RAKAMLARLA TÜRKİYE DE KADIN YALOVA KENT KONSEYİ KADIN MECLİSİ 08 MART 2012 Bu metin, Yalova Kent Konseyi Genel Sekreterliği tarafından 8 Mart Dünya Kadınlar Günü Etkinlikleri kapsamında kullanılmak üzere; BM Genel Sekreterliği, Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü, TUİK, KADER ve diğer ilgili kuruluşlarca yayımlanmış resmi veriler kullanılarak hazırlanmıştır.
Merhaba, Bugün sekiz Mart Yani Mart ın sekizi... Dünya Kadınlar Günü Yeryüzü halkının yarısı kadınlardan oluşuyor. Çağlar boyunca yaşamın ve bereketin sembolü olan kadın, yaşamdan hakkına düşeni yeterince alamasa da; bugün kadınların günü 8 Mart 1857 tarihinde ABD'nin New York kentinde yaşamlarını yitiren emekçi kadınların mücadelesiyle sembolleşen Dünya Kadınlar Günü nde; geçen süreçte kadının toplumsal yaşamda var olma mücadelesinin halen devam ettiğini söylemek gerek Kadınlar, önemli kazanımlar ve haklar elde ederek gelseler de bu güne; hala şiddetten, umutsuzluktan ve korkularından uzak bir yaşamın öznesi olabilmiş değiller Birleşmiş Milletler verilerine göre 1 Kadınlara karşı şiddet dünyada en yaygın, ancak en az cezalandırılan suçtur. Tahminlere göre 113 ile 200 milyon arasında kadın demografik olarak kayıp (yok) görünmektedir. Ya doğar doğmaz öldürülmüşler (erkek çocuğun kız çocuğa tercih edilmesi) ya da erkek kardeşleri ve babalarıyla eşit derecede gıda ve tıbbi olanaklara ulaşamamışlardır. Fuhuşa zorlanan ya da bunun için satılan kadınların sayısı yılda 700.000 ila 4.000.000 arasındadır. Cinsel kölelik düzeninden elde edilen kazançlar yılda tahminen on iki milyar dolardır. Küresel olarak, on beş ile kırk beş yaş arası kadınlar, kanser, sıtma, trafik kazaları ve savaşlardan daha ziyade, erkek şiddetinin sonucu hayatını kaybetmekte veya sakatlanmaktadır. En az üç kadından biri dövülmüş, cinsel ilişkiye zorlanmış ya da hayatı boyunca başka türlü suistimal edilmiştir (tecavüz, kötü davranış). Genellikle, suistimal eden kişi aileden bir üye ya da kadının tanıdığı bir kimsedir. Ev içi şiddet, bölge, kültür, etnik köken, eğitim, sınıf ve din ne olursa olsun kadınlara karşı en yaygın suistimal şeklidir. Dinsel, kültürel vb. nedenlerle yılda iki milyondan fazla kız çocuğunun genital organlarına hasar verilmektedir. Bu oran, 15 saniyede bir kız çocuğudur. Sistematik tecavüz yeryüzündeki birçok çatışmalarda bir terör silahı olarak kullanılmaktadır. Ruanda soykırımı (1994) esnasında 250.000 ila 500.000 kadının tecavüze uğradığı tahmin edilmektedir. Araştırmalar, kadına karşı şiddet ile HIV virüsü arasında yükselen bağlantıyı göstermekte ve HIV bulaşmış kadınların daha fazla şiddete maruz kaldıklarını, şiddet kurbanlarının da HIV bulaşma risklerinin daha yüksek olduğunu ortaya koymaktadır. Bakalım Türkiye de rakamlar bize ne söylüyor. 8 Mart Dünya Kadınlar Gününüz kutlu olsun Hasan SOYGÜZEL Kent Konseyi Genel Sekreteri 1 Genel Sekreterlik (BM) Kadına Karşı Şiddetin Ayrıntılı Araştırması (2006) (A/61/122/Add.1)Vlachova, Marie and Biason, Lea, Eds. (2004) Women in an Insecure World: Violence Against Women Facts, Figures and Analysis. Geneva Centre for the Democratic Control of Armed Forces 1
