T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TEMEL İSLAM BİLİMLERİ (HADİS) ANABİLİM DALI

T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TEMEL İSLAM BİLİMLERİ (HADİS) ANABİLİM DALI KIRK GÜN HADİSİ NİN İSNAD VE METİN YÖNÜNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Murat Arslan Ankara-2006

T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TEMEL İSLAM BİLİMLERİ (HADİS) ANABİLİM DALI KIRK GÜN HADİSİ NİN İSNAD VE METİN YÖNÜNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ Yüksek Lisans Tezi Murat Arslan Tez Danışmanı Prof. Dr. Kamil Çakın Ankara-2006

T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TEMEL İSLAM BİLİMLERİ (HADİS) ANABİLİM DALI KIRK GÜN HADİSİ NİN İSNAD VE METİN YÖNÜNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ Yüksek Lisans Tezi Tez Danışmanı : Tez Jürisi Üyeleri Adı ve Soyadı İmzası.................................... Tez Sınavı Tarihi...

İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER..I KISALTMALAR VI ÖNSÖZ 1 GİRİŞ...3 Kırk Gün Hadisi Nedir?.3 Konunun Amacı ve Önemi.4 Araştırmanın Metodu..4 I. BÖLÜM KIRK GÜN HADİSİ' NİN YER ALDIĞI KAYNAKLAR A-KAYNAKLAR: 1- Tayâlisî, Süleyman b. Davud Ebû Davud (v.204) un Müsned i:.....6 2- Abdurrezzak b. Hemmâm Ebû Bekir es- Sanaânî in (v.211) Musannef i:..8 3- el-humeydî Abdullah b. ez- Zübeyr Ebû Bekir in (v.219) Müsned i:...18 4- Ali b. el- Ca'd Ebû'l- Hasen el- Cevherî'nin (v.230) Müsned i:...9 5- Ahmed b. Hanbel Ebû Abdillah Eş- Şeybânî'nin (v. 241) Müsned i:...10 6- Buhârî:Muhammed b. İsmail Ebû Abdillah, el Cû'fî (v.256) : Sahih-i Buhârî:...13 7 Müslim b. el- Haccâc Ebû'l Hüseyn, el- Kuşeyrî, en- Nisaburî (v.261) : Sahih-i Müslim :....18 8- İbn Mâce Muhammed b. Yezîd Ebû Abdillah el- Kazvînî nin (v.275) Sünen i:...20 9- Ebû Davud Süleyman b. el Eş'as es_ Sicistanî, el- Ezdî nin (v.275) Sünen i:...21 10 Tirmizî Muhammed b. Îsâ Ebû Îsâ, es- Sülemî nin (v.279) Sünen i: 22 11- el-bezzâr Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdilhâlık ( v.292) El- Bahru'z Zehâr:..23 12- Ebû Ya'la el- Mevsılî Ahmed b. Ali b. el- Müsenna, et- Temimî (v.307) Müsned:..24 I

13- İbn Hıbban Muhammed Ebû Hâtim et- Temîmî, el- Büstî nin (v.354) Sahih i :25 14- Taberânî Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb Ebû'l- Kâsım (v.360): el Mu'cemu'l Kebîr ve el Mu'cemu's-Sağîr:..25 15- İsmailî Ahmed b. İbrahim b. İsmâil Ebû Bekr (v.371) el- Mû'cem fî Esamî Şuyûh-i Ebî Bekr el- İsmailî:. 29 16- Beyhakî Ahmed b. el- Hüseyn b. Ali b. Mûsa Ebû Bekr (v. 458) Sünen-u Kübrâ:...31 B-İSNADLARIN BİRLEŞTİRİLMESİ... 38 Kırk Gün Hadisi nin Bütün Tarikleri.....39 Huzeyfe b. Esîd Tarîkleri...40 Enes b. Mâlik Tarîkleri...41 Abdullah b. Mesûd Tarîkleri.. 42 II.BÖLÜM KIRK GÜN HADİSİ NİN İSNADLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ Birinci Rivâyet:...43 İkinci Rivâyet:....44 Üçüncü Rivâyet:..... 45 Dördüncü Rivâyet.. 46 Beşinci Rivâyet... 47 Altıncı Rivâyet...47 Yedinci Rivâyet......50 Sekizinci Rivâyet.......51 Dokuzuncu Rivâyet.....52 Onuncu Rivâyet....53 On Birinci Rivâyet....53 On İkinci Rivâyet......54 On Üçüncü Rivâyet.......55 On Dördüncü Rivâyet.... 55 On Beşinci Rivâyet.....56 On Altıncı Rivâyet......57 II

On Yedinci Rivâyet... 58 On Sekizinci Rivâyet...58 On Dokuzuncu Rivâyet....59 Yirminci Rivâyet......60 Yirmi Birinci Rivâyet......62 Yirmi İkinci Rivâyet.....64 Yirmi Üçüncü Rivâyet.....64 Yirmi Dördüncü Rivâyet....65 Yirmi Beşinci Rivâyet...67 Yirmi Altıncı Rivâyet... 67 Yirmi Yedinci Rivâyet.. 70 Yirmi Sekizinci Rivâyet....71 Yirmi Dokuzuncu Rivâyet....71 Otuzuncu Rivâyet.. 72 Otuz Birinci Rivâyet.. 74 Otuz İkinci Rivâyet...75 Otuz Üçüncü Rivâyet....78 Otuz Dördüncü Rivâyet.....79 Otuz Beşinci Rivâyet. 81 Otuz Altıncı Rivâyet.. 83 Otuz Yedinci Rivâyet 84 Otuz Sekizinci Rivâyet..85 Otuz Dokuzuncu Rivâyet..86 Kırkıncı Rivâyet....88 Kırk Birinci Rivâyet..89 Kırk İkinci Rivâyet....89 DEĞERLENDİRME. 90 III. BÖLÜM KIRK GÜN HADİSİ NİN METİN FARKLILIKLARI A-Hadisin Erken Dönem Kaynaklarındaki Durumu......92 III

B- Tarihî Seyir İçerisinde Metnin Gelişmesi ve Genişlemesi Durumu...94 C- Metinlerde Yer Alan Ana Temalar ve Bunların Rivâyetlerdeki Durumu...96 1-Abdullah b. Mesud tarikinden gelen Rivâyetlerin genel karakteristiği ve içerdiği ana temaları :.....97 2-Enes tarîkinden gelen Rivâyetlerin genel karakteristiği ve içerdiği metin temalarını :..97 3-Huzeyfe b. Esid tarikinden gelen Rivâyetlerin genel durumunu ve içeriğini şöylece belirtebiliriz....97 D- En Uzun ve En Detaylı Rivâyetin Tespiti:......99 E- En Kısa ve Az Detaylı Rivâyetin Tespiti:.....99 F- Ana Temaları Bakımından Farklılıkların Tabloda Gösterilmesi...101 IV. BÖLÜM KIRK GÜN HADİSİNİN KAYNAKLARDAKİ DEĞERLENDİRİLMESİ A-Hadisin Sıhhati Hakkındaki Görüşler...113 a- Hadis Hakkında Bazı Genel Değerlendirmeler:... 113 b-ömer b. Abdülaziz in er-red ale l- kaderiye Adlı Eseri Açısından Kırk Gün Hadisi:..115 c- Hasan Basrî nin Kader Hakkındaki Mektubu ve Kırk Gün Hadisi:.118 B-Metinde Geçen Bazı Unsurların Yorumlanması:..122 1-Rızık:.....122 2-Ecel:...123 3-Amel:.124 4-Hüsn-i Hâtime ve Sû-i Hâtime- Saadet ve Şakavet...124 SONUÇ..... 127 ÖZET....128 ABSTRACT.129 ÇALIŞMADA ADI GEÇEN RÂVÎLERİN BİYOGRAFİLERİ.....130 BİBLİYOGRAFYA... 175 IV

KISALTMALAR a.s. A.Ü.İ.F.D. : Aleyhi s-selâm : A.Ü.İ.Fakültesi Dergisi b. : İbn bkz. c.c. çev. DiA Hz. md. r.a. : Bakınız : Celle Celâluhû : Çeviren : Diyanet İslâm Ansiklopedisi : Hazreti : Maddesi : Radiya l-lâhu anhu s. : Sayfa s.a.v. thk. trc. ty. : Sallâ l-lâhu aleyhi ve selem : Tahkik : Terceme : Tarih yok v. : Vefât vb. vd. vs. y.y. : Ve benzeri : Ve devamı : ve sonrası : Yer yok.

