BİYOLOJİ DERSİ MÜZÂKERE KONULARI Bu dosyadaki maddeler, 2014 Haziran döneminde yapılan mesleki çalışmalardan seçilmiştir. Bilindiği gibi Haziran döneminde; İHL Meslek Dersleri, DKAB ve Kültür Dersleri öğretmenlerimizin katılımıyla komisyonlar oluşturuldu. Bu komisyonlar, belirlenen ana başlıklar çerçevesinde ilgili dersleri müzakere ettiler ve dile gelen görüşler raportörler tarafından yazıya geçirildi. İllerde birleştirilerek gönderilen bu dosyalardan seçilen bazı önemli maddeler Eylül-2014 Mesleki Çalışmalarda öğretmenlerimizin görüş alışverişine ve müzâkerelerde bulunmasına esas olması için buraya alınmıştır. Bu metin, yayınlanmış bir eser, akademik bir çalışma veya Din Öğretimi Genel Müdürlüğünce hazırlanan bir rapor değildir. Ortaöğretim kurumları yönetmeliğinde belirtilen mesleki çalışmalar çerçevesinde, alan öğretmenlerinin görüşlerinden oluşan ve birbirinden farklı teklifleri de içeren bir metindir. Emeği geçen öğretmenlerimize teşekkür ederiz. 1
1-ÖĞRETİM PROGRAMI VE KAZANIMLARI Bireyleri, bütün alt disiplinleri ile biyolojinin ön plana çıktığı günümüz dünyasına hazırlamayı hedefleyen biyoloji öğretim programının doğal hedeflerinden birisi, öğrencilerin biyolojinin temel teori, kavram ve prensiplerini anlamaları ve biyolojide kullanılan araştırma yaklaşımları hakkında bilgi ve anlayış kazanmalarıdır. Biyoloji dersi sayısal bir ders olmasına rağmen sözel anlatımı ağırlıklı bir derstir. Dersi sevdirerek öğrenmeyi sağlamak için somut ve görsele dayalı anlatım benimsenmelidir. Canlı varlıklara karşı ilgili bir zihinsel hazırlık ve merak güdüsü de Biyoloji öğrenmeyi kolaylaştırır. Bu nedenle Laboratuarlar güncellenmeli, akıllı tahtaların yeterli internet ağlarıyla etkinliği artırılmalıdır. Fiziksel ve teknik sınırlılıkların söz konusu olduğu durumlarda gösteri deneyi veya simulasyonlar gibi farklı yollar kullanılabilir. Öğrencilerin biyolojiyle ilgili kazandıkları bilgi ve anlayışları, kendi hayatlarında kullanmalarının yanı sıra, toplum, çevre, endüstri, ziraat, sağlık ve teknoloji alanlarında biyoloji ile ilgili uygulamaları anlamada kullanmaları programın önceliklerindendir. Program kazanımlarında öğretmenlerden, öğrencilere konu ile ilgili araştırma ve inceleme yapma, analiz etme ve değerlendirme yapma gibi fırsatlar vermeleri, bu süreçler boyunca öğrencilerin yukarıda verilen anlayış ve becerilerindeki gelişimleri takip etmeleri ve desteklemeleri beklenmektedir. Bu kazanım bazı ünitelerde amacına ulaşamamaktadır. Bilimsel süreçte deney yapmanın önemli bir yeri vardır. Bu nedenle biyoloji dersi öğretim programında deneylere özel bir yer verilmiştir. Deneylerin gerçek amacına ulaşabilmesi için öğrencilerin sürecin bütün aşamalarında sosyal ve bilişsel olarak aktif rol almaları gerekir. Programda, öğrencilerin genelde bilimin özelde biyolojinin insan hayatındaki rolü, bilim tarihi ve bilim kültürü, bilim-teknoloji-toplum ve çevre arasındaki karşılıklı etkileşimlerle ilgili bilgi ve anlayışlarının geliştirilmesi vurgulanmıştır. Bu bağlamda öğrencilerin biyolojide kazandıkları bilgi, beceri ve anlayışları kişisel, sosyal ve ekonomik alanlarda uygulayabilmesi, güncel biyoloji uygulamaları hakkında bilinçli değerlendirmeler yapabilmesi ve sürdürülebilir kalkınmanın ekolojik, ekonomik, sosyal