CUMHURYET ÜNVERSTES D HEKML FAKÜLTESNE BAVURAN HASTALARDA HEPATT B, C VE HIV SEROPREVELANSI VE HEPATT B AILANMA DURUMU SEROPREVALENCE OF HIV, HEPATITIS B AND HEPATITIS C OF PATIENTS REFERRED TO CUMHURYET UNIVERSITY FACULTY OF DENTISTRY AND THEIR STATUS OF HEPATITIS B VACCINE Defne YALÇIN YELER * Feridun HÜRMÜZLÜ * Di%dem IIN * Özden ÖZEL * Ziynet ÇINAR ** ÖZET Amaç:Bu çalmann amac Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Di Hekimlii Fakültesine bavuran hastalarn hepatit B, C ve HIV seroprevelanslarn ve Hepatit B alanma skln aratrmaktr. Gereç ve Yöntem: Aratrma zamana göre kesitsel, tanmlayc niteliktedir. Di Hekimlii Fakültesi Konservatif Di Tedavisi kliniine Ocak-Temmuz 2006 tarihlerinde bavuran 15-78 ya aras toplam 522 saydaki hastay kapsad. Hastalarn kan örneklerindeki olas HBsAg, anti-hbs, anti-hcv ve anti-hiv serolojik göstergeleri mikro-el8za yöntemi ile deerlendirildi. Bulgular: Hastalarn %6.5 unda Hepatit B virüsü, %0.4 ünde Hepatit C virüsü taycl tespit edildi. Bu hastalarn %18.7 sinde Hepatit B virüsüne kar doal baklk saptanm olup, %13 ünün Hepatit B as yaptrd tespit edildi. Alanma açsndan adölesanlar ve genç erikin ya grubunda dier gruplara göre farkllk anlaml bulundu. Aratrmada HIV taycs tespit edilemedi. Sonuç: Geçen yllara oranla Hepatit B tayclnda ve alanma düzeylerinde bölgemizde art tespit edildi. Anahtar kelimeler: Hepatit B, hepatit C, HIV, hepatit B as, seroprevelans. GR Gelimekte olan ülkelerde hepatit enfeksiyonlar ortak bir salk problemidir. 1 Bu gruba giren hastalarn bir ksm hepatit antijenlerinin kronik tays ve potansiyel bulacs olmaktadr. 2 Dünya Salk Örgütü verilerine göre dünya nüfusunun 1/3 ünün (yaklak 2 milyar insann) HBV ile enfekte olduu ve bunlarn da %5 inde kronik enfeksiyon gelitii, kronik olgularn bir ksmnda ise siroz, karacier kanseri gibi önemli SUMMARY Purpose: The purpose of this study was to detect seroprevalence of HIV, Hepatitis B and Hepatitis C of patients referred to Cumhuriyet University Faculty of Dentistry and their status of to be vaccinated of Hepatitis B. Material and Methods: The study was cross sectional and descriptive depended on time. A number of 522 patients were included to the study which referred to school of Dentistry Department of Conservative Dentistry clinic from the January to July in 2006. HBsAg, anti-hbs, anti-hcv and anti-hiv values were analyzed by micro-elisa method. Results: 6.5% of patients were detected as a porter of Hepatitis B and 0.4% of patients were porter of Hepatitis C. Among these 18.7% of patients were found to have natural immunity of Hepatitis B, on the other hand 13% of patients were detected to be vaccinated to Hepatitis B. Number of vaccinated patients were significantly higher in teenager and young adults compared to the other groups. Among the patients any HIV porter was not detected in this study. Conclusion: In porting of Hepatitis B and prevalence of to be vaccinated, an increasing was determined in our region compared to the last study done in our department. Key words: Hepatitis B, hepatitis C, HIV, hepatitis B vaccine, seroprevalence. sorunlarn ortaya çkabilecei bildirilmitir. 