TOPRAK VERİMLİLİĞİ BAKIMINDAN ORGANİK MADDENİN ÖNEMİ VE YÖNETİMİ Prof. Dr. Sait GEZGİN Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Bölümü KONYA sgezgin@selcuk.edu.tr
1- TOPRAĞI OLUŞTURAN ELEMANLAR. 25% 38% 25% 12% Mineral madde Organik madde Su Hava Şekil 1. Toprak fazlarının hacim esasına göre dağılımı İdeal bir Toprağın; %50 katı kısım(mineral ve organik madde) %50 boşluk (su ve hava) Toprak hacim ağırlığı: 1.25 g/cm 3 Toprak özgül ağırlığı: 2.65 g/cm 3 Organik madde özgül ağırlığı:0.5 g/cm 3 Ağırlık esasına göre %2.5 civarında Organik madde içeren toprağın hacim esasına göre %12 sı organik maddedir. Mineral kısım: Taş, çakıl, kum, silt, kil, tuzlar Toprak havası: %77.9 N gazı, %20.9 O 2, %0.3 CO 2 Toprak suyu=toprak çözeltisi
Organik Maddenin Faydaları Toprak strüktürünün oluşumuna etkisi Toprağın su tutması ve elverişliliğine etkisi Toprak havalanmasına etkisi Toprak sıcaklığına etkisi Toprağın tava gelmesi ve işlemesine etkisi Toprağın KDK ve Tamponluk özelliğine etkisi Toprağın besin elementi miktarı ve alımına etkisi Toprağın biyolojik özelliklerine etkisi
Türkiye tarım topraklarının organik madde dağılımı (%) Toprak O.Mad., % Türkiye Ort. % 1985-95 Türkiye Ort. % 2011-14 İç Anadolu 1985-95 Güney doğu 1985-95 Karadeniz 1985-95 Akdeniz 1985-95 <1,Çok az 16.7 18.3 14.1 29.2 13.6 23.9 1-2, Az 47.8-64.5 70.7-89 48.4-62.5 60.6-89.8 35.8-49.4 47.1-71 2-3,Orta 25.6-90.1 10-99 31.0-93.5 6.7-96.5 29.7-79.1 20.1-91.1 3-4, İyi 6.9 0.8 4.5 2.4 13.6 6.3 >4, Yüksek 3.0 0.2 2.0 1.1 7.3 2.6 Not: Trakya, Marmara ve Doğu Anadolu bölgesi Karadeniz den biraz kötü; Ege bölgesi Akdeniz den biraz iyi
Topraklarımızın organik madde içeriğini %3 düzeyine çıkarmak için 2 milyar ton (her yılda 800 milyon ton) organik (%60 O.M) gübreye ihtiyaç vardır. 5
1. Organik Gübrelerin Kullanılmaması 2. Anızın yakılması 3. İklim 4. Yanlış Toprak İşleme ANIZ; Topraklarımızın En Önemli Organik Madde Kaynağıdır. TOÇBİRSEN Tarım Kongresi,8-10 Nisan 2016, Kızılcahamam
Bitkisel ve hayvansal kökenli organik karakterli materyallerden oluşmuş gübrelerdir. Bunlar: 1-Ahır Gübresi 2-Kompostlar 3-Kent Atıkları 4-Leonardit 5-Yeşil Gübre 6-Humik asit ve diğerleri 7-Kombine atıkları TOÇBİRSEN Tarım Kongresi,8-10 Nisan 2016, Kızılcahamam
ANIZ 12 milyon ha tahıl ekim alanı %25 inde anız yakılırsa (3 milyon ha) Gür ve Uyanöz (1999) anız miktarının 85-800 kg/da arasında değiştiği ve ortalama 329 kg/da olduğunu belirlemişlerdir. 3 000.000 x 3.29 t/ha 10 milyon ton Anız yakılıyor. Anız kullanma metotlarının 0-15 cm lik toprak katının organik madde içeriğine 15 yıllık etkisi Anız Kullanım Yöntemleri Toprak Organik Madde (%) 15 yıl önce 15 yıl sonra Yakma 1.42 1.39 0 Tarladan uzaklaştırma Toprağa karıştırma Değişim % 1.42 2.08 46.5 1.42 2.29 61.3 Akkaya, A.,1994. Anız Yakma. Buğday Yetiştiriciliği. S.İ.Ü. Zir. Fak. G.Y.No:1,Ders K. Y.No:1, 128-132,Kahramanmaraş.
1. Doğrudan ekim ve alternatif toprak işleme yöntemlerinin uygulanması 2. Anızın parçalanarak toprağa karıştırılması ve mineralizasyonunu hızlandırıcı çalışmalar Yeşil Gübreleme Sonbahar toprak işlemede N kullanımı Olgun ahır gübresi ilavesi Heterotrafik mikroorganizma ilavesi 3. Kompostlaştırıp kullanımının sağlanması 9
YEŞİL GÜBRELEME Suyun yeterli olduğu yerlerde yapılmalıdır. Yeşil gübrelemenin asıl amacı toprağa organik madde kazandırmaktır.