ÖNSÖZ Kader Hadisi diye de bilinen Kırk Gün Hadisi nin isnad ve metin yönünden değerlendirilmesine yer verilen bu çalışmada, dört bölüme yer verilmiştir. Bu bölümlerde ağırlıklı olarak hadisin hadis kitaplarındaki rivayetlerini toplamaya gayret sarf edilmiştir. Elde edilen rivayetlerin, hadisimizin yer aldığı ilk kitaptan Beyhâkî ye kadar olan dönem içinde yer alan otuz civarında hadis kitabından incelenerek alınmış olması önemlidir. Bu hadis kitaplarından on yedisinde rastladığımız kırk iki rivayetin çalışmanın amacı hakkında bir kanaate ulaşmamıza yardımcı olacağı düşünülmüştür. Buna karşın yine de bazı rivâyetlerin gözden kaçma ihtimali olsa bile imkan ölçüsünde dikkatli olunmuştur. Çalışmamız kısa bir Giriş ve dört ayrı bölümde planlanmıştır. Giriş kısmında özetle Kırk Gün Hadisi hakkında bilgi yer almış ve Hadis üzerinde yaptığımız çalışmanın nasıl bir amaca yönelik olduğuna değinilmiştir. Yine bu çalışmanın gerçekleştirilmesinde güdülen yönteme yer verilmiştir. Birinci bölümde, Kırk Gün Hadisi nin hadis kitaplarından aldığımız kırk iki rivayeti yer almıştır. Bu rivayetler bu bölümde bulundukları hadis kitabının müellifinin vefat tarihine göre birden kırk ikiye kadar sıralanmıştır. Amacımız böylelikle hadisin tarîhî nakil sürecini de gözlemleyebilmekti. Yine bu rivayetler sened ve metinleri ile birlikte verilmiş ve tercüme edilmişlerdir. Bir hadis kitabından birden fazla tarike yer verilmiş ise müellifin kitabındaki sıralamaya dikkat edilmeye çalışılmıştır. Ancak gerek rivayetleri tespitte gerekse onları çalışmamıza bu sırayla almakta gözden kaçabilecek durumlar her zaman muhtemeldir. Ayrıca bu bölümde, isanadların birleştirilmesine yer verilmiş ve hadisin üç sahabiden gelen tarikleri hem müstakil hemde hepsi birden şematik olarak gösterilmiştir. Bu bölümde yapılan çalışma bizi isnadlarda geçen doğru râvilere 1

götürmesi bakımından ve hadis kitaplarında hangi tarikler ile yer aldığını görmemiz bakımından önemli idi. Râvîlerin isimleri doğru olarak tespit edilmeye çalışılmış ve isimleri şemaların altında belirtilmiştir. İkinci bölümde, rivâyetlerin isnadları değerlendirilmiştir. Öncelikle, râvîler hakkında, tabakât ve ricâl eserlerinde yer alan görüşler ve hayatları üzerinde yaptığımız çalışma ışığında bir kanaat edinilmeye çalışılmıştır. Daha sonra isnadın tamamı üzerinde kısa bir kanaat belirtilmiştir. Râvîler hakkında kısa kanaatle ve isnad hakkındaki kısa yargıda bulunulan bu bölümde de rivayetler müelliflerin vefat sıralaması ile yer almıştır. Üçüncü bölümde, hadisin tarîhî seyir içerisinde metin bakımından gnişlemesine ve değişiminin değerlendirilmesine yer verilmiştir. Lafız değişiklikleri, hadisin unsurlarının ne kadarını içerdiği tespit edilmeye çalışılmış bu bakımlardan değerlendirmeler yapabilmek için ayrıntılı tablolar oluşturulmuştur. Böylelikle yapılan değerlendirmeler temellendirilmeye çalışılmış ve yapılabilecek başka yorumlamalara zemin oluşturacağı düşünülmüştür. Dördüncü ve son bölümde ise, hadisimizin kaynaklarda nasıl değerlendirildiği, hangi konularda dayanak olarak görüldüğü, sıhhati hakkında neler söylendiği yer almıştır. Yine bu bölümde hadiste geçen bazı temaların yorumlanmasına da kısaca değinilmiştir. İsnadlarda adı geçen râvîlerin kısa hayatlarının yer aldığı bölümü çalışmanın sonuna eklenmiştir. Râvilere değinilirken kısaca kim oldukları ve cerh ve ta dil bakımından nasıl görüldüklerine yer verilmiştir. Böyle bir çalışmanın gerçekleşmesinde katkı sağlayan bütün hocalarıma teşekkür ederim. Özellikle danışman hocam sayın Prof. Dr. Kamil Çakın ı her zaman minnetle yad edeceğimi belirtmek isterim. Yine değerli katkıları dolayısıyla sayın Doç.Dr. Bünyamin Erul ile bu çalışma esnasında görüşlerinden yararlandığım sayın Prof. Dr. Sönmez Kutlu ya ayrıca teşekkür ederim. Murat Arslan Ankara, 2006 2

GİRİŞ Kırk Gün Hadisi adını verdiğimiz ve kader hadisi 1 diye de kaynaklarda adına rastladığımız hadisin daha sahabe döneminde kader etrafında tartışılmaya başladığını gördüğümüz konularla doğrudan ilgisi olduğu anlaşılmaktadır. Önceleri Kaderiyye, sonradan Mutezile, incelediğimiz hadisin hemen bütün unsurlarını reddederken 2 hadisin sıhhati dahil her yönü günümüze kadar tartışılagelmiştir. İman-Amel ilişkisi ve günümüzde Müslümanların amel zafiyetinin samimiyet eksikliğine dayandırılması, ayrıca kaderin bir sığınak olarak da görülmesi hadisin anlaşılması yönündeki gayretleri anlamlı kılmaktadır. Ve günümüzde biri çıkıp insan hayatında kaderin efendisi kim? 3 diye sormaya gerek gördüğüne göre Müslümanlar, inhitatları ile âlemin kaybettiklerini öncelikle kendileri görmeye muhtaçtırlar. Bunun yolu Kur an ı iyi anlamaktan ve Hz. Peygamberin, ilahi emirlerin teoride olduğu kadar pratikte de gerçekleştirilebileceğini ortaya koyduğu gibi, ilâhî nizamın aynı doğrultuda nasıl tatbik edileceğini, nasıl ve ne şekilde günlük hayata geçirileceğini de göstermiş olduğunu 4 bilmekten geçmektedir. Kırk Gün Hadisi Nedir? Kırk Gün Hadisi, birisi insanın ana rahminde geçirdiği biyolojik devrelerin kırkar günlük aşamalar şeklinde gerçekleştiğini anlatan diğeri görevli bir meleğin yine ana rahminde iken kişinin rızık, ecel, amel ve ahiretine dair durumunu yazdığını haber veren iki bölüme ayırabileceğimiz bir rivâyettir. 1 Kader hadisi olarak anıldığı yerler için Bkz. Beyhakî, Şuabu l-imân, I, 208; Ebû l-kâsım el-lâlekâî, Î tikâdu Ehli s-sünne, IV, 592; Hallâl, es-sünne.iii, 538. Kader hadisi olarak Cibrîl hadisinin de anıldığını bilmekteyiz.cibrîl hadisi için kader hadisi isminin kullanılması ile ilgi olarak bkz.tatlı, Bekir, Hadis Tekniği Açısından Cibrîl Hadisi ve İslam Düşüncesine Yansımaları (Doktora Tezi).s.4. 2 Bağcı, H.Musa,el-Buharînin Kaderiye/Mutezile ile Kader Konusundaki Münakaşaları,A.Ü.İ.F. Dergisi, 46/1-2005/21-42. 3 El-Bûtî, Said Ramazan, Ebhasun fi l_gımme, II,97. 4 Çakın,Kâmil, İslamda Hadis ve Sünnetin Yeri,s.22. 3

Rivâyetler arasında birinin diğerini mündemiç olması gibi faklılıklar olsa da rivâyetin en yaygın biçimlerinde iki bölüm de yer almaktadır. 5 Yine meleğin yazdığı konular farklılık arz etmekle birlikte rivâyetleri Kırk Gün Hadisi kılan ana temaların yer alması bizim o rivâyeti tanımamıza katkı sağlamıştır. Konunun Önemi ve Amacı Kırk Gün Hadisi nin sened ve metin yönünden değerlendirmesini yapabilmek üzere ortaya koyduğumuz tarama ve tespit çalışması neticesinde rivâyetin bütün tariklerini bir arada görme ve inceleme imkanı doğacağı tabiidir. Bu tabii netice çerçevesinde yapılabilecek çalışmalar gerek hadisin geçirdiği rivâyet sürecini ve gerekse ortaya koyduğu anlam bütünlüğünü daha net görmeye aracı olacaktır. Hadisimiz fıkıh ve kelam gibi çok önemli ilimlerde doğrudan dayanak olarak kullanılmış bir rivâyet olarak elbette üzerinde çok farklı incelemelere açık bulunmaktadır. Bu çalışmamızda ortaya koyacağımız değerlendirmelerin bu incelemelere de ışık tutacağını düşünmekteyiz. Yine tesirleri günümüze kadar ulaşan başta mezheplerin doğuşunda ve şekillenmesinde hadisimizin kullanılmasını ve mesned teşkil etmesini gözlemleyebilme imkanı önemli görünmektedir. Kader inancı etrafında süregelen tartışmalar ve bu tartışmalarda hadisimizin güncelliğini koruması 6 da bu çalışmayı ve rivayetin tespit ve tahlîlini anlamlı kılmaktadır. Araştırmanın Metodu Bu tez çalışmasında daha çok hadisimizin hadis kitaplarından tespitine ve isnadlarını değerlendirilmesine ağırlık verilmiş olacağı muhakkaktır. İmkan ölçüsünde diğer bölümler irdelenecektir Bu sebeple ve öncelikle hadis kitapları taranacak ve bulunan rivayetler sıralanacaktır. Yine isnad hakkında kanaat belirtmek için râvîlerin durumunu bilmek gerektiğinden rivâyetlerde adı geçen râvîler hakkında bilgi toplanması gerekecektir. 5 Çalışmamızda yer alan Kırk Gün Hadisi Rivâyetleri bize üç sahabîden ulaşmakta ve bazı lafızlar düşse de iki bölümü de içermektedir. 6 Bkz. Güler İlhami, Allah ın Ahlâkîliği Sorunu.Müellif kitabında hadisimizi ve hakında Hasan-ı Basrî nin eleştirisini zikretmiş ve İmam-ı Âzam ın Fıkh-ı Ebsat ın da kadere dair açtığı bahsin başında bu hadisin iğreti durduğu ve sonradan ilave edildiği yorumunu yapmıştır. S.76.vd. 4