3 Bulama yollar vertikal (anneden çocua veya nesilden nesile yakn temas ve hijyen alkanlklar), erken yaam horizontal (srklar, yaralar ve hijyen alkanlklar) ve erikin horizontal (cinsel iliki, intravenöz ilaç kullanm ve medikal ilemlerdeki kontaminasyonlar) eklindedir. 4 Hepatit B virus (HBV) enfeksiyonunun dünyadaki dalm ise corafi bölgelere göre farkllk gösterir ve düük, orta ve yüksek endemik bölgeler olarak * Cumhuriyet Üniversitesi, Di Hekimlii Fakültesi, Di Hastalklar ve Tedavisi Anabilim Dal, S%VAS. ** Cumhuriyet Üniversitesi, Tp Fakültesi, Biyoistatistik Anabilim Dal, S%VAS. 87
3 e ayrlr. 5 Yaplan aratrmalardan elde edilen verilere göre ülkemiz orta endemik bölge snflamasna girmektedir. 6 Tüm enfeksiyon hastalklarnda olduu gibi HBV enfeksiyonunu da kontrol altna almann en etkin ve ekonomik yolu alamadr. 1982 ylndan beri dünyada etkin HBV as kullanlmaya balanmtr. 7,8 Türkiye de ise Dünya Salk Örgütünün (WHO) önerisi dorultusunda 1998 ylndan itibaren HBV as rutin alama takvimine alnmtr. 9 Hepatit C virüs (HCV) viral hepatitlerin büyük çounluundan sorumlu 6 virüsten biridir. 10 HCV daha düük prevelansa sahip olmakla birlikte kronik hepatit havuzundaki yeri her geçen gün artmaktadr. Gelimi ülkelerde kronik hepatitlilerin %70 kadarn HCV li hastalar oluturmaktadr. 11 Türkiye de HCV prevelans açsndan bölgeler arasnda belirgin farkllk gözlenmemektedir. 12 Edinilmi Yetersiz Baklk Sistemi Sendromu olarak dilimize çevrilmi olan AIDS 21. yüzyln en kompleks salk problemlerinden biridir ve dünya popülasyonunu tehdit eden pandemik bir hastalk olarak karmza çkmaktadr. Tedavisi olmayan bu hastalk, alarm düzeyinde bir hzla yaylmaya devam etmektedir. 13-15 Türkiye de ilk AIDS vakas 1985 ylnda tehis edilmitir. Rapor edilen HIV pozitif ve AIDS vakalarnn toplam says Ekim 1985-Aralk 2006 tarihleri arasndaki dönemde 2544 e ulamtr. Bu rakam, 623 AIDS vakasn ve 1921 HIV taycsn içine almaktadr. Sürveyans sistemindeki ve salk bilgi andaki sorunlara bal olarak, resmi rakamlar vakalarn gerçek saysn yanstmamaktadr. 16 Hepatit infeksiyonlar ve HIV, kan ve tükrükle bula yoluna katks olmas yönünden di hekimlii açsndan ayrca önemlidir. Bu yüzden di hekimlerinin her hastann anamnezini titizlikle almas ve üphelenilen hastalardan test istemesi bula yolunun azaltlmas açsndan önem arz etmektedir. Bildiimiz kadaryla Sivas yöresinde hepatit ve HIV seroprevelanslarnn aratrld çok az çalma mevcuttur. 