istanbul TiCARET ODASI YAYlN NO: 1991 m 15 SİGORTA REHBERİ
ÖN SÖZ Günümüzde Sigortacılık, gelişmiş ülkelerde önemli sektörlerden birisi durumundadır. Dünyadaki, yıllık toplam sigorta primleri içerisindeki payı yüksek olan ülkelere bakıldığında, bunların tamamını gelişmiş ülkelerin oluşturduğu görülmektedir. Bu açıdan sigartacılığın gelişmiş olması aynı zamanda ülkenin gelişmişliğinin de bir göstergesi niteliğini taşımaktadır. Ülkemizdeki sigortacılık faaliyetlerinin oldukça uzun bir geçmişi olmasına karşılık bugün Türk sigortacılığı istenen seviyeye ulaşamamıştır. 1989 yılından itibaren sigorta sektöründe önemli bir büyüme yaşanmışsa da bu yeterli olmamıştır. 1985-1989 döneminde toplam prim tutarının % SOO'ün üzerinde bir artış göstermesine karşılık bu alanda faaliyet gösteren şirket sayısı ancak 35'den 40'a yükselerek % 14 civarında bir artış göstermiştir. Bugün ülkemizde 44 sigorta ve 4 reasürans şirketi olmak üzere toplam 48 sigorta kuruluşu faaliyet göstermektedir. Odamız, ülkemizde mevcut sigorta uygulamaları konusunda üyelerimizin aydınlatılması ve Türk Sigortacılğıının gelişmesine katkıda bulunması amacıyla "Sigorta Rehberi" adlı bu yayını hazırlamıştır. Rehberi hazırlayan Sayın Zihni Metezade'ye teşekkür eder, bu rehberin bütün ilgililer ve Türk Sigartacılığına faydalı olmasını dileriz. Genel Sekreter Prof. Dr. ismail Özaslan
içindekiler BiRiNCi BÖLÜM SiGORTANIN GENEL PRENSiPLERi BiRiNCi KlSlM Giriş... Sigartacılığın gelişimi... 1 Sigortanın çeşitleri................................................ i ilgili mevzuat ve kamu birimleri............................. 2 4 ikinci KlSlM Özel Sigortalarm Mahiyeti ve Temel Unsurlar Sigorta Sözleşmesinin Tanımı... Sigortanın Ana Prensipleri... 5 Sigortada Tarafların Yükümlülükleri... 7 Sigorta ettiren in yükümlülükleri............................. 9 Sigartacının yükümlülükleri... 9 Sigorta poliçesi ve muhtevası................................... 1 O Teklifname ve fiyat... 11 Sigartacının sorumluluğu............................... i 1 Sigorta bedeline ilişkin ana hususlar.................................. 13 Sigortada zaman aşı mı................ 13 15 ikinci BÖLÜM ANAHATLARI ile ÜLKEMiZDE UYGULANAN SiGORTALAR BiRiNCi KlSlM YANGlN SiGORTALARI VE EKi SiGORTALAR Yangın sigortası neyi korur... 17 Yangın sigortası neye karşı korur... 18
Yangın sigortasında ek rizikolar........................... 18 Yangın sigortasında neler sigortalanmaz... 22 Yangın sigortası nasıl yapılır... 23 Yangın sigorta poliçesi ve çeşitleri......... 24 Prim uygulanması nasıl olur?........................... 25 Tarafların karşılıklı yükümlülükleri nedir... 26 Tazminat ödemesinde aranan belgeler nelerdir........... 29 ikinci KlSlM KAZA SiGORT ALARI A. Motorlu Kara Taşıt Araçları Kaza Sigortaları......... 30 1. Kasko Sigortalan......................................................... 30 Kasko Sigortasının kapsamı nedir... 30 Hangi haller teminat dışıdır.................................. 32 Kasko sigortası ve fiyatiandırma nasıl yapılır... 33 Tarafların karşılıklı yükümlülükleri nedir... 36 Hasar tespiti ve Tazminat hesabı nasıl olur... 37 2. Karayolları Trafik Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası (Trafik Sigortası).................................. 39 Sigortanın Gerekliliği ve dayanağı nedir... ~... 39 Teminat dışında kalan haller nelerdir... 42 Hangi hallerde sigortalıya rucu edilir................... 42 Trafik Sigortası ile ne gibi teminatlar verilir............ 44 Primler nasıl saptanır... 45 Tarafiann yükümlülükleri nedir... 46 Zarar ve ziyanın tesbiti nasıl olur... 48 3. ihtiyan Trafik Mali Sorumluluk Sigortası... 48 4. Trafik Garanti Fonu......................................... 49 Konunun tanımı ve Fonun gerekliliği... 49 Rizikonun vukuunda uygulanacak esaslar nelerdir.................... 50 Ödenecek tazminat miktarı ne kadardır?... 51 5. Otobüs Zorunlu Koltuk Ferdi Kaza Sigortası... 51
