GENEL TEşvİK SİSTEMİNİN DEGERLENDİRİLMESİ VE BAZI ÖNERİLER Mustafa KÖKSAL * Türkiye 'de uygulanan teşvik tedbirleri, konu itibarıyla yatırımların ve ihracatın teşviki; nitelikleri itibarıyla vergisel teşvikler ve nakit teşvikler olarak gruplandırılabilir. Bu çalişma kapsamında vergisel teşvik sistemi incelenecek ve bazı önerilerde bulunulacaktır. Vergisel teşvikler (yatırım indirimi, gümrük vergisi istisnası, vergi, resim ve harç istisnası ve KDV istisnası) yillar içinde fazla bir değişikliğe uğramaksızln genellikle prensibi çerçevesinde uygulanmıştır. Bununla birlikte Türkiye 'nin şartları dikkate alınarak söz konusu teşviklerin uygulanmasında bazı değişiklere gitmek gerekli görülmektedir. Anahtar kelimeler: Genel TEşVİK SİSTEMİNİN TANITIMI Teşvik sistemi genel ekonomik sistemin ayrılmaz bir parçası olup, teşvik politikaları kapsamında belirlenen hedeflere ulaşmak için genel ekonomik politikalarla destek sağlanması gerekmektedir. Tarihsel gelişimine bakıldığında zaman içinde ülkemizde çeşitli teşvik tedbirlerinin uygulandığı görülmektedir. Osmanlı İmparatorluğu'nda konu ile ilgili çıkarılan ilk yasa, 14.12.1913 tarihli "Teşvik-i Sanayi Kanunu Muvakkatı"dır. Bu yasadan Cumhuriyetin ilk yıllarında önemli ölçüde yararlanılmış ve bu kanun sonraki uygulamalara da temel teşkil etmiştir. Türkiye'de yatırımları teşvik ve yönlendirme tedbirleri gerçek anlamı ile planlı dönemde uygulanmaya başlanmış ve ihracatın teşvik edilmesi de yine bu dönemde uygulamaya konulmuştur. Kalkınma planları bilindiği üzere özel sektör için yol gösterici, kamu kesimi için ise emredici nitelikte hükümler taşımaktadır. Beşer yıllık düzenlenen kalkınma planları dönemleri boyunca sanayinin teşvik edilmesi ve yönlendirilmesi hakkında cumhuriyet hükümetleri her yıl çıkarttıkları teşvik kararnameleri ve ekinde yayınlanan tebliğlerle yatırımlara hız ve yön vermeye çalışmışlardır. Kullanılan teşvik araçları ekonominin şartlarına göre değişik olmuştur. 1980-1990 yılları arasında ihracata yönelik sanayileşme stratejisi benimsenmiş ve özellikle ihracata yönelik teşvikler ağırlıklı olarak uygulanmıştır. Doç. Dr., Hazine Müsteşarlığı Daire Başkanı. Amme idaresi Dergisi, Ci/t 34 Sayı 3 Eylül 2001, s. 109-117.
110 Amme İdaresi Dergisi 1987'de Avrupa Topluluğu'na tam üyelik başvurusu ile başlayan ve 1996'da Gümrük Birliği ile ivme kazanan uluslararası yükümlütükiere uyum sağlama sürecinde, ihracata yönelik sübvansiyonların uluslararası anlaşmalar sonucunda yasaklanması ve çeşitli makroekonomik hedeflere ulaşma arzusu sonucunda yatırım teşviklerine ağırlık verilmeye başlanmıştır. Teşvik tedbirlerini konu itibarıyla; a) Yatırımların Teşviki b) İhracatın Teşviki şeklinde iki kategoride özetleyebiliriz. Diğer taraftan teşvikleri, nitelikleri itibarıyla; a) Vergisel Teşvikler - Yatırım İndirimi - KDV İstisnası - Vergi, Resim ve Harç İstisnası - Gümrük Vergisi ve Toplu Konut Fonu İstisnası - Halen 22 ilde uygulanmakta olan ve 4325 sayılı yasayla sağlanan diğer vergisel destekler; - Gelir ve Kurumlar Vergisi İstisnası - Çalışanlardan Kesilen Vergilerin Ertelenerek Ödenmesi - İşlemlerde Vergi, Resim ve Harç İstisnası - Sigorta İşveren Paylarının Karşılanması b) Nakit Teşvikler - Kaynak Kullanımını Destekleme Primi (KKDP) - Kaynak Kullanımını Destekleme Fonu Kaynaklı Kredi (KKDFKK) - Fon Kaynaklı Kredi (FKK) şeklinde de gruplandırabiliriz. Devlet kaynaklarının yeterli olduğu dönemlerde prim şeklinde hibe destekler ve çeşitli kredi uygulamaları yapılmıştır. Ancak, gerek günümüzün ekonomik şartları gerekse kaynakların yetersizliği bazı teşvik tedbirlerinin genel teşvik sistemi içinde mahiyetini değiştirerek sadece AR-GE, çevre, bölgesel gelişmeye yönelik yatırımlar ve KOBİ'lere uygulanır hale getirmiştir. Diğer yandan bazı teşvik tedbirlerinin uygulanması da imkansız hale gelmiştir. Bu çalışmada yatırımların teşvikinde kullanılan vergisel enstrümanlar incelenecek ve bazı önerilerde bulunulacaktır. Teşvik tedbirlerinin gelişimine bakıldığında prim ve kredi uygulamaları dışındaki vergisel teşvik araçlarının zaman içinde pek değişmediği görülmektedir.