ve kültürel boyutlarını içselleştirebilmesi hedeflenmektedir. Bu amaçla programda öğrencilerin biyoloji ile ilgili öğrendikleri bilgi, beceri ve anlayışları toplumsal bağlamlara transfer etmesine ve öğrencilerin bilinçli karar verme becerilerini geliştirmesi hedeflenmektedir. Biyoloji öğretim programı, öğrencilerin özelde biyolojinin, genelde bilimin evreni ve hayatı anlamamızda yol göstericiliğini takdir etmelerini, doğa olaylarını anlamada bilimsel yaklaşımın ve sorgulayıcı düşünmenin önemini özümsemelerini, bilimin ve biyolojinin sunduğu bilgilerin sınırlılıklarını ve bunun nedenlerini fark etmelerini sağlamayı hedeflemektedir. Bu bağlamda program, tüm ünitelerde öğrencilerin biyolojinin sunduğu bilgilerin hayatı anlamamıza sağladığı katkıları analiz etmeleri ve biyoloji ile ilgili olumlu tutum ve değerler geliştirmelerini sağlayacak kazanımlara yer vermiştir. 2
Bilim, sadece gerçekler, teoriler ve kanunlardan oluşmamaktadır. Sosyal bir aktivite olarak bilim, araştırmaları yürüten bilim insanları, bu bilim insanlarının sahip olduğu tutum ve anlayışlar, kullandıkları yöntem ve süreçler, içinde bulundukları toplum gibi birçok faktörü de içermektedir. Bu yüzden biyoloji eğitimi, örneğin DNA nın yapısını ya da fotosentezi öğretmek veya öğrenmekten çok daha fazlasını içermelidir. Bu bağlamda biyoloji öğretim programı öğrencilerin bilimsel bilginin doğası konusundaki anlayışlarını geliştirmeyi hedeflemektedir. Bilimsel bilginin doğası konusunda programın hedef aldığı başlıca konular bilimsel bilginin delillere dayandırılabilir yapısı, bilimde kullanılan delillerin kaynakları ve niteliği, bilimsel bilginin değişebilir doğası ve değişimde etkin olan faktörler, bilimde kullanılan yöntemlerin çeşitliliği, bilimde öznellik ve nesnellik, bilimsel topluluğun yapısı ve bilim-toplum ilişkisidir. Bu hedefe ulaşmak için bilimsel bilginin doğasının öğretimi hem ayrı bir konu olarak doğrudan biyoloji öğretim programına dâhil edilmiş, hem de programda yer alan diğer ünitelerde, bilim tarihinin incelenmesi, öğrencilerin bilimsel çalışma yapması veya yapılan bilimsel çalışmaları incelemesi gibi etkinlikler yapılması desteklenerek bilimsel bilginin doğasının öğretiminin sürekliliği sağlanmıştır. Bu bağlamda öncelikle gözetilen beceriler analitik ve eleştirel düşünme, yaratıcılık ve yenilikçilik, problem çözme, bilişim, takım çalışması, girişimcilik ve sorumluluk bilincidir. Öğrencilerin biyoloji ile ilgili kazandıkları bilgi ve anlayışları kendi hayatlarında kullanmalarının yanı sıra toplum çevre ve endüstri ziraat sağlık ve teknoloji alanlarına ilgi duymalarını sağlamaktadır. Her öğrencinin fiziksel ve zihinsel gelişim düzeyleri, alt yapı birikimleri, öğrenmeye açık olma durumları, yaşadığı sosyal ortam farklı olduğundan amaç ve kazanımlara dair birikim farklı derecede olmaktadır. Öğretim programı ve kazanımlarla ilgili görüşler ele alındığında ; 1. 9. sınıflarda ders saatinin 3 saate çıkması müfredatın yetişmesinde ve kazanımlara ulaşmada faydalı olmuştur. 2. 11.sınıflarda müfredata bitkiler konusu ile başlanmış ve detaylı verilmiştir. Bundan sonra ise eğlenceli olan genetik konusu geliyor. Çözüm olarak bu konuların yer değiştirmesinin daha verimli olabileceği vurgulanmıştır. 3. Müfredatın genel olarak kapsamlı olması, ders kitaplarının içeriğinin bazı ünitelerde yetersiz kalması, öğrenciyi motive edecek şekilde akıcı olmaması, ders saatlerinin ortak sınavlar adı altında işlenememesi nedeniyle kazanımlara ulaşmada çoğu kez uygulamalara zaman kalmamaktadır. 4. Kazanımlar ve ders saatleri birbiriyle orantılı olarak dağıtılmalıdır. 3