Sigortanın tanımı... Sigorta teminatının kapsamı nedir... Neler Sigorta teminatı dışındadır... Sigortanın teminat nevileri nelerdir... Sigorta ve fiyatiandırma nasıl yapılır... Tarafların yükümlülükleri nedir... B. Hırsızlığa Karşı Sigorta... 1. Genel olarak.............................. 57 Hırsızlığa karşı sigorta Teminatının kapsamı nedir..... 57 Ek teminatlar nedir... 58 Hangi hususlar teminata girmez.................................................. 59 Sigorta ve fiyat uygulaması nasıl olur... 60 2. Özel hırsızlık sigorta türleri... 61.1 KazaHırsızlık sigortası.................... 61 Kapsam... 61 Prim nasıl tesbit olunur.....2 Taşınan para sigortası..... Teminatın kapsamı nedir..... Fiyatiandırma nasıl yapılır.....3 Emniyeti suistimal sigortası..... Teminatı kapsamı nedir.... Fiyatiandırma nasıl yapılır..... 51 52 53 53 55 55 57 62 62 62 63 63 63 63.4 Bagaj sigortalan........................................................... 64 Teminatı kapsamı nedir... 64 Zarar ve ziyanın meydana gelmesi halinde ne yapmalı.. 65 Fiyatiandırma nasıl olur... C. Ferdi Kaza Sigortaları... Ferdi Kaza Sigortası neyi temin eder... Ferdi Kaza sigortasının teminat nevileri nelerdir..... Sigorta vetiyatlandırma nasıl yapılır... Tarafların yükümlülükleri nedir... 65 65 65 67 69 70 D. Cam Kırılmasına Karşı Sigorta... 72 Cam Kınlmasına karşı sigortanın teminatı nedir..... 72
Hangi Haller cam sigortası teminat dışıdır... 73 Cam Kırılma sigortası ve fiyatiandırma nasıl yapılır... 74 Tarafların yükümlülükleri nedir?... 74 E. Asansör Kazalarında Üçüncü Kişilere Karşı Sorumluluk Sigortası...................... 75 Sigorta Teminatının Kapsamı Nedir?... 75 Teminat Dışında Kalan Haller Nelerdir?... 75 Sigorta ve Fiyatiandırma Nasıl Yapılır?... 76 Tarafiann Yükümlülükleri Nedir?... 76 F. işveren Mali Sorumluluk Sigortası... 78 Sigorta Teminatının Kapsamı Nedir?... 78 Teminat Dışında Kalan Haller Nelerdir?... 79 Sigorta ve Fiyatiandırma Nasıl Yapılır?... 79 Tarafların Yükümlülükleri Nedir?... 80 G. Üçüncü şahıslara karşı mali mesuliyet sigortası... 81 Sigortanın Teminatı Nedir?... 81 Hangi Haller Teminat D ışıdır?... 82 Sigortanın Yapılması, Fiyatiandırma ve Tarafların Yükümlülükleri... 83 ÜÇÜNCÜ KlSlM NAKLi V AT SiGORT ALARI Nakliyat Sigortalarının Türleri......................... 83 1. Gemi-Tekne Sigortaları... 83 2. Emtia-Nakliyat Sigortaları................................................ 85 3. Kıymet Nakliyat Sigortaları............... 88 4. Nakliyecinin Sorumluluk Sigortaları (CMR)... 88 Nakliyat Sigortalarında Fiyatiandırma Nasıl Yapılır... 89 Nakliyat Sigortalarında Tarafların Yükümlülükleri... 89
DÖRDÜNCÜ KlSlM MAKiNA MONTAJ SiGORT ALAR! 1. Makina Kınlması Sigortası................................ 91 Sigorta Teminatının Kapsamı Nedir?... 91 Teminat Dışında Kalan Haller Nelerdir?... 92 Sigorta ve Fiyatiandırma Nasıl Olur?... 93 Tarafların Yükümlülükleri Nelerdir?... 94 Tazminatın Hesabı Nasıl Yapılır?... 95 2. Montaj Sigortaları.............................................. 97 Sigorta Teminatının Kapsamı Nedir?... 97 Teminat Dışında Kalan Haller Nelerdir?... 97 Sigorta ve Fiyatiandırma Nasıl Olur?... 98 Tarafların Yükümlülükleri Nelerdir?... 99 Hasarın ve Tazminatın Tesbiti Nasıl Yapılır?... 101 3. inşaat Sigortaları................................................... 102 Sigorta Teminatının Kapsamı Nedir?... 102 Teminat Dışında Kalan Haller Nelerdir?... 103 Sigorta ve Fiyatiandırma Nasıl Yapılır?... 104 Tarafların Yükümlülükleri Nelerdir?... 104 4. Elektronik Ci haz Sigortası........................................ 106 Teminatın Kapsamı Nedir?... 106 Teminat Dışında Kalan Haller Neierdir?... 106 Tarafların Yükümlülükleri Nedir?... 108 Tazminat Nasıl Tespit Olunur?... 108 BEŞiNCi KlSlM ZiRAi SiGORTALAR 1. Dolu Sigortası... 11 O Sigorta Teminatının Kapsamı Nedir?... 11 O Sigorta Bedelinin Kapsamı Nedir?... 11 O
