FOSFOR Fosfor yaşam için gerekli minerallerdendir. Yağ ve karbonhidrat metabolizmasında yer alır ve enerjinin transferinde yer alır. Bağırsaklardan emilen fosfor kemiklerde depolanır. Depolanmasını Parathormon düzenler böbreklerden atılır. Fosfor için normal değerler: Erkek: 2,5-4,8 mg/dl Kadın: 2,5-4,8 mg/dl Çocuk: 4-7 mg/dl Fosforun artmasına neden olan sebepler : Parat hormon un azalması D vitamini fazlalığı, Kemik kırıkları, Böbrek yetmezliği, Kontrolsuz şeker hastalığı, Bazı hipofiz ve böbrek üstübezi hastalıkları, Bazı kemik hastalıkları, Kemik iliğini ilgilendiren tümörler ve Lösemi Fosforun azalmasına neden olan sebepler: Parat hormonun artması, D vitamini eksikliği, Alkolizm, Şeker hastalığı, Beslenme bozukluğu, Tiroid hastalıkları, İdrar söktürücü ilaçlar, Sık kusma, Kemik iliği tümörleri fosforun düşmesine neden olur.
EVDE OVÜLASYON TESTİ Ovulation home test; Luteinizing hormone urine test (home test); Ovulation prediction test; Urinary LH immunoassays; Athome ovulation prediction test; LH urine test; Evde ovülasyon testi nedir? Gebe kalmak için en uygun zamanın tespit edilmesi amacıyla evde yapılan testdir. İdrardaki Lüteinizan Hormon (LH) miktarını ölçerek en uygun zamanı gösterir. LH miktarı ovülasyon olduğu zaman artar. Bu artış overlerin bir yumurtayı döllenmek üzere serbest bıraktığını gebelik için en uygun zaman olduğunu gösterir. Evde ovülasyon testi nasıl yapılır? Bu test kitleri eczanelerden temin edilir. Bu bir laboratuvar testi değildir. Bu test kutusu içinde 5 yada 7 test çubuğu çıkar. Normalde 28 günde bir adet gören kişilerde yumurtlama ( ovülasyon ) son adet tarihinden itibaren 11 ila 14. günler arasında olur. Bu gebelik için en uygun zamandır. Adet düzensizliklerinde yada bu dönemin tahmin edilemediği durumlarda evde ovülasyon takibi ile gebelik için en uygun zaman tespit edilir. Bu amaçla test çubukları adetin 11. Gününden itibaren birkaç gün arayla idrara daldırılarak uygun zaman yakalanmaya çalışılır. Test LH miktarının arttığı zamanı yakalar. Test ya test çubuğunun üzerine işeyerek ya da temiz bir kaba yapılan idrarın içine batırılarak yapılmalıdır. Test çubukları renk değişikliği ile uygun zamanı gösterir. Pozitif sonuç ( yani LH da artış ) 24-36 saat sonra ovülasyon olacak anlamına gelir. Düzensiz adetlerde bu artışı yakalamak zor olabilir. Test
süresince aşırı su içilmemelidir. LH miktarını düşüren ilaçlar kesilmelidir. LH miktarını düşüren ilaçlar: Östrojen, Progesteron, Testosteron. Östrojen ve progesteron doğum kontrol haplarında ve hormon replasman tedavileri içinde bulunabilir. Klomifen sitrat LH miktarını arttıran ovülasyonu tetikleyen bir ilaçtır. Bu ilaç kullanılıyor ise evde ovülasyon testleri ilaç kesildikten 3 gün sonra yapılmalıdır. Evde ovülasyon testleri büyük doğrulukla ovülasyon zamanını ve gebe kalmak için en uygun tarihi söyler. Evde Ovülasyon testi için normal değerler: Testin pozitif olması önümüzdeki 24-36 saat içinde ovülasyon olacağını gösterir. Evde ovülasyon testi pozitif olmuyor ise ya da bu teste rağmen aylarca gebe kalma şansınız olmadı ise mutlaka doktorunuza danışınız. Evde ovülasyon testleri evde fertilite monitörleri ile aynı şey değildir. Evde fertilite monitörleri tükürükteki elektrolitler, idrardaki LH miktarı ve bazal ateş ölçerek değerlendirme yaparlar. Referanslar: 1. Falcone T. Women s health. In: Carey WD, ed. Cleveland Clinic: Current Clinical Medicine 2010. 