17-19 Bu çalmann amac di tedavisi için kliniimize bavuran hastalarn hepatit B,C ve HIV seroprevelansn ve hepatit B alanma skln saptamaktr. GEREÇ ve YÖNTEM Aratrma, Cumhuriyet Üniversitesi, Di Hekimlii Fakültesi, Di Hastalklar ve Tedavisi Anabilim Dalna bavuran toplam 522 hasta üzerinde yürütüldü. Hastalar, kanlarnda hepatit B, C, HIV ve hepatit B baklk durumlarnn tespiti için Cumhuriyet Üniversitesi, Tp Fakültesi, Kan Laboratuarna sevk edildi. HBV enfeksiyonunun kandaki tespitinde, bu virüsün yüzey antijeni olan HBsAg ye, baklkta ise bu antijene kar olumu antikor olan anti-hbs göstergelerine, HIV ve HCV enfeksiyonunun tespitinde ise bu virüsle karlaan kiilerde oluan antikorlar (srasyla anti-hiv 1/2 ve anti-hcv) bakldndan 20 yaplan bu çalmada EL%SA testleri istenerek, hastalarn kanlarnda bu serolojik göstergeler aratrld. Hastalarn ya, cinsiyet gibi demografik özellikleri ve HBV alanma durumlar da kayt edildi. Elde edilen veriler SPSS 11.5 for Windows programna girilerek, istatistiksel analizlerde X 2 testi uyguland. BULGULAR Çalma kapsamnda incelenen 522 hastann 203 ü (%38.8) erkek, 319 u (%61.1) kadn olup yalar 15-78 arasndadr. Ya gruplarnn dalm ve yüzdeleri Tablo I de gösterilmitir. Tablo I. Ya gruplar ve HBV alanma durumlar Ya Gruplar A yok A var n % n % 15-24 141 81.5 32 18.5 25-34 114 85.7 19 14.3 35-44 104 88.9 13 11.1 45-54 71 95.9 3 4.1 55-64 18 94.7 1 5.3 65+ 6 100.0.0.0 Toplam 454 87.0 68 13.0 X 2 =12.30 p=0.031 p<0.05 Hastalarn %6.5 unda (34) HBV taycl (HBsAg) (+) saptanmtr. Cinsiyet açsndan HBV taycl karlatrldnda farkllk önemsiz bulundu (Tablo II). 88
Tablo II. Cinsiyetlere göre HBV, HCV ve HIV tayclk durumlar Erkek Bayan Toplam n % n % n % Hepatit B 14 6.9 20 6.3 34 6.5 p>0.05 Hepatit C 2 1.0 0.0 2 0.4 p>0.05 HIV 0.0 0.0 0.0 X 2 =0.08 p=0.777; p>0.05 Ya gruplarna göre HBV taycl karlatrldnda gruplar aras farkllk önemsiz bulundu (p>0.05). Alanma durumu açsndan bakldnda ise hastalarn %13 ünün al olduu tespit edilmi olup, cinsiyete göre a olma durumu incelendiinde farkllk önemsiz bulundu (p>0.05) (Tablo III). %lk 15-24, 25-34 ile 35-44 ya grubu, üst ya gruplardaki bireylere göre alanma yönünden farkllk gösterdi. %lk üç grup ve son üç grup arasnda a olma yönünden farkllk önemsiz bulundu (Tablo I). Tablo III. Cinsiyetlere göre HBV alanma yüzdeleri Cinsiyet A yok A var n % n % Erkek 183 90.1 20 9.9 p>0.05 Bayan 271 85.0 48 15.0 p>0.05 X 2 =2,35 p=0.086 p=0.05 Hastalarn HBV yönünden %18.7 si (98) doal bak olup, kadn ve erkeklerde farkllk önemsiz bulundu (Tablo IV). Tablo IV. HBV doal baklk yüzdeleri Cinsiyet n % Erkek 42 20.6 Bayan 56 17.5 Toplam 98 18.7 X 2 =1,52 p=0.542 p>0.05 25-34 ve 55-64 ya gruplarndaki birer erkek hastada olmak üzere toplam 2 hastada (%0.4) HCV (anti-hcv) (+) saptand. Çalmaya katlan hastalarn hiçbirinde HIV tayclna rastlanmad (Tablo II). TARTIMA Viral hepatitlere neden olan etkenlerin skl bölgeler arasnda, deiik yalarda, olgularn farkl sosyo-ekonomik yaam koullarnda farkllk göstermektedir. 21,22 Leblebiciolu ve arkadalar 23 serolojik göstergelere göre yaptklar çalmada batda bu orann %6, dou ve güneydou bölgelerinde ise %12.5-14.3 olduunu rapor etmilerdir. %lgüy ve arkadalarnn 1 Yeditepe Üniversitesi, Di Hekimlii Fakültesine bavuran hastalarda, anamnez ile aldklar verilerde bu oran %2.3 olarak bildirilmitir. Poyraz ve arkadalarnn 17 Sivas yöresinde 1995 ylnda yapt bir aratrmada, HBV oran %7.5 olarak rapor edilmitir. 