Ceza Muhakemesi Hukukunda Kanun Yolları Ders Notları Prof. Dr. A. Caner Yenidünya Arş. Gör. Zafer İçer
Kanun Yolları Nedir? Hakim ya da mahkeme tarafından verilen kararların hatalı ya da hukuka aykırı olduğu savıyla başka bir merci tarafından incelenmesini sağlayan ve bu suretle adaletin ve bozulan hukuk barışının yeniden tesisini amaçlayan hukuki çarelere kanun yolları denilmektedir. 2
3 Kanun Yollarının Çeşitleri Nelerdir? 1- Olağan kanun yolları 2- Olağanüstü kanun yolları
4 Olağan Kanun Yolları Ne Anlama Gelir? Ceza muhakemesinde kesinleşmemiş kararlara karşı başvurulabilen kanun yollarına olağan kanun yolları denir. Olağanüstü Kanun Yolları Ne Anlama Gelir? Ceza muhakemesinde kesinleşmiş kararlara karşı başvurulabilen kanun yollarına olağanüstü kanun yolları denir.
Olağan Kanun Yolları Nelerdir? 1) İtiraz 2) İstinaf 3) Temyiz 5 Olağanüstü Kanun Yolları Nelerdir? 1) Yargıtay C. Başsavcısının İtirazı 2) Kanun Yararına Bozma 3) Yargılamanın Yenilenmesi
6 Denetim muhakemesi, başvuru olmadan yapılabilir mi? Davasız yargılama olmaz ilkesi gereğince, kanun yollarında hukuka aykırılığın ileri sürülmesi gerekir. Bu bakımdan talep olmadan kanun yolunda hukuka aykırılığın denetlenmesi imkanı söz konusu olmaz.
Kimler Kanun Yoluna Başvurabilir? 7 Kanun yolları adı verilen hukuksal çarelere, yargılama ile ilgisi olmayan, bir menfaati bulunmayan kişilerin başvurması mümkün değildir. CMK. da, kanun yollarına başvurma hakkı, karardan hukuksal olarak etkilenen kişilere tanınmıştır. -Cumhuriyet savcısı, -Şüpheli, -Sanık, -CMK. ya göre katılan sıfatını almış olanlar, -Katılma isteği karara bağlanmamış, reddedilmiş veya katılan sıfatını alabilecek surette suçtan zarar görmüş bulunanlar, -Avukat, -Şüpheli veya sanığın yasal temsilcisi, -Şüpheli veya sanığın eşi.
Cumhuriyet savcısının başvurma hakkı Cumhuriyet savcısı, sanık aleyhine kanun yoluna başvurabileceği gibi, sanık lehine olarak da kanun yollarına başvurabilir (m.260/3). 8 Avukatın başvurma hakkı Avukat, müdafiliğini veya vekilliğini üstlendiği kişilerin açık arzusuna aykırı olmamak koşuluyla kanun yollarına başvurabilir (m.261). Yasal temsilcinin ve eşin başvurma hakkı Şüpheli veya sanığın yasal temsilcisi ve eşi, şüpheli veya sanığa açık olan kanun yollarına süresi içinde kendiliklerinden başvurabilirler. Şüphelinin veya sanığın başvurusuna ilişkin hükümler, bunlar tarafından yapılacak başvuru ve onu izleyen işlemler için de geçerlidir (m.262)
Tutuklunun kanun yollarına başvurması Tutuklu bulunan şüpheli veya sanık, zabıt kâtibine veya tutuklu bulunduğu ceza infaz kurumu ve tutukevi müdürüne beyanda bulunmak suretiyle veya bu hususta bir dilekçe vererek kanun yollarına başvurabilir. Zabıt kâtibine başvuru hâlinde, kanun yollarına başvuru beyanı veya dilekçesi ilgili deftere kaydedildikten sonra bu hususları belirten bir tutanak düzenlenerek tutuklu bulunan şüpheli veya sanığa bir örneği verilir. Kurum müdürüne başvuru hâlinde ikinci fıkra hükmüne göre işlem yapılarak, tutanak ve dilekçe derhâl ilgili mahkemeye gönderilir. Zabıt kâtibi başvuruyu ilgili deftere kaydeder. Zabıt kâtibi veya kurum müdürü tarafından ikinci fıkra hükmüne göre işlem yapıldığı zaman kanun yolları için bu Kanunda belirlenen süreler kesilmiş sayılır (m.263). 9
Kanun yolunun belirlenmesinde yanılma halinde nasıl hareket edilir? 10 Kanun yolunun belirlenmesinde yanılma üç türlü ortaya çıkabilir: A) Kanun yolunun türünde yanılma, B) Başvurulacak mercide yanılma, C) Hem kanun yolunun türünde hem mercide yanılma.
11 Kanun yolunda ya da mercide yanılma, başvuranın haklarını ortadan kaldırır mı? Ceza muhakemesinde, kabul edilebilir bir başvuruda kanun yolunun veya merciin belirlenmesinde yanılma, başvuranın haklarını ortadan kaldırmaz. Bu hâlde başvurunun yapıldığı merci, başvuruyu derhâl görevli ve yetkili olan mercie gönderir (m.264).
Kimler yanılgıdan faydalanabilir? 12 Yasada yanılgıya düşecek kişilerin kimler olabileceği belirtilmemiştir. Bu durum, cumhuriyet savcılarının kanun yolunda yanılgıya düşmesi halinde, 264 üncü madde hükmünden yararlanıp yararlanamayacağı sorusunu gündeme getirmektedir. Yargıtay Ceza Genel Kurulu, 05.02.2008 tarih ve 266/13 sayılı kararında, savcıların kanun yolunda yanılmalarının, kanun yolu hakkını ortadan kaldırmayacağına hükmetmiştir.
Kanun yoluna başvurudan vazgeçilebilir mi? Kanun yoluna başvurulduktan sonra bundan vazgeçilmesi, mercii tarafından karar verilinceye kadar geçerlidir. Ancak, Cumhuriyet savcısı tarafından sanık lehine yapılan başvurudan onun rızası olmaksızın vazgeçilemez (m.266/1). Cumhuriyet savcısı tarafından sanık lehine yapılan başvurudan onun rızası olmaksızın vazgeçilememesi kuralının, olağan üstü bir kanun yolu olan Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısının itiraz yetkisini kullandığı hallerde uygulanması mümkün değildir. Çünkü bu hallerde kanun yoluna başvurma yetkisi sadece Yargıtay C. Başsavcısına verilmiş, itirazda olduğu gibi diğer kimselere böyle bir yetki tanınmamıştır. Nitekim Ceza Genel Kurulu da 01.10.2013 tarih, 7-318/395 sayılı kararında, bu kuralın Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısının itiraz yetkisini kullandığı hallerde uygulanamayacağına hükmetmiştir. 13
14 Müdafiin veya vekilin başvurudan vazgeçebilmesi, vekâletnamede bu hususta özel yetkili kılınmış olması koşuluna bağlıdır (m.266/2). 150 nci maddenin ikinci fıkrası uyarınca, kendisine müdafi atanan şüpheli veya sanıklar yararına kanun yoluna başvurulduğunda veya başvurulan kanun yolundan vazgeçildiğinde şüpheli veya sanık ile müdafiin iradesi çelişirse müdafiin iradesi geçerli sayılır (m.266/3).
Denetim muhakemesine başvurunun etkileri nelerdir? 15 1. Aktarma Etkisi: Aleyhine denetim muhakemesine başvurulan kararı, daha yüksek dereceli başka bir mahkemenin incelemesi anlamına gelir. 2. Yayılma Etkisi: Denetim muhakemesine başvurmanın, diğer sanıklara da etki etmesini ifade eder (örn. m.306) 3. Durdurma Etkisi: Aleyhine denetim muhakemesine başvurulan kararın, hukuksal kesinliğinin ortaya çıkmaması, diğer bir anlatımla infazının durması anlamına gelir.
