MELEZ KAVAK FİDANI YETİŞTİRİCİLİĞİ ORMAN BAKANLIĞI KAVAK VE HIZLI GELİŞEN TÜR ORMAN AĞAÇLARI ARAŞTIRMA MÜDÜRLÜĞÜ İZMİT-1994 EĞİTİCİ YAYINLAR SERİSİ NO:4
YA YIN KURULU Editorial Board Mümtaz TU LU K ÇU Dr. Tanen ZO RALİO Ğ LÜ Sacit K O ÇAR Engin ERTAN YAYCSLAYAN Kavak ve Hızlı Gelişen Tür Orman Ağaçlan Araştırma Müdürlüğü P.K.:93, 41001 İzmit/rÜRKhT Published by Poplar and Fast Growing Forest Trees Research Institute P.O. Box:93, 41001 İZMİT/TURKEY Tel: 0 (262) 335 08 70-335 08 24 Faks: 0 (262) 335 08 85 1994
MELEZ KAVAK FİDANI y e t iş t ir ic il iğ i ORMAN BAKANLIĞI KAVAK VE HIZLI GELİŞEN TÜR ORMAN AĞAÇLARI ARAŞTIRMA MÜDÜRLÜĞÜ İZM İT-1994
T.C. ORMAN BAKANLIĞI KAVAK VE m Z J J GELİŞEN TÜR ORMAN AĞAÇLARI ARAŞTIRMA MÜDÜRLÜĞÜ'nde başlını ftır.
TEKNİK KAVAKÇILIK Kavak ağacı, özellikle yurdumuzun ormanca fakir olan bölgelerinde, halkımız tarafından çok iyi bilinen ve uzun yıllardanberi sevilerek yetiştirilen bir ağaç türüdür. Ağaçsız bölgelerde yaşayan köylümüzün başta yapı kerestesi olmak üzere, odun hammaddesine duyduğu hertürlü ihtiyacı kavaklardan karşılanır. Kavak ağacı dikmek ve kavakçılık yapmak, arazinin değerlendirilmesinde kârlı bir işletme şeklidir ve orman dışı alanlardan odun üretimi için çok önemli bir kaynaktır. Toprak kullanma bakımından tarım için emniyetli olmayan kenar arazilerin değerlenedirilmesini sağlar. Diğer taraftan özel aralıklarla dikilmek suretiyle çevresindeki arazinin tarımsal ürün verimin artmasına yardımcı olur. Ayrıca tarım arazisinin orasına burasına serpilmiş şekildeki ağaçlar, halkımızın yakacak ve yapacak odun ihtiyacını karşılar ve dar zamanlarında onlara yardımcı olurlar. Çok geniş topraklara sahip olan yurdumuzun birçok yerinde dağların ve ovaların hüzün verici çıplaklığını çoğu kez kavaklardan fışkıran yeşillikler bozmakta, insana gelecek için ümit vermektedir. Ancak, sulanabilme imkânına sahip topraklarımızın taşıdığı büyük güç yanında, kavaklıkların genişliği, teknik düzeni ve verimi azdır. Oysa ülke olarak çok ihtiyaç duyduğumuz odun üretiminin iyi fidan kullanılarak ve teknik kavakçılığa önem verilerek arttırılması, çalışkan köylü ve çiftçilerimizin ellerinde bulunmaktadır.