5. Çevre duyarlılığını amaçlayan konuların ders kitaplarında en sona bırakılmaması, yıl içerisinde ünite konuları içerisine dağıtılması bu konuların etkinliğini arttıracaktır. 6. Sayısal derslerin programları hazırlanırken farklı öğretim programı uygulayan okullar için öğretim programlarının da bu doğrultuda hazırlanması faydalı olacaktır. 7. Önceki Biyoloji müfredatında her sınıf için etkinlikler, deney ve soru örnekleri vardı, bu programda olmaması büyük bir eksiklik olarak görülmüştür. 8. 9. sınıfta insan biyolojisinin verilmesi ve bunun sağlık bilgisi dersleriyle birleştirilerek verilmesi daha etkili bir öğrenme sağlayacaktır. 9. 12. sınıf biyoloji müfredatı incelendiğinde ünite olarak yoğun olduğu görülmektedir. Özellikle YGS ve LYS ye yaklaşılan dönemlerde bu ünitelerin etkili ve aktif işlenmesinde, sınav kaygısı önünde bulundurulmalı ve dersler ona göre işlenmelidir. 10. Öğrenilen bilgilerin pekiştirilmesi için, kullanılan kitaplar ayrıntı yerine temel bilgiler, çok sayıda çözümlü örnekler içermeli, ayrıca Biyoloji dersinin etkili bir şekilde öğrenilebilmesi için mutlaka bir fen laboratuarı kurulmalı, ders dışı deney ve gözlem uygulamalarını arttırıcı çalışmalar yapılmalıdır. 11. Kazanımların öğrenci merkezli, derse aktif katılımı sağlayacak, sınıfta uygulanabilir nitelikte olması, kazanım - etkinlik örneklerinin uyumunun sağlanması, kazanımların geçerli ve güvenilir yöntemlerle ölçülmesi önemlidir. 12. Etkinlikler soru formatından çıkarılarak düşünme süreçlerine yönelik sınıf içi çalışmalar olarak tasarlanmalıdır. 13. Öğretim etkinliklerinin yalnızca konu öğretmek boyutundan ibaret olmadığı ve öğretim programlarındaki gelişimsel yapının öğretmenler tarafından anlaşılması sağlanmalıdır. 14. Bilimsel bilginin doğası konusu güncel konular içerdiğinden genellikle çocukların ilgisini çekmektedir. Bu konuların anlaşılmasında sıkıntı yaşanmamıştır. Örneklendirmelerle konular daha da aktif hale getirilmelidir. 15. Bilimin toplumu ve teknolojiyi, toplum ve teknolojinin de bilimi nasıl etkilediğine ilişkin farkındalıklar geliştirilmelidir. 16. Fen bilimleri ile ilgili kariyer bilinci geliştirecek çalışmalara derslerde yer verilmelidir. 17. Canlıların Temel Birimi Hücre konusunda hücrenin kavratılmasında kolaylık sağlaması açısından okullarımızda mikroskop ve hücre modellerinin bulunması gerektiği düşünüldü. 18. Canlıların yapısında ki temel bileşenler konusu diğer konulardan daha zor olan bir konudur. Özellikle son kısımdaki organik moleküller konuları; karbonhidratlar, proteinler, yağlar, enzimler, nükleik asitler anlaşılmasında güçlük yaşanmaktadır. Nükleik asitler anlatılırken yüzeysel bir anlatımdansa matematiksel hesaplamalara girilmesinin konunun kavranabilmesi için gerekli olduğu düşünülmüştür. 4