16 Denetim muhakemesinde aleyhe değiştirme yasağı (reformatio in peius) ne anlama gelir? Aleyhe değiştirme yasağı, sadece sanık lehine kanun yoluna müracaat edilip denetim muhakemesini yapan merci tarafından kararın bozulması üzerine, ilk derece mahkemesince verilecek yeni hükmün, önceki hükümde gösterilen cezadan daha ağır olamamasını ifade eder. Bu kuralın getiriliş amacı nedir? Bu kuralın getiriliş amacı, bireylerin çekinmeden kanun yoluna başvurmalarına imkan tanımaktır.
Aleyhe değiştirme yasağı CMK. da nasıl düzenlenmiştir? Madde 265: Cumhuriyet savcısı tarafından aleyhine kanun yoluna gidilen karar, sanık lehine bozulabilir veya değiştirilebilir. Cumhuriyet savcısı, kanun yoluna sanık lehine başvurduğunda, yeniden verilen hüküm önceki hükümde tayin edilmiş olan cezadan daha ağır bir cezayı içeremez. 17 CMK. da bu kural, hangi kanun yollarında ayrıca düzenlenmiştir? - İstinaf (m.283) - Temyiz (m.307/4) - Yargılamanın yenilenmesi (m.323/2)
Aleyhe bozma yasağı ne demektir? Aleyhe değiştirme yasağından farklı mıdır? 18 Aleyhe bozma yasağı, aleyhe değiştirme yasağından farklıdır. Aleyhe bozma yasağı, sanık yararına olan hukuka aykırılıkların, sanık aleyhine hükmün bozdurulması için ileri sürülememesi anlamına gelir. Aleyhe bozma yasağı CMK. da düzenlenmiş midir? Aleyhe bozma yasağına, CMK. nun 290 ıncı maddesinde yer verilmiştir. Madde 290: Sanığın yararına olan hukuk kurallarına aykırılık, sanık aleyhine hükmün bozdurulması için Cumhuriyet savcısına bir hak vermez.
İtiraz 19
20 İtiraz kanun yolu ne anlama gelir? Hakim kararları ile kanunun gösterdiği hallerde mahkeme kararlarına karşı başvurulabilen, kural olarak kararın infazını ertelemeyen (m.269/1) ve kararın hem hukuksal hem de maddi yönden denetimini içeren kanun yoluna itiraz denilir.
21 Hangi türden kararlar itiraz kanun yoluna tabidir? CMK.m.267 ye göre; 1- Hakimlik kararlarına, 2- Kanunun gösterdiği hallerde mahkeme kararlarına, karşı itiraz kanun yoluna başvurulabilir.
22 CMK. da, Cumhuriyet savcısının kararlarına karşı öngörülen itiraz yolu, olağan kanun yollarından itiraz olarak nitelendirilebilir mi? CMK. da, Cumhuriyet savcısının kararlarına karşı (örneğin kovuşturmaya yer olmadığına dair karara itiraz, m.173) öngörülen itiraz yolu, kendine özgü bir başvuru yolu olup, olağan kanun yollarından itiraz ile karıştırılmamalıdır. Olağan kanun yolu olarak itiraz, yalnızca hakimlik kararları ve Kanun da açıkça belirtilmişse mahkeme kararlarına karşı yapılabilir.
23 Hakimlik kararları nelerdir? i) Soruşturma evresinde sulh ceza hakiminin kararları, ii) Naip hakim olarak görevlendirilen hakimin kararları, iii) İstinabe olunan hakimin kararları, iv) Mahkeme başkanı sıfatıyla verilen kararlar.
24 Mahkemenin hangi kararlarına karşı itiraz kanun yoluna başvurulabilir? Kanun da açıkça öngörülen hallerde, mahkeme kararlarına karşı itiraz kanun yoluna başvurulabilir. Ancak bu kararlar, hüküm dışında kalan kararlardır. Örneğin mahkeme tarafından verilen; -Tutuklama kararı (m.101/1, 5), -Durma kararı (m.223/8), -Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı (m.231/12), -Kaçak sanık hakkında verilen zorlama amaçlı elkoyma kararı (m.248/8), İtiraz edilebilen mahkeme kararlarındandır.
25 İtiraz Nasıl Yapılır? Hâkim veya mahkeme kararına karşı itiraz, kanunun ayrıca hüküm koymadığı hâllerde 35 inci maddeye göre ilgililerin kararı öğrendiği günden itibaren yedi gün içinde kararı veren mercie verilecek bir dilekçe veya tutanağa geçirilmek koşulu ile zabıt kâtibine beyanda bulunmak suretiyle yapılır. Tutanakla tespit edilen beyanı ve imzayı mahkeme başkanı veya hâkim onaylar. 263 üncü madde hükmü saklıdır (m.268/1).
26 Kararına itiraz edilen hakim veya mahkeme, itiraz üzerine ne şekilde hareket edebilir? Kararına itiraz edilen hâkim veya mahkeme, itirazı yerinde görürse kararını düzeltir; yerinde görmezse en çok üç gün içinde, itirazı incelemeye yetkili olan mercie gönderir (m.268/2).
27 İtirazı İncelemeye Yetkili Merciler Hangileridir? İtirazı incelemeye yetkili merciler 268 inci maddenin 3 üncü fıkrasında sayılmıştır: a) Sulh ceza hâkimliği kararlarına yapılan itirazların incelenmesi, o yerde birden fazla sulh ceza hâkimliğinin bulunması hâlinde, numara olarak kendisini izleyen hâkimliğe; son numaralı hâkimlik için bir numaralı hâkimliğe; ağır ceza mahkemesinin bulunmadığı yerlerde tek sulh ceza hâkimliği varsa, yargı çevresinde görev yaptığı ağır ceza mahkemesinin bulunduğu yerdeki sulh ceza hâkimliğine; ağır ceza mahkemesinin bulunduğu yerlerde tek sulh ceza hâkimliği varsa, en yakın ağır ceza mahkemesinin bulunduğu yerdeki sulh ceza hâkimliğine aittir. b) İtiraz üzerine ilk defa sulh ceza hâkimliği tarafından verilen tutuklama kararlarına itiraz edilmesi durumunda da (a) bendindeki usul uygulanır. Ancak, ilk tutuklama talebini reddeden sulh ceza hâkimliği, tutuklama kararını itiraz mercii olarak inceleyemez.
28 c) Asliye ceza mahkemesi hâkimi tarafından verilen kararlara yapılacak itirazların incelenmesi, yargı çevresinde bulundukları ağır ceza mahkemesine ve bu mahkeme ile başkanı tarafından verilen kararlar hakkındaki itirazların incelenmesi, o yerde ağır ceza mahkemesinin birden çok dairesinin bulunması hâlinde, numara olarak kendisini izleyen daireye; son numaralı daire için birinci daireye; o yerde ağır ceza mahkemesinin tek dairesi varsa, en yakın ağır ceza mahkemesine aittir. d) Naip hâkim kararlarına yapılacak itirazların incelenmesi, mensup oldukları ağır ceza mahkemesi başkanına, istinabe olunan mahkeme kararlarına karşı yukarıdaki bentlerde belirtilen esaslara göre bulundukları yerdeki mahkeme başkanı veya mahkemeye aittir. e) Bölge adliye mahkemesi ceza dairelerinin kararları ile Yargıtay ceza dairelerinin esas mahkeme olarak baktıkları davalarda verdikleri kararlara yapılan itirazlarda; üyenin kararını görevli olduğu dairenin başkanı, daire başkanı ile ceza dairesinin kararını numara itibarıyla izleyen ceza dairesi; son numaralı daire söz konusu ise birinci ceza dairesi inceler.
29 İtiraz, kararın yerine getirilmesine ne şekilde etki eder? İtiraz, kararın yerine getirilmesinin geri bırakılması sonucunu doğurmaz. Ancak, kararına itiraz edilen makam veya kararı inceleyecek merci, geri bırakılmasına karar verebilir (m.269). Dolayısıyla, itiraz kanun yolunun, kural olarak durdurma etkisi bulunmamaktadır. Ancak, bazı hallerde kanun koyucu, kararın geri bırakılması konusunda merciye takdir yetkisi tanımamıştır. Örneğin; Madde 74/4: Gözlem altına alınma kararına karşı itiraz yoluna gidilebilir; itiraz, kararın yerine getirilmesini durdurur.