RESİM: 1- Sağlıklı Kavak Fidanları FİDAN ÜRETİMİ Modern ve teknik kavakçılıkta ağaçlamalar fidan kullanmak suretiyle kurulur. Bu nedenle sağlıklı, sağlam gövde yapısına sahip, söküldükten sonra fazla bekletilmemiş kaliteli fidanlar satın alınmalı, ne olduğu belli olmayan, dal veya çelikler kullanılmamalıdır. Boyları 2.5-3.0 metreden ve yerden bir metre yükseklikten ölçülen çapları 2.5 santimden daha az olan melez kavak fidanları alınıp dikilmemeli, özellikle daha kalın çaplı fidanlar tercih edilmelidir. Kavaklar endüstriyel anlamda vejetatif yoldan çelikler vasıtasıyle üretilirler. Böylece klon denen belli ve iyi özelliklere sahip fertler ırs en değişmemiş olarak, uzun müddet yetiştirilebilirler. Çok çeşitli çelik şekilleri vardır. Fakat en iyi ve en sağlıklı fidanlar kök ve gövde çeliklerinden elde edilirler. ÇELİKLERİN ELDE EDİLMESİ Çelikler, çok yaşlı ağaçların bir yaşındaki çeşitli sürgünlerinden veya fidanlıkta köklendirilmiş fidanların toprak seviyesinden kesilmiş gövdelerinden elde edilirler. Çelikler alınırken gövdenin odunlaşmış ve tomurcukların tam teşekkül etmiş olmasına dikkat edilmelidir. Çeliklerin kalınlığı 15 mrn den az ve 30 mm den çok olmamalıdır Pratik olarak baş parmak kalınlığında olan melez kavak çelikleri fidan yetiştirmede en iyi sonucu verirler. Çelik uzunluğu ge-
RESİM: 2- Çelik Çeşitleri nellikle 25-30 cm arasında değişir. Çelik üzerinde 6 adet tomurcuk bulunması uzunluğu tayin edecek iyi bir ölçüdür. Kullanılacak sürgünlerin ve gövdelerin, çelik halinde kesilip toprağa dikilebilecekleri en uygun zaman kış sonu veya ilkbahar başlangıcıdır. Değişik iklimlerde de olsa toprağın çelik dikim zamanında tavda olması şarttır. Don korkusu olmayan yerlerde çelikler büyümenin durduğu mevsimin herhangi bir zamanında ve hemen toprağa dikilmek üzere alınabilirler. Çeliklerin kesilirken kaide olarak üst kısmı düz, alt kısmı meyilli olarak kesilir. Böylece dikim esnasında çeliklerin alt ve üst kısımları kolayca ayırt edilebilir. Ayrıca meyilli kesim dikim anında çeliklerin toprağa kolayca girmesini sağlar. Ülkemizde Devlet fidanlıklarında köklü çelik sistemi ile fidan üretimi tercih edilmektedir. Köklü çelikler bir yaşındaki fidanların şaşırtılması ile elde edilirler. Gövde çeliğinden elde edilmiş olan bir yaşındaki fidanlar, kök boğazının hemen üzerinden kesilirler. Bu suretle elde edilen kökler, çelik ola-
^ RESİM: 3- Çeliklerin Kesilmesi rak esas fidanların elde edilmesinde kullanılırlar. Bu çelikler gövde çeliklerinden daha üstün bir büyüme hızına sahiptirler ve hastalığı nakletme bakımından daha az tehlikelidirler. Bu metodla yetiştirilmiş olan fidanların gövdeleri kalın, kuvvetli ve düzgün olurlar. ÇELİKLERİN DİKİLMESİ Çeliklerin dikileceği topraklar: gıda maddelerince zengin, derin, oldukça gevşek, hafif alkalen, doğal olarak serin, sulanmaya uygun, organik maddelerle iyi bir şekilde gübrelenmiş olmalıdır. Ayrıca toprak, çelik dikımlerine hazırlanırken derin bir şekilde sürülmelidir. Fidan yetiştirmek için kullanılacak fidanlıkta veya özel arazi parçasında çelikler düzenli bir aralık ve uzaklıkta dikilirler. Sıra'ar üzerinde çelikler arasındaki uzaklık, melez kavaklar için 50 cm'den az olmamalıdır. Sıra aralıkları ise 1.50 m ile 2.00 m arasında değişebilir. Ancak bu aralık, ba-
RESİM: 4- Koklu Çelik Dikimi J RESİM: 5- Gövde Çeliği Dikimi 7
