YENİ DÜZENLEME KAPSAMINDA TAHSİLÂT VE ÖDEMELERDE TEVSİK UYGULAMASININ ÖZELLİKLERİ VE UYGULANACAK CEZA Rızkullah ÇETİN 38 * 1-GİRİŞ: Genel itibariyle vergi kaçakçılığı ya da vergiden kaçınma olaylarını en aza indirmek vergi idaresinin en önemli görevlerinden biridir. Özellikle kayıt dışılığın en aza indirilebilmesi için vergi kanunlarına, Maliye Bakanlığı nın düzenleme yapabilmeye yetkili kılındığı hükmü eklenerek, Bakanlığın gerekli gördüğü durumlarda düzenleyici işlemler yapabileceği belirtilmiştir. Bu doğrultuda 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu nun 257 nci maddesiyle mükelleflere muameleleri ile ilgili tahsilât ve ödemelerini, bankalar, finans kurumları veya posta idarelerince düzenlenen belgelerle tevsik etmeleri zorunluluğunu getirme ve bu zorunluluğun kapsamını ve uygulamaya ilişkin usul ve esaslarını belirleme Maliye Bakanlığı yetkili kılınmıştır. Bu kapsamda Maliye Bakanlığınca 320 (Maliye Bakanlığı, 2003), 323 (Maliye Bakanlığı, 2003), 324 (Maliye Bakanlığı, 2003) ve 332 (Maliye Bakanlığı 2004) ve son olarak 459 (Maliye Bakanlığı 2015) Sıra Numaralı Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğleri çıkarılarak uygulamanın esas ve usulleri açıklanmıştır. Bakanlık bu düzenleme ile ticari işlemler ve finansal hareketlerin taraflarının izlenmesi ve vergiyi doğuran olayların mali kurumların kayıt ve belgeleri yardımıyla tespit edilmesini amaçlamaktadır. Bu yazımızda da söz konusu düzenlemenin kapsamı, uygulanması ve özellik arz eden hususları hakkında bilgi verilecektir. 2-TAHSİLÂT VE ÖDEMELERİN TEVSİK ZORUNLULUĞUNA İLİŞKİN YAPILAN DÜZENLEMELER Kimlerin hangi tahsilât ve ödemelerini tevsik kapsamında yapması gerektiğine ilişkin ilk düzenleme 320 Sıra No lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği (VUK Genel Tebliği) ile yapılmıştır. Söz konusu Tebliğde, 5.000,00 TL yi aşan tahsilât ve ödemelerin 01.08.2003 tarihinden itibaren banka veya özel finans kurumları aracı kılınarak yapılması gerektiği belirtilmiştir. Daha son- 38 * * Vergi Müfettişi Makale Geliş Tarihi: 12.01.2016 Yayın Kurulu Kabul Tarihi: 20.01.2016 159
ra 323 Sıra No lu VUK Genel Tebliği ile tahsilât ve ödemelerde tevsik zorunluluğu 10.000,00 TL ye çıkarılmıştır. 332 Sıra No lu VUK Genel Tebliği ile 01.05.2004 tarihinden itibaren tevsik limitinin 8.000,00 TL olarak dikkate alınması gerektiği belirtilmiş olup, son olarak da 459 Sıra No lu VUK Genel Tebliği ile 01.01.2016 tarihinden itibaren 7.000,00 TL yi aşan tahsilât ve ödemelerin tevsik kapsamında değerlendirileceği belirtilmiştir. Bahsi geçen Tebliğlerde yapılan açıklamalara göre, tahsilât ve ödemelerin tevsik zorunluluğu kapsamına; birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, kazancı basit usulde tespit edilenler, defter tutmak zorunda olan çiftçiler, serbest meslek erbabı ile vergiden muaf esnafın kendi aralarında yapacakları ticari işlemleri, nihai tüketicilerden (Türkiye de mukim olmayan yabancılar hariç) mal veya hizmet bedeli olarak yapacakları tahsilât ve ödemeleri girmektedir. Her ne kadar bu Tebliğlerde yer almasa da, Gelir İdaresi Başkanlığı nın vermiş olduğu bazı özelgelerde, defter tutmak zorunda olmayan çiftçilerden alınan ürünlere ilişkin yapılan ödemelerin de bu kapsamda değerlendirilmesi gerektiği görüşü bulunmaktadır. (Gelir İdaresi Başkanlığı, 2009) Maliye Bakanlığı nın vermiş olduğu özelgelerde, söz konusu tebliğlerde defter tutmak zorunda olmayan çiftçiler ismen zikredilmemiş olsa da, yukarıdaki tebliğlerde sayılanların defter tutmak zorunda olmayan çiftçilerle yapacakları ticari işlemlerde tahsilat ve ödemelerini tevsik zorunluluğu kapsamında yerine getirmeleri gerekmektedir. görüşüne yer verilmiştir. Bu durum tebliğlerde