19. Prokaryot hücre içerisindeki kavramları anlamakta çocuklar güçlük çekmektedirler. Örneklerle açıklansa da ilerideprokaryot kavramını unutmaktadırlar. Prokaryot ve ökaryot kavramlarının Latince olmaları ve akılda kalıcı olmamaları etkilidir. Sitoplazmadaki organellerde zor olan konulardan bir tanesidir. 9. sınıfta çok daha basit bir şekilde anlatılır üst sınıflarda ayrıntıya girilmelidir. Taşımalar konusunda zor konulardan olup bu konunun da daha üst sınıflarda ayrıntılı incelenmesi daha doğru olacaktır. 20. İlk dönem yapılan etkinlikler daha sadeleştirilebilir. Örneğin; enzimler ile ilgili etkinlik hem çok zaman almakta; hem de verimli olmamaktadır. 21. 9. Sınıf biyolojide nükleik asitlerin yapı ve fonksiyonları temel düzeyde verilmekte soru çözümü yapılmamaktadır ancak matematiksel işlemler kullanılarak soru çözülmesi yapılması gerekiyor. 22. Güncel çevre sorunları ve insan konusunun süresi artırılarak Biyolojik çeşitliliğin korunması konusunun süresi azaltılmalıdır. 23. Günlük yaşam sorunlarına ilişkin sorumluluk alınması ve sorunları çözmede fen bilimlerine ilişkin bilgi, bilimsel süreç ve becerileri ve diğer yaşam becerilerinin kullanması sağlanmalıdır. 24. Ekosistem ekolojisi de öğrenciler tarafından dikkat çeken konulardan bir tanesidir. Genellikle çabuk anlaşılan, karmaşık kavramlar içermeyen bir konudur. Ayrıca coğrafya dersi ile uyumlu olması dersin anlaşılmasını kolaylaştırmaktadır. 25. Ekosistemdeki madde akışı ve su döngüsü, azot döngüsü, karbon döngüsü konuları çok anlatımı kolay olan konulardır. Öğrenciler bu konuları anlamakta çok zorlanmamışlardır. 26. Ekoloji ünitesinin kısımlara ayrılmadan bütün halinde işlenmesinin daha verimli olacağını düşünüyoruz. Örneğin ekosistem ekolojisi çok genel olduğundan ayrım yapılmayan sorular çözülemiyor. 27. Kalıtım ve gen mühendisliği konusu öğrencilerin genel olarak ilgisini çekmektedir, çünkü insanla alakalı olan problemleri içermektedir. Özellikle güncel olan konular taşımasından dolayı öğrenciler bu konuya çok ilgi göstermektedirler, en fazla zorlandıkları konu dihibrit kalıtımdaki punnet karesidir. Öğrencilerin bu konuda başarılı olabilmeleri için özellikle matematikteki ihtimal hesapları bilmeleri gerekir. 28. Mendel Genetiği ve Çaprazlamalar konusunda öğrencilerin ön bilgileri yetersiz olabiliyor. Bu durumda bu konular daha açık ve yavaş bir şekilde işlenmelidir. Bu da sonuç olarak ders planına yetişmekte zorluklara sebep olabilmektedir. 29. Komünite ve popülasyon ekolojisi öğrencilerin çok zorlamadan öğrendiği konulardan bir tanesidir. Sadece bu konuda popülasyon, niş, komünite, ekoton gibi kavramların akılda kalıcı olması biraz zordur. Doğa gezileri ile konu kavratılmalıdır. 30. 12. sınıf müfredatında yer alan sistemler konusu daha sadeleştirilerek verilmelidir. 5
2-ÖĞRETİM YÖNTEM VE TEKNİKLERİ 1. 9. sınıf Biyoloji dersi, Sınıflandırma ünitesinde özellikle çiçeksiz bitkiler ve omurgasız hayvanlar konusunda detaylara girilmemesi müfredatın tamamlanabilmesi açısından önemlidir. Ünite konuları bitiminde uygun test sorularının konulması verimli olacaktır. 2. Yine veli ve idarecilerin üniversite sınavında başarılı olma istekleri yeni öğretim yöntemlerini kullanma yerine, test çözme teknikleri ile ders işlenmesini gerekli kılmaktadır. 3. Bu yöntemler uygulanırken öğrenmenin gerçekleştirilmesinde veli, idare, öğretmen ve öğrenci bir bütünlük oluşturmalıdır. 