ülkeleriyle uyumlaştırılması gündemdedir. Bu kapsamda istihdam ilişkileri ve sosyal güvenlikle ilgili bir dizi yeni yasanın kısa sürede yürürlüğe girmesi beklenmektedir.

Ancak, alman önlemlere rağmen Hırvatistan'da işsizlik oranı yüksektir. 1994 ve 1995 yıllarında % 14.5 olarak gerçekleşen işsizlik, 1996 yılında % 16.4'e yükselmiştir. Fakat buna rağmen ülkedeki işgücü, diğer Doğu ve Orta Avıııpa ülkelerine nazaran daha pahalıdır. Bunun başlıca sebebi işverenlerin, devlete, kendi çalışanları için ödemek zorunda oldukları yüksek primlerdir. Hırvatistan'da 1993 yılında yaşanan GSYÎH'daki negatif büyüme ve 1994 ile 1995 yıllarındaki düşük orandaki büyümenin ardından 1996'da büyüme oranı artmaya başlamış ve % 4.3 olarak kaydedilmiştir. 1997'de devam eden bu artışın 1998 yılında % 4.2 ve 1999'da % 4.3 olması beklenmektedir. Bütçe Toplam GSYİH'nin yaklaşık % 2.5 oranında (2.83 milyar Kuna) olduğu tahmin edilen 1997 yılı bütçe açığının devlet giderlerinin azaltılması ile düşürülmesi planlanmaktadır. Uygulanan sıkı para politikaları ile Avrupa Para Birliği'ne (EMU) geçişin kolaylaştıniması amaçlanmaktadır. 1996 yılında GSYÎH'nin % 30.3'ü oranında gerçekleşen devlet gelirlerinin 1997'de % 29.1'e düşeceği tahmin edilmektedir. 1997'nin ilk üç çeyreğinde gelir nominal olarak % 3.2 artmış, gider ise GSYİH'nin % 30.3'ü oranında gerçekleşmiştir. 1997'de azalması beklenen giderin 1996'nın ilk üç ayma oranla nominal olarak % 9.2 arttığı gözlenmektedir. 1997'nin ilk üç ayı için devlet açığı tahmin edilen GSYİH'nin % 1.2'si olarak gerçekleşmiştir.

Milyon HRK T A B L O - 5 BÜTÇE DENGESİ 1996 Gerçekleşen 1997 Planlanan 1997 1-IX Gerçekleşen ( % ) TOPLAM GELİR 31.368 32.955 24.258 73.6 Vergi Gelirleri 28.530 29.609 22.564 76.2 Vergi Dışı Gelirler 1.714 1.925 1.418 73.6 Sermaye Gelirleri 1.123 1.421 277 19.5 TOPLAM GİDER 31.502 35.792 25.594 71.5 Cari Giderler 25.930 29.383 21.971 74.8 Sermaye Giderleri 5.043 4.472 3.153 70.5 Krediler 529 1.937 470 24.3 TOPLAM BÜTÇE AÇIĞI / FAZLASI -134-2.837-1.335 47.1 Yurtdışı Finansman 804 5.113 2.653 51.9 Yurtiçi Finansman -670-2.276-1.317 57.9 Kavnak : Croatian Iın-estment Promotion Agency, Croatia - Economic Outlook 1998 Ekstra bütçe fonlarının yüksek olması dikkati çeken diğer bir noktadır. 1997 yılı bütçesi için sözkonusu fonların payı GSYİH'nin % 20'si olarak hesaplanmıştır.

