Dengesi Dr. Dilek Seymen Dr. Aslı Seda Bilman

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Dengesi Dr. Dilek Seymen Dr. Aslı Seda Bilman"

Ömer Sofuoğlu
8 yıl önce
İzleme sayısı:

1 Ödemeler 1 Dengesi Dr. Dilek Seymen Dr. Aslı Seda Bilman

2 Plan 2 Ödemeler Dengesi, tanım, kapsamı Ana Hesap Grupları Cari Denge, Sermaye Hesabı Dengesi Farklı Ödemeler Dengesi Tanımları Otonom ve Denkleştirici Đşlemler Ödemeler Dengesi Açığına Neden Olan Faktörler Ödemeler Dengesi Açığını Gidermeye Yönelik Politikalar

Otonom ve Denkleştirici Đşlemler Ödemeler Dengesi Açığına Neden

3 Ödemeler Dengesi Neden Önemli? 3 Ödemeler dengesi, ülkeler açısından ekonomik ve mali itibarın göstergesi, uluslararası ödeme gücünün göstergesi ve hükümetlerin ekonomi politikalarındaki başarısının göstergesi olması bakımından önem taşımaktadır. Ödemeler dengesindeki gelişmeler, hükümet, dış ülkeler ve gerçek ve tüzel kişiler açısından ilgiyle takip edilmektedir. Geleneksel teoriye göre, dış ticaret fazlası veren ülkenin parası döviz piyasasında değer kazanırken; açık veren ülkenin parası da değer kaybeder yy da Merkantilistler de ödemeler dengesinin önemini vurgulamışlardır.

politikalarındaki başarısının göstergesi olması bakımından önem taşımaktadır.

4 Ödemeler Dengesi 4 Ödemeler Dengesi : Bir ülke sakinlerinin diğer ülke sakinleriyle, belli bir dönemde yaptığı tüm ekonomik faaliyetlerin sistematik şekilde Bilançonun ana bölümleri şunlardır: kaydedildiği tablodur. A. CARİ İŞLEMLER HESABI B. SERMAYE HESABI C. FİNANS HESABI D. NET HATA VE NOKSAN GENEL DENGE E. RESMİ REZERV HAREKETLERİ

şekilde Bilançonun ana bölümleri şunlardır: kaydedildiği tablodur. A.

5 Ödemeler Bilançosunun Özellikleri 5 Genellikle bir yıllık hazırlanır. Stok değil akım göstergedir. Ekonomik Đşlem: mal, hizmet ve faktör akımlarını (sermaye, emek, teknoloji) içerir. Genellikle karşılığında parasal bir akım söz konusudur. Yerleşik Olma: Yurttaşlık kavramı değildir. Đstisnaları vardır: Yabancı ülke temsilcileri, yabancı silahlı kuvvetler mensupları gibi. Şirketler ise kuruldukları ülkede yerleşik sayılırlar. Alacaklı ve Borçlu Đşlemler: Genel olarak alacaklı işlemler ülkeye döviz girişi sağlar; borçlu işlemler ise ülkeden döviz çıkışına yol açar. Đkilik Özelliği ve Çift Kayıtlı Muhasebe Sistemi: Aynı işlem iki ayrı hesabın ters yanlarına kaydedilir. Otonom ve Denkleştirici Đşlemler: Yapılış nedeni ödemeler bilançosu dengesini sağlamak olmayan işlemler otonomdur. Denkleştirici işlemler ise otonom işlemlerin sonucuna bağlı olarak yapılır.

Şirketler ise kuruldukları ülkede yerleşik sayılırlar. Alacaklı ve Borçlu Đşlemler: Genel olarak alacaklı işlemler ülkeye döviz girişi sağlar; borçlu işlemler ise ülkeden döviz çıkışına yol açar.

6 6 Cari Hesap Mal, hizmet, varlık getirileri ve karşılıksız transferleri içerir. Đşçi dövizleri, karşılıksız transferler içinde yer almaya başlamıştır. Görünmeyenler Dengesi: Net Hizmet Gelirleri + Net Yatırım Gelirleri + Net Karşılıksız Transferler Cari Hesap Dengesi = Ticaret Dengesi + Görünmeyenler Dengesi

Görünmeyenler Dengesi: Net Hizmet Gelirleri + Net Yatırım Gelirleri + Net

7 Cari Đşlemler Hesabı 7 A-CARĐ ĐŞLEMLER HESABI 1.Đhracat(f.o.b.) 2.Đthalat (f.o.b.) Mal Dengesi 3.Hizmetler Dengesi :Gelir 4.Hizmetler Dengesi :Gider Mal ve Hizmet Dengesi 5.Gelir Dengesi :Gelir 6.Gelir Dengesi : Gider Mal, Hizmet ve Gelir Dengesi 7.Cari Transferler

Hizmetler Dengesi :Gider Mal ve Hizmet Dengesi 5.