4. Öğrencilerin derse katılımlarını sağlamak için ders tekrarlarına önem verilmeli, özellikle derslerin pekiştirilmesi amacıyla her dersin başında soru cevap tekniğiyle işlenen önceki konular tekrar edilmelidir. 5. Öğrencilere özellikle ders çalışma tekniği not tutma, derse hazırlıklı gelme ve tekrar etme konularında rehberlik yapılması gerektiği görüşüne varıldı. 3-ÖĞRETİM MATERYALLERİ Özellikle akıllı tahtanın daha aktif bir şekilde kullanılması için gerek EBA sitesinde gerekse diğer kaynaklarda kullanılması gerekmektedir. Zümre öğretmenleri arasında özellikle etkileşimli tahtayı aktif olarak kullanabilmek için yazılı ve görsel kaynak paylaşımının sağlanması gerekmektedir. Okullardaki Laboratuar koşullarının iyileştirilerek öğrencilerin bireysel olarak yaparak yaşayarak öğrenmeleri sağlanmalıdır. Materyallerin basit, sade ve anlaşılır olmasına, dersin hedef ve amaçlarına uygun seçilmesive,öğrencinin düzeyine uygunluğuna dikkat edilmelidir. Öğrencilerin kendilerini geliştirebilecekleri sosyal çalışma alanları ve motivasyonlarını artıracak uygulamalar olmalıdır. 4-SOSYAL VE KÜLTÜREL ETKİNLİKLER Öğrenci gelişiminin her aşamasında ruh ve beden sağlığı başta olmak üzere her yönde, sanatın, sporun ve diğer sosyal etkinliklerin önemli yeri vardır. Öğrenciye zevk veren bu faaliyetler, onun kendini ve yeteneklerini tanıyıp keşfetmesi, yaratıcılığının gelişmesi, zihnini çalıştırması ve bedeninin çeşitli bölgelerini hareket ettirmesiyle gelişim üzerinde olumlu etki yapar. Ayrıca öğrencilerin çevresindeki insanlarla sağlam bir iletişim kurabilmesini sağlar. Farklı etkinliklerde görev alan öğrencilerin sosyal ve toplumsal olaylara karşı duyarlılığı artar. Günümüzde eğitimden beklentilerde yavaş yavaş değişiyor. Artık eğitimli insanların sadece akademik becerilerine yani bilgi ve yeteneklere sahip olması yeterli görülmemekte, bunun yanında insanlarla rahat iletişim kuran, bağımsız ve grupla iş yapma becerisine sahip, sosyal etkinliklerde de 6
bulunan kişiler olması bekleniyor. Bunun gerçekleşebilmesi için öğrenciye, veliye, öğretmene ve okul yönetimine düşen görevler vardır. Sosyal ve kültürel etkinlikler konusunda zümre öğretmenleri şu görüş ve önerileri benimsediler: 1. Öğrencinin bizzat içerisinde yer alacağı çevre duyarlılığını artırıcı, bilinç oluşturan faaliyetlerle ağırlık verilmelidir. Örneğin fidan dikme, botanik, hayvanat bahçelerine ziyaretler,orman, göl, deniz, çayırlık vb. doğal ortamlarda gözlem yapılmalı., geri dönüşümün gerçekleştirildiği tesisler, biyolojik arıtma tesisleri, fabrikalar ziyaret edilmelidir. Biyoloji dersini yaparak yaşayarak öğrenmesi sağlanmalıdır. 2. Biyoloji dersine uygun olarak doğa yürüyüşleri yapılabilir. 3. Genetiği değiştirilmiş organizmaların (GDO) neler olduğunun tespiti, zararları, üretim şekilleri, ticaret sektöründe hangi alanlarda kullanıldığım tespit etmek; zararları ve kullanımı hakkında farkındalık yaratmak. Bu amaçla: GDO ların neler olduğunu tespit ederek okul çapında yapacağı tanıtımlarla lise öğrencilerinin bilinçlenmesini sağlar. Genetiğinin değiştirilme işleminin nasıl gerçekleştiğini uygulama alanlarına geziler düzenleyerek GDO'nun zararlarını tanıtmayı amaçlar. 