2nd ed. Philadelphia, Pa: Saunders Elsevier; 2010:section 14. 2. Fritz MA, Speroff L. Induction of ovulation. Speroff L, Fritz MA, eds. Clinical Gynecologic Endocrinology and Infertility. 8th ed. Philadelphia, Pa: Lippincott Williams & Wilkins; 2011:chap 31
ESTRADİOL Estradiol testi; E2; Estradiol, Östradiol, Kanda bulunan estradiol miktarını gösteren laboratuvar testidir. Estradiol ( ÖSTRADİOL ) en aktif kadınlık hormonlarından biridir. Kadınlık özelliklerini sağlayan ana hormondur, dişi cinsel organlarının gelişimi ve cinsel olgunluğa erişmesini sağlar. Beyinden gelen uyarıcı hormonlar (LH- FSH) sayesinde over ler den yani yumurtalıklardan, böbrek üstü bezlerinden ve gebelik sırasında plasentadan salgılanır. Gebelikte estradiol uterusun ve bebeğin gelişiminde önemli rol oynar. Kadınlarda progesteron hormonuyla birlikte yumurtlama ve adetleri düzenler, uterus, overler, meme dokusu ve dış genital organların gelişmesini sağlar. Erkekte testislerden az miktarda salgılanır ve prostat ile meme dokusunun gelişmesinde rol alır. Estradiol yağ dokusunun kadın tipi gelişmesini sağlayan hormondur. Kadın tipi yağlanmayı estradiol sağlar. Estrojen terapisi, estrojen içeren ilaçlar ve doğum kontrol ilaçları estrojen seviyesini değiştirir laboratuvar testi sonucu nu etkilerler. Estrojen miktarına neden bakılır? Gebelik sırasında plasentanın durumunu görmek için, Over ler, böbrek üstü bezleri ve beyin arasındaki hormonsal döngünün nasıl çalıştığını görmek amacıyla, Over tümörlerinin teşhisinde, Kadın ve erkekte beklenen vücut karakterlerinin olgunlaşmadığı durumlarda, Adet kesilmesinin sebebini araştırmakta,
Menopoz pre menopoz tespitinde, Tüp bebek uygulamalarının takibinde, Kısırlık araştırmasında estradiol miktarına bakılır. Estradiol normal değeri nedir? Kadınlarda adet süresince estradiol miktarı değişir. Erkek: <62 pg/ml Kadın: Folüküler Faz: 1-147 pgr/ml Ovülasyon: 93-404 pg/ml Luteal Faz: 29-318 pg/ml Menopoz: <58 pg/ml Estradiol miktarını yükselten sebepler: Beklenenden yüksek estradiol over tümörünün belirtisi olabilir, Follikül kistleri, Endometriyozis sırasında estradiol artar. Estradiol miktarını düşüren sebepler: Menopoz, Over yetmezliği, Genetik, kalıtsal hastalıklar, Turner sendromu, Beyin, hipofiz, hipotalamus hastalıkları Kronik böbrek hastalıkları, Tiroid hastalıkları, Şeker hastalığı. Hızlı kilo kaybı yada aşırı zayıf kişilerde esrojen seviyesi beklenenden düşük bulunur. Referanslar: Webster RA. Reproductive function and pregnancy. In: McPherson RA, Pincus MR, eds. Henry s Clinical Diagnosis and Management by Laboratory Methods. 21st ed. Philadelphia, Pa: Saunders Elsevier; 2006:chap 25. Ferri FF. Laboratory tests and interpretation of results. In: Ferri FF, ed. Ferri s Clinical Advisor 2012. 1st ed.