açıklanmamasına rağmen, defter tutmak zorunda olmayan çiftçilere ödeme yapan mükellefleri de bu kapsama dâhil etmektedir. (Pekşen, 2010 : 260) 3-TAHSİLÂT VE ÖDEMELERİN YAPILACAĞI ARACI KURUMLAR Ödeme ve tahsilatların, aracı finansal kurumlar, (459 No lu Tebliğ gereğince uygulama bakımından tahsilat ve ödemelere aracılık eden 19/10/2005 tarihli ve 5411 sayılı Bankacılık Kanununda tanımlanan bankayı, 29/6/2013 tarihli ve 6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun kapsamında yetkilendirilmiş ödeme kuruluşlarını ve 9/5/2013 tarihli ve 6475 sayılı Posta Hizmetleri Kanununa göre kurulan Posta ve Telgraf Teşkilatı Anonim Şirketini) ifade etmektedir. Bu sayılan kurumlar aracı kılınmak suretiyle; havale, çek, kredi kartı ve bu kurumlar aracılığıyla tahsil edilen senetler gibi bankacılık araçları kullanı- 160 KASIM - ARALIK
larak yapılan ödemeler ve tahsilatlar karşılığında dekont veya hesap bildirim cetvelleri düzenlendiğinde tevsik edilmiş sayılacaktır. Ayrıca banka ve özel finans kurumlarının internet şubeleri üzerinden yapılan tahsilât ve ödeme işlemleri de tevsik edilmiş sayılacaktır. 4-TEVSİK ZORUNLULUĞU OLMAYAN ÖDEME VE TAHSİLÂTLAR Tevsik zorunluluğu kapsamına giren mükellefler ile nihai tüketicilerin aşağıda sayılan kurum ve kuruluşlarla yapacakları ödeme ve tahsilâtlarını tevsik etmek zorunluluğu bulunmamaktadır. Bu kurum ve kuruluşlar; a) 10/12/2003 tarihli ve 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununda yer alan merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri ile bunlara ait döner sermaye işletmelerinin işlemlerine konu tahsilat ve ödemelerin, b) 6/12/2012 tarihli ve 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanununda tanımlanan sermaye piyasası aracı kurumlarında yapılan işlemlere konu tahsilat ve ödemelerin, c) 11/8/1989 tarihli ve 20249 sayılı Resmî Gazete de yayımlanan 89/14391 sayılı Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Kararda tanımlanan yetkili döviz müesseselerinin yapacakları döviz alım satım işlemlerine ilişkin tahsilat ve ödemelerin, ç) Tapu sicil müdürlüklerinde gerçekleştirilen işlemler karşılığında yapılan tahsilât ve ödemelerin, d) Noterlerde gerçekleştirilen işlemler karşılığında yapılan tahsilat ve ödemelerin, e) 5018 sayılı Kanunda yer alan merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri, il özel idareleri, belediyeler ile bunların teşkil ettikleri birlikler, kanunla kurulan diğer kamu kurum ve kuruluşları, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarına ait veya tabi olan veyahut bunlar tarafından kurulan ve işletilen müesseseler ile döner sermayeli kuruluşlar veya bunlara ait veya tabi diğer müesseseler tarafından yapılan ihale işlemlerine ilişkin yatırılması gereken teminat tutarlarına ilişkin tahsilât ve ödemelerin,aracı finansal kurumlar kanalıyla yapılması zorunluluğu bulunmamaktadır. 161
5-TAHSİLÂT VE ÖDEMELERİN TEVSİK EDİLMEMESİ HALİN- DE UYGULANACAK CEZA Vergi Usul Kanunu nun mükerrer 355 inci maddesinde, Tahsilât ve ödemelerini banka, benzeri finans kurumları veya posta idarelerince düzenlenen belgelerle tevsik etme zorunluluğuna uymayan mükelleflerden her birine, her bir işlem için bu maddeye göre uygulanan cezalardan az olmamak üzere işleme konu tutarın %5 i nispetinde özel usulsüzlük cezası kesilir. Bu şekilde ceza kesilen mükellefler hakkında üçüncü fıkra hükmü uygulanmaz. Ancak bu fıkra uyarınca bir takvim yılı içinde kesilecek özel usulsüzlük cezasının toplamı 1.100.000,00 TL (Maliye Bakanlığı 2015) (460 Seri No lu VUK Genel Tebliği ile 2016 yılı için) TL yi geçemez. hükmü yer almaktadır. Ayrıca söz konusu Kanun maddesinde de belirtildiği gibi özel usulsüzlük cezaları her bir işlem için ayrı ayrı ve 2016 yılı en az ceza haddi olarak; birinci sınıf tüccarlar ve serbest meslek erbabı için 1.370,00 TL, ikinci sınıf tüccarlar, defter tutan çiftçiler ile kazancı basit usulde tespit edilenler için 690,00 TL ve bu sayılanlar dışında kalanlar hakkında 340,00 TL dikkate alınarak hesaplanacaktır Ayrıca, mükellefler arası ticari işlemlerde birinin tahsilâtı diğerinin ödemesi olacağından özel usulsüzlük cezası her iki mükellef için uygulanacaktır. Konuyu bir örnekle açıklayalım. Örnek 1: X A.