2001 ylnda Cumhuriyet Üniversitesi, Di Hekimlii Fakültesine bavuran 15 ya ve üzeri hastalarda yaplan serolojik aratrmada bu oranlar da düü tespit edilmi olup %5.4 olarak rapor edilmi ve bu sonuçlarla hastalarn daha önce ameliyat geçirmi olmalar arasndaki iliki anlaml olarak rapor edilmitir (p<0.005). 18 2006 ylnda ayn merkezde yürütülen bu çalmada ise HBV seropozitiflik oran %6.5 olarak bulundu. Türkiye de HBV için en sk geçi yolunun kan kontaminasyonu, geçirilmi cerrahi müdaheleler, di tedavileri ve çekimleri ve heterosexuel iliki yoluyla olduu düünülürse, 23 oranlardaki bu artta, her ne kadar hastalarn medikal müdahele anamnezi alnmadysa da operatif giriimlerde yeterli önlemler alnmyor mu? sorusunu akla getirmektedir. Ayrca burada unu belirtmekte de yarar var ki; sonuçlarmz yalnzca akut ya da kronik B hepatitinin ya da taycln göstergesi olan, HBsAg pozitifliine dayandrlarak verilmitir. Oysa ki baz akut olgularda pencere dönemi olarak adlandrlan dönemde HBsAg ve anti-hbs negatif olarak belirlenebilmektedir. 20 Bu dönemde anti-hbc-igm testinden pozitif sonuç alnmaktadr. Bununla birlikte çalmamz kapsamndaki olgular adölesan ve yetikin gruplara ait olup 15 yan altndakilere ilikin herhangi bir sonuç bildirme ansmz olamamtr. Çalma grubumuzdaki doal baklk orann ise %18.7 olarak tespit ettik, bu deerlere tayclk orann da eklersek yöremizde her 10 kiiden yaklak 3 ünün hayatnn belli bir döneminde bu virüsle karlat ortaya çkar. Sonuç 89
olarak HBV ile karlama riskinin azmsanmayacak bir düzeyde olduu açktr. HBV nin görülme sklna göre dünyadaki bölgeler; prevelans %2 den az ise düük, %2-10 arasnda ise orta, %10 dan fazla ise hepatit B açsndan yüksek endemik bölge olarak tanmlanmaktadr. 6 Ülkemizde ise 1972 ylndan günümüze kadar donörler, donör d normal populasyon, çocuklar ve risk gruplar gibi çeitli gruplarda HBsAg seroprevelansnn aratrld çok sayda çalma yaynlanmtr. Bu aratrmalardan elde edilen verilere göre, Türkiye deki HBsAg seroprevelans EL%ZA yöntemi ile, bölgeden bölgeye deimek üzere, %3.9-12.5 olarak belirlenmitir. Buna göre orta endemik bir bölgede olduumuz ortaya çkmaktadr. 24 Bölgemizde yaptmz çalmada da saptadmz oran, bu sonucu desteklemektedir. Bu snflamann dorultusunda Türkiye de toplumun çok önemli bir ksmnn HBV tehditi altnda olduu ve HIV e göre 100 kat, HCV ye göre de 10 kat daha enfeksiyöz olduu düünüldüünde 25 alamann önemi bir kez daha ortaya çkmaktadr. 1998 ylndan itibaren HBV as yurdumuzda rutin alama takvimine alnm da olsa adölesan ve adult bireylerin alanmas büyük oranda bireysel duyarllk veya zorunluluk sonucu gerçeklemektedir. Ayn merkezde 2001 ylnda yaplan bir önceki aratrmada alanma oran %3.5 iken, 18 2006 da yaplan bu çalmada %13 olarak bulunmu; adölesan ve genç adultlarn alanma duyarllnnn daha fazla olduu gösterilmitir (p<0.05). Sonuçlardaki bu art bölgemizdeki bireylerin duyarllnn arttn göstermesi açsndan sevindiricidir. HBV ye benzerlik gösteren fakat bu virüsten daha fazla kronikleme eilimi olan HCV ile dünyada kronik olarak enfekte 170 milyondan fazla insann bulunduu bildirilmektedir. 