30 İtiraz kanun yolunda, aktarma etkisi nasıl bir özellik gösterir? İtirazda kanun yolunda, denetim muhakemesine başvurmanın aktarma etkisi gereğince, itiraz başvurusu üzerine inceleme bir başka merci tarafından yapılmaktadır. Ancak aktarma etkisi, sulh ceza hakimliği, ağır ceza mahkemeleri, bölge adliye mahkemeleri ile Yargıtay ceza dairelerinin kararlarına karşı yapılan itirazlarda farklı bir özellik gösterir. Bu hakimlik ve mahkemelerin kararlarına karşı yapılan itirazlar, kararı veren merci ile aynı derecede olan bir başka merci tarafından incelendiğinden (m.268/3-a, c, e), bu hallerde aktarma etkisi dikey değil, yatay bir etki gösterir.
31 İtirazın Cumhuriyet savcısına ve karşı tarafa tebliği ile inceleme ve araştırma yapılması İtirazı inceleyecek merci, yazı ile cevap verebilmesi için itirazı, Cumhuriyet savcısı ve karşı tarafa bildirebilir. Merci, inceleme ve araştırma yapabileceği gibi gerekli gördüğünde bunların yapılmasını da emredebilir. 101 ve 105 inci maddeler uyarınca yapılan itiraz üzerine Cumhuriyet savcısından görüş alınması durumunda, bu görüş şüpheli, sanık veya müdafiine bildirilir. Şüpheli, sanık veya müdafii üç gün içinde görüşünü bildirebilir (m.270)
32 İtiraz sonucunda itirazı inceleyen merci tarafından ne şekilde karar verilebilir? Kanunda yazılı olan hâller saklı kalmak üzere, itiraz hakkında duruşma yapılmaksızın karar verilir. Ancak, gerekli görüldüğünde Cumhuriyet savcısı ve sonra müdafi veya vekil dinlenir. İtiraz yerinde görülürse merci, aynı zamanda itiraz konusu hakkında da karar verir. Karar mümkün olan en kısa sürede verilir. Merciin, itiraz üzerine verdiği kararları kesindir; ancak ilk defa merci tarafından verilen tutuklama kararlarına karşı itiraz yoluna gidilebilir (m.271).
İstinaf 33
34 İstinaf Nedir? İstinaf, mahkemenin verdiği kararı kabul etmeyerek bir üst mahkemeye götürme anlamına gelmektedir. İstinaf, ilk derece mahkemelerinin henüz kesinleşmemiş hükümlerinin, maddi ve hukuki yönden denetlenerek hukuka aykırılıklarını gidermek için kabul edilmiş bir hukuksal çaredir. İstinafta ilk derece mahkemesince yapılan tespitler ve uygulanan normun yerindeliğinin denetlenmesiyle yetinilmemekte, maddi ve hukuksal sorunlar yeniden ele alınmaktadır.
35 Ülkemizde istinaf kanun yoluna duyulan ihtiyacın temel sebepleri: 1) Nüfus artışına bağlı olarak çoğalan iş yükü, 2) Artan iş yüküne oranla, Yargıtay da hakim ve daire sayısının artırılamaması, fiziksel koşulların geliştirilememesi, 3) Yargıtay ın, hukuki denetimin sınırlarını aşacak şekilde, ilk derece mahkemesinin yerine geçerek dava dosyasını denetleme yönündeki inisiyatifi.
Bu ihtiyacın da etkisiyle 2005 yılında 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu ile istinaf kanun yolu benimsenmiş, ve 5235 sayılı Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri ile Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanun da bu mahkemelerin yapılandırılması düzenlenmiştir. 36
37 Kanunun yürürlüğe girmesinden sonra uzun bir süre geçmesine rağmen istinaf mahkemeleri faaliyete geçememiştir. Adalet Bakanlığı, 5235 sayılı Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri ile Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanun un 25 ve Geçici 2 nci maddeleri uyarınca kurulan ve yargı çevreleri belirlenen bölge adliye mahkemelerinin, 20.07.2016 tarihinde tüm yurtta göreve başlaması kararı almıştır.
İstinaf kanun yolunun lehinde ileri sürülen görüşler nelerdir? 38 i) Yargıtay, ağır iş yükü yüzünden tıkanma noktasına gelmiştir; bu tıkanıklık ancak istinaf mahkemelerinin kurulması ile aşılabilir. ii) CMK. da istinaf kanun yolu açısından öngörülen sistem son derece hızlı ve teminatlıdır. iii) İstinaf, vatandaşa ikinci bir şans vermek, ona karşı adil olunduğu noktasında onu tatmin etmek anlamına da gelir. iv) Çok sayıda istinaf mahkemesinin olması, farklı istinaf mahkemelerinden farklı kararlar çıkması endişesini beraberinde getirse de, kanun koyucu bunun önlemini almıştır. İstinaf, yargılama birliğine zarar vermez. 5235 sayılı Kanun un 35 inci maddesine göre içtihat birliğinin sağlanması olanaklıdır. (Nitekim burada, Bölge Adliye Mahkemesi başkanlar kurulunun görevleri arasında, re'sen veya bölge adliye mahkemesinin ilgili hukuk veya ceza dairesinin ya da Cumhuriyet başsavcısının, Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu veya Ceza Muhakemeleri Usulü Kanununa göre istinaf yoluna başvurma hakkı bulunanların, benzer olaylarda bölge adliye mahkemesi hukuk veya ceza dairelerince verilen kesin nitelikteki kararlar arasında ya da bu mahkeme ile başka bir bölge adliye mahkemesi hukuk veya ceza dairelerince verilen kesin nitelikteki kararlar arasında uyuşmazlık bulunması hâlinde bu uyuşmazlığın giderilmesini gerekçeli olarak istemeleri üzerine, kendi görüşlerini de ekleyerek Yargıtay Birinci Başkanlığından istemesi de sayılmıştır).
39 v) İstinaf mahkemeleri tarihsel süreç içerisinde siyasal iktidarın merkezileşme çabaları içinde kurulmuştur ve her gelişmiş hukuk sisteminde vardır. Nitekim örneğin, Avrupa Birliği ne üye ülkelerin hemen tamamında istinaf vardır. vi) Yargıtay, genellikle ikinci derece mahkemesi gibi çalışmak durumunda kalması nedeniyle asıl işlevi olan hukuksal incelemeyi gerektiği gibi yapamamaktadır. Bu nedenle istinaf mahkemelerinin kurulması Yargıtay ın bir içtihat mahkemesi olarak çalışabilmesine de olanak sağlayacaktır. vii) Uyuşmazlık konusu hadisenin ikinci kez incelemeye konu yapılması, ilk derece mahkemesi hâkimlerini daha titiz ve dikkatli incelemeye yöneltir ve verilen kararın isabetli ve doğru olmasını sağlar.
40 İstinaf kanun yolunun aleyhinde ileri sürülen görüşler nelerdir? i) İstinafa yer veren ülkelerde bu kurum kaldırılmaya veya en azından uygulama alanı sınırlandırılmaya çalışılmaktadır. Dünyada vazgeçilmeye çalışılan bir sisteme, ülkemizde yenilik olarak yer verilmeye çalışılması yanlıştır. ii) İstinaf mahkemelerinin kurulması durumunda Yargıtay ve İstinaf Mahkemeleri ile İstinaf mahkemelerinin kendi arasında görüş ayrılıkları ortaya çıkabilir ve mevcut kanun (5235 sayılı Kanun un 35 inci maddesindeki düzenlemeye rağmen) bu aykırılıkların giderilmesi açısından yeterli bir mekanizma öngörmüş değildir.
