ÇEV416 ENDÜSTRİYEL ATIKSULARIN ARITILMASI 9.Çözünmüş İnorganik ve Organik Katıların Giderimi Yrd. Doç. Dr. Kadir GEDİK İnorganiklerin Giderimi Çözünmüş maddelerin çapları <10-6 mm Na +, Cl -, NO 3-, O 2, N 2 Su ve besin maddeleri ile tükettiğimiz mineraller, endüstriyel atıksuların da önemli bileşenlerindendir. Çevresel ortamlarda kabul edilebilir veya aşırı miktardaki mineral içeriğini ayırt etmek, izlenecek arıtma mekanizması açısından önemlidir. Organik madde veya askıda katılara kıyasla daha düşük kirletici potansiyeli olduğu düşünülen çözünmüş minerallerin arıtımında; 1. Buharlaştırma 2. Diyaliz 3. İyon değiştirme 4. Alg ile giderme 5. Ters ozmoz 1
1. Buharlaştırma Atıksuyu, kaynama noktasına getirerek saf suyun buharlaşmasının sağlandığı prosestir. Radyoaktif atıkların ve metal kaplama endüstrisi atıklarının gideriminde kullanılmaktadır Bu metodun tercihi noktasında; Maliyet Başlangıç çözünmüş madde konsantrasyonu (10000 ppm) Yabancı madde (köpük oluşumu, korozyon) Kirlilik durumu (alıcı ortam) 2. Diyaliz (Ayırma) Atıksuda farklı iyon ya da molekül boyutunda bulunan çözünmüş maddelerin seçimli geçirgenliği olan bir membran ile ayrılması işlemidir. İtici güç, çözünmüş madde derişimindeki farklılıktır. Çözünmüş madde derişiminin düşüşü (azalışı) yönünde kütle transferi olur. ÖRNEK: Dokuma endüstrisi atısularından NaOH geri kazanılması için sürekli akışlı (1590-1800 L/gün) membran sistemi kullanılarak %87-95 arasında geri kazanım sağlanmıştır. 2
3. İyon Değiştirme Sıvı fazdaki iyonlarla katı fazdaki iyonlar arasında gerçekleşen kimyasal bir tepkimedir. Çözeltideki yük dengesinin korunması prensibi gereği, atıksudan alınan çözünmüş madde ile atıksuya verilen iyonların normalitesi eşittir. Ni 2 2Na. ZeO Ni. ZeO İçme suyunda sertlik giderilmesi amacıyla yaygın olarak kullanılan proses, metal kaplama endüstrisi atısularına da uygulanmaktadır. İyon değiştirici olarak sentetik reçine veya doğal mineraller (zeolit) kullanılabilir. 2 2Na 1 Elektrokaplama duruluma suyunda bulunan Ni gideriminde klinoptilolit dolgulu kolonların kullanılması (Sakarya, Türkiye) 4. Alg ile Giderme Algler büyümek ve gelişmek için; Birincil olarak 7 temel elemente (C, N, P, S, K, Mg, Ca) İkincil derecede 9 temel elemente (Fe, Mn, Si, Zn, Cu, Co, Mo, B, Va) ihtiyaç duyarlar. Havalandırmalı lagünlerde alg ile yapılan arıtma deneyleri bazı endüstrilere uygulanabilirliği açısından ümit vericidir. 3
Atıksu arıtımında alg kullanımı 5. Ters Ozmoz Atıksuyun yeniden kullanılabilmesini sağlamak amacıyla, genellikle endüstriyel atıksu arıtımında kullanılan, çözünmüş inorganik ve organik maddelerin sudan uzaklaştırılması yada geri kazanılması amacıyla yüksek basınç uygulanan bir sistemdir. Ticari uygulamalar, 2000-3000 ppm den düşük çözünmüş katı içeren tuzlu sularda başarılı sonuçlar vermektedir. 4
Organiklerin Giderimi Eski yıllarda, çözünmüş organik madde gideriminde atığın oksijen ihtiyacı baz alınarak hesaplama yapılırdı. Günümüzde ise atığın tehlikeli bileşenleri baz alınarak arıtım gerçekleştirilmektedir. Oksijen ihtiyacı baz alınarak tasarlanan arıtma prosesleri genellikle biyolojik uygulamalardan, tehlikeli bileşenler baz alınarak yapılan arıtma ise daha sofistike ve yenilikçi tekniklerden oluşmaktadır. Belirli tipteki atıksular ve çevresel koşullar gözetilerek çözünmüş organik maddelerin arıtılmasında kullanılan biyolojik yöntemler: Havalandırmalı lagünler Aktif çamur Stabilizasyon havuzları Yüksek hızlı aerobik arıtım Damlatmalı filtre Islak yakma Anaerobik çürütme Mekanik havalandırma sistemi Derine enjeksiyon. 5
Endüstri Tipik Endüstriyel Atıksu Kirleticileri Atıksu karakteristiği Gıda/Besin İşleme Yüksek çözünmüş organik içeriği (başlıca protein, yağ ve laktoz) Et İşleme Meyve ve Sebze Konservesi Bira ve Damıtma Tesisi İlaç Fabrikası (Farmasötik) Organik Kimyasallar Petrol Rafinerisi Yüksek çözünmüş ve askıda organik içeriği (başlıca protein, kan, yağ, gübrelik dışkı) Doğal ürünler kaynaklı yüksek çözünmüş ve askıda organik içeriği Yüksek çözünmüş ve askıda organik içeriği Yüksek çözünmüş ve askıda organik içeriği (Yüzey aktif madde ve biyolojik ajanlar) Çözünmüş organikler (asit, aldehit, fenol, serbest ve emülsifiye yağlar) Fenoller, serbest ve emülsifiye yağlar, çözünmüş organikler Endüstri Kağıt Plastik ve Reçine Patlayıcı Atıksu karakteristiği Çözünmüş ve askıda organikler/inorganikler Çözünmüş organikler (asit, aldehit, fenol, selüloz, yüzey aktif madde, yağlar) Organik asitler, alkol, sabun, yağ Kauçuk/Lastik Çözünmüş ve askıda organikler, yağlar Tekstil Deri İşleme Çözünmüş ve askıda organikler, yağlar Çözünmüş ve askıda organikler, yağlar, organik azot, kıl, et parçaları 6