Elde edilen râvî bilgileri ile rivâyetlerin sıhhati hakkında tahlillerde bulunulabilecektir. Bütün varyantları ile önümüze koyduğumuz hadisimizin metin farklılıklarını görme imkânımız da olacaktır. Lafız değişiklikleri, takdim-tehirler, eksiklik ve fazlalıklar tablolar ile dah net olarak görülecektir. Bu metodla çalışarak hadisin lafız olarak ve ifade ettiği anlam itibarıyla ilk formunu yakalama çabası içerisine gireceğiz. 5

I. BÖLÜM KIRK GÜN HADİSİ' NİN YER ALDIĞI KAYNAKLAR Çalışmamıza konu olan hadisimizi bu bölümde bütün tarîkleri ile ortaya koymayı hedef edindik. Bu çerçevede otuz hadis kitabına baktık. Bu hadis kitaplarını inceledik ve hadisimizi ana temaları bakımından içeren rivayetleri isnad ve metinleri ile birlikte çalışmamıza aldık. Bu rivayetleri kronolojik olarak ilk rivayet edildiği eserden son esere kadar bulundukları eserin müelliflerinin vefat tarihlerine göre sıraladık. Böylelikle hadisimizin hadis kitaplarında özellikle ilk yer aldığı yeri bilme ve sonra gelen rivayetlerdeki durumunu gözlemleme imkânımız olacağını düşündük. Hadisin ilk rivayetlerinde sahip olduğu formu koruyup koruyamadığını, lafızlarında olabilecek değişimleri, anlam genişlemesi ve daralmalarını, varsa bu değişimlerin tarihi arka planını sağlıklı görebilmenin zeminini araştırdık. Otuz hadis kitabından on yedisinde geçen kırk iki rivayeti numaralandırdık ve müellifin isim ve eserinden oluşan başlıklar altında zikrettik. Bölümün sonunda, rivayetlerin bulunduğu ve bulunmadığı hadis kitaplarını kronolojik olarak gösteren bir tablo sunarak bölümü sonlandırdık. A- KAYNAKLAR: Müsned i: 1- Tayâlisî Süleyman b. Davud Ebû Davud et-tayâlisî nin (v.204) Et- Teyâlisî'nin rivayetleri şu şekildedir. حدثنا أبو داود قال حدثنا شعبة عن الا عمش قال سمعت زيد بن وهب الجهني يقول سمعت عبد االله يقول حدثنا رسول االله صلى االله عليه وسلم وهو الصادق المصدوق أن خلق أحدآم ليجمع ف ي بط ن أم ه أربع ين 1 6

ليلة ثم يكون علقة مثل ذلك ثم يكون مضغة مثل ذلك ثم يبعث إليه ملك فيو مر با ربع آلمات رزقه وأجله وعمله وشقي أو سعيد ثم ينفخ فيه الروح وإن أحدآم أو إن الرجل منكم ليعمل عمل أهل الجنة حتى ما يكون بين ه وبينه ا إلا ذراع فيسبق عليه الكتاب فيعمل عمل أهل النار فيدخلها وإن الرجل منكم أو إن أحدآم ليعم ل عم ل أه ل الن ار حتى ما يكون بينه وبينها إلا ذراع فيسبق عليه الكتاب فيعمل عمل أهل الجنة فيدخلها. Bu rivayet: Şu' be - el- A'meş - Zeyd b. Vehb (el - Cühenî) Abdulah b. Mes ûd isnâdı ile nakledilmektedir 7. Buna göre; Abdulah b. Mes'ud diyor ki; Sadıku'l- Masduk olan Rasûlullah (s.a.v.) şöyle buyurmaktadır: ''Sizden birinizin yaratılışı annesinin karnında kırk gecede toplanır. Sonra bir okadar zaman içinde aleka olur. Yine bir okadar zaman içinde mudga olur. Sonra ona bir melek gönderilir ve rızkı, eceli, amel, ve said yada şaki olduğu konusunda dört kelime (yi-konuyu) yazmakla emrolunur. Ardından ruhu üflenir. Sizden biriniz veya bir adam cennetle kendi arasında bir (zira ) karış mesafe kalacak kadar ehl-i cennet işi tutat tutar da; hakkında, geçmiş yazgı öne geçer ve bir ehl-i nâr ameli işler ve cehenneme girer. Sizden biriniz veya bir adam da ehl-i nârın işini tutar tutar da kendisiyle cehennem arasında bir karış kalır; derken önceki yazgısı galip gelir, bir ehl-i cennet ameli işler ve cennete giriverir.' 2 حدثنا يونس قال حدثنا أبو داود قال حدثنا حماد بن زيد عن عبيد االله بن أب ي بك ر ب ن أن س ع ن أنس عن النبي صلى االله عليه وسلم قال ان االله عز وجل يوآل بالرحم ملكا فيق ول ي ا رب نطف ة ي ا رب علق ة يا رب مضغة فا ذا أراد االله عز وجل ان يتم خلقها قال يا رب ذآ را أم أنث ى ش قي أم س عيد فيكت ب ذل ك ف ي بط ن أمه. Bu rivayet; Yunus- Ebû Davud- Hammâd b.zeyd- Ubeydullah b. Ebî Bekr b. Enes Enes tarîki ile gelmiştir 8. Bu rivayette Enes b. Mâlik, Rasûlullah (s.a.v.) den nakletmektedir ki O, şöyle söylemiştir: Allah Azze ve Celle Rahimde bir melek vekil tayin eder ve o melek; Ya Rabbi! Bu nutfedir? Ya Rabbi! Bu alakadır? Ya Rabbi! Bu mudgadır? der. 7 Ebû Davud et- Tayâlisî, Müsned, I, 38. 8 Ebû Davud et- Tayâlisî, Müsned, I, 276. 7

Allah Azze ve Celle onun yaratılışını tamamlamak istediğinde melek, ya rabbi! Erkek mi, dişi mi; şakî mi saîd mi olsun? der ve böylece hemen anne karnında yazılır. Musannef i: 2- Abdurrezzak b. Hemmâm Ebû Bekir es- Sanaânî in (v.211) 3 أخبرنا عبد الرزاق عن الثوري عن الا عمش عن زيد ابن وهب قال أخبرنا اب ن مس عود ق ال أخبرنا رسول االله صلى االله عليه وسلم وهو الصادق المصدوق أن خلق أحدآم يجمع في بطن أمه أربعين ليلة ث م يكون علقة مثل ذلك ثم يكون مضغة مثل ذلك ثم يبعث االله الملك با ربع آلمات فيقول اآتب أجله وعمل ه وش قي أو سعيد وأن الرجل ليعمل بعمل أهل الجنة حتى يك ون وم ا بين ه وب ين الجن ة إلا ذراع فيغل ب علي ه الكت اب ال ذي سبق فيختم له بعمل أهل النار وأن الرجل ليعمل بعمل أهل النار حتى يكون وما بينه وبينها إلا ذراع فيغلب علي ه الكتاب الذي سبق فيعمل بعمل أهل الجنة فيدخل الجنة. Bu rivayet: Abdurrezzak- es-sevrî- el-a'meş- Zeyd b. Vehb- İbn Mesûd tarîkiyle gelmektedir. 9 Buna göre Sâdıku'l- Masdûk Rasûlullah (s.a.v.) şöyle buyurmaktadır. ''Sizden birinizin yaratılışı annesinin karnında kırk gece cem' edilir. Sonra yine bu şekilde kırk gece aleka, sonra yine bu şekilde kırk gece mudga olur. Sonra Allah bir melek görevlendirerek, dört şeyi yazmasını emreder ve der ki: ecelini, amelini, şakî mi saîd mi olacağını yaz! İşte sizden bir adam cennetle kendi arasında bir karış mesafe kalacak kadar ehl-i cennet işi tutar tutar da; hakkında, geçmiş yazgı galip gelir ve son olarak ehl-i nârın amelini işler. Bir adam da ehl-i nârın işini tutar tutar da kendisiyle cehennem arasında bir karış kalır; derken önceki yazgısı galip gelir, bir ehl-i cennet ameli işler; ve cennete giriverir.'' 3- Humeydî Abdullah b. ez- Zübeyr Ebû Bekr in (v.219) Müsned i: 4 حدثنا الحميدي قال ثنا محمد بن عبيد الطنافسي قال ثنا الا عمش عن زيد بن وهب قال قال عبد االله بن مس عود ح دثنا رس ول االله ص لى االله علي ه وس لم وه و الص ادق المص دوق إن أح دآم يجم ع خلق ه ف ي بط ن أم ه 9 Abdurrezzak, Musannef, Kader, XI, 123. 8