41 iii) İstinafın varlığı ilk derece mahkemesi hâkimlerini her zaman titiz ve dikkatli olmaya yöneltmez; aksine hatalı karar verilmesi durumunda bunu düzeltecek başka bir makamın olduğunu bilen hâkimler, olaya daha az dikkat ve özen gösterirler. iv) İstinaf yoluyla davaların yeniden görülmesi, yargılamanın uzamasına sebebiyet verir. Üstelik istinaf mahkemelerinde sözlülük ve yüzyüzelik ilkeleri tam olarak uygulanamayacağından, genellikle ilk derece mahkemesi tarafından toplanan delillerle yetinilir. Bu sebeple lehe fikirlerin aksine yeterli ve etkin bir yargılama yapılabileceği söylenemez.
Hukukumuzda daha önce istinaf kanun yoluna yer verilmiş midir? Ülkemizde ilk defa 19. yüzyılda batılılaşma hareketlerinin sonucu olarak istinaf, "nizamiye mahkemeleri"nin kuruluşu ile hukukumuza girmiştir. 42 -Ağır cezalık işlerin tutuklu olarak görülmesi ve adam öldürme davalarına öncelik tanıması dolayısıyla istinaf mahkemelerinin ihmal edilmesi, - İstinaf mahkemelerinde nitelik ve sayı olarak yeterli hakimin mevcut bulunmaması, - İstinaf mahkemelerinin ülke genelinde düzgün teşkilatlanamaması, -1900'lerin başlarında temyiz mahkemesinin, mahkeme kararlarını doğru bularak istinaf mahkemeleri kararlarını bozması dolayısıyla iş yükünün yığılması, gibi sebeplerle, 469 sayılı Kanunla istinaf mahkemeleri 1924 yılında kaldırılmıştır.
43 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu nda nasıl bir denetim muhakemesi sistemi öngörülmüştür? 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu nda iki dereceli bir kanun yolu sistemi öngörülmüştür. Bu yeni sisteme göre, kural olarak ilk derece mahkemelerinin hükümlerine karşı, temyiz kanun yoluna gidilemeyecek (23.04.2016 tarih ve 6706 sk.m.18/4 - mülga TCK.m.18 - uyarınca geri verme istisnadır) sadece istinaf kanun yoluna gidilebilecektir. İstinaf mahkemelerince verilen bir kısım kararlara karşı da temyiz kanun yolu açıktır.
Hangi illerde Bölge Adliye Mahkemelerinin kurulması kararlaştırılmıştır? 44 Bölge Adliye Mahkemelerinin, Adalet Bakanlığı nca Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun görüşü alınarak bölgelerin coğrafi durumları ve iş yoğunluklarına göre öncelikle 15 ilde İstanbul, Bursa, İzmir, Ankara, Konya, Samsun, Adana, Erzurum, Diyarbakır, Antalya, Gaziantep, Kayseri, Sakarya, Trabzon ve Van da kurulması kararlaştırılmış, daha sonra bu sayı HSYK. kararı ile 7 ye indirilerek Bölge Adliye Mahkemeleri nin Ankara, Antalya, Erzurum, Gaziantep, İstanbul, İzmir ve Samsun da faaliyete geçmesi kararlaştırılmıştır. Bölge Adliye Mahkemeleri ne zaman göreve başlayacaktır? Adalet Bakanlığınca, 5235 sayılı Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri ile Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanun un 25 ve Geçici 2 nci maddeleri uyarınca kurulan ve yargı çevreleri belirlenen bölge adliye mahkemelerinin, 20.07.2016 tarihinde tüm yurtta göreve başlaması kararı alınmıştır.
Hangi kararlara karşı istinaf yoluna başvurulabilir? A) İlk derece mahkemelerinden verilen hükümlere karşı istinaf yoluna başvurulabilir (m.272/1). B) Hükümden önce verilip hükme esas teşkil eden veya başkaca kanun yolu öngörülmemiş olan mahkeme kararlarına karşı da hükümle birlikte istinaf yoluna başvurulabilir (m.272/2). C) Geri vermeye ilişkin 23.04.2016 tarih ve 6706 sk.m.18/4 (mülga TCK.m.18) hariç olmak üzere; diğer kanunlarda temyiz edilebileceği veya haklarında Yargıtaya başvurulabileceği belirtilmiş olup da bölge adliye mahkemelerinin görev alanına giren dava ve işlere ilişkin ilk derece mahkemelerinin karar ve hükümlerine karşı istinaf yoluna başvurulur (m.285). İlk derece mahkemesince verilen bir kararın, Bölge Adliye Mahkemesince resen incelenmesi mümkün müdür? İstinaf, kural olarak istem üzerine işletilen bir kanun yoludur. Ancak kanunumuz resen istinafa da yer vermiştir. Buna göre, onbeş yıl ve daha fazla hapis cezalarına ilişkin hükümler, Bölge Adliye Mahkemesince re'sen incelenir. 45
46 Hangi kararlara karşı istinaf yoluna başvurulamaz? A) Hapis cezasından çevrilen adlî para cezaları hariç olmak üzere, sonuç olarak belirlenen üçbin Türk Lirası dâhil adlî para cezasına mahkûmiyet hükümlerine, B) Üst sınırı beşyüz günü geçmeyen adlî para cezasını gerektiren suçlardan beraat hükümlerine, C) Kanunlarda kesin olduğu yazılı bulunan hükümlere, karşı istinaf yoluna başvurulamaz (m.272/3).
47 İstinafta denetim muhakemesi nasıl işler? İstinaf, ilk derecede mahkemelerince verilen son kararların gerek maddi ve gerekse hukuksal açıdan üst bir mahkeme (Bölge Adliye Mahkemesi) tarafından denetimini sağlayan ikinci derece bir denetim mahkemesi yoludur. İstinafta, ilk derece mahkemesince yapılan maddi tespitler ve uygulanan normun yerindeliğinin denetlenmesiyle yetinilmemekte, gerek maddi olay ve gerekse uygulanan norma ilişkin sorunlar yeni baştan değerlendirilmektedir. İstinaf yargılamasında aynı ilk derecede olduğu gibi yeni olgu ve deliller de ileri sürülebilir. Bu husus, istinafa yapılan eleştirilerin de odağını oluşturmaktadır. Zira böylece yargılamaların zaten ilk derecede uzun sürdüğü, kanun yolu aşamasında da aynı sonucun doğacağı ifade edilmektedir.
İkinci derece olarak istinafta, ilk derece mahkemesi kararının hukuksal açıdan denetlenmesinin yanı sıra, işin esasına ilişkin maddi denetim de yapılır. Bu çerçevede, istinaf denetimi sırasında delil ikame edilmesi, delillerin değerlendirilmesi ve işin esasına ilişkin bir yargıya varılması mümkündür. İstinafta aynı itiraz kanun yolunda olduğu gibi, olaya ilişkin kararı da bizzat istinaf mahkemesi vermekte, ilk derece mahkemesine gönderme, ancak istisnai durumlarda gündeme gelmektedir. 48
49 İstinaf istemi nasıl ve hangi sürede yapılır? İstinaf istemi, hükmün açıklanmasından itibaren yedi gün içinde hükmü veren mahkemeye bir dilekçe verilmesi veya zabıt kâtibine bir beyanda bulunulması suretiyle yapılır; beyan tutanağa geçirilir ve tutanak hâkime onaylattırılır. Tutuklu sanık hakkında 263 üncü maddede yer alan prosedür işletilir. Hüküm, istinaf yoluna başvurma hakkı olanların yokluğunda açıklanmışsa, süre tebliğ tarihinden başlar. Ağır ceza mahkemelerinde bulunan Cumhuriyet savcıları, mahkemelerinin yargı çevresi içerisindeki asliye mahkemelerinin hükümlerine karşı, kararın o yer Cumhuriyet başsavcılığına geliş tarihinden itibaren yedi gün içinde istinaf yoluna başvurabilirler.
