Bölüm 6 Uluslararası Para Sistemi Altın Standardı (1876 1913) Altın MÖ 3000 yılından beri ticarete aracılık etmektedir. Altın standardında her ülke parasının değerini belirli ağırlıkta saf altın cinsinden tanımlar. Her ülke parasını bu şekilde altınla tanımladığından, bütün ülkelerin paraları otomatik biçimde birbirine bağlanmış oluyordu. I. Dünya Savaşı sırasında ülkelerde farklı oranlarda enflasyon baş göstermiş olmasına rağmen, tüm ülkeler savaş öncesindekilerle aynı paritelerden altın standardına döndü Bu ise yüksek enflasyonlu ülkelerin parasının aşırı değerlenmesi demek oluyordu. Altın Standardı (1876 1913) Örnek: Altın Standardına göre, bir ons altın $20.67 ve 4.2474 ise, dolar ve pound arasındaki döviz kuru nedir? 1
Bretton Woods Toplantısı(1944) - I 2.Dünya Savaşı ndan sonra ülkeler, uluslararası ticareti serbestleştirecek ve mali akımları düzenleyecek bir sisteme şiddetle ihtiyaç duyuyorlardı. Bu nedenle yeni bir uluslararası para sistemi yaratmak üzere, Amerika da Bretton Woods kasabasında toplandılar. Bretton Woods sistemi Amerikan dolarına ve onun aracılığıyla, altına bağlı bir para sistemi idi Bretton Woods Toplantısı(1944) - II Toplantılarda iki yeni örgütün kurulmasına karar verildi: Uluslararası Para Fonu (IMF) ve Dünya Bankası IMF uluslararası mali ilişkileri düzenlemek, Dünya Bankası da önceleri savaşta yıkılan Avrupa ekonomilerinin onarımı, daha sonra da az gelişmiş ülkelerin kalkınması amacıyla, mali yardım sağlamak üzere görevlendirilmişti. Bretton Woods Sisteminin Özellikleri - I Her ülke ulusal parasını sabit bir kurdan Amerikan dolarına bağlar. Ulusal paranın bu sabit dolar kuruna dolar paritesi denir. ABD is doları 1 onz saf altın = 35$ biçiminde sabit bir fiyattan altına bağlamıştı. ABD yabancı merkez bankalarına altın konvertibiletisi sağlamıştı. 2
Bretton Woods Sisteminin Özellikleri - II Yani FED yabancı merkez bankalarına arz edecekleri $ karşılığında altın satma taahhüdü altına girmekteydi. Bu şekilde her ülke parasının dolara bağlandığı ve dolarada altın konvertibilitesi tanındığı için, ulusal paralar dolaylı yoldan altına bağlanmış oluyordu. Ülkelerin MB leri dış rezervlerini $ olarak tutuyordu. Bu durum ABD nın dış ödemeler bilançosu açığı vermesiyle mümkündü. Yabancı MB da biriken $ ların ABD nin toplam altın stoklarını aşması $ ın altın konvertibilitesini sona erdirdi. -Uluslararası Para Fonu (IMF) yeni uluslararası para sisteminin anahtar kurumudur ve şu işlevleri yerine getirmek üzere kurulmuştur: Döviz kuru istikrarını sağlamak Uluslararası ticaretin dengeli bir şekilde büyümesine ve genişlemesine olanak sağlamak Üye ülkelerin ödemeler dengesinde ortaya çıkabilecek aksaklıkları gidermek amacıyla Fon un finansal kaynaklarını kullanabilme olanağı sağlamak -Yeniden Yapılandırma ve Kalkınma Bankası (Dünya Bankası) I. Dünya Savaşı sonrası yıkılmış Avrupa nın yeniden inşası ve gelişmekte olan ükelerin yatırım kredisi gereksinimlerini karşılama amaçlı kurulmuştur. Sabit Kur Sistemi(1945-1973) Ülkeler ulusal