8 8 Sermaye/Finans Hesabı Tahvil, hisse senedi, ev, arsa gibi varlıklara ilişkin işlemler ile banka mevduat hesapları kaydedilir. Sermaye Hesabı Dengesi = Sermaye Girişi + Sermaye Çıkışı

9 9 Resmi Rezerv Hareketleri Hesabı Hükümetin merkez bankası ve IMF nezdinde sahip olduğu altın ve döviz rezervlerinde meydana gelen değişmeleri yansıtır. Cari işlemler açığı öncelikle sermaye hesabı fazlası ile finanse edilir. Bu mümkün olmuyorsa, bakiye açık resmi rezervlerle finanse edilir. Ödemeler dengesi tanım gereği daima dengededir. Bu bağlamda ödemeler dengesi açığı diye nitelendirilen, resmi rezerv hareketleri hesabı dengesindeki açıktır.

Cari işlemler açığı öncelikle sermaye hesabı fazlası ile finanse edilir.

10 10 Net Hata ve Noksan Gerçek hayatta verilerin elde edilmesi ve değerlendirilmesindeki eksikliklerdengecikmelerden dolayı, cari hesap, sermaye hesabı ve resmi rezervler hesabı toplamı 0 a eşit olmaz. Bu durum, ödemeler dengesinde net hata ve noksan diye nitelendirilir. Örneğin; Cari hesap dengesi -12,000, Sermaye hesabı dengesi 9,000 ve Resmi rezervler hesabı -500 ise Net hata ve noksan 3,500 tutarında olur.

eşit olmaz. Bu durum, ödemeler dengesinde net hata ve noksan diye nitelendirilir.

11 11 ÖDEMELER DENGESİ (ANALİTİK SUNUM) (Milyon ABD Dolar) (**) A- CARİ İŞLEMLER HESABI İhracat f.o.b İthalat f.o.b Mal Dengesi Hizmetler Dengesi: Gelir Hizmetler Dengesi: Gider Mal ve Hizmet Dengesi Gelir Dengesi: Gelir Gelir Dengesi: Gider Mal, Hizmet ve Gelir Dengesi Cari Transferler

224 46.615 50.372 4. Hizmetler Dengesi: Gider 19.598 20.731 20.797 23.771 25.148 Mal ve Hizmet Dengesi -39.731-69.040-42.940-57.063-38.348 5. Gelir Dengesi: Gelir 4.478 3.952 5.

12 B. SERMAYE HESABI C. FİNANS HESABI Yurtdışında Doğrudan Yatırım Yurtiçinde Doğrudan Yatırım Portföy Hesabı-Varlıklar Portföy Hesabı-Yükümlülükler Hisse Senetleri Borç Senetleri Diğer Yatırımlar-Varlıklar Merkez Bankası Genel Hükumet Bankalar Diğer Sektörler Diğer Yatırımlar-Yükümlülükler Merkez Bankası Genel Hükumet Bankalar Diğer Sektörler Cari,Sermaye ve Finansal Hesaplar D. NET HATA VE NOKSAN GENEL DENGE E. REZERV VARLIKLAR (*) Resmi Rezervler Uluslararası Para Fonu Kredileri Ödemeler Dengesi Finansmanı

149 20.501 32.079 20.543 18.162 12. Diğer Yatırımlar-Varlıklar -7.020-11.197 703-2.370 1.139 12.1. Merkez Bankası -4-2 -2-1 0 12.2. Genel Hükumet 39 292 366 757 213 12.3. Bankalar -13.179 339-2.

13 13 Farklı Ödemeler Dengesi Tanımları TEMEL DENGE: Cari Đşlemler Uzun Vadeli Sermaye Kısa Vadeli Sermaye Resmi Rezerv Değişmeleri

14 14 LĐKĐDĐTE DENGESĐ: Cari Đşlemler Uzun Vadeli Sermaye Kısa Vadeli Sermaye (Özel) Kısa Vadeli Sermaye (Resmi) Resmi Rezervler

15 15 RESMĐ REZERV ĐŞLEMLERĐ DENGESĐ: Cari Đşlemler Uzun Vadeli Sermaye Kısa Vadeli Sermaye Resmi Rezervler

16 16 Ödemeler Dengesi Ödemeler Dengesi (Balance of Payments-BP) BP = CAB + KAB BP = CAB [Y, Yf, (Pf/P).R] + KAB [i, (if + De)] CAB = Current Account Balance (Cari Đşlemler Dengesi) KAB = Capital Account Balance (Sermaye Hesabı Dengesi) BP = 0 Dış Denge BP > 0 Dış Fazla BP < 0 Dış Açık

17 Ödemeler Dengesi Ödemeler 17 Dengesi (Balance of Payments-BP) BP = CAB [Y, Yf, (Pf/P).R] + KAB [i, (if + De)] (-) (+) (+) (+) (-) Cari Đşlemler Dengesini Etkileyen Unsurlar Y = ülkenin gelir düzeyi ; M = f(y)+ Yf = Ticaret ortaklarının gelir düzeyi ; X = f(yf)+ (Pf/P).R = Reel döviz kuru Pf = Yabancı ülke fiyatlarının ulusal para cinsinden ifadesi P = Yurtiçi fiyatlar R = Nominal döviz kuru Eğer Y M ; Yf X Reel döviz kuru (Pf ve P sabit iken, R ) X ve M

M = f(y)+ Yf = Ticaret ortaklarının gelir düzeyi ; X = f(yf)+ (Pf/P).