Ş. kazancı basit usulde tespit edilen bir müşterisine 10.000 TL+KDV bedelle mobilya satmış, faturasını kesmiş ve tahsilâtını da nakit olarak yapmıştır. Bu durumda özel usulsüzlük cezası şu şekilde hesaplanacaktır. 10.000,00+1.800,00 (KDV %18=)11.800*%5=590,00 TL olarak hesaplanmasına rağmen Vergi Usul Kanun un mükerrer 355 inci maddesinin birinci ve üçüncü bendi gereği özel usulsüzlük cezası X AŞ. için en az 1.370,00 TL ve kazancı basit usulde tespit edilen müşterisi için en az tutar olan 690,00 TL tutarında özel usulsüzlük cezası kesilecektir. 6-TEVSİK UYGULAMASINA İLİŞKİN ÖRNEKLER Tevsik zorunluluğu kapsamında olanların, kendi aralarında ve tevsik zorunluluğu kapsamında olmayanlarla yapacakları, 7.000 TL yi aşan tutardaki her türlü tahsilât ve ödemelerini aracı finansal kurumlar kanalıyla yapmaları ve bu tahsilât ve ödemeleri söz konusu kurumlarca düzenlenen belgeler ile tevsik etmeleri zorunludur. 162 KASIM - ARALIK
Bu kapsamda örneğin; - Her türlü mal teslimi veya hizmet ifasına ilişkin tahsilât ve ödemelerin, - Avans, depozito, pey akçesi gibi suretlerle yapılacak tahsilât ve ödemelerin, - İşletmelerin kendi ortakları ve/veya diğer gerçek ve tüzel kişilerle yaptığı her türlü tahsilât ve ödemelerin belirlenen haddi aşması durumunda, aracı finansal kurumlar kanalıyla yapılması ve bu işlemlerin söz konusu kurumlarca düzenlenen belgeler ile tevsik edilmesi zorunludur. Aynı günde aynı kişi veya kurumlarla yapılan işlemlerin toplam tutarının 7.000,00 TL yi aşması durumunda, işlemlerin her biri işlem bazında belirlenen haddin altında kalsa bile, aştığı işlemden itibaren işleme konu tahsilât ve ödemelerin de aracı finansal kurumlar aracılığıyla yapılması zorunludur. Örnek 2: Tevsik zorunluluğu kapsamında olan (A) A.Ş. aynı gün içerisinde (B) Ltd. Şti. nden sırasıyla 1.000 TL, 3.000 TL, 3.500 TL ve 500 TL tutarında ayrı ayrı mal alımları gerçekleştirmiştir. Tevsik zorunluluğu kapsamında olan (A) A.Ş. nin (B) Ltd. Şti. nden aynı günde yaptığı mal alımları toplamı 3.500 TL lik alımla 7.000 TL lik haddi aştığından, son iki işleme ait tahsilât ve ödemelerin tevsik zorunluluğu kapsamında aracı finansal kurumlar kanalıyla yapılması gerekmektedir. Söz konusu tahsilât ve ödemelerde tevsik zorunluluğuna uyulmaması durumunda (A) A.Ş. ile (B) Ltd. Şti. ne ayrı ayrı ceza uygulanacaktır. Tahsilât ve ödemeye konu işlem tutarının tevsik zorunluluğu kapsamında 7.000,00 TL yi aşması halinde, bedelin farklı tarihlerde kısım kısım ödenmesinde işlemin toplam tutarı dikkate alınacak ve her bir tahsilât ve ödeme, tevsik zorunluluğu kapsamında aracı finansal kurumlar kanalıyla gerçekleştirilecektir. Örnek 3: Serbest meslek erbabı (C), (D) A.Ş. ye bir yıl süreyle vereceği hizmet karşılığında 12.000 TL alacaktır. Aralarındaki anlaşma gereği (D) A.Ş., hizmet bedelini 1.000 TL lik taksitler halinde ödeyecektir. Bu durumda serbest meslek makbuzunun, taksitlerin ödendiği tarihlerde 1.000,00 TL üzerinden düzenlenmesi tevsik zorunluluğunu ortadan kaldırmayacak, sözleşmenin toplam tutarı belirlenen haddi aştığından kısım kısım yapılan her bir tahsilât ve ödeme de aracı finansal kurumlar kanalıyla tevsik edilecektir. Söz konusu tahsilât ve ödemelerde tevsik zorunluluğuna uyulmaması durumunda serbest meslek erbabı (C) ile (D) A.Ş. ye ayrı ayrı ceza uygulanacaktır. 163