50 Sanık ve katılan sıfatını almış olanlar ile katılma isteği karara bağlanmamış, reddedilmiş veya katılan sıfatını alabilecek surette suçtan zarar görmüş bulunanların dilekçe veya beyanında, başvuruya ilişkin nedenlerin gösterilmemesi inceleme yapılmasına engel olmaz (m.273/4). Cumhuriyet savcısı, istinaf yoluna başvurma nedenlerini gerekçeleriyle birlikte yazılı isteminde açıkça gösterir. Bu istem ilgililere tebliğ edilir. İlgililer, tebliğ tarihinden itibaren yedi gün içinde bu husustaki cevaplarını bildirebilirler (m.273/5). Sanık, yokluğunda aleyhine verilen hükümlere karşı eski hâle getirme isteminde bulunabilir. Eski hâle getirme süresi içinde de istinaf süresi işler. Sanığın eski hâle getirme isteminde bulunduğu hâllerde, ayrıca istinaf isteminde bulunması gerekir. Bu hâlde istinaf istemi ile ilişkili işler, eski hâle getirme istemi hakkında karar verilinceye kadar ertelenir (m.274).
51 İstinaf başvurusu hükmün kesinleşmesini engeller mi? Denetim muhakemesinin durdurma etkisi, istinaf kanun yolunda da kendisini gösterir. Süresi içinde yapılan istinaf başvurusu, hükmün kesinleşmesini engeller (m.275/1). Hüküm, istinaf yoluna başvuran Cumhuriyet savcısına veya ilgililere gerekçesiyle birlikte açıklanmamışsa; hükme karşı istinaf yoluna başvurulduğunun mahkemece öğrenilmesinden itibaren gerekçe, yedi gün içinde tebliğ edilir (m.275/2). Esas itibariyle, 275 inci maddeye nazaran genel hüküm niteliğindeki 232 nci madde, hükmün gerekçesinin, tümüyle tutanağa geçirilmemişse açıklanmasından itibaren en geç onbeş gün içinde dava dosyasına konulmasını öngörmüştür. Düzenleyici nitelikteki bu süre, istinafta yedi gündür.
52 İstinaf istemi, hükmü veren mahkemece hangi hallerde reddedilebilir? a) İstinaf istemi süresi içinde yapılmamışsa, b) İstinaf istemi, aleyhine istinaf yoluna başvurulamayacak bir hükme karşı yapılmışsa, c) İstinaf yoluna başvuranın buna hakkı yoksa, hükmü veren mahkeme bir kararla dilekçeyi reddeder (m.276/1).
53 İstinaf isteminin mahkemece reddi üzerine nasıl bir prosedür izlenebilir? İstinaf başvurusunda bulunan Cumhuriyet savcısı veya ilgililer, ret kararının kendilerine tebliğinden itibaren yedi gün içinde bölge adliye mahkemesinden bu hususta bir karar vermesini isteyebilirler. Bu takdirde dosya bölge adliye mahkemesine gönderilir. Ancak, bu nedenle hükmün infazı ertelenemez (m.276/2).
54 İstinaf istemi mahkemece reddedilmezse nasıl bir prosedür izlenir? Mahkemece reddedilmeyen istinaf dilekçesi veya beyana ilişkin tutanağın bir örneği karşı tarafa tebliğ olunur. Karşı taraf, tebliğ tarihinden itibaren yedi gün içinde yazılı olarak cevabını verebilir. Karşı taraf sanık ise, bir tutanağa bağlanmak üzere zabıt kâtibine yapılacak bir beyanla da cevabını verebilir. Cevap verildikten veya bunun için belirli süre bittikten sonra dava dosyası, bölge adliye mahkemesine sunulmak üzere, Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından bölge adliye mahkemesi Cumhuriyet Başsavcılığına gönderilir. Sanığın yasal temsilcisi ya da eşi ile tutuklu sanıkların istinaf yoluna başvurmasında, 262 ve 263 üncü maddeler göz önünde bulundurulur (m.277).
55 Dava dosyası kendisine gönderilen Bölge Adliye Cumhuriyet Başsavcılığı, bu aşamada nasıl bir prosedür izler? Dava dosyası, bölge adliye mahkemesi Cumhuriyet Başsavcılığına geldiğinde incelenerek, varsa tebligat eksikliklerinin giderilmesi sağlandıktan ve sunulması gereken belge ve deliller de eklendikten sonra, yazılı düşünceyi içeren bir tebliğname ile birlikte bölge adliye mahkemesi ceza dairesine verilir. Bölge adliye mahkemesi Cumhuriyet Başsavcılığınca düzenlenen tebliğname ilgililere de tebliğ olunur (m.278).
56 Bölge Adliye C. Başsavcılığı tarafından düzenlenen tebliğnamenin dava dosyası ile birlikte Bölge Adliye Mahkemesi ne gönderilmesi üzerine, Bölge Adliye Mahkemesi nde yapılacak istinaf incelemesi 4 aşamada ele alınabilir: 1- Öninceleme aşaması 2- İnceleme aşaması 3- Duruşma aşaması 4- Karar aşaması
1- Öninceleme Aşaması Bölge Adliye Mahkemesi, dosyanın kendisine gelmesi üzerine hangi işlemleri yapar? Bölge Adliye Mahkemesi, Bölge Adliye Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından kendisine gönderilen dosya üzerinde bir öninceleme yapar. Öninceleme neticesinde mahkeme; a) Bölge adliye mahkemesinin yetkili olmadığının anlaşılması hâlinde dosyanın yetkili bölge adliye mahkemesine gönderilmesine, b) Bölge adliye mahkemesine başvurunun süresi içinde yapılmadığının, incelenmesi istenen kararın bölge adliye mahkemesinde incelenebilecek kararlardan olmadığının, başvuranın buna hakkı bulunmadığının anlaşılması hâlinde istinaf başvurusunun reddine, karar verir. Öninceleme sonucunda Bölge Adliye Mahkemesi nin vermiş olduğu yetkisizlik ve istinaf başvurusunun reddine ilişkin kararlara karşı itiraz yolu açıktır (m.279). 57
58 Bölge Adliye Mahkemesi, dosya üzerinde yaptığı öninceleme sonucunda; i) yetkisizlik ya da ii) başvurunun reddi, kararı verilmesini gerektiren bir hal yok ise, dosyayı esastan incelemeye geçer.
2- İnceleme Aşaması 59 Bölge Adliye Mahkemesi, dosyayı esastan incelemeye başladıktan sonra hangi kararları verebilir? Bölge Adliye Mahkemesi, dosya üzerinde esasa ilişkin ilk incelemesini yaptıktan sonra (m.280); a) İlk derece mahkemesinin kararında usule veya esasa ilişkin herhangi bir hukuka aykırılığın bulunmadığını, delillerde veya işlemlerde herhangi bir eksiklik olmadığını, ispat bakımından değerlendirmenin yerinde olduğunu saptadığında istinaf başvurusunun esastan reddine, 303 üncü maddenin birinci fıkrasının (c), (e), (f), (g) ve (h) bentlerinde yer alan ihlallerin varlığı hâlinde hukuka aykırılığın düzeltilerek istinaf başvurusunun esastan reddine karar verir. Diğer bir anlamda, ilk halde verilen esastan red kararı, yerel (ilk derece) mahkemesinin kararının onanması, düzeltilerek verilen esastan red kararı ise, ilk derece mahkemesinin kararının düzeltilerek onanması anlamına gelir.