Genel Teşvik Sisteminin Değerlendirilmesi ve Bazı Öneri/er 111 Halbuki bugüne kadar çeşit1i ekonomik krizlerin etkisi altında kalan Türkiye'nin dünya pazarlarında rekabet edebilmesini sağlayacak ve kendi ihtiyaçlarına cevap verebilecek yeni bir teşvik modelini oluşturması gerekmektedir. Teşvik sistemi bugün için yatırım kararını almış müteşebbisin faydalandığı bir mekanizma durumundadır. Yıııarca açık bütçe uygulanan ve devletin paraya müdahalesinin yoğun olduğu ülkemizde, teşvik araçlarına daha fazla kaynak aktarılması oldukça zor hatta imkansızdır. Ancak, aktarılan kaynakların ve uygulanan teşviklerin etkinliği, genel ekonomi politikalarıyla desteklenmelidir. VERGİSEL TEşvİK UNSURLARıNıN YATıRıMA ETKİLERİ AÇıSıNDAN DEGERLENDİRİLMESİ Türkiye'de uygulanmakta olan yatırım indirimi, gümrük vergisi ve toplu konut fonu istisnası, vergi, resim ve harç istisnası (VRHİ) ve KDV istisnası gibi vergisel teşvikler uygulanırken seçicilik değil, genellik prensibi uygulanmaktadır. Yatırım İndirimi Bilindiği üzere, 98/1 0755 sayılı karara göre yatırım indirimi yöre ve sektör farkı gözetmeksizin fiilen 0/0100 olarak uygulanmaktaydı. Bunun tek istisnası uluslararası rekabet gücü kazandıracak; yüksek teknoloji gerektiren, katma değeri yüksek, vergi gelirleri ve istihdam artırıcı özelliklerden en az ikisini içeren 250 milyon ABD Doları karşılığı Türk Lirası ~nı aşan sınai yatırımlarda yöre farkı gözetilmeksizin bu oranın % 200 olarak uygulanmasıdır (Serdengeçti, 2001: 9). 2000/1821 sayılı Karar'da ise bölgelere ve yatırım cinsine göre farklı laşmaya gidilmiştir. Buna göre Kalkınmada Öncelikli Yöreler ve Özel Önem Taşıyan Sektörlerde yapılan yatırımlar % 100 yatırım indiriminden yararlanırken normal yörelerde 0/060, gelişmiş yörelerde ise %40 yatırım indirimi oranı öngörülmüştür. Bu öngörünün temel gerekçesi ise doğu ile batı arasındaki gelişmişlik farkını azaltmaktır. Halbuki ülkemizde yatırımcı kuruluşlar yatırım kararını aldıktan ve yatırım yerini belirledikten sonra devletin verdiği desteklerden faydalanmak için başvuruda bulunmaktadır. Teşvik unsurları yatırım kararını etkileyen önemli bir faktör olmaktan uzaktır (Köksal, 1995). Dolayısıyla, yatırım indirimi oranlarındaki farklılaşma yatırımların bölgelere dengeli dağılımını sağlamak ve bölgeler arası gelişmişlik farklarını gidermek a çısından incelendiğinde beklenen etkiyi geçmişte sağlamadığı gibi yine sağlamayacaktır.