Sigortanın Başlangıcı ve Sonu....................................................... 111 Tarafların Yükümlülükleri Nedir?... 111 2. Hayvan Hayat Sigortası... 113 Sigorta Teminatının Kapsamı Nedir?... 113 Teminat Dışında Kalan Haller Nelerdir?... 114 Tarafların Yükümlülükleri Nedir?... 115 Tazminat Hesabı Nasıl Yapılır?... 116 3. Kümes Hayvanlarının Hayat Sigortası... 117 Sigorta Teminatının Kapsamı Nedir?... 117 Teminat Dışında Kalan Haller Nelerdir?... 117 Tarafların Yükümlülükleri Nedir?... 118 Tazminat Hesabı Nasıl Yapılır?... 119 ALTIN KlSlM HAYA SiGORTALARI Hayat Sigortasının Tanımı ve Türleri nedir?... 120 Sigortanın Yapılması ve Prim... 124 Sigorta Muemmen Meblağının ödenmesi... 125 Hayat Sigortalarında Vergi Konusu... 126 Y ADiNCi KlSlM HAST ALlK SiGORT ALARI Sigorta Teminatının Kapsamı Nedir?... 126 Sigorta ve Fiyatiandırma Nasıl Yapılır?... 127 Tarafların Hak Yükümlülükleri Nedir?... 128 Giderlerin Ödenmesi............................. 129 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM SiGORTA ANA TERiMLERi
BiRiNCi BÖlÜM SiGORT ANlN GENEl PRENSiPLERi BiRiNCi KlSlM Giriş: Sigorta, fertlerin, toplum hayatında karşılaştıkları bazı olayların zarar doğuran sorunlarından kendilerini korumak amacıyla tedbir alma ihtiyacından doğmuştur. Bu suretle örneğin; yangına veya bedeni veya maddi kazalara maruz kalan, malı çalınan terdin zararının karşılanmasında olduğu gibi, aynı rizikoya maruz kalabilecek diğer tertlerin iştirakiyle bu zararın telafi edilmesi inikanları araştırılmış; bunu teminen bu kişiler topluluğundan alınan sigorta primleri ile aynı tehlikeye iştirakleri sağlanmıştır. Bu suretle, bir yandan ferde emniyet verilirken, diğer yandan da rizikonun dağıtılması suretiyle karşılıklı bir dayanışma tesis edilmiştir. Sigortanın konusu mal olabileceği gibi bir olay veya bu olaydan doğan mali sonuçlar olabilir. Bu nedenle sigortada sigortalanabilir bir mali menfaatin bulunması lazımdır. Sigorta sağladığı bu dayanışma ve mali menfaat yanında, yatırım açısından teşvik unsuru olabilmekte ve az bir prim karşılığı teşebbüs sahiplerinin yatırımiarına teminat vermek suretiyle onları yatırım yapmaya itmekte, diğer yandan sigorta primlerinden oluşan fonlar ile ayrıca sermaye piyasasının oluşumuna büyük ölçüde yardımcı olmaktadır. Ayrıca sigortaların, yurt dışından sağlanan prim ve komisyonlarla döviz kazandırıcı rollerini de unutmamak lazımdır. Sigortacılığm Gelişimi : Prim ödemek suretiyle özel sigartacılığın ilk uygulaması 12'nci yüzyılın sonlarında italya'da deniz sigortacılığı ile başlamış ve ilk sigorta pcıliçesi 23 Ekim 1347'de gene italya'da tanzim edilmiştir. 17'nci yüzyılın başlarında, gemi sahipleri ve tüccarların devam ettiği
kahvelerde her tüccarın bir kısmını yüklendiği kargo ve gemi sigortaları yapılmaya başlanmış; Lloyd Coffee House da, bu şekilde faaliyet gösteren ilk ve tanınmış teşekküllerden biri olmuştur. Özellikle, 19.'uncu yüzyılda, artan ekonomik faaliyetlerin sonucu sigortacılık işlemleri gelişmiş nakliyat, yangın, kaza ve hayat branşları gibi branşlardaki sigortacılık işlemleri yaygınlaşmaya başlamıştır. Ülkemizde de sigortacılık faaliyetleri 1872 yılında Sun, Northern ve Nort British adlı üç ingiliz şirketinin acentelikleriyle başlamış ve 1870'de vukubulan Beyoğlu yangınından sonra ingbizlerle beraber, diğer yabancı ülkelerin sigartacıları da acentelik faaliyetlerini geliştirmişlerdil ilk Türk sigorta şirketi 1893 yılında Osmanlı Umum Sigorta Şirketi olarak kurulmuş ve 1916 yılında Türkiye'de çalışan sigorta şirketleri cemiyeti teşekkül ederek o zamana kadar, daha ziyade yabancılardan oluşan sigorta şirketlerinin sermayesine Türkler d~ iştirak etmeye başlamışlardır. Örneğin, 1916'da kuruluş sermayesinin % 25'i Türklere ait Türkiye Milli Sigorta Şirketi kurulmuş; Fransız Union Sigorta Şirketi de 1918'de ittihadi Milli Sigorta Şirketi'ni ihdas etmiştir. Cumhuriyetin ilanından sonra 1927'de uygulamaya konulan 