26 HCV daha sk olarak enfeksiyöz kanlarla, direkt perkutan temas yoluyla insanlara geçebilmektedir. HCV ile yeni enfekte olmu kiilerin sadece %20-30 unda akut hepatit semptomlar görülür. Bulama sonras kronikleme 45 yan üzerindeki kiilerin %75-85 inde, gençlerin ve genç yetikinlerin ise %50-60 nda görülmektedir. 25 WHO nun 131 ülkeyi kapsayan 1999 verilerine göre, dünyada HCV nin en prevalan olduu ülkelerin Msr (%18.1), Kamerun (%12.5), Bolivya(%11.2), Brundi (%11.1), Guinea ve Mongolia (%10.7); en az prevelan olduu ülkelerin ise %sveç (%0.003), %ngiltere (%0.02), Belize ve Kanada (%0.1) olduu görülmektedir. Türkiye için HCV prevelans %1.5 olarak verilmitir. 27 Türkiye de HCV prevelans açsndan bölgeler arasnda önemli bir farkllk yoktur. Türkiye ortalamas %1 in altndadr. 12 2001 ylnda bu çalmayla ayn merkezde yürütülen bir önceki aratrmada anti-hcv oran %1 olarak bulunmutur. 18 2006 ylnda yaplan bu çalmada ise bu deerde düü tespit edilmitir (%0.4). Bulunan bu oran, sonuç itibariyle ülke ortalamas ile uyumludur. Yeni epidemiyolojik verilere göre dünyada 34-36 milyon kiinin HIV/AIDS vakas olduunu tahmin edilmektedir. 14,15,28 Ülkemizdeki vakalarn her geçen yl artt rapor edilmitir. Bu çalmada ise anti-hiv (+) vakasna rastlanmamtr. Bu sonuç netice itibariyle sevindiricidir. Ancak bu tür hastalarn, merkezimiz gibi hasta potansiyeli yüksek olan ve üphelenilen durumlarda serolojik tetkiklerin istenebildii merkezlerde tedavi anslarn deerlendirmeyebilecei ihtimali, bu sonuçlarn gerçekleri yanstmasndaki üpheleri arttrmaktadr. Sonuç olarak bölgemizde HBV tayclnda ve alanma düzeylerinde geçen yllara oranla art tespit edilmi olup, konuyla ilgili epidemiyolojik çalmalarn daha geni ve sürekli yaplmasnn yararl olacan düünmekteyiz. KAYNAKLAR 1. %lgüy D, %lgüy M, Dinçer S, Bayrl G. Prevalence of the patients with history of hepatitis in a dental faculty. Med Oral Patol Oral Cir Bucal 2006; 11: 29-32. 2. Sonis ST, FazioRC. Principles and practice of oral medicine. Philadelphia: WB Saunders; 1995. p. 131-45. 3. Lai CL, Ratziu V, Yuen MF, Poynard T. Viral hepatitis B. Lancet 2003; 362: 2089-94. 4. Custer B, Sullivan SD, Hazlet TK, Iloeje U, Veenstra DL, Kowdley KV. Global epidemiology of hepatitis B virus. J Clin Gastroentrol 2004; 38: 158-68. 5. Zuckerman JN, Zuckerman AJ. The Epidemiology of Hepatitis B. In: Clinics in Liver Disease Philadelphia: W.B.Saunders; 1999. p. 179-87. 6. Erden S, Büyüköztürk S, Çalangu S, Karde BA, Kays A. Poliklinik hastalarnda HBsAg, antihbs ve anti-hcv prevelans. Türk Mikrobiyol Cem Derg 2000; 30: 131-4. 7. Chin J. An official report of American Public Health Association Control of Communicable Diseases Manuel.17. bask. 2000. 90