4. İlaç yapımında kullanılan ve bazı ilaçların etken maddesini oluşturan bitkilerin tedavi yerlerinin araştırılması ve biyolojik çeşitliliğimizin önemi ve korunması gerekliliğinde bilinç oluşturmak amacıyla bölgesel ve yöresel ürünlerin (yenilebilir enerji kaynaklarını) bağışıklık sistemi ile ilişkisini inceleyen projeler geliştirme. 5. Velilerle de diyaloğun ve yapılan faaliyetlere katılımlarının sağlanması faydalı olacaktır. 6. Okul tarafından Kariyer Günleri kapsamında okula davet edilen doktor, mimar gibi konuklarla yapılan söyleşilerle öğrencilerin sayısal alanda olan biyolojiye ilgilerinin artırılması hedeflenebilir 7. Dersle ilgili çalışmaların yapımında öğrencilerin bir araya gelerek grup çalışmaları yapmaları desteklenerek bazı konuların birlikte hazırlanması yalnızca akademik yetkinliğin sağlanması değil aynı zamanda sosyal yönlerinin de gelişmelerini amaçlar. 8. Bireysel gelişmelerin artırılması için halk eğitimin desteği ile kursların çeşitliği arttırılmalıdır 5-SINIF YÖNETİMİ VE AKADEMİK BAŞARI 1. Dönemin başından itibaren öğrencilerin ders çalışma teknikleri konusunda okul rehber öğretmeniyle işbirliği yapılarak bilinçlendirilmesi gerekmektedir. 2. Öğrencilerde biyolojiye yönelik olumlu tutum ve akademik benlik tasarımı geliştirmek amacıyla, biyoloji konuları öğrencinin yakın çevresi ve ilgi alanıyla ilişkilendirilmelidir. Ayrıca, konuların ilginç ve öğrencide merak duygusu uyandıracak aktif öğretim yöntem ve tekniklerini tercih etmelidirler. 3. Derse hazırlıklı gelmeleri amacıyla öğrenciler ödevlendirilmeli, takibi yapılmalıdır. Ödev yapmayı alışkanlığa dönüştürecek davranışları geliştirmede öğretmen kararlılık göstermelidir. 4. Öğrencilerin kendilerini geliştirebilecekleri sosyal çalışma alanları olmalıdır. 7
6-ÖLÇME DEĞERLENDİRME 33. Bilim sürekli gelişim halindedir. Bu gelişimi takip edebilmek adına değişen ve gelişen teknolojik imkânları eğitim ve öğretime kanalize edebilmek, öğrencinin ve öğretmenin vizyonunu genişletecek ve başarılarını arttıracaktır. 34. Gelişen teknolojiyi olumlu yönde, eğitim ve öğretim alanında kullanabilmek; hem öğrencinin hem de öğretmenin kişisel ve mesleki gelişimini destekleyecektir. 38. Üniversite sınav soruları paylaşılmalı, öğrencilerin farklı soru türlerini görmeleri sağlamalı, öğrenciler çalışmalarını buna göre düzenlemelidirler. 40. Her sınav sonucunda yapılan sınav analiz sonuçları incelenmelidir. İncelemeler sonucunda başarı yüzdeleri düşük olan soruların konuları uygun zaman dilimlerinde tekrar edilebilir. 7-MESLEKİ GELİŞİM 1. Biyoloji öğretmenlerin bilgi ve deneyim paylaşımını sağlayacak internet üzerinden bir platform oluşturulması düşünülebilir. 2. Derslerin işlenişinde ders kitapları, akıllı tahta, tablet ve farklı kaynak kitaplarının kullanılması, TÜBİTAK yayınları, EBA, biyoloji slaytları ve farklı eğitim sitelerinin kullanılması mesleki gelişimi desteklemektedir. 3. Öğretmenlerin kişisel ve mesleki gelişimleriyle ilgili seminer çalışmalarının belirli bölgelerde değil de her ilde yapılmasını istiyoruz. 4. Öğretmenler teknolojik anlamda da öğrencilerden bir adım önde olmalıdır. Bu sebeple bilgisayar, akıllı tahta, projeksiyon kullanımında kedini geliştirici kurslar açılmalıdır. 5. Üniversitelerden destek alınarak öğretmenlerin mesleki motivasyon ve kişisel gelişimlerini destekleyecek eğitimler verilebilir. 8