1149 sayılı kanunla, Türk sigortacılığının gelişmeye başladığı ve tamamen yerli sermaye ile kurulan şirket sayısının arttığı görülmüş; bu arada 1929'da Milli Reasürans TAŞ, 1935'te Güven Sigorta, 1936'da Ankara Sigorta, 1942'de Doğan Sigorta, 1944'te Halk Sigorta, 1947'de Genel Sigorta kurulmuş; bunları diğer sigorta şirketleri takip etmiştir. Halen ülkemizde 44'ü sigorta şirketi 4'ü reasürans şirketi olarak 48 şirket faaliyet göstermektedir. Sigortanın Çeşitleri : Sigortanın muhtelif kriteriere göre tarifi mevcuttur. Mevzu itibariyle mal sigortaları ve can sigortaları olarak ikiye ayrılan sigortalar; sigorta bedelinin içeriğine göre tazminat sigortaları ve meblağ sigortaları olarak da ikiye ayrılmaktadır. Bir tali ayırım şekli de sigortaların mecburi ve ihtiyar! olmalarına göre değişir. Ancak, beyrielmilel kuruluşlar 2
ve anlaşmalarda (OECD gibi) sigortalar, sosyal sigortalar ve özel sigortalar olarak iki ana türde mütalaa edilirler. Sosyal Sigortalar : Toplumun tümünü veya muayyen bir kısmını belirli rizikolara karşı teminat altına almak üzere devlet eliyle düzenlenen ve yürütülen bir sigorta türüdür. Bu nedenle, Bu sigortalar, T.C. Emekli Sandığı, Sosyal Sigortalar Kurumu, Bağ-Kur gibi kanunlarla kurulmuş teşekküller kanalıyla yapılır. Fertler çalışma durumları veya statüleri nedeniyle bu sigortaya tabi olma zorunluluğunda olup, bu sigortaların güvence altına almak ve fertleri korumak istedikleri rizikolar, emeklilik, ölüm maicıliyet ve ferdi n yaşamı ile ilgili olaylardır. Özel Sigortalar : Özel hukuka göre, kurulan teşeküllerce özel veya tüzel kişilerin maruz kalacakları rizikolara karşı teminat vermek üzere karşılıklı dayanışma esasına göre kişileri bir araya getirmek suretiyle yapılan sigortalardır. Bu nedenle, bu sigortalarda, sosyal sigortalarda olduğu gibi kişilerin belli bir statüde olmaları koşulu ve sigorta yaptırma zorunluluğu yoktur. Ancak, gelişen teknoloji ve sosyal hayatın güvence altına alınabilmesi için, bazı özel sigortaları yaptırma yükümlülüğü var ise de (Trafik sigortaları gibi) bu durum özel sigortaların tanımını değiştirmez. Bir başka husus da özel sigortaların, terdin hayatını ilgilendiren hadiseleri olduğu kadar, mal varlığını da teminat altına alması, bu bakımdan sosyal sigortalardan farklı bulunmasıdır. Özel sigortaları muhtelif yönlerden ayınma tabi tutmak mümkündür. Nitekim, bu sigortaların en yaygın ayırım şekli, hayat ve hayat dışı sigortalar ayırımıdır. Bir başka ayırım, mal veya şah ıs sigortaları, tazminat veya şahıs sigortaları şeklindedir. Ülkemizde mevcut yasalar özel sigortalan branşlar itibariyle ayırmaktadır. 7397 sayılı Sigorta Murakabe Kanunu'na göre sigortalar, yangın, kaza, nakliyat, hayat, makine - montaj, dolu, hayvan ölümü, 3
hastalık branşlarına ayrılmıştır. Bu branşlar içinde de çeşitli sigorta türleri vardır. Ülkemizde Özel Sigortalar : ilgili Mevzuat : Ülkemizde özel sigortalar, T. Ticaret Kanunu'nun hükümleri ile düzenlenmiş; sigartacılığın denetimi ve gelişimini sağlamak üzere ayrıca özel kanunlar çıkarılmıştır. Bu kanunlar, 7397 sayılı Sigorta Murakabe Kanunu ile 1160 sayılı Sigorta inhisarı Hakkında Kanun olup, bu kanunlara istinaden çıkarılan yönetmelik ve kararnamelerle uygulama denetlenmektedir. Sigorta sözleşmesi de, ana hatları ile T. Ticaret Kanunu hükümleri ve ilgili bakanlığın tanzim ettiği genel şartlar ve bu sözleşmenin işlerliğini kontrol etmek üzere çıkarılan yönetmelik ve t~bliğlerle düzen altına alınmıştır. İlgili Kamu Birimleri : Yukarıda değinilen 7397 sayılı Sigorta Murakabe Kanunu ve bu kanuna ilişkin KHK'lerle sigartacılığın denetimi Başbakanlık delaletiyle Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı'nın bağlı olduğu Devlet Bakanlığı'na verilmiş ve denetleme organı olarak Sigorta Murakabe Kurulu, Bankalar Yeminli Murakıplan ve Hazine Kontrolörleri tavsif edilmiştir. Bu denetleme birimi içinde Sigorta Murakabe Kurulu'nun ana birim olduğunu belirtmek isteriz. Diğer taraftan, sigartacılığın gelişmesini ve yaygınlaştırılmasını ve sigorta şirketleri arasında mesleki işbirliği ve tesanütü sağlamak üzere sigorta şirketlerinin iştirakiyle kurulan Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği'nin de Kamu Meslek Teşekkülü olarak sektörde önemli bir yeri olduğunu unutmamak lazımdır. 4