أربعين يوما فيكون علقة مثل ذلك ثم يكون مضغة مثل ذلك ثم يرسل االله إليه الملك ب ا ربع آلم ات فيق ول أآت ب عمله وأجله وشقيا أو سعيدا ثم ينفخ فيه الروح ثم قال والذي نفسي بيده وإن الرجل ليعمل بعم ل أه ل الجن ة حت ى ما يكون بينه وبينها إلا ذراع فيسبق عليه الكتاب فيعمل بعمل أهل النار فيدخلها. Bu rivayet: Muhammed b. Ubeyd et- Tenâfesî- el- A'meş- Zeyd b. Vehb- Abdullah b. Mesûd kanalıyla gelmiştir. 10 Sadıku'l- Masdûk Rasûlullah (s.a.v.) şöyle haber vermiştir: Sizden birinizin annesinin karnındaki yaratılışı kır günde toplanır. Sonra aynı şekilde aleka ve yine aynı şekilde mudga olur. Ardından Allah c.c. ona dört şey yazması için bir meleği gönderir. Ona amelini, ecelini, şakî mi saîd mi olduğunu yazmasını söyler. Ve ruh üflenir. Yemin ederim ki bir insan, kendisiyle cennet arasında bir karış kalana kadar cennet ehlinin amelini yapar da, sonra yazgısı önüne geçer ve cehennem ehlinin işini tutar, böylelikle cehenneme girer. 4- Ali b. el- Ca'd Ebû'l- Hasen el- Cevherî'nin (v.230) Müsned i: 5 حدثنا علي أنا زهير عن الا عمش عن زيد بن وهب قال سمعت عبد االله بن مسعود يقول حدثنا رسول االله صلى االله عليه وسلم وهو الصادق المصدوق إن خلق أحدآم يجمع في بطن أمه أربعين يوما ثم يكون نطفة مثل ذلك ثم يكون علقة مثل ذلك ثم يكون مضغة مثل ذلك ثم يبعث االله إليه الملك أو قال يبعث إليه الملك با ربع آلمات فيكتب رزقه وعمله وأجله وشقي أو سعيد قال وإن أحدآم ليعمل بعمل أهل الجنة حتى ما يكون بينه ذراع فيسبق عليه الكتاب فيعمل بعمل أهل النار فيدخلها وأن أحدآم ليعمل بعمل أهل النار حتى ما يكون بينه ذراع فيسبق عليه الكتاب فيعمل بعمل أهل الجنة فيدخلها. Bu rivayet şu yoldan aktarılmıştır: 11 Züheyr- el- A'meş- Zeyd b. Vehb.- Abdullah b. Mesûd. Abdullah b. Mesûd (r.a.) Rasûlullah (s.a.v.) 'in ki O Sâdıku'l- Masdûk tur, şöyle anlattığını haber vermektedir: Sizden birinizin annesinin karnında yaratılışı kırk günde toplanır. Sonra aynı şekilde nutfe olarak, ardından aleka ve mudga olarak yaratılışı devam eder. Sonra Allah (c.c.) ona dört kelime ile bir melek gönderir veya 10 Humeydî, Müsned, I, 69. 11 Ebû'l Hasen Ali b. el- Ca'd, Müsned, I, 379. 9

ona bir melek gönderilir. Melek onun rızkını amelini ecelini ve saîd ya da şakî oluşunu yazar. Sizden biri cennete bir karış kalana kadar cennet ehlinin amelini işler işler de, sonra yazgısı önüne geçer ve cehennem ehlinin amelini işler ve cehenneme girer. Aynı şekilde birisi de cehenneme bir karış kalana dek cehennem ehlinin amelini işler fakat yazgısı önüne geçer, cennet ehlinin amelini işler ve cennete girer. 5- Ahmed b. Hanbel Ebû Abdillah Eş- Şeybânî'nin (v. 241) Müsned i: 6 حدثنا عبد االله حدثني أبي ثنا هشيم أنبا نا علي بن زيد قال سمعت أبا عبيدة بن عبد االله يحدث ق ال قال عبد االله قال رسول االله صلى االله عليه وسلم أن النطفة تكون في الرحم أربعين يوما على حالها لا تغير ف ا ذا مضت الا ربعون صارت علقة ثم مضغة آ ذلك ث م عظام ا آ ذلك ف ا ذا أراد االله أن يس وي خلق ه بع ث إليه ا ملك ا فيقول الملك الذي يليه أي رب أذآر أم أنثى أشقي أم سعيد أقصيرأم طويل أناقص أم زاي د قوته وأجله أص حيح أم سقيم قال فيكتب ذلك آله فقال رجل من القوم ففيم العمل إذا وقد فرغ من هذا آله قال اعملوا فكل سيوجه لما خلق له. Bu rivayet: Hüşeym- Ali b. Zeyd- Eb Ubeyd eb. Abdillah- Abdullah b. Mes'ûd tarîki ile rivayet edilmiştir. 12 Rasûlullah (s.a.v.) şöyle söylemiştir: Nutfe rahimde değişmeden kendi halinde kırk gün geçirir. Kırk günü geçirdikten sonra aynı şekilde aleka, mudga ve kemikli bir hale dönüşür. Allah c.c. onun yaratılışını tamamlamak istediğinde bir melek gönderir. Melek, Ya Rabbi! : Erkek mi, Kadın mı? Şaki mi, saîd mi? Kısa mı, Uzun mu? Kuvveti az mı, çok mu? Eceli nedir? Sağlıklı mı sakat mı? Diye sorar. Rasûlullah (s.a.v.) dedi ki: İşte hepsi böylece yazılır. Oradakilerden biri; bütün bunlardan sonra o vakit amel ne işe yarar diye sordu. Hz. Peygamber; Siz amele devam edin zira herkes ne için yaratılmışsa ona yöneltilecektir dedi. 7 حدثنا عبد االله حدثني أبي ثنا أبو معاوية ثنا الا عمش عن زي د ب ن وه ب ع ن عب د االله ق ال ح دثنا رسول االله صلى االله عليه وسلم وهو الصادق المصدوق ان أحدآم يجمع خلقه في بطن أمه في أربعين يوما ث م يكون علقة مثل ذلك ثم يكون مضغة مثل ذلك ثم يرسل إليه الملك فينفخ فيه الروح ويو مر با ربع آلم ات رزق ه واجله وعمله وشقي أم سعيد فوالذي لا إله غيره ان أحدآم ليعمل بعمل أه ل الجن ة حت ى م ا يك ون بين ه وبينه ا إلا 12 Ahmed Müsned, I, 374, Müsnedü l- Müksirîn Mine s-sahâbe/3372. 10

ذراع فيسبق عليه الكتاب فيختم له بعمل أهل النار فيدخلها وان الرجل ليعمل بعمل أهل النار حت ى م ا يك ون بين ه وبينها إلا ذراع فيسبق عليه الكتاب فيختم له بعمل أهل الجنة فيدخلها. Bu rivayet; Ebû Muaviye- el- A'meş- Zeyd b. Vehb.-Abdullah b. Mes'ûd yoluyla rivayet edilmiştir. 13 Sadıku'l- Masduk Rasûlullah s.a.v. şöyle anlatmıştır: Sizden birinizin annesi karnında yaratılışı kırk günde toplanır. Ardında aynı şekilde aleka ve mudga olur. Sonra ona bir melek gönderilir, Ruh üflenir, rızkı, eceli, ameli, saîd veya şakî mi olacağı konusunda dört kelime ile emrolunur. Kendisinden başka ilahın olmadığı o Allah'a yemin ederim ki; Sizden biriniz cennetle kendi arasında bir karış kalana kadar, cennet ehli ameli yapar yapar da, yazgısı öne geçer ve cehennem ehli ameli ile son bulur ve cehenneme girer; Birsi de cehennemle kendi arasında bir karış kalana dek cehennem ehlinin amelini yapar yapar da, yazgısı öne geçer ve cennet ehli ameli ile son bulur ve cennete girer. 8 حدثنا عبد االله ح دثني أب ي ثن ا حس ين ب ن محم د ثن ا فط ر ع ن س لمة ب ن آهي ل ع ن زي د ب ن وه ب الجهني عن عبد االله بن مسعود قال سمعت رسول االله صلى االله عليه وسلم وهو الصادق المصدوق يجمع خلق أحدآم في بطن أمه أربعين ليلة ثم يكون علقة مثل ذلك ثم يك ون مض غة مث ل ذل ك ث م يبع ث االله ع ز وج ل إلي ه ملكا من الملاي كة فيقول اآتب عمله وأجله ورزقه واآتبه شقيا أو سعيدا ثم قال والذي نفس عبد االله بيده ان الرجل ليعمل بعمل أهل الجنة حتى ما يكون بينه وبين الجنة غير ذراع ثم يدرآه الشقاء فيعم ل بعم ل أه ل الن ار فيم وت فيدخل النار ثم قال والذي نفس عبد االله بيده ان الرجل ليعمل بعمل أهل النار حتى ما يكون بين ه وب ين الن ار غي ر ذراع ثم تدرآه السعادة فيعمل بعمل أهل الجنة فيموت فيدخل الجنة. Bu rivayet: Hüseyin b. Muhammed Fıtr Seleme b. Kuheyl Zeyd b. Vehb el- Cühenî-Abdullah yoluyla nakledilmiştir. 14 Rasûlullah s.a.v. ki O Sadıku'l Masdûktur, şöyle buyurmaktadır: Sizden birinizin annesi karnındaki yartılışı kırk gecede toplanır. Sonra aynı şekilde aleka ve aynı şekilde mudga olur. Ardından Allah Azze ve Celle meleklerinden bir melek gönderir ve ona amelini, ecelini, rızkını ve şâki yahut saîd mi olacağını yazmasını 13 Ahmed, I, 382, /3441. 14 Ahmed, I, 414, /3738. 11