1. NÜFUSUMUZUN YARISI KADIN 31 Aralık 2011 tarihi itibarıyla Türkiye nüfusu 74.724.269 kişidir. Türkiye nüfusunun yarısı kadınlardan oluşmaktadır. İl ve cinsiyete göre il/ilçe merkezi, belde/köy nüfusu ve nüfus yoğunluğu, 31.12.2011 Toplam İl ve ilçe merkezleri Belde ve köyler İl Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam 74 724 269 37 532 954 37 191 315 57 385 706 28 853 575 28 532 131 17 338 563 8 679 379 8 659 184 Yalova 206 535 102 935 103 600 142 881 70 920 71 961 63 654 32 015 31 639 Kaynak: TUİK - İl ve cinsiyete göre il/ilçe merkezi, belde/ köy nüfusu Türkiye ve Yalova nüfusunun yarısı kadınlardan oluşmaktadır. 2. KADIN ÇALIŞMA YAŞAMININ NERESİNDE? 2010 yılı verilerine göre, Kadın istihdam oranı 27, Erkek istihdam oranı 70,8 Kaynak: TÜİK, Hanehalkı İşgücü Araştırması, 2010 Kamu kurum ve kuruluşlarında istihdam edilen personelin, 34 ü kadın 66 sı erkektir. Kaynak: Devlet Personel Başkanlığı, Aralık 2010 verileri. 2010 da istihdam edilenlerin meslek grubuna göre ayrıştırılmış verileri içinde, Toplam çalışan sayısı 22.594.000 kişi, Toplam çalışanlar içinde 6.425.000 kadın ( 28) yer alıyor. Toplam Kanun yapıcılar, üst düzey yöneticiler ve müdürler 1.883.000 kişi, Kanun yapıcılar, üst düzey yöneticiler ve müdürler içinde 189.000 ( 10) kadın yer alıyor. Kaynak: TÜİK, İstihdam Edilenlerin Yıllar Ve Cinsiyete Göre Meslek Grubu verileri, Aralık 2010 2
5. 3. EĞİTİMDE KADININ DURUMU Türkiye de okuma yazma bilmeyenlerin 80'i kadındır. BİTİRİLEN EĞİTİM DÜZEYİ TOPLAM KADIN KADIN Okuma Yazma Bilmeyen 4.672.257 3.757.203 80,4 Okuma Yazma Bilmeyen Fakat Bir Okul 13.517.214 6.933.483 51,2 İlkokul Mezunu 18.523.823 9.586.552 51,7 İlköğretim Mezunu 7.432.613 3.464.798 46,6 Ortaokul veya Dengi Okul Mezunu 2.795.917 1.009.764 36,1 Lise veya Dengi okul Mezunu 10.379.229 4.376.541 42,1 Yüksekokul veya Fakülte Mezunu 4.320.813 2.534.434 58,6 Yüksek Lisans Mezunu 279.268 112.983 40,4 Doktora Mezunu 95.502 34.201 35,8 Bilinmeyen 3.032.457 1.374.882 45,3 TOPLAM 65.049.093 32.436.786 49,8 Kaynak: TC Başbakanlık Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü, Türkiye de Kadının Durumu, Şubat 2011 Raporu Akademik yaşamda kadının durumuna bakıldığında Profesör, Doçent, Yardımcı Doçent, Öğretim Görevlisi, Araştırma Görevlisi ve Okutman kadroları içinde kadın oranının birçok ülkeden daha yüksek olduğu (yüzde 38,7) görülmektedir. Bu oran çok önemli olmasına karşın rektör (yüzde 5.2) ve dekanlık (yüzde 15.3) gibi üst pozisyonlarda erkek egemenliği devam etmektedir. 166 üniversite rektöründen sadece 11 tanesi kadındır. Son yıllarda ilköğretim kademesindeki kadın öğretmen sayısının önemli oranda arttığı gözlenmektedir. 2009-2010 öğretim yılında, okulöncesi eğitimde çalışan 42 bin 716 öğretmenin yüzde 95 i (40 bin 647), ilköğretimde çalışan 485 bin 677 öğretmenin yüzde 52 si (252 bin 729), ortaöğretimde çalışan 206 bin 862 öğretmenin ise yüzde 41.9 u (86 bin 688) kadınlardan oluşmaktadır. Öte yandan, eğitim yöneticisi konumundakiler arasında kadınların oranı çok düşük olduğu, okullarda yönetim kadrolarında bulunan 58 bin 835 kişiden sadece 5 bin 298 inin (yüzde 8.98) kadın, 53 bin 537 sinin ise (yüzde 91.02) erkek olduğu görülmektedir 2. 