CMK.m.303/1: 60 c) Mahkemece sabit görülen suçun unsurları, niteliği ve cezası hükümde doğru gösterilmiş olduğu hâlde sadece kanunun madde numarası yanlış yazılmış ise. e) Sanığın açıkça saptanmış olan doğum ve suç tarihlerine göre verilecek cezanın belirlenmesinde gerekli indirim yapılmamış veya yanlış indirim yapılmış ise. f) Artırma veya indirim sonucunda verilecek ceza süresi veya miktarının belirlenmesinde maddî hata yapılmış ise. g) Türk Ceza Kanununun 61 inci maddesindeki sıralamanın gözetilmemesi yüzünden eksik veya fazla ceza verilmiş ise. h) Harçlar Kanunu ile yargılama giderlerine ilişkin hükümlere ve Avukatlık Kanununa göre düzenlenen ücret tarifesine aykırılık mevcutsa,
b) İlk derece mahkemesinin kararında 289 uncu maddede belirtilen hukuka kesin aykırılık hallerinin bulunması hâlinde hükmün bozulmasına ve dosyanın yeniden incelenmek ve hükmolunmak üzere hükmü bozulan ilk derece mahkemesine veya kendi yargı çevresinde uygun göreceği diğer bir ilk derece mahkemesine gönderilmesine karar verir. İstinafta, dosyanın ilk derece mahkemesine gönderilmesi sadece bu ihtimalde söz konusu olur. Kesin hukuka aykırılık halleri varsa, artık yerel mahkeme kararı bozulur ve bu hukuka aykırılıkların giderilerek yeniden ilk derece yargılamasının yapılması beklenir. Bozma kararına karşı ilk derece mahkemesinin direnmesi (m.284), kararı temyiz yoluna taşıması (m.286/1) mümkün değildir. Bu aşamada ilk derece mahkemesi, Bölge Adliye Mahkemesi nin kararına uymak ve hukuka aykırılığı gidermekle yükümlüdür. Madde 289 a göre hukuka kesin aykırılık halleri şunlardır: i) Mahkemenin kanuna uygun olarak teşekkül etmemiş olması. ii) Hâkimlik görevini yapmaktan kanun gereğince yasaklanmış hâkimin hükme katılması. iii) Geçerli şüphe nedeniyle hakkında ret istemi öne sürülmüş olup da bu istem kabul olunduğu hâlde hâkimin hükme katılması veya bu istemin kanuna aykırı olarak reddedilip hâkimin hükme katılması. iv) Mahkemenin kanuna aykırı olarak davaya bakmaya kendini görevli veya yetkili görmesi. 61
62 v) Cumhuriyet savcısı veya duruşmada kanunen mutlaka hazır bulunması gereken diğer kişilerin yokluğunda duruşma yapılması. vi) Duruşmalı olarak verilen hükümde açıklık kuralının ihlâl edilmesi. vii) Hükmün 230 uncu madde gereğince gerekçeyi içermemesi. viii) Hüküm için önemli olan hususlarda mahkeme kararı ile savunma hakkının sınırlandırılmış olması. ix) Hükmün hukuka aykırı yöntemlerle elde edilen delile dayanması.
c) Bunun dışında kalan diğer hâllerde mahkeme, gerekli tedbirleri aldıktan sonra davanın yeniden görülmesine ve duruşma hazırlığı işlemlerine başlanmasına karar verir. 63
64 3- Duruşma Aşaması Bölge Adliye Mahkemesi nde duruşma hazırlığı evresinde hangi işlemler yapılır? Duruşma hazırlığı aşamasında bölge adliye mahkemesi başkanı veya görevlendireceği üye, 175 inci madde hükümlerine uygun olarak duruşma gününü saptar; gerekli çağrıları yapar. Tutuksuz sanığa yapılacak çağrıda kendi başvurusu üzerine açılacak davanın duruşmasına gelmediğinde davasının reddedileceği ayrıca bildirilir. Mahkemece, gerekli görülen tanıkların, bilirkişilerin dinlenilmesine ve keşfin yapılmasına karar verilir.
Bölge Adliye Mahkemesinde duruşma açıldığında hangi prosedür izlenir? Bölge Adliye Mahkemesinde duruşmaya ilişkin CMK. da öngörülen genel prosedür, istinaf incelemesinde yapılan duruşmalarda da geçerlidir. Diğer bir ifadeyle, istinafta, duruşma açısından genel prensipler uygulanır. Bununla birlikte, istinafa ilişkin, CMK. nun duruşmanın başlaması ve yürüyüşüne ilişkin genel prensiplerden ayrılan özellikleri de kanunda ayrıca düzenlenmiştir. Buna göre; a) Duruşma, bu Kanunun öngördüğü genel hükümlere göre başladıktan sonra görevlendirilen üyenin inceleme raporu okunur. b) İlk derece mahkemesinin gerekçeli hükmü de okunur. c) İlk derece mahkemesinde dinlenilen tanıkların ifadelerini içeren tutanaklar ile keşif tutanakları, bilirkişi raporu, bölge adliye mahkemesi duruşma hazırlığı aşamasında toplanan delil ve belgeler, yapılmışsa keşif ve bilirkişi açıklamalarına ilişkin tutanak ve raporlar okunur. d) Bölge adliye mahkemesi duruşmasında dinlenilmeleri gerekli görülen tanık ve bilirkişiler çağrılır. 65
4- Karar Aşaması Duruşma sonunda Bölge Adliye Mahkemesi ne tür bir karar verebilir? Duruşma sonunda Bölge Adliye Mahkemesi istinaf başvurusunu esastan reddeder veya ilk derece mahkemesi hükmünü kaldırarak yeniden hüküm kurar (m.280/2). Başvurunun esastan reddinin anlamı, ilk derece mahkemesinin kararının usul ve esas yönünden hukuka uygun bulunması, uygulamadaki deyimiyle hükmün onanmasıdır. Hükmün kaldırılıp yeniden hüküm kurulmasının anlamı ise, ilk derece mahkemesinin kararının usul ya da esas yönünden hukuka aykırı bulunması ve bu sebeple hukuka aykırı bu kararın kaldırılarak yerine hukuka aykırılıkların giderildiği yeni bir hükmün kurulmasıdır. Aleyhe değiştirme yasağı uyarınca, istinaf yoluna sanık lehine başvurulmuşsa, yeniden verilen hüküm, önceki hükümle belirlenmiş olan cezadan daha ağır olamaz (m.283). 66
67 Bölge Adliye Mahkemesi Kararlarına Karşı Direnilebilir mi? Kural olarak, bölge adliye mahkemesi karar ve hükümlerine karşı direnilemez; bunlara karşı herhangi bir kanun yoluna gidilemez (m.284/1). Ancak itiraz ve temyize ilişkin hükümler saklıdır (m.284/2).
Temyiz 68
69 Adalet Bakanlığınca, 5235 sayılı Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri ile Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanun un 25 ve Geçici 2 nci maddeleri uyarınca kurulan ve yargı çevreleri belirlenen bölge adliye mahkemelerinin, 20.07.2016 tarihinde tüm yurtta göreve başlaması kararı alınmıştır. Bu bakımdan, 5271 sayılı CMK. nun temyize ilişkin hükümleri, 20.07.2016 tarihinden itibaren uygulama alanı bulacaktır. 5271 sayılı CMK. da öngörülen temyiz kanun yolu, istinaf kanun yolunun bir devamı olarak düzenlenmiştir.
70 Temyiz ile istinaf arasındaki farklar nelerdir? 1- Temyizde hukuki denetim yapılır; istinafta ise hem hukuki hem maddi denetim yapılır. 2- Temyizde açılan duruşma, temyiz sebeplerinin bir kez de sözlü olarak heyet önünde ifade edilmesini sağlar; istinafta ise duruşma açıldığında tıpkı ilk derece mahkemesinde olduğu gibi, işin esasını çözmek üzere delil ikamesi ve delil değerlendirmesi yapılabilir. 3- Temyizde, incelemenin konusu, alt dereceli mahkemenin verdiği hüküm iken, istinaf incelemesinin konusunu, iddianame konusu olay oluşturur. 4- Temyiz mercince verilen bozma kararına karşı Bölge Adliye Mahkemesi ya da ilk derece mahkemesi direnebilirken, istinaf mercince verilen bozma kararına karşı ilk derece mahkemesinin direnmesi mümkün değildir.