kim için kullanılacak traktörün ve ekipman cinsine göre 2.20 m ye kadar büyüyebilir. Gövde çelikleri, toprak yumuşak ve tavda olduğu taktirde doğrudan doğruya toprağa sokulmak suretiyle dikilirler. Toprağa sokulan çeliklerin etrafının toprakla iyice sarılması temin edilmelidir. Dikim yapılacak topraklar pek gevşek değilse ve çeliklerin zedelenme ihtimali varsa, dikimden önce çizel pullukla açılan çizgiler içerisine dikim yapılmalıdır. Köklü çelikler ise, özel pulluklarla açılmış dar hendek veya yarıklara dikilirler. Etrafları sıkı bir şekilde toprakla doldurulur ve tepeleri toprak seviyesi ile aynı düzeyde gömülür. Ancak bu durum iklime göre biraz değişebilir ve nemli yerlerde çeliklerin üstten bir tomurcuğu açıkta bırakılır. Ayrıca köklü çelik olarak kullanılmak üzere yetiştirilmiş olan fidanlar doğrudan doğruya dikilmek suretiyle de köklü çelik dikimi yapılabilir ve en çok kullanılan metod da budur. Dikimleri ilkbaharda yapriacaksa bu metod çok pratik bir yoldur. İlkbaharda üretimde kullanılacak bir yaşındaki fidanlar sökülür, kökleri budanarak düzeltilir. Köklü çelik dikilecek parselde açılmış olan hendeklere, yukarıda verilmiş olan aralık ve uzaklıklarda dikilir ve kökleri ayakla iyice sıkıştırılır. Bundan sonra gövdeler büyük makaslarla toprak seviyesinden kesilir. Böylece bir yaşındaki fidanların kökleri köklü çelik olarak kullanılmış olur. Gövdeleri ise tekrar üretimde kullanılmak üzere çelik yapılır. Bu metod Sonbaharda uygulanmak istenirse, dikimden sonra gövdeler kesilmemelidir. Dikilen fidanlar Kışı geçirdikten sonra İlkbahar başlangıcında düzeltildikten ve kökleri sıkıştırıldıktan sonra kesilmelidir. Böylece çelik saklama ve sorunu da halledilmiş olur. FİDANLIKTA UYGULANACAK BAKIMLAR Dikimi yapılacak çeliklere, zamana ve toprağın nemine bağlı olarak vakit geçirmeden su verilmesi gerekir. Çeliğin köklenmeğe başladığı ve diğer otsu bitkilerle rekabette bulunduğu bu devrelerde çapa yapılması mutlaka gereklidir. Ancak ilk zamanlarda fidan etrafındaki otların elle temizlenmesi. sadece boşlukların çapalanması, görememekten dolayı meydana gelecek olan zayiatları önler. Fidanlıkta fidan aralarında hiçbir şekilde ot çıkmasına izin verilmemelidir. İki yıl boyunca devamlı bir şekilde ve bir programa göre; önce sıra üzerlerinde çapa ile derince toprak işienmeü ve ot mücadelesi yapılmalı, sonra sıra aralarında diskaro çekilerek bakım işlemi tamamlanmalıdır. Ayrıca periyodik sulamalara devam edilmelidir.
RESİM; 6- Bir Yaşındaki Fidanlar RESİM: 7 Fidanlıkta Ot Alma Dikilmiş olan gövde çelikleri ve köklü çelikler genellikle birden fazla sürgün verirler. Bu sürgünler 35-40 cm e ulaştıkları zaman en kuvvetlisi bırakılır, diğerleri dipten kesilirler. Bu işleme tekleme denir. Teklemeden bir veya iki gün sonra muhakkak sulama yapılmalıdır. Genellikle teklemeden başka ilk yıl budama yapılmaz. İkinci yıl İlkbaharda çift tepe sürgünlerinden birisi ve çok kuvvetli yan dallar uzaklaştırılır. Bu anda dikkat edilecek husus fidanların gövdelerini kısa zamanda ve en kuvvetli şekilde geliştirebilmeleri
RESİM: 8- Fidanlıkta İlaçlama RESİM: 9- İki Yasındaki Fidanlar»r,