Para Bağımsızlığın ilan edilmesiyle yüıliıiüğe koyulan Hırvat Dinarı, 30 Mayıs 1994 yılı itibariyle ülkenin bugünkü resmi para birimi olan "Kuna"ya (kn veya HRK) çevıilmiştir. 1 Hırvat Kuna'sı 100 Lipa'ya (İp) eşittir. Piyasada 1, 5, 10, 20, 50 lipalık ve 1, 2, 5 kunalık metal paralar ile 5, 10, 20, 50, 100, 200, 500, 1000 kunalık kağıt paralar mevcuttur. Hıı-vat Kunasımn kum piyasadaki arz ve talebe göre belirlenmekte olup, yıllar itibariyle yabancı paralar karşısındaki seyrini aşağıdaki tablodan izlemek mümkündür. T ABLO-6 DOVIZ KURU (Yıllık Ortalamalar) 1994 1995 1996 1997* 1998 I-III* 1 ABD DOLARI 6.00 5.23 5.43 6.15 6.39 1 ALMAN MARKI 3.69 3.65 3.61 3.55 3.52 1 İNGİLİZ STERLİNİ 9.17 8.25 8.48 10.08 10.52 100 İTALYAN LİRETİ 0.372 0.321 0.352 0.361 0.357 Kaynak : Economist Intelligence Unit, Croatia 97-'98 * Central Bureau OJ Statistics, Monthly Statistical Report

19o Enflasyon Ekim 1993'den önce % 14001er seviyesinde seyretmekte olan enflasyon bu tarihte uygulamaya konulan istikrar programı sayesinde gerilemeye başlamış ve 1994 yılında ülkede % 3 oranında deflasyon yaşanmıştır. 1995'den bu güne uygulanan sıkı para ve gelir politikaları ile fiyatların artması engellenmiş ve bu sayede enflasyon % 3.8'nin üzerine çıkamamıştır. TABLO- 7 YILLIK ENFLASYON ORTALAMALARI 1993 1994 1995 1996 1997 Enflasyon Oranı (%) 1.149.3-3.0 3.7 3.4 3.8 Kaynak : Croatian National Bank, Bulletin April 1998 Doğu Avıııpa'daki diğer geçiş ekonomilerine nazaran daha düşük olan ülkedeki enflasyon oranı Avrupa Birliği standartlarına yaklaşmış bir konumdadır.

İşgücü 1996 yılı verilerine göre, ülkedeki aktif işgücü 1.33 milyon çalışan ve 261.000 işsiz (işsizlik oranı % 16.4) ile birlikte toplam 1.59 milyon kişiden oluşmaktadır. 1996 yılı ile karşılaştırıldığında, 1997'nin ilk dokuz ayında aktif işgücü % 2.6, çalışan sayısı % 1.8 ve işsizlerin sayısı % 6.3 artış göstermiştir. TABLO-8 İŞGÜCÜ 1996 Ağustos 19 9 7 Ekonomik Olarak Aktif Nüfus 1.590.569 1.631.458 Çalışan Nüfus 1.329.547 1.354.121 İşsiz Nüfus 261.022 277.337 İşsizlik Oranı (%) 16 17 Kaynak : Croatian Investment Promotion Agency. Croatia - Economic Outlook 1998 İşsizlik oranında artışın nedeni ekonomik rekabetin getirdiği sonuçlara, yapısal problemlere, piyasanın zorluğuna ve yeni iş imkanlarının yeterli bir şekilde değeıiendirilememesine bağlanmaktadır.

a21c Ücretler Eylül 1997 yılı itibariyle net ücretlerde bir önceki yıla oranla % 12.2'lik bir artış gerçekleştirilmiştir. Bu artıştan en çok yararlananlar, fmansal hizmetler (%19.4), ulaşım (% 18) ve ticaret (% 12.4) sektörierinde istihdam edilen çalışanlardır. Bu artışın önemli bir nedeni ise çalışanın ödemek zomnda olduğu ücret vergilerinin düşük olarak uygulanmasıdır. T ABLO-9 ÜCRETLER (EYLÜL 1997 İTİBARİYLE) HRK Brüt Ücret Net Ücret İmalat Sanayi 3.459 2.261 Tarımcılık ve Balıkçılık 3.410 2.257 Ormancılık 3.603 2.421 İnşaat 3.290 2.183 Su Yönetimi 3.700 2.433 Ulaşım ve İletişim 3.884 2.540 Ticaret 3.279 2.141 Turizm 3.128 2.074 El Sanatları 3.296 2.155 Belediye Hizmetleri 3.761 2.483 Finansal ve Diğer Hizmetler 4.995 3.087 Eğitim, Kültür ve Sanat 3.668 2.362 Sağlık ve Sosyal Hizmetler 4.140 2.634 Devlet Kuruluşları ve Fonlar 4.266 2.709 ORTALAMA 3.694 2.394 Kaynak : Croatian İmestment Promoüon Agency. Croatia - Fxonoımc Outlook 1998