emreder. Rasûlullah s.a.v. sözüne şu şekilde devam etmiştir: Allah' a yemin ederim ki; Bir adam kendisiyle cennet arasında bir karış kalana kadar cennet ehlinin amelini yapar yapar da sonra ona şakâvet isabet eder ve cehennem ehlinin amelini işler ve bu hal üzere ölür, cehenneme girer. Yine şu şekilde devam etmiştir: Allah'a yemin ederim ki; bir adam da kendisiyle cehennem arasında bir karış kalana kadar cehennem ehlinin amelini işler işler de ardından ona saadet isabet eder; cennet ehli ameli işler ve bu hal üzere ölür ve cennet e giriverir. 9 حدثنا عبد االله حدثني أبي ثنا يحيى عن الا عمش ووآي ع ثن ا الا عم ش ق ال ثن ا زي د ب ن وه ب ع ن عبد االله قال ثنا رسول االله صلى االله عليه وسلم وهو الصادق المصدوق قال ان أحدآم يجمع خلقه في بطن أمه في أربعين يوما أو قال أربعين ليلة قال وآيع ليلة ثم يكون علقة مثل ذلك ثم يك ون مض غة مث ل ذل ك ث م يرس ل االله عز وجل إليه الملك با ربع آلمات عمله وأجله ورزقه وشقي أو سعيد ثم ينفخ في ه ال روح فوال ذي لا إل ه غي ره ان أحدآم ليعمل بعمل أهل الجنة حتى ما يكون بينه وبينها الا ذراع فيسبق عليه الكتاب فيختم له بعم ل أه ل الن ار فيكون من أهلها وان أحدآم ليعمل بعمل أهل النار حتى ما يكون بين ه وبينه ا الا ذراع فيس بق علي ه الكت اب فيخ تم له بعمل أهل الجنة فيكون من أهلها. Bu rivayet; Yahya el- A'meş ayrıca Veki' el- A'meş Zeyd b. Vehb. tarîkleri ile nakledilmiştir. 15 Sadıku'l Masdûk Rasûlullah s.a.v. şöyle söylemektedir: Sizden birinizin anne karnındaki yaratılışı kırk günde- veya gece de demiş olabilir, Veki' gece demiştir.- toplanır. Ardından aynı şekilde aleka ve aynı şekilde mudga olur. Sonra Allah Azze ve Celle, onun amelini, ecelini, rızkını ve said veya şaki olduğunu belirten dört kelime ile ona bir melek gönderir. Sonra ruhu üflenir. Kendisinden başka ilâhın olmadığı Allah'a yemin ederim ki; sizden biriniz kendisiyle cennet arasında bir karış kalana kadar cennet ehli ameli yapar, ancak yazgısı onun önüne geçer ve cehennem ehlinin ameli ile hayatı son bulur ve onun ehlinden olur. Bir adam da kendisiyle cehennem arasında bir karış kalana kadar cehennem ehlinin amelini işler, ancak yazgısı öne geçerek, cennet ehlinin ameli ile hayatı son bulur ve onun ( cennetin) ehlinden olur. 15 Ahmed,Müsned, I, 430. /3882. 12

10 حدثنا عبد االله حدثني أبي ثنا يحيى بن سعيد ثنا حماد بن زيد ثنا عبيد االله بن أبي بكر عن أن س عن النبي صلى االله عليه وسلم قال ان االله عز وجل وآل بالرحم ملكا قال أي رب نطفة أي رب علقة أي رب مضغة فا ذا قضى الرب عز وجل خلقها قال أي رب أشقي أو سعيد ذآر أو أنثى فما الرزق وما الا جل قال فيكتب آذلك في بطن أمه. Bu rivayet; Yahya b. Saîd Hammad b. Zeyd Ubeydullah b. Ebî Bekr Enes b. Malik tarîki ile rivayet edilmiştir. 16 Rasûlullah (s.a.v.) şöyle demiştir: Allah Azze ve Celle rahimde bir meleği vekil görevlendirir. Melek nutfe, aleka ve mudga oluşunu Allah' a anar ve Allah Azze ve Celle onu yaratmaya hükmettiğinde Ya Rabbi; şaki mi said mi, erkek mi kadın mı, rızkı nedir, eceli nedir? Sorar. Rasûlullah (s.a.v.) şöyle devam etmiştir: İşte böylece annesinin karnında yazılır. 11- حثنا عبد االله حدثني أبي ثنا يونس ثنا حماد يعني بن زيد أنا عبيد االله بن أب ي بك ر ع ن ج ده أن س بن مالك يرفع الحديث قال ثم ان االله عز وجل قد وآل بالرحم ملكا فيق ول أي رب نطف ة أي رب علق ة أي رب مضغة وإذا أراد االله عز وجل أن يقضي خلقها قال يقول أي رب ذآر أو أنثى شقي أو سعيد فما الرزق فما الا جل قال فيكتب آذلك في بطن امه. Bu rivayet; Abdullah Ebû Abdillah Yunus Hammad b. Zeyd Ubeydullah b. Ebî Bekr Enes b. Mâlik (Enes hadîsi merfû olarak rivayet etmiştir) tarîki ile rivâyet edilmiştir. 17 '' Allah Azze ve Celle rahimde bir melek vekil kılmıştır. Bu melek şöyle der; Ya rabbi nutfe, ya rabbi aleka, ya rabbi mudga?.. Allah Azze ve Celle onu yaratmaya hükmettiğinde melek; Ya rabbi kadın mı erkek mi, şâki mi saîd mi, rızkı nedir, eceli nedir? Diye sorar. İşte böylece annesinin karnında yazılır. 6- Buhârî:Muhammed b. İsmail Ebû Abdillah, el Cû'fî (v.256) : Sahih-i Buhârî: 16 Ahmed, Müsned, III, 116. /11714. 17 Ahmed, Müsned,III, 148. /12042. 13

12 حدثنا مسدد قال حدثنا حماد عن عبيد االله بن أبي بكر عن أنس ب ن مال ك ع ن النب ي ص لى االله عليه وسلم قال إن االله عز وجل وآل بالرحم ملكا يقول يا رب نطفة ي ا رب علق ة ي ا رب مض غة ف ا ذا أراد أن يقضي خلقه قال أذآر أم أنثى شقي أم سعيد فما الرزق والا جل فيكتب في بطن أمه. Bu rivayet; Müsedded Hammâd Ubeydullah b. Ebî Bekr Enes b. Mâlik tarîki ile nakledilmiştir. 18 Bu rivâyete göre Rasûlullah s.a.v. şöyle buyurmuştur: Allah Azze ve Celle rahimde, ya rabbi nutfe, ya rabbi aleka, ya rabbi mudga?.. Diyen bir meleği vekil kılmıştır. Taki Allah Azze ve Celle onu yaratmaya hükmettiğinde melek; erkek mi kadın mı, şakî mi saîd mi, rızkı nedir, eceli nedir? sorar. Ve işte böylece annesi karnında yazılır. 13 حدثنا الحسن بن الربيع حدثنا أبو الا حوص عن الا عمش عن زيد ب ن وه ب ق ال عب د االله ح دثنا رسول االله صلى االله عليه وسلم وهو الصادق المصدوق قال إن أحدآم يجمع خلقه في بطن أم ه أربع ين يوم ا ث م يكون علقة مثل ذلك ثم يكون مض غة مث ل ذل ك ث م يبع ث االله ملك ا وي و مر ب ا ربع آلم ات ويق ال ل ه اآت ب عمل ه ورزقه وأجله وشقي أو سعيد ثم ينفخ فيه الروح فا ن الرجل منكم ليعمل حتى م ا يك ون بين ه وب ين الجن ة إلا ذراع فيسبق عليه آتابه يعمل بعمل أهل النار ويعمل حتى ما يكون بينه وبين النار إلا ذراع فيسبق عليه الكت اب فيعم ل بعمل أهل الجنة. Bu rivayet; Hasan b. er- Rebî' Ebû'l Ahves el- A'meş Zeyd b. Vehb Abdullah isnadı ile nakledilmiştir. 19 Sadıku'l Masdûk Rasûlullah s.a.v. şöyle anlatmıştır: Sizden birinizin annesi karnındaki yaratılışı kırk günde toplanır.sonra aynı şekilde aleka ve sonra yine aynı şekilde mudaga olur. Sora Allah Azze ve Celle ona bir melek gönderir. Melek dört kelime ile görevlendirilir ve ona kişinin amelini, rızkını, ecelini ve şakî yahut saîd oluşunu yazması söylenir. Sonra ona ruhu üflenir. Sizden birisi kendisi ile cennet arasında bir karış kalana kadar amel işler işler de; yazgısı onun önüne geçer ve ardından cehennem ehli ameli işler; Öte yandan kendisi ile cehennem arasında bir karış kalana kadar amel işler ve yazgısı önüne geçerek ehli cennet ameli işler. 18 Buharî,6,Hayz,17,hadis no: 318, s.27. 19 Buharî, 59, Bed ul-halk, 6, hadis no:3208 s. 260. 14