8. Aksakolu G, Ellidokuz H. Bulac Hastalklarla Sava %lkeleri. %zmir: 1996. 9. Hepatit B Hastal Hakknda Genelge. Temel Salk Hizmetleri Genel Müdürlüü. Tarih: 04/06/98 Say: 6856. http://www.saglik.gov.tr/modules.php?name=content&pa=showp age&pid=67 10. Keskinler DÜ. Erzurum Kzlay Kan Merkezine bavuran kan donörlerinin HBV ve HCV yönünden serolojik deerlendirilmesi. %nönü Üniversitesi Tp Fakültesi Dergisi 2003; 10: 195-8. 11. Ökten A. Hepatit C-giri. Selim Badur, Kaya Klçturgay, Viral Hepatit 2001. Viral %stanbul: Hepatitle Savam Dernei; 2001, 180-81. 12. Dursun M, Gül K, Ylmaz [, Canoruç F, Ayyldz O, Deertekin H: Diyarbakrda kan merkezlerine bavuran gönüllü kan vericilerinin HBsAg ve HCV pozitiflik oranlar. Akademik Gastroentroloji Dergisi 2003; 3: 130-3. 13. Tumer A, Unal S: Epidemiology of HIV infection in the World and in Turkey. AIDS: Modern medical seminars. Unal S, Ankara: Gunes Publishers; 2000. p. 1-10. 14. UNAIDS/WHO: Report on Global HIV/AIDS Epidemic 2003. 15. Tavoosi A, Zaferani A, Enzevaei A, Tajik P, Ahmadinezhad Z: Knowledge and attitude towards HIV/AIDS among Iranian students. BMC Public Health. 2004; 4: 17. 16. http://www.unaidsturkiye.org/index.php?option=com_content&ta sk=view&id=55&itemid=1 17. Poyraz Ö, Sümer H, Öztop Y, Sayg G, Sümer Z. Sivas yöresinde genel toplum hepatit A, B ve C virüs belirleyicilerinin aratrlmas. Infect Derg 1995; 9: 175-8. 18. Yalçn D, Yeler H, Tufan N, Gedik R. Sivas C.Ü. Di Hekimlii Fakültesine bavuran hastalarda Hepatit B, Hepatit C sklnn saptanmas. CÜ Di Hek Fak Derg 2001; 2: 97-101. 19. Özdemir L, Alim A, Arslan S, Nur N, Kaya S, Demirel Y, Özyazc G. Sivas ilinde berber ve kuaförlerde HBV, HCV ve HIV seroprevalans. CÜ Tp Fakültesi Dergisi 2004; 26: 153-6. 20. Uyank MH, Kuzucu Malçok H, Akta O. Kan donörlerinde Hepatit B, Hepatit C ve HIV-1/2 seroprevelans. AÜTD, 2004; 36: 35-8. 21. Sakarya S, Tuncer G, Yaa G, Çiçek C, Kadköylü G, Yükselen V. Aydn bölgesindeki kan donörlerinde HBsAg ve anti-hcv prevalans ve ya ve cinsiyetle ilikisi. Klinik Dergisi 2001; 14: 22-4. 22. Hazar S, %lkit M, Akan E, Girmen A. Gönüllü ve asker kan vericilerinde HBsAg, Anti-HCV ve anti-hiv1/2 antikorlarnn aratrlmas. Infekt Derg 1998; 12: 19-22. 23. Leblebiciolu H, Erolu C. Acute hepatitis B virus infection in Turkey: Epidemiology and genotype distribution. Clin Microbiol Infect 2004; 10: 537-41. 24. Yenen O[. Hepatit B. Wilke Topçu A, Söyletir G, Doanay M. %nfeksiyon Hastalklar. 1. Bask. %stanbul: Nobel Tp Kitabevleri; 1996. p. 664-91. 25. Weinbaum C, Lyerla R, Margolis HS. Prevention and control of infections with hepatitis viruses in correctional settings. Centers for Disease Control and Prevention. MMWR Recomm Rep 2003; 52: 1-36. 26. Poynard T, Yuen MF, Ratziu V, Lai CL. Viral Hepatitis C. Lancet; 2003; 362: 2095-100. 27. WHO. Hepatitis C global prevalence (update). Wkly Epidemiol Rec 1999; 74: 425-7. 28. UNAIDS-WHO: Improving estimates. Report on the global HIV/AIDS epidemic 2004. Yaz=>ma Adresi: Dr. Defne YALÇIN YELER Cumhuriyet Üniversitesi Di Hekimlii Fakültesi Di Hastalklar ve Tedavisi Anabilim Dal 58140 Kampüs / S%VAS Tel: 0 346 2191010 / 2797 Faks: 0 346 2191237 91