İşletmelerin kendi ortakları ile diğer gerçek ve tüzel kişilerle olan ve herhangi bir ticari içeriği olmayan nakit hareketlerinde işlem tutarı 7.000,00 TL yi aşıyor ise bunlarda tevsik kapsamında olacağından banka, özel finans kurumları ve PTT aracılığıyla tahsilât ve ödemeler yapılacaktır. Örnek 4: A işletmesi ortağı olan B işletmesinden nakit olarak borç almıştır. Bu borç ticari bir içeriği olmamakla beraber nakit hareketi söz konusu olduğundan bedelin 7.000,00 TL yi aşması halinde tahsilât ve ödemeler banka, özel finans kurumları ve PTT aracılığıyla yapılacaktır. 7-SONUÇ 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu nun mükerrer 257 nci maddesinde yer alan düzenlemeyle, belli bir miktarı aşan tahsilât ve ödemelerin banka veya benzeri finans kuruluşlarıyla yapılması sağlanmak istenmiştir. Bu düzenlemedeki amaç ise mükelleflerin kayıt dışılığa yönelmesini önlemek, vergi kayıp ve kaçağını da en aza indirmektir. Bu düzenleme ile ilgili olarak dört adet tebliğ (320,323,324,332,459 Sıra No lu VUK Genel Tebliği) yayınlanmıştır. Bu tebliğlerde yer alan düzenlemelere göre birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, kazancı basit usulde tespit edilenler, defter tutmak zorunda olan çiftçiler, serbest meslek erbabı ile vergiden muaf esnafın kendi aralarında yapacakları ticari işlemleri, nihai tüketicilerden (Türkiye de mukim olmayan yabancılar hariç) mal veya hizmet bedeli olarak yapacakları tahsilât ve ödemeleri banka veya benzeri, finans kurumlarıyla tevsik etmek zorundadır. Ayrıca bahsi geçen mükelleflere, defter tutmak zorunda olmayan çiftçilerden alınan ürünlere ilişkin yapılan ödemelerin de bu kapsamda değerlendirilmesi gerektiği görüşünde olduğu önceki bölümümüzde belirtilmiştir. Ayrıca merkezi yönetim kapsamındaki idareler, döner sermayeli kuruluşlar veya bunlara ait veya tabi diğer müesseseler, sermaye piyasası aracı kurumları, yetkili döviz müesseseleri, noterler, tapu idarelerinde yapılan işlemlere konu ödeme ve tahsilâtların, belirtilen kurumlar aracı kılınarak yapılması zorunluluğu bulunmamaktadır. Vergi Usul Kanunu nun mükerrer 257 nci maddesi uyarınca 7.000,00 TL yi aşan tahsilât ve ödemelerini banka ve benzeri finans kurumlarıyla tevsik etmeyenler hakkında Vergi Usul Kanunu nun mükerrer 355 inci maddesi gereğince KDV dâhil işlem bedeli üzerinden, hem alıcı hem satıcıdan olmak üzere %5 oranında özel usulsüzlük cezası kesilecektir. 164 KASIM - ARALIK
KAYNAKÇA Gelir İdaresi Başkanlığı (26.05.2009) 52628 sayılı ve 10.11.2008 tarih ve 108279 sayılı Özelgesi Maliye Bakanlığı (01.08.2003) 323 Sıra No lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği. Ankara: Resmi Gazete (25186 Sayılı) Maliye Bakanlığı (04.07.2003).320 Sıra No lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği. Ankara: Resmi Gazete ( 25158 Sayılı) Maliye Bakanlığı (24.12.2015) 459 Sıra No lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği. Ankara: Resmi Gazete (29572 sayılı) Maliye Bakanlığı (25.12.2015) 460 Sıra No lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği. Ankara: Resmi Gazete (29573 sayılı) Maliye Bakanlığı (27.04.2004) 332 Sıra No lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği. Ankara: Resmi Gazete (25445 sayılı) Maliye Bakanlığı (28.10.2003) 324 Sıra No lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği. Ankara: Resmi Gazete (25273 sayılı) Pekşen, Fatih ve Karayılmazlar, Ekrem (2010). Tahsilat ve Ödemelere İlişkin Tevsik Zorunluluğu Kapsamı Vergi Sorunları Dergisi 260 (2010) : 110-115 T.C. Yasalar (10.01.1961). Vergi Usul Kanunu. Ankara. Resmi Gazete (10703 sayılı) 165