14 حدثنا عمر بن حفص حدثنا أبي حدثنا الا عمش حدثنا زيد بن وهب حدثنا عبد االله حدثنا رسول االله صلى االله عليه وسلم وهو الصادق المصدوق إن أحدآم يجمع في بطن أمه أربعين يوما ثم يكون علقة مثل ذلك ثم يكون مضغة مثل ذلك ثم يبعث االله إليه ملكا با ربع آلمات فيكت ب عمل ه وأجل ه ورزق ه وش قي أو س عيد ث م ينفخ فيه الروح فا ن الرجل ليعمل بعمل أهل النار حتى ما يكون بين ه وبينه ا إلا ذراع فيس بق علي ه الكت اب فيعم ل بعمل أهل الجنة فيدخل الجنة وإن الرجل ليعمل بعمل أهل الجنة حتى ما يكون بين ه وبينه ا إلا ذراع فيس بق علي ه الكتاب فيعمل بعمل أهل النار فيدخل النار. Bu rivayet; Ömer b. Hafs Ebû Ömer el A'meş Zeyd b. Vehb. Abdullah tarîki ile rivayet edilmiştir. 20 Sadıku'l Masduk Rasûlullah s.a.v. şöyle anlatmıştır: Sizden birisi annesi karnında kırk günde toplanır. Sonra aynı şekilde aleka ve aynı şekilde mudga olur. Sonra Allah ona dört kelime ile bir melek gönderir. Ardından amelini, ecelini, rızkını ve şaki yahut said oluşunu yazar, ruh üflenir. Bir adam kendisi ile cehennem arasında bir karış kalana kadar cehennem ehli ameli işler, ancak yazgısı onun önüne geçer ve cennet ehlinin amelini işler ve cennete girer. Bir adam da kendisi ile cennet arasında bir karış kalana kadar cennet ehli ameli işler, derken yazgısı önüne geçer ve cehennem ehli amelinde bulunur ve cehenneme girer. 15 حدثنا أبو النعمان حدثنا حم اد ب ن زي د ع ن عبي د االله ب ن أب ي بك ر ب ن أن س ع ن أن س ب ن مال ك رضي االله عنه عن النبي صلى االله عليه وسلم قال إن االله وآل في الرحم ملكا فيقول يا رب نطفة يا رب علق ة يا رب مضغة فا ذا أراد أن يخلقها قال يا رب أذآر يا رب أنثى يا رب شقي أم سعيد فما الرزق فما الا جل فيكت ب آذلك في بطن أمه. Bu irvayet; Ebû 'n- Nu'man- Hammâd b. Zeyd. Ubeydullah b. Ebî Bekr b. Enes Enes b. Malik kanalından aktarılmıştır. 21 Enes b. Malik Rasûlullah (s.a.v). 'den nakletmektedir: Allah rahimde bir melek vekil kılar ve bu melek ya rabbi nutfe, ya rabbi aleka, ya rabbi mudga der. 20 Buhari, 60,Enbiyâ, 1, hadis no: 3332.s. 269. 21 Buhari, 60,Enbiyâ, 1, hadis no: 3333.s. 269. 15

Allah onu yaratmak istediğinde ya rabbi erke mi, kadın mı; şakî yahut saîd mi; eceli nedir? diye sorar ve bütün bunlar böylece annesinin karnında yazılır. 16 حدثنا أبو الوليد هشام بن عب د المل ك ح دثنا ش عبة أنب ا ني س ليمان الا عم ش ق ال س معت زي د ب ن وهب عن عبد االله قال حدثنا رسول االله صلى االله عليه وسلم وهو الصادق المصدوق ق ال إن أح دآم يجم ع ف ي بطن أمه أربعين يوما ثم علقة مثل ذلك ثم يكون مضغة مثل ذلك ثم يبعث االله ملكا فيو مر با ربعة برزق ه وأجل ه وشقي أو سعيد فواالله إن أح دآم أو الرج ل يعم ل بعم ل أه ل الن ار حت ى م ا يك ون بين ه و بينه ا غي ر ب اع أو ذراع فيسبق عليه الكتاب فيعمل بعمل أهل الجنة فيدخلها وإن الرجل ليعمل بعمل أهل الجنة حتى ما يك ون بين ه و بينه ا غير ذراع أو ذراعين فيسبق عليه الكتاب فيعمل بعمل أهل النار فيدخلها قال ا دم إلا ذراع. Bu rivayet; Ebû'l Velid Hişam b. Abdilmelik Şu'be Süleyman el A'meş Zeyd b. vehb Abdulah senedi ile rivayet edilmiştir. 22 Rasûlullah (s.a.v.) O Sadıku'l-Masdûk şöyle anlatmıştır; Sizden biriniz (yaratılış olarak) annesi karnında kırk günde oluşur. Sonra aynı şekilde aleka olarak, sonra da aynı şekilde mudga oalrak devam eder. Ardından Allah bir melek gönderir ve melek dört şeyle emrolunur; kişinin rızkı, eceli, şaki yahut said oluşu. Allah'a yemin ederim ki; sizden birisi nerdeyse cehenneme girinceye veya bir karış kalana kadar cehennem ehlinin amelini işler işlerde fakat yazgısı onun önüne geçer ve cennet ehlinin amelini işler ve cennete girer. Birisi de kendisiyle cennet arasında bir zira' veya iki zira' kalana kadar cennet ehlinin amelini işler işler, yazgısı onun önüne geçer ve cehenneme giriverir. Âdem bir zira' olduğunu söylemiştir. 17 حدثنا سليمان بن حرب حدثنا حماد عن عبيد االله بن أبي بكر بن أنس عن أنس بن مال ك رض ي االله عنه عن النبي صلى االله عليه وسلم قال وآ ل االله ب الرحم ملك ا فيق ول أي رب نطف ة أي رب علق ة أي رب مضغة فا ذا أراد االله أن يقضي خلقها قال أي رب ذآر أم أنثى أشقي أم سعيد فما ال رزق فم ا الا ج ل فيكت ب آ ذلك في بطن أمه. 22 Buhari, 82, Kader,1, hadis no: 6594. s. 552. 16

Bu rivayet; Süleyman b. Harb Hammad Ubeydullah b. Ebî Bekr b. Enes Enes b. Malik tarîki ile rivayet edilmiştir. 23 Rasûlullah (s.a.v.) şöyle söylemiştir: Allah rahimde bir meleği vekil görevlendirir ve bu melek ya rabbi nutfe, ya rabbi aleka, ya rabbi mudga! Allah onu yaratmak istediğinde ey rabbim bu erkek mi, kadın mı; şaki mi, yoksa saîd mi; rızkı nedir, eceli nedir? diye sora. İşte böylece annesinin karnında yazılır. 18 حدثنا ا دم حدثنا شعبة حدثنا الا عمش سمعت زيد بن وهب سمعت عبد االله ب ن مس عود رض ي االله عنه يقول حدثنا رسول االله صلى االله عليه وسلم وهو الصادق المصدوق إن خلق أحدآم يجمع في بط ن أم ه أربعين يوما وأربعين ليلة ثم يكون علقة مثل ه ث م يك ون مض غة مثل ه ث م يبع ث إلي ه المل ك في و ذن ب ا ربع آلم ات فيكتب رزقه وأجله وعمله وشقي أم سعيد ثم ينفخ في ه ال روح ف ا ن أح دآم ليعم ل بعم ل أه ل الجن ة حت ى لا يك ون بينها وبينه إلا ذراع فيسبق عليه الكتاب فيعمل بعم ل أه ل الن ار في دخل الن ار وإن أح دآم ليعم ل بعم ل أه ل الن ار حتى ما يكن بينها وبينه إلا ذراع فيسبق عليه الكتاب فيعمل عمل أهل الجنة فيدخلها. Bu rivayet; Adem Şube el- A'meş Zeyd b. Vehb Abdullah b. Mes'ud tarîki ile nakledilmiştir. 24 Sâdıku'l- Masdûk Rasûlullah (s.a.v.) şöyle anlatmıştır: Sizden birinizin ana karnındaki yaratılışı kırk günde ve kırk gecede toplanır, sonra aynı şekilde aleka ve yine aynı şekilde mudga olur. Bunun ardından ona bir melek gönderilir ve bu meleğe dört kelimeyi (şeyi) yazmasına izin verilir. O da böylece onun rızkını, ecelini, amelini ve saîd yahut şaki oluşunu yazar. Sonra ona ruh üflenir. Sizden biriniz kendisiyle cennet arasında bir karış kalana kadar cennet ehli ameli işler, ancak yazgısı onu önüne geçer; cehennem ehlinin amelini işler ve cehenneme giriverir. Biriniz de kendisi ile cehennem arasında bir karış kalana kadar cehennem ehlinin amelini işler ve sonra yazgısı onun önüne geçer ve cennet ehli ameli işler de cennete giriverir. 23 Buhari, 82, Kader,1, hadis no: 6595. s. 552. 24 Buharî, 98, Tevhîd, 28, hadis no: 7454. s.621. 17