paralarını bir büyük sanayi ülkesinin parasına veya çeşitli yabancı paralardan oluşan bir para sepetine bağlar. Yabancı para veya paralar sepeti ile ulusal para arasında belirlenen sabit fiyata parite denir. Sabit kur sistmelerinde Merkez Bankası müdehalelerinin amacı sabit paritenin sürdürülmesidir. MB nin yaptığı döviz alım ve satımları ulusal para arzının da değişmesine neden olur. Bu yüzden sabit kur sistemi, para politikasının bağımsızlığını ortadan kaldırır. 3
Döviz kuru sistemleri önce sabit (fixed) kur sistemi ve serbest dalgalı (freely fluctuating) kur sistemi diye iki ana gruba ayrılır. Sonrada bu ikisi arasında çeşitli karma sistemler yer alır. Sabit Döviz Kuru Geniş Marjlı Pariteler: Dalgalanma sınırları genişletilmiş sabit parite sistemidir. Sürünen Pariteler: Bu sistemde de merkezi kur denilen bir parite vardır fakat merkezi kur belirli aralıklarla kamuya önceden duyurulan oranlarda veya fiyat istatistikleri gibi objektif göstergelerin sonuçlarına göre yükseltilir (düşürülür). Finansal Birlikler: Genelde aynı coğrafi alanda yerleşik bir grup ülkenin ulusal paralarını sabit kurlardan birbirlerine bağlayıp, grup dışındakilerin paralarına karşı dalgalanmaya bırakmalarıdır. Yönetimli Dalgalanma: Döviz kurları ilke olarak döviz piyasasındaki arz ve talep güçlerine bırakılmış olsada kurlarda aşırı bir dalgalanma olduğunda, MB alım-satım yaparak istikrar sağlamaya çalışır. Sebest Dalgalı Kur: Döviz kurları üzerinde hiçbir devlet müdehalesi yoktur, döviz kurları tamamen piyasadaki arz ve talebe göre oluşur. Sabit Döviz Kurunun Avantajları: Uluslararası fiyatlarda stabilite Riskin azalması ve artan öngörülebilirlik Sabit fiyatların anti-enflasyonist etkisi Sabit Döviz Kurunun Dezavantajları: Dış Denkleşme Sorunu: Sabit kur sisteminde ödemeler bilançosu kronik açık veren ülkede hükümetin devalüasyon kararı alma riskini arttırır. Likidite Sorunu: Kuru sabit tutmak için MB nın yeterli dış rezerve sahip olması gerekir. Güven Sorunu: Spekülatörler bir hükümetin sabit pariteyi sürdürmesinden kuşku duyunca, derhal o paradan kaçıp sağlam paraya yönelirler. 4
Dalgalı Döviz Kurunun Avantajları: Ulusal Paranın Gerçek Değeri: Dalgalı kur sisteminde belirlenen gerçek denge değerleri uluslararası ekonomide kaynakların optimum dağılmasına yardımcı olur. Dış Denge: Döviz talebi fazlası kurlarda yükselmeye, arz fazlasıda kurlarda düşmeye yol açarak, dengesizliği otomatik olarak giderir. Dış Rezerve İhtiyaç Duyulmaması: Dış denge kendiliğinden sağlandığından dış rezerve ihtiyaç duyulmamaktadır. İç Ekonomik Politikalar: Hükümetler dış dengenin bozulma endişesi olmadan maliye ve para politikalarıyla iç ekonomik hedeflerin gerçekleştirilmesine yoğunlaşabilirler. Dalgalı Döviz Kurunun Dezavantajları: Dış Ticaret ve Mali Akımları Caydırma: Sürekli değişen kurlar, belirsizlik doğurarak riskleri arttırır. Yurtiçi Enflasyonu Arttırma: Kurlar yükselince hammadde ve ücretleri arttırır. Oysa kurlar düşünce ücretlerde bir düşme olmaz İstikrar Bozucu Spekülasyon 5