Philadelphia, Pa: Mosby Elsevier; 2011:section IV. ERİTROSİT Eritrosit; RBC: Red Blood Cell = Alyuvar Kanı oluşturan ana hücrelerdir. İçlerindeki hemoglobin sayesinde akciğerlerden dokulara oksijen taşırlar. Kana kırmızı rengini veren hücrelerdir ( al= kırmızı). Disk şeklinde ortasından hafice basık hücrelerdir. Eritrositler kemik iliğinde üretilir buradan kan dolaşımına geçerek yaklaşık 2 hafta boyunca dokulara oksijen taşır. Ömrü dolan eritrositler dalak ve karaciğerde parçalanarak içlerinde işe yarar demir çıkartılır ve yeni eritrosit yapımında kullanılır. Eritrosit için normal değerler: Erkekte: 5,1 5,7 milyon/ mm3 Kadında: 4,2-5,4 milyon /mm3 dür. Eritrosit sayısını arttıran sebepler: ( polisitemi ) Yüksek irtifa, Sigara, Hava kirliliği, Bazı akciğer ve kalp hastalıkları, KOAH Kalp yetmezliği, Eritrosit yapımında bozukluk. Eritrosit sayısını azaltan sebepler : Kan kaybı,
Beslenme bozukluğu, Vitamin eksikliği, Kan yıkımının arttığı hastalıklar, Kan yapımının bozuk olduğu kan hastalıkalrı, Akdeniz anemisi, Hemoglobinopatiler, Demir eksikliği, Demir emilmesinin bozulduğu hastalıklar, Kemik iliğini ilgilendiren hastalıklar ve tümörler, Zehirlenmeler Eritrosit miktarını düşüren sık görülen sebeplerdir. DEMİR BAĞLAMA KAPASİTESİ TDBK; Total Demir Bağlama Kapasitesi; Demir kanda transferine bağlanarak taşınır, normalde kan transferinin % 30 ila 40 ı demirle doludur. Bu test transferindeki demir bağlayan bölgelerin ne dereceye kadar demirle doyurulabildiğini ölçer. Serum Demir Bağlama Kapasitesi için Normal Değerler: Normalde 250-410 g/dl arasında olmalıdır. Serum demir bağlama kapasitesinde artışa neden olan durumlar: Serum demiri yüksek iken demir bağlama kapasitesi yüksek ise Fazla demir verilmesi ( demir yada kan verilerek )
Karaciğer harabiyeti Hepatit yada siroz Kan hücrelerinin harabiyeti Serum demiri düşük iken demir bağlama kapasitesi yüksek ise : Kan kayıpları, Serum demiri bağlama kapasitesinde düşüş sebepleri: Bazı kansızlıklar, Böbrek yetmezliği, Akut veya kronik ilştihabi hastalıklar, Romatizma, Böbrek hastalıkalrı, Beslenme bozulukları TDBK değerinde düşmeye neden olur. DEMİR Demir yaşam için son derece gerekli mineraldir. Hergün 0,1 mg alınması gerekir, vücutta en çok kan hücresi eritrositler içinde oksiyen taşıyan hemoglobinin yapımında kullanılır, ayrıca ferritin ve hemosiderin olarak depolanır. Ayrıca kas içinde oksijeni tutan myoglobin içindede bulunur. Demir kanda transferrin denilen proteine bağlanarak taşınır. Demir eksikliğinde transferrin artar. Eksikliğinde uyku hali konsantrasyon bozukluğu kansızlık ağız kenarında çatlaklar olur. Vücut demirir tekrar tekrart kullanmaya atmamaya çalışır bu nedenle eksikliği çok önemlidir ve mutlak araştırılmalıdır. Tek başına demir bakmak teşhis koydurmaz beraberinde trasferrin, ferritin, hemosiderin, demir bağlama kapasitesi de
bakılmalıdır. Serum demiri için normal değerler: 25 yaşında erkek: 40-155 µgr/dl 40 yaşında erkek: 35-168 µgr/dl 60 yaşında erkek: 40-120 µgr/dl 25 yaşında kadın: 37-165 µgr/dl 40 yaşında kadın: 23-134 µgr/dl 60 yaşında kadın: 39-149 µgr/dl Gebelik durumunda : 25-137 µgr/dl Demir düzeyinin düştüğü durumlar: Kan kayıpları, Tümörler, Kronik iltihabi hadiseler, Gebelik, Bazı kalıtsal hastalıklar, Bazı böbrek hastalıkları. Demir düzeyinin arttığı durumlar: Bazı demir metabolizma hastalıklarında Fazla demir alınmasında Bazı meslek çalışanlarında demir fazla alınabilir. Demir zehirlenmesinde : İshal, Bulantı kusma, Kan tablosunda anormallik, Şeker yükselmesi, Dışkının siyahlaşması görülebilir.