7 Müslim b. el- Haccâc Ebû'l Hüseyn, el- Kuşeyrî, en- Nisaburî (v.261) : Sahih-i Müslim : 19 ح دثنا أب و بك ر ب ن أب ي ش يبة ح دثنا أب و معاوي ة ووآي ع ح وح دثنا محم د ب ن عب د االله ب ن نمي ر الهمداني واللفظ له حدثنا أبي وأبو معاوية ووآيع قالوا حدثنا الا عمش عن زي د ب ن وه ب ع ن عب د االله ق ال ح دثنا رسول االله صلى االله عليه وسلم وهو الصادق المصدوق إن أحدآم يجمع خلقه في بطن أمه أربعين يوما ثم يكون في ذلك علقة مثل ذلك ثم يكون في ذلك مضغة مثل ذلك ثم يرسل الملك فينفخ فيه الروح ويو مر ب ا ربع آلم ات بكتب رزقه وأجله وعمله وشقي أو سعيد فوالذي لا إله غيره إن أحدآم ليعمل بعمل أهل الجنة حتى ما يكون بين ه وبينها إلا ذراع فيسبق عليه الكتاب فيعمل بعم ل أه ل الن ار في دخلها وان أح دآم ليعم ل بعم ل أه ل الن ار حت ى م ا يكون بينه وبينها إلا ذراع فيسبق عليه الكتاب فيعمل بعمل أهل الجنة فيدخلها. Bu rivayet; Ebû Bekr b. Ebî Şeybe Ebû Muâviye ve Vekî' ile Muhammed b. Abdillah b. Nümeyr el- Hemedanî( lafız onun) - Ebû Muhammed, Ebû Muâviye ve Vekî' el- A'meş Zeyd b. Vehb Abdullah b. Mesûd senedleri ile rivayet edilmiştir. 25 Bu rivayette Sâdıku'l- Masdûk Rasûlullah (s.a.v.) şöyle anlatmıştır: Sizden birinizin annesi karnında yaratılışı kırk günde toplanır, ardından aynı şekilde aleka ve aynı şekilde mudga olur. Sonra melek gönderilir ve ona ruh üfler ve dört kelime ile emrolunur; böylece rızkını, ecelini, amelini ve saîd ya a şakî oluşunu yazar. Kendisinden başka ilahın olmadığı Allah' a yemin ederim, Sizden biriniz kendisiyle cennet arasında bir karış kalana kadar cennet ehli ameli işler, sonra yazgısı onun önüne geçer ve cehennem ameli işler ve cehenneme giriverir. Biriniz de kendisiyle arasında bir karış kalana kadar cehennem ehli ameli işler işler de yazgısı onun önüne geçer ve cennet ehli ameli işler ve cennete giriverir. 20 حدثنا محمد بن عبد االله بن نمير وزهير بن حرب واللفظ لابن نمير قالا حدثنا سفيان بن عيينة عن عمرو بن دينار عن أبي الطفيل عن حذيفة بن أسيد يبلغ به النبي صلى االله عليه وسلم قال يدخل الملك على النطفة بعد ما تستقر في الرحم با ربعين أو خمس ة وأربع ين ليل ة فيق ول ي ا رب أش قي أو س عيد فيكتب ان فيق ول أي رب أذآر أو أنثى فيكتبان ويكتب عمله وأثره وأجله ورزقه ثم تطوى الصحف فلا يزاد فيها ولا ينقص. 25 Müslim, 46, Kader, 1, hadis no:6723, s. 1138. 18

Bu rivayet; Muhammed b. Abdillah b. Nümeyr ve Züheyr b. Harb ( Lafız İbn Nümeyr e aittir) Süfyan b. Uyeyne Amr b. Dînar Ebû't Tufeyl Huzeyfe b. Esîd ki, O bunu peygambere kadar ulaştırır- ref eder- tarîki ile rivayet edilmiştir. 26 Bu rivayete göre Rasûlullah s.a.v. şöyle söylemiştir: Melek, nutfe rahime yerleştikten kırk veya kırk beş gece sonra girer ve ya rabbi bu şaki mi, said mi? diye sorar ve bu ikisi yazılır ve ya rabbi erkek mi kadın mı diye sora ve bu ikisi yazılır, ardından ameli, eseri, eceli ve rızkı yazılır, defteri dürülür, artık ne bir ilave ne bir eksiltme olmaz. 21 حدثني أبو طاهر أحمد بن عمرو بن سرح أخبرنا بن وهب أخبرني عمرو بن الحارث عن أبي الزبير المكي أن عامر بن واثلة حدثه أنه سمع عبد االله بن مسعود يقول الشقي من شقى في بطن أمه والسعيد م ن وعظ بغيره فا تى رجلا من أصحاب رسول االله صلى االله عليه وسلم يقال له حذيفة بن أسيد الغفاري فحدثه بذلك من قول بن مسعود فقال وآيف يشقى رجل بغير عمل فق ال ل ه الرج ل أتعج ب م ن ذل ك ف ا ني س معت رس ول االله صلى االله عليه وسلم يقول إذا مر بالنطفة ثنتان وأربعون ليلة بعث االله إليها ملكا فصورها وخلق سمعها وبصرها وجلدها ولحمها وعظامها ثم قال يا رب أذآر أم أنثى فيقض ى رب ك م ا ش اء ويكت ب المل ك ث م يق ول ي ا رب أجل ه فيق ول رب ك م ا ش اء ويكت ب المل ك ث م يق ول ي ا رب رزق ه فيقض ى رب ك م ا ش اء ويكت ب المل ك ث م يخ رج المل ك بالصحيفة في يده فلا يزيد على ما أمر ولا ينقص. Bu rivayeyt; Ahmed b. Amr b. Serh İbn Vehb Amr b. el Hâris Ebû Zübeyr el- Mekkî Âmir b. Vâsıle Abdullah b. Mesûd tarîki ile rivayet edilmiştir. 27 Bu rivayette Amir b. Vâsıle Abdullah bin Mesûd r.a. 'ın şöyle dediğini anlatmıştır: Şaki; annesi karnında bedbaht olur. Said ise başkasından (yani davranışlarından sonuç çıkararak) öğüt alan kimsedir. Rasûlullah s.a.v. 'in ashabından Huzeyfe b. Esîd el- Gıfarî adı verilen bir adama gelerek İbn Mesud un sözünü nakletti ve amel olmaksızın kişi nasıl şaki olur dedi.adam ona buna şaşırıyor musun? Oysa ben Rasûlullah s.a.v.'in şöyle dediğini duydum: Nutfenin üzerinden kırk iki gece geçince, Allah ona bir melek gönderir ve ona şekil verir; kulağını, gözünü, tenini, etini ve kemiklerini yaratır. Sonra ya rabbi erkek mi kadın mı? diye sorar. Rabbin dilediği gibi hükmeder ve melek yazar. Ya rabbi eceli nedir diye sorar 26 Müslim, 46, Kader, 1, hadis no:6725, s. 1138. 27 Müslim, 46, Kader, 1, hadis no:6726, s. 1138. 19

ve rabbin dilediğini söyler ve melek yazar. Ya rabbi rızkı nedir diye sorar ve rabbin dilediği gibi hükmeder ve melek yazar. Ardından melek elinde sayfalarla çıkar. Artık emir olunanda ne bir ziyadelik ne de noksanlık olur. 22 حدثني أبو آامل فضيل بن حسين الجحدري حدثنا حماد بن زيد حدثنا عبيد االله بن أبي بكر عن أنس بن مالك ورفع الحديث أنه قال إن االله عز وجل قد وآل ب الرحم ملك ا فيق ول أي رب نطف ة أي رب علق ة أي رب مضغة فا ذا أراد االله أن يقضى خلقا قال قال الملك أي رب ذآر أو أنثى شقى أو سعيد فما ال رزق فم ا الا ج ل فيكتب آذلك في بطن أمه. Bu rivayet; Ebû Kamil Fudayl b. Hüseyn el- Cahderî Hammad b. Zeyd Ubeydullah b. Ebî Bekr- Enes b. Malik senedi ile nakledilmiştir. 28 Bu rivayette şöyle anlatılmaktadır: Allah Azze ve Celle rahimde bir melek vekil kılmıştır. Bu melek ya rabbi nutfe, ya rabbi aleka, ya rabbi mudga der. Allah yaratmak dilediğinde melek ya rabbi erkek mi dişi mi, şaki mi said mi? ; rızkı ve eceli nedir? Diye sorar. İşte böylece annesi karnında yazılır. 8- İbn Mâce Muhammed b. Yezîd Ebû Abdillah el- Kazvînî nin (v.275) Sünen i: 23 حدثنا علي بن محمد ثنا وآيع ومحمد بن فضيل وأبو معاوية ح وحدثنا عل ي ب ن ميم ون الرق ي ثنا أبو معاوية ومحمد بن عبيد عن الا عمش عن زيد بن وهب قال قال عبد االله بن مسعود حدثنا رسول االله صلى االله عليه وسلم وهو الصادق المصدوق إنه يجمع خلق أحدآم في بطن أمه أربعين ثم يك ون علق ة مث ل ذل ك ث م يكون مضغة مثل ذلك ثم يبعث االله إليه الملك فيو مر با ربع آلمات فيقول اآتب عمله وأجله ورزقه وشقي أم سعيد فوالذي نفسي بيده إن أحدآم ليعمل بعمل أهل الجنة حتى ما يكون بينه وبينها إلا ذراع فيسبق عليه الكت اب فيعم ل بعمل أهل النار فيدخلها وإن أحدآم ليعمل بعمل أهل النار حتى ما يكون بينه وبينها إلا ذراع فيس بق علي ه الكت اب فيعمل بعمل أهل الجنة فيدخلها. 28 Müslim, 46, Kader, 1, hadis no:6730, s. 1139.. 20