YEŞİL GÜBRELEMEDEN SONRA YETİŞTİRİLEN BROKOLİ BİTKİSİNİN VERİMİ Verim (kg/da) Değişim, % Kontrol 700 --- Bakla (Aşılı) 1040 49 Bakla (Aşısız) 820 17 Yılmaz ve Şahin, 2014, Gop Ü Ziraat Fak. Drg,31 (1), 85-93
YEŞİL GÜBRE-2 Yeşil Gübre Bitkilerinin Yetiştirilmesi: 1-Ara bitki olarak: İki ana bitkinin yetiştirilme mevsimlerinin arasında bulunan boş zamanda yetiştirilmesi. Temmuz Nisan ayları arası araziler boş 2-Karışık olarak: Uzun boylu ana bitki ile kısa boylu ve vejatasyon süresi uzun yeşil gübre bitkisi birlikte yetiştirilip ana bitkinin hasatından sonra yeşil gübre bitkisinin toprağa karıştırılır. 3-Alt bitki olarak: Meyve bahçelerinde yetiştirilmesi 4-Ana bitki olarak: 1-2 yıl arazide yeşil gübreleme yapılması
Kişi başına katı atık miktarı= 1.5 kg/gün ve %50 si organik madde Türkiye Nüfusu (2015 yılı): 78.740.000 Günlük Katı atık miktarı: 78.740.000x1,5=118.110 ton/gün Günlük Organik madde miktarı=118.110/2= 59.055 ton/gün Yıllık Organik madde miktarı=59.055x365=21.555.075 ton Kompost miktarı=10 000 000 t/yıl (yıllık organik madde miktarının %45 i alınmıştır) İstanbul Günlük Organik madde miktarı=17000/2=8500 ton/gün Yıllık Organik madde miktarı=8500x365=3.102.500 ton Kompost miktarı=1.400.000 t/yıl Üretilen kompost mik:20 000 t/yıl (%1.4 ü üretiliyor)
Hayvan cinsi Adet Günlük kg/hay van başı Günlük toplam miktar, ton Toplam miktar, ton/yıl* Toplam Olgun gübre t/yıl** Büyük baş 14.127.837 40 565.000 145.000.000 58.000.000 Küçük baş 41.924.100 6 252.000 46.000.000 23.000.000 Tek tırnaklı 321.928 20 6.440 1.200.000 600.000 Kanatlı 316.332.446 0.15 47.500 15.600.000 5.460.000 207.800.000 87.060.000 *Yıllık miktarları hesaplanırken büyük baş hayvan gübresinin %70 i, Küçük baş ve tek tırnaklıların gübresinin %50 si, kanatlı hayvanların gübresinin %90 i alınmıştır. **Olgun gübre miktarı büyük baş hayvan gübresinin %40 ı, Küçük baş ve tek tırnaklıların gübresinin %50 si, kanatlı hayvanların gübresinin %35 i alınmıştır. TOÇBİRSEN Tarım Kongresi,8-10 Nisan 2016, Kızılcahamam
Ahır Gübresi Hayvanlarının sıvı ve katı dışkıları ile yataklıklarının karışımından oluşan artıklar ahır gübresi olarak adlandırılır. Ahır gübresinin kalitesini etkileyen faktörler 1. Hayvanın cinsine ve yaşına 2. Hayvana yedirilen yemin miktarı ve besin değerine 3. Hayvanların yemden yararlanma durumuna 4. Hayvanların gördüğü işe 5. Gübredeki katı dışkı ve idrar oranı 6. Kullanılan yataklığın cins ve miktarına 7. Gübrenin saklanma tekniği
Hayvanın cinsine ve yaşına Genç hayvanların gübresi fazla sindirim nedeniyle yaşlılara göre daha fakirdir. Süt hayvanların gübresi de besi hayvanlarına göre daha fakirdir. %N %P 2 O 5 %K 2 O Sığır 2.0 1.0 2.0 At 1.7 0.3 1.5 Koyun 4.0 0.6 2.9 Tavuk 4.5 2.1 2.5
Ahır Gübresinin Muhafazası ve Olgunlaştırılması Önemi: Ahır gübresinin bitkilere faydalı olabilmesi için içinde bulundurduğu C/N oranı büyük önem taşımaktadır. Taze ahır gübresinin C/N oranı 40-60 civarındadır. Halbuki bu oran 15-25 olmalıdır. Muhafaza: Ahır gübrelerinin tarlaya verilinceye kadar geçen zaman içerisinde gübre değerini kaybetmeden muhafaza edilmesi en önemli konulardan bir tanesidir. Ahır gübresi 1-Ahır dışında rastgele muhafaza ve olgunlaştırma 2- Toplu muhafaza ve olgunlaştırma (havuz ve separatör)
1-Ahır dışında rastgele muhafaza ve olgunlaştırma Dağınık olgunlaştırma: Ahır dışındaki gübreliğe dikkatsizce, gelişi güzel yığılan gübrelerin bekletilmesi işlemidir.
