AYAK AĞRISI VE PEDOBAROMETRİK DEĞERLENDİRME Ayak Basınç Ölçümü Değerlendirmesi Kişiye Özel Tabanlık Verilmesi Prof. Dr. Lale CERRAHOĞLU Ayak Sağlığı Ünitesi-Pedobarometri Laboratuvarı Sorumlusu Tedaviye ''DİRENÇLİ AYAK AĞRISI'' olan hastada klinik muayene sonunda yapılacak değerlendirme yöntemleri arasında pedobarografik değerlendirme de yapılıp kişiye özel tabanlık reçetesi verilerek ayak biyomekaniği düzeltilmektedir. AMACIMIZ 1. Ayak, muayenesi kolay ancak karmaşık fonksiyonel anatomisi nedeni ile tanı konması zor bir bölgedir. Ayağın yapı ve işlevlerindeki bozukluklar kişinin aktivite ve sosyal katılım düzeyinde belirgin kısıtlamalara neden olabilir. Bu nedenle; Toplumda sık görülen ayak hastalıklarına tanı koyarak bilimsel veriler eşliğinde tedavilerini düzenlemek 2. Hastaları pedobarografik olarak değerlendirerek tanı ve tedavilerine yön vermek için Footscan 3D cihazı ile üç boyutlu ölçümlerle güncel tanı yöntemi kullanmak 3. Hastalığın tanısı konduktan sonra, kişiye özel tabanlık vererek ağrının tekrarının önlenmesi ve tedavisi konusunda hastaları bilgilendirmek ve takip etmek, günlük yaşam aktiviteleri ve işe dönüş aşamalarını hızlandırmak, evde uygulanacak egzersiz programları ve diğer fizik tedavi ve korunma yöntemlerini ayrıntılı olarak anlatarak hastanın tedaviden en üst düzeyde faydalanması sağlamak 4. Asistan eğitimine katkı sağlamak ve bu konuda yapılacak bilimsel araştırmalar planlayıp bilime katkı sağlamaktır.
GENEL BİLGİLER Pedobarometri (pedobarografi) cihazı Footscan 3D ; 2010 yılında Celal Bayar Üniversitesi Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Kliniği ne Prof. Dr. Lale Cerrahoğlu sorumluluğunda 2010-100 nolu CBÜ BAP projesi ile kazandırılmış bir cihazdır. Ayak, muayenesi kolay ancak karmaşık fonksiyonel anatomisi nedeniyle tanı konması zor bir bölgedir. Ayağın yapı ve işlevlerindeki bozukluklar kişinin aktivite ve sosyal katılım düzeyinde belirgin kısıtlamalara neden olabilir. Ayağın anatomisinin, kemiksel diziliminin, bununla ilişkili kas iskelet sistemi problemlerinin ve bunlarla başa çıkma yöntemlerinin iyi anlaşılması, kişinin fonksiyonlarında ve yaşam kalitesinde düzelme sağlayacaktır. Pedobarometri terimi latince dir: pedes (ayak) ve Yunanca: baros (ağırlık, basınç) kelimelerinden türetilmiş olup ayak muayenesinde bir değerlendirme yöntemidir. Ayak basınç dağılımları grafikler şeklinde belirlenir. Yürüme bozukluğu ve ayak ağrısı olan hasta tedavisinde ayak biyomekaniğini bilmek tedavide önkoşuldur. 1. Ayak tipleri A-Normal Ayak: Ayak ön ve arka kısım arasında yeni ay görüntüsünde bir açıklığın olduğu ince bir bağlantıyı gösterir bir taban izi vardır. Ayrıca ayak ön kısmı ile parmaklar arasında yük olmayan bir boşluk vardır. B-Düz Taban Ayak: Ayakta sadece iç uzun ark çökmesinin yanı sıra orta kısımda şişkinlik de oluşmuş olabilir. C-Yüksek Arklı Ayak: Ayakta iç uzun arkın yüksek olması durumudur. Sert ve gevşek olabilir. 2. Ayak hareketleri Yürüyüş sırasında ayak hareketleri 3 fazda gerçekleşir. Normal ayak tüm bu fazları tamamlar. 3. Dinamik ayak tipi Anormal yürüme kas ve eklemlerde kronik yüklenmelere ve problemlere sebebiyet verirler. Aşırı içe basan kişilerde ayak ve bacağın iç kısım kaslarında (tibialis posterior) fazla strese ve dizde içe doğru zorlanmaya neden olmaktadır. Vücudun yükü ilk üç parmak üzerindedir. Aşırı ayağın dışına basan kişilerde perenoal kas ve tendon zorlanmalarına, ayak bileği içe burkulmalarına, ön diz ağrılarına zemin hazırlanır. Vücudun yükü son parmak üzerindedir. Ayağın ön bölümünün içe veya dışa doğru dönük olması kronik aşırı yüklenme sakatlıklarına neden olur. Ayak basınç ölçümleri ile riskli alanlar belirlenip önlem alınması koruyucu hekimlik açısından önemlidir. Ayağın işlevini tam olarak yerine getirmesi yalnız ayak sağlığı açısından önemli olmayıp, diz ve kalça gibi komşu eklemler ve bel gibi tüm bedenimizin sağlığı için de gereklidir. Ayağa komşu eklemlerin hastalıkları da ayak biyomekaniğini bozabilmektedir. Ayak mekaniğinin bozulduğu ve buna bağlı ayak tabanında ortaya çıkan patolojilerin değerlendirilmesi