9,40 i 7,63 112 Amme İdaresi Dergisi Tablo 1. Yatırım Teşvik Belgelerinin Bölgeler İtibarıyla Dağılımı (Adet % Pay) Dönemler Marmara İç Anadolu Ege Akdeniz Karadeniz Doğu Anadolu Güneydoğu Anadolu Muhtelif İller 68-72 49.01 12,99 10,20 13.65 724 2,96 2,96 0.99 73-77 38.34 18,56 13,07 9,69 9,88 5,16 5,09 0,22 78-82 39.40 20.51 8,38 13,19 8,44 3,45 5,07 1,58 83-88 40.38 14,26 15,22 10,38 i 4,44 4,79 LI3 89-92 29,23 11,15 12,85 8,64 10,93 9,74 15,75 1,71 93-97 40,57 13.l9 18,12 11,86 6,84 2,10 5,85 1.47 98-2000 :37.04 16.35 15.89 9.25 9.18 4.22 6.37 1.70 Ortalama 37.54 14.49 14,85 10,63 8,76 4,67 i Kaynak: Hazme Müsteşarbğı Teşvık ve Uygulama Genel lv/üdürlüğü Bılgı/şlem Kayalan 1,43 Yukarıdaki tablo incelendiğinde teşvik belgelerinde büyük payı Marmara bölgesinin aldığı görülmektedir. 1989-92 döneminde Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde yaşanan artış dikkat çekici olup, düşük faizli kredi uygulamaları bu artışta önemli roloynamıştır. Vergisel teşviklerin parasal tutarını bölgelere göre gösteren aşağıdaki tablodan da teşviklerden en çok Marmara Bölgesinin yararlandığı görülmektedir (Duran, 1998: 167). Tablo 2. Teşviklerin Bölgesel Dağılımı (1985-1995) ibölgeler Vergisel $ Pay % Marmara 7.695.861.780 57.95 )ç Anadolu 1.829. 198.894 13.77 Ege ı.295.738.678. 9,76 Akdeniz 1.075.643.835 8,10 Karadeniz 568.783.5 12 4,28 G.Doğu Anadolu 532.374.325 4,01 Doğu Anadolu 283.398.976 2,13 Toplam ı 3.28 ı.000.000 100 Gümrük Vergisi İstisnası Özellikle Gümrük Birliği ve uluslararası ticari anlaşmalar sonrası Gümrük Vergisi istisnası teşvik tedbirleri arasındaki ağırlığını kaybetmiştir. Ayrıca, söz konusu teşvik hem kullanılmış hem de yeni olarak temin edilecek makina ve teçhizat için tamamen İthalat Rejimi Kararı'nın ilgili hükümleri ile uyumlu hale getirilmiştir. Ancak, bunun tek istisnası Hazine Müsteşarlığı'nın değerlendirmesine bağlı olarak yaş sınırına bağlı kalınmaksızın ithal edilebilecek kullanılmış komp1e tesis mahiyetindeki makina ve teçhizat ithalidir (98/10755 sayılı karar)
Genel Teşvik Sisteminin Değerlendirilmesi ve Bazi Öneriler 113 Ancak, 200011821 sayılı karar ile kullanılmış komple tesis ithalinin desteklenmesinden vazgeçilmiştir. Bu uygulama, özellikle imalat sanayinin demirçelik, demir dışı metaller, ambalaj, kağıt vb. bazı altsektörlerinde faaliyet gösteren yatırımcıları mağdur edecektir. Ayrıca, kullanılmış komple tesis özellikle Avrupa, ABD ve diğer bazı Uzakdoğu ülkelerinden temin edilmekte olup ıo yaşından küçük bir hat oluşturacak tesisi bulmak oldukça zor hatta imkansızdır. Dolayısıyla 200111 sayılı tebliğin 27. maddesinde sözü edilen ve Dış Ticaret Müsteşarlığı tarafından verilen özel izin belgelerine istinaden kuııanılmış makina ve teçhizatın ithali cihetine yatırımcıların başvurması kaçınılmaz gözükmektedir. Özel imalat gerektiren, imalat süresi yıllarla ifade edilen ve kullanılmış olarak yenisine göre çok daha ucuz olan bazı tesisler ve sektörlerin teknik özellikleri göz önüne alındığında, kullanılmış tesis uygulamasını tamamen kaldırmak yerine sektörel bazda değerlendirme yapmak daha sağlıklı olacaktır. Vergi, Resinı ve Harç İstL~nasl ve yararlı Vergi, Resim ve Harç İstisnası, 3505 sayılı yasanın geçici 2. maddesi gereğince sadece yasal zorunluluğu aşmak için ı 0.000 ABD Doları ihracat veya döviz kazandırıcı faaliyet şartına bağlanmıştır. Bu özelliği ile firmaları ihracata yöneltmek amacına veya ihracat performansına dönük bir teşvik aracı değildir. Dolayısıyla, sembolik bir taahhütte bulunan her yatırımcıya seçici davranmadan verilen bir teşviktir. KDV İstisnası 4369 sayılı yasa ile getirilen ve hem ithal hem de yerli makina ve teçhizat a lımında uygulanan KDV istisnası da yöre veya sektör ayrımı yapılmadan