DEKSAMETAZON SÜPRESYON TESTİ Kortizol süpresyon testi; ACTH süpresyon testi; Deksametazon süpresyon testi Hipotalamus ve hipofiz bezinin kortizole cevabını ölçen laboratuar testidir. Kortizol Hipotalamus u uyararak ACTH salgısını ve buna bağlı olarak da kortizol üretimini durdurur. Kortizol artınca ACTH düşer; ACTH artınca kortizol düşer. Dışarıdan verilen kortizol benzeri madde ile (Deksametazon) ACTH ın düşmesi beklenir. Test adrenal ile hipofiz arasındaki bağlantıyı test etmek için yapılır. Deksametazon Süpresyon testi nasıl yapılır? Test sabah aç karnına yapılır. Hastadan 1. gün kortizol ve ACTH miktarını ölçmek üzere saat 8 de kan alınır. Aynı gün akşam gece 22 23 arasında 1 mg Deksametazon ağızdan verilir. 2. Gün sabah 8 de kan alınır kortizol miktarına bakılır. Deksametazon Süpresyon Testi için normal değerler: Erişkin insanda 1 mg Deksametazon dan sonra alınan sabah kortizolu < 2mg/dL olmalıdır. Sabah kortizolu >10 mg/dl üzerinde ise Cushing sendromu vardır denir. Cushing sendromunda ACTH salgılayan adenom vardır ve Deksametazon verilmesine rağmen ACTH düşmez, kortizon seviyesi düşmez ve > 10 mg /dl üstünde kalır. Aşağıdaki ilaçlar Deksametazon süpresyon testini bozar. Bu ilaçların testten önce kesilmesi gerekir:
Barbituratlar, Kortikosteroidler, Estrojen, Doğum kontrol ilaçları, Fenitoin, Sprinolakton, Tetrasiklin Deksametazon süpresyon testi neden yapılır? Test fazla kortizon un kaynağını bulmak için, Cushing Sendromunun teşhisi ve nedenini anlamak için yapılır. Test sonucunda sabah kortizol ü >10 mg/dl ise Cushing sendromu vardır denir bu sendrom ya: Kortizol üreten adrenal tümöre, Ya dışarıdan verilen kortizol e, Ya ACTH üreten hipofiz tümörüne, Yada ACTH üreten başka bir tümöre bağlıdır. Referanslar: 1.Stewart PM. The adrenal cortex. In: Kronenberg HM, Melmed S, Polonsky KS, Larsen PR, eds. Williams Textbook of Endocrinology. 11th ed. Philadelphia, PA: Saunders Elsevier; 2008: chap 14 CRP C-reactive protein; High-sensitivity C-reactive
protein; hs-crp Karaciğerde yapılan ve enfeksiyon hastalıklarda artan bir proteindir. Kanda bakılır. CRP ne için bakılır? Vücutta iltihabi bir reaksiyon olup olmadığını gösterir. Spesifik bir test değildir. Yüksekliği belirli bir hastalığı göstermez sadece enfeksiyon olduğunu gösterir, yerini göstermez. CRP: Romatizma gibi iltihabi hastalıkların alevlenmelerini tespit etmekte, Enfeksiyon hastalıkların tedaviye verdikleri cevapların izlenmesinde, Ateş sebebinin araştırılmasında kullanılan bir testtir. High sensitive CRP ise kalp hastalıklarının tespitinde kullanılır. Tek başına High Sensitif CRP değerli değildir beraberinde diğer faktörlerinde incelenmesi gereklidir. CRP için