2-Toplu muhafaza ve olgunlaştırma-havuz Bir hayvan günlük yediği kuru maddenin 3 katı kadar gübre oluşturur. Havuz sisteminde gübre içine yataklık veya ilave talaş, sapsaman gibi materyaller karıştırılmalıdır. Toplu olgunlaştırma sıcak (aerobik parçalanma) ve soğuk (anaerobik parçalanma) olmak üzere iki şekilde yapılır.
2-Toplu muhafaza ve olgunlaştırma- Separatörlü Gübre önce separatörden geçirilip fazla suyu ayrıldıktan sonra katı kısmı mineralizasyona tabi tutulur. Sıvı kısmından sıvı gübre üretimi yapılabilir. Yada depolanıp sulama suyu olarak kullanılabilir.
Olgunlaştırmada Gübreden Meydana Gelen Kayıplar 1. Ahır içerisinde mutlaka yataklık kullanılmalıdır. Çünkü yataklık hayvan idrarını tutarak yıkanma yoluyla kayıpları önler, amonyak kaybını engeller. Yataklık içinde bulunan organik madde ve bitki besin maddelerini gübreye verir ve gübrenin kullanımını kolaylaştırır. 2. Olgunlaştırma sırasında ahır gübresindeki mevcut azotun kaybını önlemek için ahır gübresine TSP, jips, CaCl2, Ca(NO3)2 gibi koruyucu maddeler katılabilir. 3. Olgunlaştırma veya muhafazası sırasında anaerobik parçalanma uzun tutulmalıdır. Böylece azot ve organik madde kaybı azalır. 4. Yıkanma kayıplarını azaltmak için gübrelik geçirimsiz olmalı, ayrıca yağış ve rüzgardan korunmalıdır.
3- Biyogaz üretimi Yaklaşık 1 ton toplam katı madde içeren hayvan gübresinden 200 m 3 metan içeren biyogaz üretilebilmektedir. Bir m 3 metanın enerji içeriğinin yaklaşık 10 kwh olduğu varsayılırsa 1 ton katı madde içeren gübrenin enerji eşdeğeri yaklaşık 2000 kwh olmaktadır (Dagnall ve ark., 2000). Biyogaz verimi, sığır gübresi=0.31-0.33 ve Tavuk gübresi=0,46-0.54 m 3 /kg-kuru madde
Taze ve olgun ahır gübresinin karşılaştırılması TAZE GÜBRE 1. Su kapsamı çok fazla 2. C/N = 40-60 3. Elverişli besin elementi miktarı düşük 4. Yabancı ot tohumu içerir 5. Steril değil 6. Pis kokulu 7. Kullanımı zor OLGUN GÜBRE 1. Su kapsamı düşük 2. C/N = 15-25 3. Elverişli besin elementi miktarı yüksek 4. Yabancı ot tohumu içermez 5. Steril 6. Turba toprağı kokusu 7. Kullanımı kolay Ekim-Aralık-2006
AHIR GÜBRESİNİN KULLANIMI NE ZAMAN NE KADAR NASIL kullanmalıyız. Ahır gübresinin tarlaya verilmesi için en uygun mevsimler ilkbahar ve Sonbahardır. Kullanılacak ahır gübresi miktarı da genellikle dönüme 2-4 tondur. Ahır gübresi özellikle az yağış alan bölgelerde ve ince bünyeli topraklarda Sonbahar mevsiminde uygulanır. Çok yağış alan bölgelerde ve kumlu topraklarda ise ilkbahar aylarında gübreleme yapılır. Ahır gübresi ince bünyeli topraklarda 15-20 cm, kaba bünyeli topraklarda ise 30-50 cm derinliğe karıştırarak uygulanmalıdır. Ekim-Aralık-2006
Gübre Dağıtım Vagonu
Tavuk gübresi Özellikler Değer Özellikler Değer Organik madde %40-70 Fe, mg/kg 900-3100 Azot (N) %3.5-5 Zn, mg/kg 440-610 Fosfor (P) %1.5-3 Mn, mg/kg 280-620 Potasyum (K) %2-4 Cu, mg/kg 30-80 Kalsiyum (Ca) %0.5-20 ph 6.5-7.6 Magnezyum (Mg) %1.5-5 C/N 5-11
Olgunlaştırma 1. HAVUZ SİSTEMİ İLE KOMPOSTLAMA 2. REAKTÖRLER (FAN SEPARATÖR) İLE KOMPOSTLAMA 3.BİYOGAZ ÜRETİMİ Biyogaz verimi, Tavuk gübresi=0.46-0.54 m 3 /kg-kuru madde
HEP BİRLİKTE DAHA GÜZEL YARINLAR DİLEĞİMLE TEŞEKKÜR ve SAYGILARIMI SUNUYORUM