uygulanmaktadır. KDV istisnası teşvik tedbirine konu makina ve teçhizatlar Maliye Bakanlığı'nca düzenlenen 69 seri no'lu tebliğ ile belirlenmektedir. Bu durum pratikte zorluklar yaşanmasına yol açmaktadır. Hazine Müsteşarlığı bünyesinde yapılan proje değerlendirmesinde yatırım konusu makina ve teçhizatlar belirlenirken, KDV istisnası sadece Tebliğle belirlenen kalemlere verilebilmektedir. Bu sebeple proje bazında değerlendirme yapılmalı ve yatırıma konu tüm kalemler KDV istisnasından yararlandırılmalıdır. MEVCUT TEşVİK MEVZUATININ GENEL DEGERLENDİRMESİ VE BAZI ÖNERİLER Yukarıdaki açıklamalar dikkate alındığında vergisel teşviklerin (yatırım indirimi hariç) genelolarak yöre ve sektör ayırımı olmaksızın (4325 sayılı yasa hükümleri hariç) tüm yatırımlara aynı oranlarda uygulandığı görülmektedir. Mevzuatta gelişmiş yörelere dönük olarak uygulanan bazı kısıtlamalar özellikle
1 ı 4 Amme idaresi Dergisi 2000/] 821 sayılı karar ve 200111 sayılı genelge ile hizmet yatırımları lehine iyice daraltıimıştır. Örneklemek gerekirse imalat sanayi olarak sadece ilaç, sınai kalıp ve değerli taş işlemeciliği genelge kapsamına alınmıştır. Saptanan bu hususların ışığında aşağıdaki önerileri yapmak akılcı bir yaklaşım olacaktır. a) Gelişmiş yörelerdeki imalat sanayiine yönelik mevzuattaki kısıtlamalar kaldırılmalıdır. İmalat sanayi genelinde mevcut tesislerde yapılacak tevsi, modernizasyon, yenileme, kalite düzeltme, darboğaz giderme, entegrasyon ve tamamlama yatırımları teşvik edilebilmektedir. Ancak, uygulamada gelişmiş yörelerde dikkate alınan ve mevcut kapasitenin ancak bir misli kadar kapasiteyi oluşturabilecek tevsi cinsi yatırımların teşvik edilmesi bir çok soruna yol açmaktadır. Sanayinin karmaşık yapısı (bazı firmaların entegre tesis yapısında olması, bazısının tedarikçi veya fason olarak çalışıyor olması dolayısıyla sanayi kesiminin ihtiyaçlarının farklı olması), yatırımcıyı teorik bazda sadece bir misli kapasite artırmaya zorlayarak bir anlamda da kurumsal teknolojik gelişimin engellendiği görüntüsünün verilmesi ve kağıt üzerinde bu değerlendirmeyi yapmanın zorluğu ve hatta gereksizliği "gelişmiş yöre" yatırımlarının değerlendirilmesinde bir çok problem yaratmaktadır. Bunun yanı sıra, tevsi, modernizasyon vb. gibi tanımlar da birbirinin içine geçmekte ve çoğu kez bu tanımlar üzerinde bile görüş birliğine varılamamaktadır. İmalat sanayi yatırımları gelişmiş yörelerde desteklenirken bu tip firmaların yüksek teknoloj i kullanan, ihracat potansiyeli yüksek olan, yoğun rekabet yaşayan ve istihdam sağlayan firmalar olduğu ve desteklenmeleri gerektiği de göz ardı edilmemelidir (Çakırsoy, 1999: 100). Söz konusu kısıtlamaların ardında yatan temel felsefenin, sanayinin kentleşme politikalarına uygun biçimde organize sanayi bölgelerine veya sanayi alanlarına yönlendirilmesi olduğu unutulmamalıdır. Bu çerçevede, organize sanayi bölgelerine nakledilecek yatırımlara öngörülen kredi desteği 200011821 sayılı kararın getirdiği önemli bir yenilik olarak sayılabilir. b) Mevzuat düzenlemesi yapılmadan önce beııi kriterlere göre gelişmişlik göstergeleri belirlenmelidir. Bu konuda Türkiye'de yapılan çalışmalar oldukça kısıtlıdır. ı 996 yılında DPT tarafından hazırlanan "İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması"nda illerin sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması, ekonomik ve sosyal yapıları temsil eden 58 değişkenin ortak bileşkesi olarak ve temel bileşenler çözümlemesiyle ortaya çıkarılan temel bileşen değerleri esas alınarak oluşturulmuştur. Bu sıralamaya göre, araştırmaya konu 76 ilin 44'ünde sosyo-ekonomik gelişmişlik endeksinin negatif olduğu bulunmuştur (Dinçer, 1996). Bölgeler itibarıyla bakıldığında aşağıdaki tablo ortaya çıkmaktadır.