18 Ödemeler Dengesi 18 Ödemeler Dengesi (Balance of Payments-BP) BP = CAB [Y, Yf, (Pf/P).R] + KAB [i, (if + De)] (-) (+) (+) (+) (-) Sermaye Hesabı Dengesini Etkileyen Unsurlar i = yurtiçi faiz oran if = yurtdışı faiz oranı De = Beklenen devalüasyon ya da depresiasyon oranı Eğer i Yabancı sermaye girişi (if + De) Yabancı sermaye çıkışı Uzun vadede faiz oranı (i), Cari Đşlemler Dengesini de etkiler. Dış borç faizleri cari işlemlere kaydedilir (Hizmet Giderleri).

yurtdışı faiz oranı De = Beklenen devalüasyon ya da depresiasyon oranı Eğer i Yabancı sermaye girişi (if + De)

19 19 Ödemeler Dengesi Ödemeler Dengesi (Balance of Payments- BP) Sermaye girişi $, 1$=2,14 TL, i=% * 2,14 = TL Her 1 TL, %10 faizden 1,10 TL olacak. (Anapara + Faiz = 1 + 0,10 =1,10) * 1,10 = TL vade sonunda elde edilecek toplam gelir (Anapara + Faiz). Eğer t+1 döneminde ülkeden; 1$ = 2,14 TL : / 2,14 = $ çıkar. 1$ = 2,00 TL : / 2,00 = $ çıkar. 1$ = 2,20 TL : / 2,20 = $ çıkar.

400 TL vade sonunda elde edilecek toplam gelir (Anapara + Faiz). Eğer t+1 döneminde ülkeden; 1$ = 2,14 TL : 235.

20 Ödemeler Dengesi Açıklarının Nedenleri 20 Yapısal Nedenler: Enflasyon, ulusal paranın aşırı değerlenmesi, harcama genişletici politikalar, kalkınma hızı, verimlilik ve teknoloji, hammaddeler açısından dışa bağımlılık, zevk ve tercihler Đktisadi Dalgalanmalar: Genişleme aşamasında gelir ve harcamaların artmasıyla dış açıklar ortaya çıkabilir. Dış ülkeler yüksek konjonktür içinde ise ticaret ortağı bu durumdan olumlu etkilenir. Geçici Faktörler: Hammadde fiyatlarındaki artışlar, hava koşulları, afetler, kuraklık Döviz Spekülasyonu ve Mali Krizler: Ulusal parada değer kaybı bekleniyorsa döviz satın alınması, yüksek faizlerden yararlanmak için fon çıkışı gibi

ortaya çıkabilir. Dış ülkeler yüksek konjonktür içinde ise ticaret ortağı bu durumdan olumlu etkilenir.

21 Ödemeler Dengesi Açığını Gidermeye Yönelik Politikalar 21 Finanse Etmek: Resmi rezervlerin kullanılması (Sabit Kur Rejimi) Baskı Altına Almak: Dış ticaret ve kambiyo politikalarından yararlanmak (gümrük vergileri, kotalar, yasaklar ) Fiili Açık: Fiyat ve miktar kısıtlamalarına göre, bir anlamda ortaya çıkmasına izin verilen, açıklardır. Potansiyel Açık: Uygulanan dış ticaret ve kambiyo kısıtlamalarının kaldırılmasıyla ortaya çıkabilecek dengesizlikleri gösterir. Gerçek açıklar bunlardır. Tedavi Etmek: Gerçekçi kur belirlemek, ihracatçıları bilgilendirmek, ihracatçıya ucuz girdi ve kredi temin etmek, ihracatta bürokrasiyi önlemek, uzun dönemli kalkınma stratejileri geliştirmek

22 22 Referanslar Seyidoğlu, Halil, (2003), Uluslararası Đktisat Teori Politika ve Uygulama, Güzem Can Yayınları, No: 20, Geliştirilmiş 15. Baskı, Đstanbul. Ünsal, Erdal, (2005), Uluslararası Đktisat Teori Politika ve Açık Ekonomi Makro Đktisadı, Đmaj Yayıncılık, Ankara. Veri Kaynağı: TCMB, Elektronik Veri Dağıtım Sistemi, [ ].

Benzer belgeler

Ödemeler Dengesi Doç. Dr. Dilek Seymen Araş. Gör. Aslı Seda Bilman 1 Plan Ödemeler Dengesi, tanım, kapsamı Ana Hesap Grupları Cari Denge, Sermaye Hesabı Dengesi Farklı Ödemeler Dengesi Tanımları Otonom