Bankacılık Ülkede iki kademeli bir bankacılık sistemi mevcuttur. Aralık 199rde Hırvat Dinarı'nm yürürlüğe girmesiyle merkezi para otoritesi haline gelen Hırvatistan Ulusal Bankası (Merkez Bankası) parlamentoya karşı sommluluğu olan bağımsız bir kumluştur. Merkez Bankası'nm izni olmaksızın gerçek ve tüzel kişilerin bankacılık faaliyetlerinde bulunması mümkün olmayıp. Banka aynı zamanda sistemin kontrolü ve gözetimi ile yükümlüdür. Hıı-vatistan'da işleyişleri Ekim 1993 tarihinde yürürlüğe giren Bankacılık ve Tasanuf Kurumları Kanunu (The Law on Banks and Saving Institutions) çerçevesinde düzenlenen 62 adet ticari banka bulunmaktadır. Zagrebacka Banka ve Privredna Banka Zagreb sahip oldukları mevduat ve özkaynaklar açısından sektömn yarısına yakın bir bölümünü oluşturmaktadırlar. Splitska Banka, Rijecka Banka ve Dubrovacka Banka sektörün diğer önemli isimleri arasında gösterilebilir. Avustuıya, Almanya ve diğer Avıupa ülkelerinin Hırvatistan'da banka açmaları sektördeki rekabeti oldukça aittıran bir etken olarak göze çaıpmaktadır. 1995 yılında kurulmuş olan Raiffeisen Bank Austria d.d. Zagreb ülkedeki tamamı yabancı sennayeli ilk bankadır. Hıı*vatistan'da ayrıca 1996 yılı boyunca seitnayesinin tamamı veya büyük çoğunluğu yabancılara ait olan beş banka faaliyete başlamıştır. Ticari mübadele usulü karşılıklı münasebet esasına göre, yabancı özel ve tüzel kişilerin Hırvatistan'da banka açabilmeleri için gereken asgari kuruluş sermayesi;

Yabancı ülkelerle kredi işlemleri ve para transferi hariç diğer bütün işlemleri gerçekleştirmek üzere kmaılacak olan bankalar için 5.000.000, Bütün işlemleri (yabancı ülkelerle kredi işlemleri ve para transferi dahil) gerçekleştirmek üzere kmıılacak olan bankalar için 15.000.000, Belirli bankacılık işlemlerini gerçekleştirmek üzere kmaılacak olan tasaituf bankaları için 2.000.000 Alman Markına eşit Hırvat Kunasıdır. Yabancı bankaların Hıı-vatistan'da şube açabilmeleri içm gereken asgari sermaye ise 2.500.000 Alman Markına eşit Hıı*vat Kunasıdır. Tüzel bir kişilik taşıyamayan sözkonusu şubelerin bütün aktivitelerinden bankanın kendisi sorumludur. Zagreb Menkul Kıymetler Borsası Zagreb Menkul Kıymetler Borsası 199 Tde kumlmuş olmasına rağmen savaşın getirdiği olumsuz koşullardan etkilenmiş ve kendisinden beklenen işlem hacmine ulaşamamıştır. Büyük patlamasını Nisan 1996'da Hırvatistan'ın en büyük ilaç fınnası olan Pliva'nın Londra Borsası'nda listeye girdiği zaman yapan Zagreb Menkul Kıymetler Borsası aynı yıl Londra Borsası tarafından resmi olarak tanınmıştır.