ikinci KlSlM Özel Sigortalarm Mahiyeti Ve Temel Unsurları Özel sigortanın muhtelif türlerinin tanımı ve uygulamasını belirtmeden önce, bu sigorta sözleşmesinin ana unsurlarının tanımının yapılması, bu sigortaların işleyişi bakımından gerekli bulunmuştur. Sigorta Sözleşmesinin Tanımı : T. Ticaret Kanunu'nun 1266'ncı maddesinde sigorta sözleşmesinin tanımı yapılmıştır. Buna göre sigorta, sigartacının bir prim karşı lı~ ğında diğer kimsenin para ile ölçülebilir bir menfaatini halele uğratan bir tehlikenin (bir rizikonun) meydana gelmesi halinde tazminat vermeyi yahut bir veya birkaç kimsenin hayatmüddetleri sebebiyle ve hayatlarında meydana gelen bir takım hadiseler dolayısıyla bir para ödemeyi veya sairedalarda bulunmayı üzerine alır. Bu tanıma göre sözleşmenin unsurlarını sigortacı, sigorta ettiren, sigortanın konusu bir menfaat, riziko ve sigorta tazminatı olan para veya sair ödemeler teşkil etmektedir. Bu ana unsurların kısaca tanımı şöyledir: Sigortacı: Ruhsat (faaliyet izni) almak suretiyle sigortacılık faaliyetinde bulunan ve sigorta ettiren veya sigortalıya ait riske prim karşılığında temi.nat veren risk taşıyıcıdır. Sigorta ettiren (Sigortah) : Taşıdığı riski prim karşılığında sigortacıya devreden kişidir. Sigortanın konusu : Kıymeti olan bir mal veya sorumluluk dağurabilecek bir olay veya 5
fert olabilir. Sigorta konusu poliçede açıkça belirtilmelidir. Riziko: Bir kimsenin para ile ölçülebilir menfaatini halele uğratan muhtemel tehlikedir. Rizikonun şu özelliklerinin olması lazımdır: - Riziko sigorta sözleşmesi yapılırken gerçekleşmemiş olmalıdır. - Riziko muhtemel olmalı. Bir başka deyişle, gerçekleşme ihtimali de olmalıdır. Olasılık taşımayan riziko sigorta edilemez. - Riziko belirsiz olmalı ne zaman vuku bulacağı bilinmemelidir. -Meşru (yasalara ve ahlaka uygun olmalıdır.-) Tazminat, para veya sair eda : Sigorta sözleşmesinde belirtilen ve sigartacının azami mesuliyetini gösteren sigorta bedeline kadar zararın para veya sair surette karşılanmasıdır. Para dışında, zarara uğrayan şeyin tamir veya yenilenmesi yerine yenisinin kanabilmesi ile de tazmin yükümlülüğü yerine getirilmiş olur. Sigortacılar : Sigorta sözleşmesi sigorta şirketlerince veya sigorta sözleşmesine aracılık eden acente, prodüktör, brokerler vasıtasıyla yapılır. Sigortacılar (sigorta şirketleri), ilgili bakanlıktan (Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı'nın bağlı olduğu Devlet Bakanlığı) sigortanın muhtelif branşları olan (yangın, kaza, nakliyat, hayat, makine-montaj, dolu, hayvan ölümü, hastalık) branşlarında çalışmak üzere ruhsat alan 44 sigorta şirketi bulunmaktadır. Sigorta aracılarının ise kısaca tanımı şöyledir: Acente : Her ne ad altında olursa olsun sigorta şirketine tabi bir sıfatı olmaksızın, bir mukaveleye dayanarak muayyen bir yer veya bölge içinde daimi surette sigorta teşebbüslerinin ruhsatlı bulunduğu sigorta branşlarındaki sözleşmelerde aracılık etmeyi veya şirket adına sözleşme yapmayı meslek edinen gerçek veya tüzel kişilerdir. 6