normal değerler: CRP için normal değer 0-6 mg/dl arasıdır. hs-crp için normal değerler: High Sensitif CRP < 1,0 mg/dl ise kardiyo vasküler risk düşük, High Sensitif CRP 1,0 3,0 arasında ise kardiyo vasküler hastalık riski orta derecede, High Sensitif CRP >3,0 ise kardiyo vasküler risk yüksek. CRP değerini yükselten hastalıklar: Yüksek CRP değeri vücutta bir enfeksiyon inflamasyon var anlamına gelir. Bu mikrobik hastalığa yada romatizma, kanser gibi mikrobik olmayan İnflamatuar hastalıklara bağlı olabilir:
Bakteriyel viral enfeksiyon hastalıkları, Romatizmal hastalıklar, Kalp hastalıkları, kalp krizi, İltihabi barsak hastalıkları, Lupus, Romatizmal ateş, Tüberküloz, Kanserler. Ayrıca doğum kontrol ilaçları kullananlarda ve hamileliğin ikinci yarısında CRP yükselir bu hastalık anlamına gelmez. Referanslar: Ridker PM, Libby P. Risk Factors for Atherothrombotic Disease. In: Libby P, Bonow RO, Mann DL, Zipes DP, eds. Braunwald s Heart Disease: A Textbook of Cardiovascular Medicine. 8th ed. Philadelphia, Pa; Saunders Elsevier; 2007: chap 39 CEA Karsino Embryonik Antijen; Carcino embryonic antigen blood test; CEA: Karsino embryonik antijen bir tümör markeridir. Normalde anne karnındaki bebeklerin dokularında bolca bulunan bir proteindir. Doğumdan sonra hızla azalır. Erişkin bir kişide bu proteinin bulunması kanser varlığına işaret eder. CEA testi kanda bu proteinin miktarına bakan laboratuar testidir. Sigara içmek CEA miktarını bir miktar arttırır. Sigara içiyor iseniz testten önce bir süre sigarayı bırakmanız gerekir.
CEA testi ne için yapılır? CEA testi bir tümör belirtecidir ( marker ). CEA testi tedavi edilmiş kolon tümörleri ve diğer tümörlerin tekrarlayıp tekrarlamadığını yada metastaz yapıp yapmadığını gösteren bir testtir. Normal kişilerde bağırsak tümörü varlığını göstermek amacıyla kullanılmamalıdır. CEA için normal değerler: CEA laboratuar testinin normal değeri Erişkin sigara içmeyen için:< 2,5 ng / ml Erişkin sigara içen için:< 5 ng/ml dir. CEA seviyesini yükselten sebepler nelerdir? Karsino Embryonik Antijen temel olarak kolon kanserinde çok yükselir, adeno karsinomlarda yükselir, aşağıda CEA miktarını yükselten sebepler verilmiştir. CEA miktarını arttıran kanserler: Kolorektal ( kolon ve rektum) kanserler, Daha az miktarda olmak üzere: Meme, Akciğer, Mide, Pankreas, Mesane, Tiroit Medüller kanseri, Baş boyun kanserleri, Serviks kanseri, Karaciğer kanseri, Lenfoma ve Melanoma larda da artar ancak bu artışlar kolorektal kanserler kadar değildir. CEA laboratuar testi hiçbir zaman bu tümörlerin tarama testi olarak kullanılmamalıdır. Ancak tedavi edilmiş tümörlerin tekrarlaması yada metastazlarının tespitinde kullanılır.