i Marmara 1 Genel Teşvik Sisteminin Değerlendirilmesi ve Bazı Öneriler 115 Tablo 3. Coğrafi Bölgeler İtibarıyla Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeksi i 1,69436 Ege 0,50073 İç Anadolu 0,46045 Akdeniz 0,06154 Karadeniz -0,54364 Güneydoğu Anadolu -1,03631 Doğu Anadolu -1,13713 bölgelerin gelişmişlik Yukarıda özet olarak verilen rakamlara bakıldığında; düzeyinde büyük farklar olduğu ve Türkiye'nin doğu-batı ekseninde bir gelişmişlik farkı ile karşı karşıya olduğu söylenebilir. Yürürlükteki mevzuat bütün illeri gelişmişlik kıstasına göre değişik şekillerde sınll1andırmıştır. Bakanlar Kurulu tarafından belirlenen Kalkınınada Öncelikli Yöre sayısı halen 49 il ve 2 ilçedir. (Çanakkale ilinin Bozcaada ve Gökçeada ilçeleri) Bunun yanı sıra 4325 sayılı yasa ile 22 il, kamuoyunda "süper teşvikler" olarak adlandırılan desteklerden yararlandırılmıştır. Bu Kanun kapsamında Olağanüstü Hal Bölgesİ ve mücavir alan illeı; ile sosyo-ekonomik gelişmişlik endeksi - 0.5 ve daha düşük ve kişi başına GSYİH değerleri 1500 ABD Doları ve altında olan iller yasa kapsamında sayılmıştır. Bu durum, özellikle endeks ve GSYİH değerleri, bu rakamlara yakın ve 4325 sayılı yasa kapsamına giren 22 il ile komşu illerin kamuoyunda çeşitli eleştirilere uğramıştır. Bölgeselolarak üç bölgenin (Karadeniz, Güneydoğu ve Doğu Anadolu Bölgeleri) negatif endeks değerlerine sahip olduğu dikkate alınırsa, il bazından ziyade kuşak veya bölgesel bazdaki ayrımların yapılmasının daha mantıklı olacağı söylenebilir. Gerek 98/1 0755 gerek 200011821 sayılı kararlarda "Bölgesel Gelişmeye Yönelik Yatırımlar"a sağlanan kredi uygulaması hem dar kapsamlı olması hem de belli büyüklükteki yatırımlara yönelik olması nedeniyle istenen etkiyi sağlamaktan uzaktır. c) Yapılan çeşitli hesaplamalara göre, Türkiye'nin büyük bölümünün Avrupa Birliği göstergelerine göre azgelişmiş (dezavantajlı) bölge statüsünde olduğu da dikkate alınarak, bölgelerarası gelişmişlik farkını azaltmaya yönelik teşvik politikalarının kredilerle desteklenmesi gerekmektedir. Bölgelerarası gelişmişlik farkını azaltmaya yönelik teşvik politikalarının işlerlik kazanması bölgeler, iııer hatta ilçeler itibarıyla gelişmişlik kriterlerinin belirlenmesine, bölgesel gelişmişlik haritasının en küçük idari birim bazında çıkarılmasına, devletin makroekonomik hedefleri uygulanan teşvik politikaları bazında belirlemesine ve belirlenen hedeflere ne ölçüde ulaşıldığının süreç içinde denetlenmesine bağlıdır. Türkiye kendi bünyesindeki gelişmişlik farklarını gidermek zorundadır.