Acenteler uygulamada (A) ve (B) acentesi olarak ikiye ayrılır.. (A) acenteleri Şirketini temsilen sözleşme yapabilir. (B) acenteleri sözleşme yapılmasına aracılık ederler. Prodüktör: Herhangi bir sigorta şirketinde doğrudan doğruya memur veya müstahdem bulunmayan, aracı sıfatiyle muhtelif sigorta branşları hakkında sigorta olmak isteyenlere malumat vererek sigorta mukavelesinin şartlarını müzakere ve tehlikenin mahiyet ve hususiyeılerine göre teklifname hazırlama yetkisini haiz ve teşebbüslerinin neticesi olarak komisyon almak suretiyle iş temin eden gerçek ve tüzel kişidir. Broker : Sigortalıyı temsil ederek ve sigortacı seçiminde tarafsız ve bağlantısız davranarak, tehlikelerin sigorta ve reasüre edilmesi için, sigorta ve reasürans arayanlarla sigorta ve reasürans şirketlerini bir araya getiren, sigorta sözleşmesinin akdinden önceki gerekli hazırlık çalışmalarını yapan, gerektiğinde bu sözleşmelerin yönetimi ve uygulanmasında, özellikle hasar ve zarar halinde yardımcı olan kişi veya kuruluştur. Sigortanın Ana Prensipleri : Sigorta sözleşmesinde, tarafların gözönünde tutması ve sözleşmenin ifa ve sonuçlandırılmasında mutlak surette dikkat edilmesi gereken bazı prensipler vardır. Taraflar hak ve yükümlülüklerini yerine :getirirken bu prensipiere de riayet etmelidirler. Bu nedenle, öncelikle bu prensipiere kısaca değinilmesi, bilahare tarafların hak ve yü kümlülüklerinin belirtilmesi yararlı bulunmuştur. Bu prensipler şunlardır 1- Sigortalanabilir menfaatin bulunma prensibi 2- Hüsnüniyet prensibi 3- Tazmin.prensibi 4- Yakın sebebiyet prensibi 7
5- Halefiyet - Rücu prensibi Sigortalanabilir menfaat prensibi : Sigorta sözleşmesinin yapılabilmesi için sigortalanan mal ile sigortalı arasında para ile ölçülebilir ve yasal bir menfaatin bulunması lazımdır, (TTKM 1264). Bu menfaat ilişkisi muhtelif sigortalarda değişik anlarda bulunabilir. Örneğin, kaza ve yangın sigortalarında, sigorta menfaati, sözleşmenin yapıldığı sırada ve hasar anında; nakliyat sigortasında hasar anında, hayat sigortalarında ise sözleşmenin yapıldığı sırada mevcut olmalıdır. Hüsnüniyet prensibi : Sigorta sözleşmeleri sigortalı ile sigorta ettirenin birbirlerine karşı hüsnüniyet kaideleri içinde yaptıkları anlaşmalardır. Sözleşme, sigorta ettirenin verdiği bilgilere veya teklifnamedeki beyanına göre yapılır. Bu nedenle, bu beyan sırasında sigorta ettirenin bildiği ve bilmesi gereken tüm hususları sigortacıya bildirmesi zorunludur. Eksik veya gerçeğe aykırı beyan halinde, bu hususların sözleşmenin yapılmasındaki etkisine veya sigorta ettirenin kasten kötü niyetle hareket etmesine göre sigorta sözleşmesi feshedilebilir ve hasar vukubulmuşsa sigortacı tazminatı ödemeyebilir. Sigorta ettirenin kötü niyetinin kanıtlanmaması halinde genel olarak sigortacı belirli süre içinde fesih hakkını kullanabilir veya riziko ağırlaşmışsa farkını talep edebilir. Tazmin prensibi : Hayat ve ferdi kaza sigortaları dışında kalan mal ve sorumluluk sigortaları tazminat sözleşmeleri olup, sözleşmede öngörülen tazminatla rizikoya maruz kalan sigortalının durumunun sözleşmenin yapıldığı sıradaki aynı veya benzer duruma getirilmesi amaçlanmıştır. Sözleşme ile sigortalının hakiki zararının altında bir tazminat ödenebilir. Ancak, hiçbir zaman hakiki zararın üstünde bir tazminat ödenmesi bu suretle sigorta ettirenin haksız iktisabı sözkonusu olamaz. 8
Yakın sebep prensibi: Sigortalının uğradığı zarar ile sigorta sözleşmesinin verdiği teminat arasında doğrudan doğruya ilgi bulunmalı; zarar, teminat altına alınan rizikolardan ileri gelmiş bulunmalıdır. Halefiyet-Rücu prensibi :. Sigortaemın tazminat ödemek suretiyle sigortalının yerine geçmesi ve bu zararın bir başka şahsın kusl.ıru ile meydana gelmesi halinde, sigortalının halefi olarak bu zararı veren kusurlu üçüncü şahsa karşı ödenen tazminattan dolayı rücu edebilmesidir. Tarafiann Yükümlülükleri : Sigortaimm Yükümlülükleri : 1. Beyan Yükümlülüğü : a) Sözleşmenin yapılması esnasında : Türk Ticaret Kanunu'nun 1290. maddesine göre: Sigorta ettiren kimse, sigartacının sözleşme yapılırken gerçek durumunu bildiği takdirde mukaveleyi yapmamasını veya ağır şartlarlayapmasını gerektirecek bütün hususları sigortacıya bildirmeye mecburdur. Sigorta ettiren, kanunun kendisine yüklediği bu zorunluluğu uygun bir biçimde yerine getirmezse, sigortacı sözleşmeden cayabilir. Sigorta ettirenin kötü niyetle hareket ettiği anlaşılırsa sigortacı tahakkuk eden sigorta primine hak kazanır. Sigortacı, sigorta ettirenin kasten yanlış beyanda bulunması nedenine dayanarak sözleşmeden caymak isterse bu hakkını, gerçeği öğrendiği tarihten itibaren bir ay içinde kullanmalıdır. b) Sigorta süresi içinde : Sigorta sözleşmesi yapıldıktan sonra şartlarda bazı değişiklikler meydana gelmiş olabilir. Bu değişiklikler bazı durumlarda sözleşmeyi etkileyici nitelik taşıyabilir. Bu nedenle, Ticaret Kanunu'nun 1291. maddesi sigortalı malın yerine veya başlangıçtaki halinin sigartacının muvafakatı dışında değiştirilemeyeceği 9