için yeteri kadar dala ve yaprağa sahip olmalarına dikkat etmek, aşırı budamaya kaçmamaktır. Genellikle ikinci yılın Yaz sonunda veya Ağustos sonunda, fidanlar çeşitli parazitlerin girişini engellemek için dal diplerinde hafif tırnaklar kalacak şekilde, elin yetiştiği yere kadar budanarak dallardan temizlenir. Böylece fidanlar sınıflandırılmağa ve sökülmeğe hazır hale gelirler. Tüm bu bakım tedbirleri yanında, fidanlıkta böcek ve hastalıklar sıkı bir şekilde takip edilmelidir. Herhangidir böcek ve hastalık görüldüğü takdirde muhakkak koruyucu ilaçlama veya mücadele yapılmalıdır. Tpreddüt anında ise bu konuda yardım istenmelidir. SINIFLANDIRMA VE SÖKÜM Kavak yetiştiren fidanlıklarda 2 yaşındaki (0-1-2) kavak fidanları iki kalite sınıfına ayrılarak yetiştiriciye dağıtılmaktadır. Melez kavak fidanları fidanlıktan sökülmeden önce, yerden 1.00 m yükseklikten ölçülen çapına göre: 4.0 cm den büyük olanlar l. ci sınıf, 2.5-4.0 cm arasında olanlar ll. ci sınıf olarak ayrılırlar. Ölçme yapılan yere kaliteye göre kırmızı yağlı boya ile bir çizgi veya iki çizgi çizilir. İkinci sınıf olmayan, yani 2.5 cm çaptan daha ince olan cılız fidanların kullanılmasına izin verilmez. Ayrıca çap bakımından her iki sınıfa dahil olan fakat kırık, yaralı, hastalıklı ve böcek tahribatı bulunan fidanlarında dağıtılmasına ve kullanılmasına izin verilmemelidir. Fidanlar dikime uygun zamanlarda sökülürler. Söküm
RESİM: 11- Sökülen Fidanlarda Kök Tuvaleti işlemi keskin bel küreklerle veya genellikle traktöre monte edilen özel söküm bıçağı ile yapılır, Bu bıçaklar güçlü traktörlerle fidan köklerinin altından geçirilir. Böylece fidanların yan kökleri kesilir ve yerinden büyük ölçüde oynar. Sonra işçiler vasıtasıyle topraktani kolayca çıkarılarak kökleri 15-20 cm kalacak şekilde budanır ve sonradan kullanılmak üzere arazinin uygun bir yerinde gömüye alınırlar. RESİM; 12- Dağıtılmağa Hazır Fidanlar
Böylece köklü çelik kullanılarak elde edilen fidanlar (0-1-2) yaşında, yani kökü 3 gövdesi 2 yaşında olan kuvvetli ve sağlıklı f'danlardır. Bu fidanlar gerek kök, gerekse gövde itibariyle kuvvetli bir gelişmeye sahip olduklarından dış etkilere karşı daha fazla dayanıklıdırlar. Bununla beraber kökü 2, gövdesi 1 yaşında olan fidanlar da iyi gelişmiş oldukları takdirde elverişli yetişme yerlerinde dikime uygun sayılırlar. rk >. - ( A i ' RESİM: 13- Bakımlı Bir Kavaklık
Kavakçılıkla ilgili her türlü problemlerinizin çözümü için İzmit Kavak ve Hızlı Gelişen Yabancı Tür Orman Ağaçları Araştırma Enstitüsü Müdürlüğüne müracaat etm e niz rica olunur. i -
KAVAK VE HIZLI ÇELİŞEN TÜR ORMAN AĞAÇLARI ARAŞTIRMA MÜDÜRLÜĞÜ Enstilü, 24 Nisan 1962 tarihinde "Kavakçılık Enstitüsü' adıyla İzmit te kunılınuştur. Calışmaianna, 1967 yılında Okaliptüs, 1968 yılında Hızlı Gelişen Yabancı Tür Orman Ağaçlan konulan da dahil edilmiş ve 1970 yılından itibaren "Kavak ve Hızlı Gelişen Yabancı Tür Orman Ağaçları Araştırma Enstitüsü" adını almıştır. Bu değişiklikle Enstitü, yurdumuzdaki çeşitli yetişine ortamlanna en iyi uyabilecek endüstriyel ve ekonomik değeri yüksek ka\ ak, söğüt, okaliptüs ve hızlı gelişen yabancı tür orman ağaçlannın belirlenmesi, yetiştirilmesi ve yaygmlaştınlmasıyia zararlılardan korunması ve ürünlerinin değerlendirilmesi konulannda ortaya çıkacak sorunlara ilişkin, uygulamalı araştırmalar yapmakla görevlendirilmiştir, 1993 yılında yapılan yeni organizasyonla "Kavak ve Hızlı Geli.şen Tür Orman Ağaçlan Araştırma Müdürlüğü" adını alan ve Türkiye çapında kendine bağlı, hiçbir taşra kuruluşu bulunmak.sızın Kavak, Söğüt ve Hızlı Gelişen Orman Ağaçları konulannda çalışan kurumda Yetiştirme, Ağaç İslahı ve Tohum Teknolojusi, Koruma, Toprak ve Ekoloji. Hasılat ve Ekonomi. Proje Planlama ve Değerlendirme, Sosyal Ormancılık ve Halkla İlişkiler olmak üzere 7 adet BtMüm Başmühendisliği ile İdari birimler bulunmaktadır.