5271 sayılı CMK. ya göre hangi kararlar temyiz edilebilir? 71 a) Bölge adliye mahkemesi ceza dairelerinin bozma dışında kalan hükümleri temyiz edilebilir (m.286/1). b) Hükümden önce verilip hükme esas teşkil eden veya başkaca kanun yolu öngörülmemiş olan mahkeme kararları da hükümle beraber temyiz olunabilir (m.287). Hangi kararlar temyiz edilemez? (m.286/2) a) İlk derece mahkemelerinden verilen beş yıl veya daha az hapis cezaları ile miktarı ne olursa olsun adlî para cezalarına karşı istinaf başvurusunun esastan reddine dair bölge adliye mahkemesi kararları, b) İlk derece mahkemelerinden verilen beş yıl veya daha az hapis cezalarını artırmayan bölge adliye mahkemesi kararları, c) İlk derece mahkemelerinin görevine giren ve kanunda üst sınırı iki yıla kadar (iki yıl dâhil) hapis cezasını gerektiren suçlar ve bunlara bağlı adli para cezalarına ilişkin her türlü bölge adliye mahkemesi kararları,
72 d) Adlî para cezasını gerektiren suçlarda ilk derece mahkemelerinden verilen hükümlere ilişkin her türlü bölge adliye mahkemesi kararları, e) Sadece eşya veya kazanç müsaderesine veya bunlara yer olmadığına ilişkin ilk derece mahkemesi kararları ile ilgili olarak istinaf başvurusunun esastan reddine dair kararları, f) On yıl veya daha az hapis cezasını veya adlî para cezasını gerektiren suçlardan, ilk derece mahkemesince verilen beraat kararları ile ilgili olarak istinaf başvurusunun esastan reddine dair kararları, g) Davanın düşmesine, ceza verilmesine yer olmadığına, güvenlik tedbirine ilişkin ilk derece mahkemesi kararları ile ilgili olarak bölge adliye mahkemesince verilen bu tür kararlar veya istinaf başvurusunun esastan reddine dair kararlar, h) Yukarıdaki bentlerde yer alan sınırlar içinde kalmak koşuluyla aynı hükümde, cezalardan ve kararlardan birden fazlasını içeren bölge adliye mahkemesi kararları,
Temyiz Nedenleri Nelerdir? 73 Temyiz, ancak hükmün hukuka aykırı olması nedenine dayanır. Bir hukuk kuralının uygulanmaması veya yanlış uygulanması hukuka aykırılıktır. Ancak aleyhe bozma yasağı uyarınca, sanığın yararına olan hukuk kurallarına aykırılık, sanık aleyhine hükmün bozdurulması için Cumhuriyet savcısına bir hak vermez (m.290). Temyiz dilekçesi veya beyanında gösterilmiş olmasa da bazı haller, hukuka kesin aykırılık olarak kabul edilir ve temyiz merciince göz önünde bulundurulur. Hukuka kesin aykırılık halleri nelerdir? Hukuka kesin aykırılık halleri madde 289 da düzenlenmiştir: a) Mahkemenin kanuna uygun olarak teşekkül etmemiş olması. b) Hâkimlik görevini yapmaktan kanun gereğince yasaklanmış hâkimin hükme katılması. c) Geçerli şüphe nedeniyle hakkında ret istemi öne sürülmüş olup da bu istem kabul olunduğu hâlde hâkimin hükme katılması veya bu istemin kanuna aykırı olarak reddedilip hâkimin hükme katılması. d) Mahkemenin kanuna aykırı olarak davaya bakmaya kendini görevli veya yetkili görmesi.
74 e) Cumhuriyet savcısı veya duruşmada kanunen mutlaka hazır bulunması gereken diğer kişilerin yokluğunda duruşma yapılması. f) Duruşmalı olarak verilen hükümde açıklık kuralının ihlâl edilmesi. g) Hükmün 230 uncu madde gereğince gerekçeyi içermemesi. h) Hüküm için önemli olan hususlarda mahkeme kararı ile savunma hakkının sınırlandırılmış olması. i) Hükmün hukuka aykırı yöntemlerle elde edilen delile dayanması.
Temyiz istemi nasıl ve hangi sürede yapılabilir? 75 Temyiz istemi, hükmün açıklanmasından itibaren yedi gün içinde hükmü veren mahkemeye bir dilekçe verilmesi veya zabıt kâtibine bir beyanda bulunulması suretiyle yapılır; beyan tutanağa geçirilir ve tutanak hâkime onaylattırılır. Tutuklu bulunan sanık hakkında 263 üncü maddedeki prosedür izlenir. Hüküm, temyiz yoluna başvurma hakkı olanların yokluğunda açıklanmışsa, süre tebliğ tarihinden başlar (m.291). Sanık, yokluğunda aleyhine verilen hükümlere karşı eski hâle getirme isteminde bulunabilir. Eski hâle getirme süresi içinde de temyiz süresi işler. Sanığın eski hâle getirme isteminde bulunduğu hâllerde, ayrıca temyiz isteminde bulunması gerekir. Bu hâlde temyiz istemi ile ilişkili işler, eski hâle getirme istemi hakkında karar verilinceye kadar ertelenir (m.292, 274).
76 Temyize Başvurunun Etkisi Süresi içinde yapılan temyiz başvurusu, hükmün kesinleşmesini engeller. Hüküm, temyiz eden Cumhuriyet savcısına veya ilgililere gerekçesiyle birlikte açıklanmamışsa; hükmün temyiz edildiğinin bölge adliye mahkemesince öğrenilmesinden itibaren gerekçe, yedi gün içinde tebliğ edilir (m.293).
77 Temyiz başvurusunda hangi hususlar ileri sürülmelidir? Temyiz eden, hükmün neden dolayı bozulmasını istediğini temyiz başvurusunda göstermek zorundadır. Temyiz sebebi, ancak hükmün hukukî yönüne ilişkin olabilir (m.294). Temyiz başvurusunda temyiz nedenleri gösterilmemişse temyiz başvurusu için belirlenen sürenin bitmesinden veya gerekçeli kararın tebliğinden itibaren yedi gün içinde hükmü temyiz olunan bölge adliye mahkemesine bu nedenleri içeren bir ek dilekçe verilir. Cumhuriyet savcısı temyiz dilekçesinde, temyiz isteğinin sanığın yararına veya aleyhine olduğunu açıkça belirtir (m.295/1).
78 Temyiz, sanık tarafından yapılmış ise, ek dilekçe kendisi veya müdafii tarafından imza edilerek verilir (m.295/2). Müdafii yoksa sanık, tutanağa bağlanmak üzere zabıt kâtibine yapacağı bir beyanla gerekçesini açıklayabilir; tutanak hâkime onaylatılır. Temyiz başvurusu, sanığın yasal temsilcisi ve eşi tarafından yapılıyorsa 262 nci madde, tutuklu sanık tarafından yapılıyorsa 263 üncü madde hükümleri göz önünde bulundurulur (m.295/3).
Hükmü temyiz olunan mahkemece temyiz istemi reddedilebilir mi? Hükmü temyiz olunan bölge adliye veya ilk derece mahkemesi, 79 i) Temyiz istemi süresinde yapılmamışsa, ii) Temyiz edilemeyecek bir hüküm temyiz edilmiş ise, iii) Temyiz edenin buna hakkı yoksa, temyiz istemini reddeder (m.296/1). Temyiz isteminin reddi üzerine, temyiz edenin başvurabileceği bir yol varmıdır? Temyiz eden, ret kararının kendisine tebliğinden itibaren yedi gün içinde Yargıtaydan bu hususta bir karar vermesini isteyebilir. Bu takdirde dosya Yargıtaya gönderilir. Ancak, bu nedenden dolayı hükmün infazı ertelenemez (m.296/2).
80 Temyiz istemi hükmü veren mahkemece reddedilmezse hangi prosedür izlenir? Hükmü veren bölge adliye mahkemesince reddedilmeyen temyiz istemine ilişkin dilekçenin bir örneği karşı tarafa tebliğ olunur. Karşı taraf, tebliğ tarihinden itibaren yedi gün içinde yazılı olarak cevabını verebilir. Cevap verildikten veya bunun için belirli süre bittikten sonra dava dosyası, bölge adliye mahkemesi Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığına gönderilir. Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığınca düzenlenen tebliğname, hükmü temyiz etmeleri veya aleyhlerine sonuç doğurabilecek görüş içermesi hâlinde sanık veya müdafii ile katılan veya vekillerine ilgili dairesince tebliğ olunur. İlgili taraf tebliğden itibaren bir hafta içinde yazılı olarak cevap verebilir (m.297).