CEA laboratuar testinin kanser dışı yükselmesine neden olan sebepler nelerdir? CEA testi kanser dışı birçok sebepten yükselir en sık görülen sebepler: Sigara içmek, Sarılıklar, Alkolik karaciğer, Tıkanma sarılığı, Bronşit, Amfizem, Böbrek hastalıkları, Peptik ülser, İltihabi bağırsak hastalıkları ( Ülseratif kolit, Crohn), Pankreatit, Divertikülit, Zatüre, Hipotiroidi, Siroz, Safra yolu hastalıkları CEA laboratuar testinin artmasına neden olan kanser dışı sebeplerdir. CEA adeno karsinomlara özgü bir proteindir. Erken dönemde yükselmez, tümörün ileri dönemlerinde ve metastazlarında çok yükselir. Teşhis değil tedaviye verilen cevabın takibi amacıyla kullanılır. Referanslar: Blanke CD, Faigel DO. Neoplasms of the small and large intestine. In: Goldman L, Schafer AI, eds. Cecil Medicine. 24th ed. Philadelphia
CA-125 CA-125 Over kanserlerinde yükselen tümör belirteci (kanser markırı) dır. CA-125 Over kanser hücrelerinde bulunan bir proteindir. Kanda bu proteinin yükselmesi overkanseri varlığı anlamına gelir. Test kanda bakılır. Kanser teşhisinden çok var olan kanserlerin tedavi ve takibinde kullanılan bir testtir. Bkz: tümör belirteçleri (tümör markırları). CA-125 testi ne için yapılır? Over kanseri teşhis konmuş hastaların tedaviye verdikleri cevapların izlenmesinde kullanılır. Tedaviye iyi cevap veren hastalarda CA-125 seviyesi düşer. Tedavi ile remisyona girmiş hastalarda CA-125 seviyesinin tekrar artması tümörün tekrar alevlendiği yada metastaz yaptığı anlamına gelir. Over kanserlerinin takibinde çok önemli bir testtir. Ayrıca over kitlelerinin tümör olup olmadıklarının araştırılmasında da CA-125 testi kullanılır. CA-125 testi genel Check up taramaları sırasında over kasneri taraması amacıyla da kullanılmaktadır, tek başına bu amaçla çok değerli bir tarama aracı değildir. CA-125 için normal değerler: Normalde 35 U/mL den düşük olmalıdır. CA-125 artışı ne anlama gelir? Over kanseri tedavisi almış bir kişide: CA -125 miktarında artış tümörün tekrar alevlendiği yada metastaz yaptığı anlamına gelir. CA-125 miktarında düşme tümörün tedaviye iyi cevap verdiği ve gerilediği anlamına gelir. Over kanseri teşhisi konmamış bir kişide CA-125 artışı: Over kanseri, Diğer tümörler,
Hematolojik maliniteler Hodgkin Lenfoma, Hodgkin dışı lenfomalar, Metastaz yapmış tümörler. Endometriozis, Akciğer hastalıkları, Siroz, Kalp yetmezliği ne bağlı olabilir. Over kanseri teşhisi konmamış bir kişide CA-125 yüksekliği araştırma gerektirir. Test sonucu yüksek bulunan kadınların yarısında over tümörü saptanmamıştır. Referanslar: 1. Dann RB, et al. Strategies for ovarian cancer prevention. Obstet Gynecol Clin North Am. 2007;34(4):667-686. 2. Goonewardene TI, et al. Management of asymptomatic patients on follow-up for ovarian cancer with rising CA-125 concentrations. Lancet Oncol. 2007;8(9):813-821. 3. National Comprehensive Cancer Network. NCCN Practice Guidelines in Oncology: Ovarian cancer. 2009; v2. 4. http://www.nobelmedicus.com/contents/200843/32-36.htm