için ayak tabanı basınç ölçümü (pedobarografi) kullanılmaktadır. Ayrıca denge bozukluğuna neden olabilecek hastalıkların teşhis ve tedavi takibinde kullanılmaktadır. Pedobarografik değerlendirme nedir? Hangi hastalıkların tanısında istenir? Hastaların ayak taban basınçlarının ölçümünün değerlendirilmesidir. Pedobarografik değerlendirme; romatizmal hastalıklar, spor yaralanmaları, nörolojik hastalıklar (hemipleji, serebralpalsi, parkinson), doğuştan veya sonradan gelişen düztabanlık gibi mekanik problemler, ortopedik hastalıklar, diyabetik ayak, denge bozukluğuna neden olabilecek hastalıklar gibi pek çok nedenle ayak ağrısı ve yürüme bozukluğu yapan durumlarda ve ayakkabı modifikasyonları, ortez uygulamalarının gerektiği durumlarda yapılmalıdır (Tablo 1). Pedobarografik değerlendirme ne kadar sürer? Her hasta da ayak-ayak bileği muayenesi detaylı olarak yapılır sistemik bir hastalık düşünülürse uygun bir inceleme planı uygulanır. Bu nedenle muayene ve tetkik için standart bir uygulama süresi verilemez. Ayak ağrısı nedeni tespit edildikten sonra pedobarografik değerlendirme ve reçetelendirme ortalama 1 saat sürer. Pedobarografik değerlendirme sonucunun pratik yararları nedir? Yürüme sırasında ölçülen basınç değerlerinin tespiti sonucunda mevcut ayak ağrısının düzelmesi ve ilişkili diz ve kalça ve bel ağrısının düzelmesi için Kişiye özel uygun tabanlık reçetesi verilmektedir. Pedobarografik değerlendirme nasıl yapılır? Kliniğimizde hastaların ayak taban basınçlarının ölçümü 1 metre boyundaki hassas üç boyutlu (3D) pedobarografi cihazı ile yapılmaktadır. Bu sistem statik (ayakta) ve dinamik (yürürken) olarak ayak tabanı basınçlarının ölçümünü yapmaktadır. Yürüme, koşma, sportif faaliyetlerde bacak, ayak ağrısı yürümede güçlük gibi şikâyetlerle polikliniğimize başvuran hastalar muayene edilip, pedobarometrik olarak değerlendirilirler, alınan pedobarografik tüm veriler, bu konuda uzman hekimce incelenip değerlendirildikten sonra ayak basınç dağılımlarında anormallik tespit edilen hastalara; gerek görülürse ilaç, fizik tedavi ve egzersiz programı uygulanır ve hastanın mesleği ve sportif faaliyetlerine göre kullanacağı ayakkabı tipi düşünülerek kişiye özel tabanlık reçetesi verilir ve hastalar ve tabanlıkları periyodlarla takip edilir. Pedobarografik değerlendirme sporcularda gerekli midir? Vücut yapısının spor performansı için önemli olduğu bilinmektedir. Birçok spor branşında ayakta durma, yürüme, koşma ve zıplama gibi işlevlerde ayak yapısı önemlidir ve sporcunun performansı ve başarısında etkili olmaktadır. Ayak yapısı futbolcuların performanslarında etkin olabilen faktörler içinde yer alır. Sporcunun performansını arttırmak için ayak yapısı ve şekline uygun spor ayakkabı tasarlanabilir. Uygun krampon ve spor ayakkabısı tasarımı futbol ve basketboldaki yüksek sakatlanma riskinin azalmasına katkı sağlayacaktır.
Sonuç olarak: Pedobarometrik ölçüm ayak basınçlarının statik ve dinamik olarak ölçülebildiği, var olan patolojilerin spesifik olarak belirlenebildiği ve bu sayede tabanlık da dahil olmak üzere hastaya özel tedavilerin düzenlenebilmesini sağlayan faydalı bir görüntüleme yöntemidir. KLİNİĞİMİZ HAFTA İÇİ HER GÜN RANDEVU İLE HİZMET VERMEKTEDİR. TABLO 1: AYAK TABANI BASINÇ ÖLÇÜMLERİ İLE İLGİLİ DEĞERLENDİRME VE ÇALIŞMA ALANLARI Biyomekanik -Yürüme paterninin incelenmesi -Atletik ayak durumunun incelenmesi -Gebeler -Ağırlıklara adaptasyonun değerlendirilmesi -Çocuk ve erişkinde normal değerlerin saptanması -Adelosan ve skolyoz yüklenme paternlerinin saptanması Konservatif -Ortez uygulamaları öncesi değerlendirme -Ayakkabı modifikasyonu -Bası yaraları (tekerlikli sandalye) önlenmesinde -Plantar fasiit ve / veya topuk dikeni Nörolojik -Hemipleji rehabilitasyonu sonrası -Parapleji rehabiitasyonu sonrası -Serebral palsi tedavi takibinde Ortopedik tanı ve cerrahi -Halluk valgus cerrahisi sonrası -Metatarsalji cerrahisi sonrası -Diyabetik ayak cerrahisi sonrası -Romatoid artrit cerrahisi sonrası -Fraktür(kırık) cerrahisi sonrası -Diz operasyonları sonrası -Pes planus (düz taban) cerrahisi sonrası -Ligaman zedelenmesi sonrası -Koksartroz erken tanısı Diyabetik Ayak -Basınç değerlerinin saptanması -Ayakkabı modifikasyonu -Ülser riskinin azaltılması -İskeminin önlenmesi
Pedobarometrik olarak değerlendirilen hastalardan bazı örnekler aşağıda görülmektedir.