81 Dosyanın Yargıtay a gönderilmesi üzerine, Yargıtay tarafından hangi durumlarda temyiz istemi reddedilir? Yargıtay; i) Süresi içinde temyiz başvurusunda bulunulmadığını, ii) Hükmün temyiz edilemez olduğunu, iii) Temyiz edenin buna hakkı olmadığını, iv) Temyiz dilekçesinin temyiz sebeplerini içermediğini, saptaması halinde, temyiz istemini reddeder (m.298).
82 Yargıtay daki temyiz incelemesi duruşmalı olarak yapılabilir mi? On yıl veya daha fazla hapis cezasına ilişkin hükümlerde, Yargıtay, incelemelerini sanığın veya katılanın temyiz başvurusundaki istemi üzerine veya re'sen duruşma yoluyla yapar. Duruşma gününden sanığa, katılana, müdafi ve vekile haber verilir. Sanık, duruşmada hazır bulunabileceği gibi, kendisini bir müdafi ile de temsil ettirebilir. Ancak sanık, tutuklu ise duruşmaya katılmak isteminde bulunamaz (m.299). Bu duruşma, temyiz sebeplerinin heyet önünde bir defa da sözlü olarak ifade edilmesini sağlar. Yoksa burada istinafta olduğu gibi delil ikamesi, tartışılması mevzu bahis değildir.
Duruşmalı temyiz incelemesinde hangi usul izlenir? 83 Duruşmadan önce görevlendirilen üye veya tetkik hâkimi tarafından hazırlanan rapor üyelere açıklanır. Üyeler, ayrıca bizzat dosyayı incelerler. Bu hususlar gerçekleştikten sonra duruşma açılır. Duruşmada Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı veya yerine görevlendirdiği Yargıtay Cumhuriyet savcısı, sanık, müdafii, katılan ve vekili iddia ve savunmalarını açıklar. Temyizi istemiş olan tarafa önce söz verilir. Her hâlde son söz sanığındır (m.300). Hüküm, 231 inci madde gereğince açıklanır. Buna olanak bulunmadığı takdirde duruşmanın bitiminden itibaren yedi gün içinde karar verilir (m.305). Temyizde hangi hususlar incelenir? Yargıtay, yalnız temyiz başvurusunda belirtilen hususlar ile temyiz istemi usule ilişkin noksanlardan kaynaklanmışsa, temyiz başvurusunda bunu belirten olaylar hakkında incelemeler yapar (m.301). Ancak Yargıtay, dilekçede gösterilen temyiz sebepleriyle bağlı değildir. Dilekçede gösterilmese de, diğer hukuka aykırılık halleriyle ilgili olarak da tespit yapabilir. Hukuka kesin aykırılık hallerinin varlığı halinde, bu hususlar temyiz isteminde gösterilmemişse de, mutlak bozma sebebi teşkil eder.
84 Temyiz incelemesi neticesinde Yargıtay tarafından verilebilecek kararlar nelerdir? 1) Esastan red kararı: Bölge adliye mahkemesinin temyiz olunan hükmünün Yargıtayca hukuka uygun bulunması hâlinde temyiz isteminin esastan reddine karar verilir. Esastan red kararı, istinaf dairesinin kararının onanması anlamına gelir. Karar böylece kesinleşir. 2) Bozma kararı: Yargıtay, temyiz edilen hükmü, temyiz başvurusunda gösterilen, hükmü etkileyecek nitelikteki hukuka aykırılıklar nedeniyle bozar. Bozma sebepleri ilâmda ayrı ayrı gösterilir. Hüküm, temyiz dilekçesinde gösterilen sebeplerle bozulduğunda, dilekçede açıklanmış olmasa bile saptanan bütün diğer hukuka aykırılık hâlleri de ilâmda gösterilir. Hükmün bozulmasına neden olan hukuka aykırılık, bu hükme esas olarak saptanan işlemlerden kaynaklanmış ise, bunlar da aynı zamanda bozulur. Hukuka kesin aykırılık hallerinin varlığı halinde de bozma kararı verilir.
85 3) Hükmün ıslahı: Hükme esas olarak saptanan olaylara uygulanmasında hukuka aykırılıktan dolayı hüküm bozulmuş ise, Yargıtay maddede belirtilen hallerde hukuka aykırılığı düzelterek davanın esasına doğrudan hükmedebilir. Bu karar uygulamada «düzelterek onama» şeklinde ifade edilir (m.303): Düzelterek onama, şu hallerde söz konusu olabilir: a) Olayın daha ziyade aydınlanması gerekmeden beraate veya davanın düşmesine ya da alt ve üst sınırı olmayan sabit bir cezaya hükmolunması gerekirse. b) Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığının iddiasına uygun olarak sanığa kanunda yazılı cezanın en alt derecesini uygulamayı uygun görürse. c) Mahkemece sabit görülen suçun unsurları, niteliği ve cezası hükümde doğru gösterilmiş olduğu hâlde sadece kanunun madde numarası yanlış yazılmış ise. d) Hükümden sonra yürürlüğe giren kanun, suçun cezasını azaltmış ve mahkemece sanığa verilecek cezanın belirlenmesinde artırma sebebi kabul edilmemiş veya yeni bir kanun ile fiil suç olmaktan çıkarılmış ise birinci hâlde daha az bir cezanın hükmolunması ve ikinci hâlde hiç ceza hükmolunmaması gerekirse.
86 e) Sanığın açıkça saptanmış olan doğum ve suç tarihlerine göre verilecek cezanın belirlenmesinde gerekli indirim yapılmamış veya yanlış indirim yapılmış ise. f) Artırma veya indirim sonucunda verilecek ceza süresi veya miktarının belirlenmesinde maddî hata yapılmış ise. g) Türk Ceza Kanununun 61 inci maddesindeki sıralamanın gözetilmemesi yüzünden eksik veya fazla ceza verilmiş ise. h) Harçlar Kanunu ile yargılama giderlerine ilişkin hükümlere ve Avukatlık Kanununa göre düzenlenen ücret tarifesine aykırılık mevcutsa. 4) Düşme kararı: Düşme kararı ise, temyiz incelemesi sırasında, düşme kararı verilmesini gerektiren bir halin ortaya çıkması durumunda verilir. Örneğin dava zamanaşımının gerçekleştiği hallerde düşme kararı verilir.
87 Yargıtay tarafından verilen karar üzerine hangi prosedür izlenir? Yargıtay tarafından, temyiz isteminin esastan reddine karar verilmişse (m.302/1), davanın esasına hükmedilmişse ya da tespit edilen hukuka aykırılığın düzeltilmesine karar verilmişse (m.303), artık bu durumda karar kesinleşmiş olur ve gereği için dosya ilk derece mahkemesinde gönderilir. Burada prosedür şöyledir; bu çerçevede verilen kararlara ilişkin dosya, hükmü veren bölge adliye mahkemesine gönderilmesi için Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığına verilir. Bölge adliye mahkemesi, dosyayı Yargıtaydan geldiği tarihten itibaren yedi gün içinde gereğinin yapılması için ilgili ilk derece mahkemesine gönderilmek üzere bölge adliye mahkemesi Cumhuriyet Başsavcılığına verir (m.304/1). Yargıtay, temyiz talebini kabul etmişse, dosyayı 303 üncü maddede belirtilenlerin dışında kalan hâllerde yeniden incelenmek ve hüküm verilmek üzere hükmü bozulan bölge adliye mahkemesine veya diğer bir bölge adliye mahkemesine gönderir (m.304/2).
88 Yargıtay, mahkemenin hukuka aykırı olarak kendisini görevli veya yetkili görmesinden dolayı hükmü bozmuşsa, yani bu husustaki temyiz sebebini haklı görmüşse, dosyayı görevli veya yetkili mahkemeye gönderir (m.304/3). İlk derece mahkemesi tarafından doğrudan temyiz yolu açık bulunan hükümlerle ilgili olarak verilen karara (geri vermeye ilişkin 23.04.2016 tarih ve 6706 sk.m.18/4 - mülga TCK.m.18) ilişkin dosya, hükmü veren ilk derece mahkemesine gönderilmek üzere Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığına verilir (m.304/4).