hükmünü getirmiştir. Aksi takdirde sigartacının sözleşmeyi feshetme yetkisi doğar. Sigartacının sözleşmeyi feshedebilmesi için, - Sigortalı malın yerinin değiştirilmesi sigorta ettireninfiili sonucunda olmalı ve - Bu fiil sonucunda rizikonun gerçekleşme ihtimali önemli ölçüde artmal ıdır. Bu şartlar gerçekleştiği takdirde, sigartacı bu durumu öğrendiği tarihten itibaren 8 gün içinde sözleşmeyi feshedebilir. Sigartacı fesih. hakkını kullanmaması halinde sözleşme aynen devam eder. c) Rizikonun gerçekleşmesi halinde: Rizikonun gerçekleşmesinden sonra sigorta ettiren TIK'nun 1292. maddesine göre, rizikonı,ın gerçekleştiğini öğrendiği tarihten itibaren en geç 5 gün içinde bu durumu sigortacıya haber vermeye mecburdur. Sigorta ettiren kimse, sigorta konusu malını bi~den fazla şirkete sigorta ettirmiş ise, yine aynı süre içinde tüm sigorta şirketlerini rizikonun gerçekleştiğinden ve diğer sözleşmelerden haberdar etmelidir. Beyan yükümlülüğünün kasten yerine getirilmemesi halinde sigorta ettiren sigorta sözleşmesinden doğan haklarını kaybeder. 2. Kanuni tedbirleri alma yükümlülüğü : Sigorta ettiren hasan.önlemeye, azaltmaya ve hafifletmeye yarayacak tedbirleri alma zorundadır. (TTK Md. 1293). Alınan bu tedbirlerden doğan masraflar faydasız kalmış olsa bile sigartacı tarafından ödenir. 3. Prim ödeme borcu : Sigorta ettiren, sözleşme ile kararlaştırılmış olan primi ödemekle yükümlüdür. Sigorta primi para olarak ödenir. Primin aylık veya yıllık taksitle ödenmesi kararlaştırılabilir. (TTK Md. 1294). Sigartacının sorumluluğu primin veya ilk taksidin ödendiği tarihten başlar. Sigortaemın Yükümlülükleri : 1. Sigorta bedelini ödeme borcu : 10
Sigartacı rizikonun gerçekleştiğinin kendisine ihbar edilmesi ile, sigorta bedelini ödeme yükümlülüğü altına girer. 2. Poliçe verme yükümlülüğü: Sigortacı sigorta ettirene-sigorta!ıya sigorta akdinin ispat vasıtası olan sigorta peliçesini vermekle yükümlüdür. Şigorta Poliçesi ve Muhtevası: Yukarıda da belirtildiği gibi sigorta poliçesi sigorta sözleşmesi nin, yazılı şekli ve ispat vasıtası olup, aşadığıdaki hususları muhtevi olmalıdır. - Sigartacının ve sigorta ettirenin varsa sigartacıdan faydalanan kimsenin adı ve soyadı, ticaret ünvanı ve ikametgahlan - Sigortanın mevzuu - Sigartacının üstüne aldığı rizikolarla bunların başlayacağı ve son bulacağı an - Sigorta bedeli - Primintutarı ile ödeme zamanı ve yeri - Sigartacının üstüne aldığı rizikoların hakiki mahiyetierini tamamen tayine yarayacak bütün haller. -Tanzim tarihi Sigorta poliçesi ayrıca sigorta genel şartlarını muhtevidir. Peliçenin yürürlükte olduğu süre içinde peliçe şartları veya konusunda bir değişiklik yapılmak isteniyorsa, zeyilname tanzim edilir. Teklifname ve fiyat : Peliçenin tanzimi için mutad olan ve sigorta genel şartlarında da yeralan sigorta ettiren tarafından, yaptıracağı sigorta ile ilgili bilgileri içeren bir teklifnamenin doldurulmasıdır. Teklifnamedeki hususların doğru, eksiksiz olarak deldurulması zaruridir. Aksi takdirde bu hususların sigorta sözleşmesinin esaslı unsurlarını etkilernesi halinde, sigartacı sözleşmeden cayabilme haklarına sahip olabilecektir. Sigortalının ödemekle yükümlü olduğu prim, muhtelif unsurların 11