Bu rivayet; Ali b. Muhammed Vekî' ve Muhammed b. Fudayl ve Ebû Muâviye ile, Ali b. Meymun er- Rakiyy- Ebû Muâviye ve Muhammed b. Ubeyd el- A'meş Zeyd b. Vehb Abdullah b. Mesûd senedleri ile nakledlmiştir. 29 Sadıku'l- Masdûk Rasûlullah (s.a.v.) şöyle anlatmıştır: Sizden birinizin annesi karnında yaratılışı kırk günde toplanır. Sonra aynı şekilde aleka, sonra da aynı şekilde mudga olur. Ardından Allah ona bir melek gönderir ve bu melek dört kelimeyle emrolunur. Allah meleğee amelini, ecelini, rızkını ve şaki yahut saîd oluşunu yaz der. Nefsim elinde olan Allah'a yemin erdim ki; sizden biriniz kendisiyle cennet arasında bir karış kalana kadar cennet ehli ameli işler, ardında yazgısı onun önüne geçer ve cehennem ehli ameli işler ve cehenneme girer. Biriniz de ; kendisi ile cehennem arasında bir karış kalana kadar cehennem ehli ameli işler, ardından yazgısı onun önüne geçer, cennet ehli ameli işler ve cennete girer. 9- Ebû Davud Süleyman b. el Eş'as es_ Sicistanî, el- Ezdî nin (v.275) Sünen i: 24 حدثنا حفص بن عم ر النم ري ثن ا ش عبة ح وثن ا محم د ب ن آثي ر أخبرن ا س فيان المعن ى واح د والا خبار في حديث سفيان عن الا عمش قال ثنا زيد بن وهب ثنا عبد االله بن مسعود قال ح دثنا رس ول االله ص لى االله عليه وسلم وهو الصادق المصدوق إن خلق أحدآم يجمع في بطن أمه أربعين يوما ثم يكون علقة مثل ذلك ثم يكون مضغة مثل ذلك ثم يبعث إليه ملك فيو مر با ربع آلمات فيكتب رزقه وأجله وعمله ثم يكتب شقي أو سعيد ثم ينفخ فيه الروح فا ن أحدآم ليعمل بعمل أهل الجنة حتى ما يكون بينه وبينها إلا ذراع أو قيد ذراع فيس بق علي ه الكتاب فيعمل بعمل أهل النار فيدخلها وإن أحدآم ليعمل بعمل أهل النار حتى ما يكون بينه وبينها إلا ذراع أو قيد ذراع فيسبق عليه الكتاب فيعمل بعمل أهل الجنة فيدخلها. Bu rivayet; Hafs b. Ömer en Nemerî Şu'be ile; Muhammed b. Kesîr Sufyan ( aynı anlamda ve haber Süfayana ait) el- A'meş Zeyd b. Vehb Abdullah b. Mesûd isnadları ile rivayet edilmiştir. 30 Sadıku'l- Masdûk Rasûlullah (s.a.v.) şöyle anlatmıştır: Sizden birinizin annesi karnında yaratılışı kırk günde toplanır. Sonra aynı şekilde aleka, sonra da aynı 29 İbn Mace, Sünen,es-Sünne..., 10, hadis no: 76, s.2481. 30 Ebû Davud, Sünen, 39, es-sünne, 16, hadis no: 4708. s.1569. 21

şekilde mudga olur. Ardından Allah ona bir melek gönderir ve bu melek dört kelimeyle emrolunur. Melek, rızkını, ecelini, amelini ve şaki ya da saîd oluşunu yazar ve ona ruh üfler. Sizden biriniz kendisi ile cennetle kendisi arasında sadece bir karış (yahut edatıإلا olmadan sadece zira' kelimesi ile kaydedilmiştir ) kalana kadar cennet ehlinin amelini işler ancak yazgısı önüne geçer ve cehennem ehli ameli işler ve cehenneme girer. Birisi de cehennemle kendi arasında bir karış kalana kadar cehennem ehli ameli işler, ancak yazgısı onun önüne geçer ve cennet ehli ameli işler ve cennete girer. 10 Tirmizî Muhammed b. Îsâ Ebû Îsâ, es- Sülemî nin (v.279) Sünen i: 25 حدثنا هناد حدثنا أبو معاوية عن الا عمش عن زيد بن وهب عن عبد االله ب ن مس عود ق ال ح دثنا رسول االله صلى االله عليه وسلم وهو الصادق المصدوق إن أحدآم يجمع خلقه في بطن أمه في أربعين يوما ث م يكون علقة مثل ذلك ثم يكون مض غة مث ل ذل ك ث م يرس ل االله إلي ه المل ك في نفخ في ه وي و مر ب ا ربع يكت ب رزق ه وأجله وعمله وشقي أو سعيد فوالذي لا إله غيره إن أحدآم ليعمل بعمل أهل الجن ة حت ى م ا يك ون بين ه وبينه ا إلا ذراع ثم يسبق عليه الكتاب فيختم له بعمل أهل النار فيدخلها وإن أحدآم ليعمل بعمل أهل النار حتى ما يكون بين ه وبينها إلا ذراع ثم يسبق عليه الكتاب فيختم له بعمل أهل الجنة فيدخلها. Bu rivayet; Hannad Ebû Muâviye el A'meş Zeyd b. Vehb Abdullah b. Mesûd yoluyla nakledilmiştir. 31 Sadıku'l-Masdûk Rasûlullah (s.av.) şu şekilde anlatmıştır: Sizden birinizin yaratılışı annesi karnında kırk günde toplanır, sonra aynı şekilde aleka, yine aynı şekilde mudga olur. Sonra Allah ona melek gönderir; ona (ruh) üfler ve dört şeyle emrolunur; rızkını, ecelini, amelini, saîd yada şakî oluşunu yazar. Kendisinden başka ilâhın olmadığı Allah'a yemin ederim ki; sizden biriniz, kendisi ile cennet arasında bir karış kalana kadar cennet ehli ameli işler, sonra yazgısı öne geçer de cehennem ehli ameli ile hayatı son bulur ve cehenneme girer. Birisi de kendisi ile cehennem arasında bir karış kalana kadar cehennem ehli ameli işler, sonra yazgısı önüne geçer ve ehli cennet ameli işler ve cennete girer. 31 Tirmizî,Sünen, 30, Kader, 4, hadis no: 2137. s.1866. 22

11- el-bezzâr Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdilhâlık ( v.292) El- Bahru'z Zehâr: 26 وحدثنا أحمد بن إسحاق الا هوازي قال نا عامر بن مدرك قال نا عتبة بن يقظان عن حماد عن إبراهيم عن أخواله يعني علقمة والا سود عن عبد االله عن النب ي ق ال إن خل ق أح دآم يجم ع ف ي بط ن أم ه أربع ين يوما ثم يكون علقة مثل ذلك أحسبه قال ثم يكون مضغة مثل ذلك ثم يبع ث االله إلي ه المل ك في و مر ب ا ربع آلم ات فيقال أآتب له أجله وعمله ورزقه وشقي أوسعيد فا ن أحدآم ليعمل بعمل أهل الجنة حتى ما يك ون بين ه وبينه ا إلا ذراعا فيسبق عليه الكت اب فيعم ل بعم ل أه ل الن ار في دخلها وإن الرج ل ليعم ل بعم ل أه ل الن ار حت ى يك ون بين ه وبينها إلا ذراعا فيسبق عليه الكتاب فيعمل بعمل أهل الجنة أحسبه قال فيدخلها. Bu Rivayet; Ahmet b. İshak el- Ahvezî Amir b. Müdrik Utbe b. Yekzân Hammad İbrahim Alkame ve Esved Abdullah tarîki ile rivayet edilmiştir. 32 Rasûlullah (s.a.v.) şöyle söylemiştir: Sizden birinizin yaratılışı annesi karnında kırk günde toplanır, sonra aynı şekilde aleka olur, sanırım sonra yine aynı şekilde mudga olur dedi. Sonra Allah ona melek gönderir. Dört kelime ile emrolunur. Ve ecelini, amelini, rızkını ve şaki veya saîd oluşunu yazması emredilir. Sizden biriniz, kendisi ile cennet arasında bir karış kalana kadar cennet ehli ameli işler, sonra yazgısı öne geçer de cehennem ehli ameli işler ve cehenneme girer. Birisi de kendisi ile cehennem arasında bir karış kalana kadar cehennem ehli ameli işler, sonra yazgısı önüne geçer ve ehli cennet ameli işler. (Sanırım şöyle dedi:) ve cennete girer. 27 وحدثنا عمرو بن علي قال نا أبو معاوية ووآيع ع ن الا عم ش ع ن زي د ب ن وه ب ع ن عب د االله عن النبي قال إن خلق أحدآم يجمع في بطن أمه أربعين يوما ثم يكون علقة مثل ذلك ثم يكون مضغة مثل ذل ك ثم يبعث االله إليه الملك في و مر ب ا ربع آلم ات فيق ال اآت ب أجل ه وعمل ه ورزق ه وش قي أو س عيد ف ا ن أح دآم ليعم ل بعمل أهل الجنة حتى ما يكون بينه وبينها إلا ذراع فيسبق عليه الكتاب فيعمل بعمل أهل النار فيدخلها وإن الرجل ليعمل بعمل أهل النار حتى ما يكون بينه وبينها إلاذراع فيعمل بعمل أهل الجنة أحسبه قال فيدخلها. 32 Bezzar, Müsned, IV, 351. 23