116 Amme İdaresi Dergisi Ancak, sadece yatırımların tamamlanmasını sağlamak ve bu amaca ulaşmak için yarım kalmış tesislere yönelik nakit destekler sağlamak yeterli değildir. Bu yatırımların işletilerek üretilen mal veya hizmetin pazarlanabilmesini sağlamak için gerekli tedbirleri almak devletin asli görevidir. Bu sorun, özellikle Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri'nde daha fazla hissedilmektedir. Türkiye geneli düşünüldüğünde, yatırımların faaliyete geçmesi ve işletme döneminde problemlerle karşılaşılmaması, devlet tarafından alınacak genel veya gerekirse özel özendirme tedbirleri ile sağlanmalıdır. d) Ülkemizin önemli sorunlarından biri olan işsizlik sorununu çözmek amacıyla istihdama yönelik desteklere ağırlık verilmelidir. 4325 sayılı yasayla bu konuda bir takım destekler getirilmiştir. Genel teşvik sistemi içerisinde istihdama yönelik herhangi bir uygulama yoktur. Teşvik belgelerine yazılan istihdam rakamı fırına beyanına göre yapılmakta olup konuyla ilgili herhangi bir teşvik uygulaması söz konusu değildir. İstihdama yönelik 4325 sayılı yasayla getirilen teşvikler, bölgelere göre farklılaştırılarak tüm yörelerde uygulanmalıdır. e) Teşvik politikalarıyla hedeflenen amaçlar, istikrar sağlayacak genel ekonomik ve mali politikalar aracılığıyla gerçekleştirilebilir. İstikrarın olduğu bir ekonomik ortamda devlet hem sektörel bazda objektif değerlendirmeler yapabilir hem de yatırımcıyı yönlendirebilir. Bu çerçevede devletin asli görevlerinden biri de verimlilik ve rekabet edebilirlik kıstaslarını göz önüne alarak politika ü retmek ve sağlam verileri yatırımcıya sunabilmektir. Gününıüzün güncel konusu olan devalüasyon ve ortaya çıkan rekabet edebilir döviz kurunun ihracatta beklenen artışı sağlayabilmesi, yatırım teşvik politikalarının da desteğiyle üretimin aıtırılmasıyla mümkün olabilecektir. Sonuç olarak, teşvik uygulamaları kaynakları tüketen bir süreç değil, üretim, istihdam ve ihracat koııularında genel ekonomik politikalar içinde önemli rol oynayabilecek bir araçtır. Aslolan Türkiye~nin uluslararası yükümlülüklerine aykırılık teşkil etmeyecek ve kendi ihtiyaçlarına yönelik bir teşvik modelini benimsemesidir. KAYNAKÇA Çakırsoy, N. Şerif(1999), Teşvik Politikalarmm 1980 Sonrası Türkiye'nin Dışa AÇılma Sürecindeki Gelişimi, Hazİne Müsteşarlığı Uzmanlık Tezi. Dinçer, Bülent (1996), illerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştmnası, Devlet Planlama Teşkilatı Yayınları. Duran, Mustafa Sungur (1998), Türkiye 'de Uygulanan Yatlrtm Teşvik Politikalart (1968-1998), Hazİne Müsteşarlığı Araştırma ve İnceleme Dizisi No: 19 Köksal, Mustafa (1995), Yallrtmlarm Yenilenmesi ve ıhodernizas:von Karartm Etkileyen Faktörler ve Tekstil Sektöründe Bir Uygulama, Hazine Müsteşarlığı Uzmanlık Tezi.
Genel Teşvik Sisteminin Değerlendirilmesi ve Bazı Öneriler ı 17 Serdengeçti, Turan (2001), 2001 Yıh KOBİ ve Genel Yatınm Teşvik Mevzuatı ve Uygulamalan, Hazine Müsteşarlığı Teşvik ve Uygulama Genel Müdürlüğü. Resmi Gazete, 18.1.2001124291, 21.12.2000 tarih ve 200011821 sayılı "Yatırımlarda Devlet Yardımları ve Yatırımları Teşvik Fonu Hakkında Karar", Resmi Gazete, 25.3.1998/23297, 23.2.1998 tarih ve 1998110755 sayılı "Yatırımlarda Devlet Yardımları ve Yatırımları Teşvik Fonu Hakkında Karar".