dikkate alınarak hesaplanması toplamından teşekkül eder. Primin hesabında dikkate alınan unsurlar, tehlike payı (riziko primi), sigortacı istihsal masraf payı, genel gider payı, emniyet payı, kar payıdır. Tehlike payı, yapılabilecek sigortadan, istatistik sonuçlarına göre muhtemel hasar nispetine göre hesaplanır. istihsal masraf payı, ilgili sigorta dalında acente, prodüktör gibi aracılara verilen komisyon masraflarını; genel gider payı, sigorta şirketinin işletme masraflarındaki payı; emniyet payı, fevkalade hasar durumuna karşılık bir emniyet nispetini, kar payı sigorta şirketinin ekonomik şartlara göre beklediği karın prime düşebilecek makul bir hissesini ihtiva eder. Sigorta primi, şirketlerin her sigorta türü için hazırladıkları tarifelere göre uygulanır. Son zamanlara kadar sigorta şirketleri 7397 sayılı kanunun 26'ncı maddelerine göre bakaniıkça tanzim edilen tariteleri uygulamakla zorunlu oldukları halde, önce 1. 7.1990 tarihinde kaza branşı ile (zorunlu sigortalar hariç) makina-montaj, do.lt.ı, hayvan ölümü branşlarında; bilahare, 1.1 O. 1990 tarihinde de nakliyat ve yangın branşlarında bu zorunluluk kaldırılmış; yalnız hayat sigortalarında, sigorta şirketlerince uygulanan taritelerin bakaniıkça tastik edilmesi zorunluluğu muhafaza edilmiştir. Bu nedenle, hayat sigortalarının bu durumu yanında, yalnız zorunlu sigortalarla (Trafik sigortaları, ferdi koltuk kaza sigortasi gibi) ilgili tarifeve talimatlar bakaniıkça tanzim olunmakta ve sigorta şirketlerinin de bu taritelere uygun fiyat uygulamaları dışında, diğer branşlarda tarife sigorta şirketi ile sigorta ettiren arasında serbestçe ve karşılıklı anlaşma ile tespit edilebilmektedir. Ancak, uygulamada çok kere, daha evvelce bakaniıkça tanzim edilmiş olan tarifeler esas alınmakta; hatta kasko sigortalarında şirketler aralarında anlaşarak daha ziyade bu tarifeye göre işlem yapmaktadırlar. Bu münasebetle şu hususu da belirtelim ki, halen mer'i mevzuata göre primin peşin olarak ödenmesi esas olmakla beraber, taksitle ödenmesi mümkündür. Bu takdirde, poliçenin tanzimi esnasında peşin olarak tahsil edilecek ilk taksit prim tutarının % 40'ından aşağı olamaz ve bakiye için 6 aydan fazla süre verilemez. Ancak tekne, 12
uçak ve zirai sigortalarda ilk taksit prim tutarının% 25'inden aşağı olmamak üzere bakiye için en fazla bir yıl taksitlendirme süresi verilebilir. Sigortaemın Sorumluluğu : Sigortacı, hiçbir halde sigorta ettiren veya sigortadan yararlanan kimsenin kastından doğan zararlardan sorumlu değildir (TTK 1278). Sigorta ettiren veya sigortadan yararlanan şahıs kasten rizikonun gerçekleşmesine neden olmuşsa sigortadan doğan haklarını kaybeder. Kasıt dışındaki kusurlardan ise, poliçede aksine hüküm bulunmadıkça sigortacı sorumludur. Sigortacı, malın ayıbından ileri gelen zararları da tazmine mecbur değildir (TTK 1278). Sigorta sözleşmesinin yapıldığı sırada sigorta ettiren veya sigortadan yararlanacak olan kimse rizikonun daha önceden gerçekleşmiş olduğunu biliyorsa, bu takdirde de sigartacı sorumlu değildir. Kanun bu gibi hallerde sigorta sözleşmesini hükümsüz saymıştır (TTK 1279).. Sigortacı, sigorta ettirenin uğradığı zarardan sorumludur, sigorta hiçbir zaman kazanç vesilesi olamaz (TTK 1283). Sigorta bedeline ilişkin ana hususlar : Sigorta bedeli, sigorta sözleşmesinin tanımını içeren bölümde de belirttiğimiz gibi poliçede yazılı olan, hasar vukuunda sigartacının ödeyebileceği en yüksek tazminat miktarıdır. Sigorta bedeli her zaman sigorta değeri değildir. Bu iki hususu birbirine karıştırmamak, sigorta değerinin, sigortalanan şeyin, günün piyasa şartlarına göre rayiç değer olduğunu unutmamak lazımdır..bu nedenle, sigorta bedeli, sigorta değerinin altında olabileceği gibi üstünde de olabilir.. Sigorta sözleşmesi yapılırken asıl ve istenilen sigorta bedeli ile sigorta değerinin birbirine eşit olmasıdır. Bu takdirde bir hasar vukuunda, sigortalının kaybı da olmayacaktır. Aksi takdirde, aşağıda değineceğimiz üzere, sigorta bedelinin sigorta değerinden az veya fazla olmasına göre, aşkın sigorta veya eksik sigorta 13