4. KADINLAR MECLİSTE Mİ? Geçmişten günümüze değin 61. Hükümet kurulmuş 25 Başbakan görev yapmıştır. Bunlar içinde 25 Haziran 1993-6 Mart 1996 tarihleri arasında olmak üzere sadece tek bir kadın başbakan bulunmaktadır. 12 Haziran 2011 seçimleri sonrası, Türkiye Büyük Millet Meclisi nde kadın sayısı arttı. 23. Dönem Meclisi nde AK Parti de 30, CHP de 8, MHP de 2, BDP de 7 ve DSP de 1 kadın vekil yer alıyordu. Bu sayı toplamda 2011 seçimi sonunda 78 e yükseldi. 2 Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü Türkiye de Kadının Durumu Aralık 2010 Raporu, www.kadininstatusu.gov.tr 3
SEÇİM YILI MİLLETVEKİLİ KADIN MİLLETVEKİLİ TOPLAM İÇİNDEKİ PAY ( ) 1935 395 18 4.6 1943 435 16 3.7 1950 487 3 0.6 1957 610 8 1.3 1965 450 8 1.8 1973 450 6 1.3 1991 450 8 1.8 1999 550 22 4.2 2002 550 24 4.4 2007 550 50 9.1 2011 550 78 14.1 Kaynak: Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı www.tbmm.gov.tr Ayrıca görevdeki 61. Hükümette, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanı dışında kadın bakan bulunmamaktadır. 4. KADINLAR YEREL YÖNETİMLERDE YOK Kadınlar yerel siyasette neredeyse yok hükmündedir. Yerel meclislerde kadın temsili son derece düşük düzeydedir. Türkiye deki belediye başkanlarının 99,1 i erkektir. KADIN TOPLAM Belediye Başkanı Sayısı 27 2.948 0,9 Belediye Meclis Üye Sayısı 1.340 31.790 4,2 İl Genel Meclis Üye Sayısı 110 3.379 3,2 Köy Muhtar Sayısı 65 34.275 0,2 Köy İhtiyar Meclis Üyesi Sayısı 329 138.177 0,2 Mahalle Muhtar Sayısı 429 18.607 2,3 Mahalle İhtiyar Heyeti Üye Sayısı 1.409 72.583 1,9 TOPLAM 3.709 301.759 1,2 Kaynak: Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü www.mahalli-idareler.gov.tr 5. YÜKSEK YARGIDA KADIN VAR MI? Yüksek yargı organlarında görev yapan kadınların oranı düşüktür. Anayasa Mahkemesi nde görev yapan kadınların sayısı aşağıdaki gibidir. Bunun dışında kalana yüksek yargı organlarından (Danıştay, Yargıtay, Sayıştay ve HSYK) Danıştay da 1 adet başkan vekili ile HSYK da 3 adet daire üyesi kadındır. Bütün yüksek yargı organlarının başkanları ve genel sekreterleri erkektir. 4
Anayasa Mahkemesi ÜNVANI KADIN TOPLAM Başkan 0 1 0 Başkan Vekili 0 1 0 Üyeler 2 15 13,33 Genel Sekreter 0 1 0 Genel Sekreter 0 1 0 Yardımcısı Raportörler 4 23 17,39 Kaynak: Anayasa Mahkemesi Başkanlığı, www.anayasa.gov.tr Avukatlık mesleği kadınların en fazla yer aldığı meslek grubu arasında yer almaktadır. Ancak mesleğe ilişkin üst örgütlerde görev alan kadınların sayısı oldukça düşüktür. UNVAN/KURUL TOPLAM KADIN Baroya Kayıtlı Avukat Sayısı 70.332 26.035 37,0 Barolar Birliği Yönetim Kurulu Üye Sayısı 10 3 30,0 Baro Başkanları Sayısı 78 4 5,1 Barolar Birliği Disiplin Kurulu Üye Sayısı 7 0 0 Barolar Birliği Denetleme Kurulu Üye Sayısı 3 0 0 Kaynak: Türkiye Barolar Birliği, www.barobirlik.org.tr 6. BÜROKRASİDE KADININ DURUMU Yüksek bürokraside kadın mevcudu son derece sınırlıdır. Müsteşar, genel müdür ve başkan düzeyinde ise oran daha da düşmektedir. Mülki idarede ise 81 validen 1 tanesi; 464 vali yardımcısından 10 tanesi ve 801 kaymakamdan 13 tanesi kadındır. Görece kadınların en fazla görev aldığı bakanlık Dışişleri Bakanlığı dır. ÜNVANI KADIN TOPLAM ( ) Müsteşar 1 24 4,1 Müsteşar Yardımcısı 2 80 2,5 Bağlı Kurum Başkanları 7 38 18,4 Bağlı Kurum Başkan Yardımcıları 5 48 10,4 Genel Müdürler 9 165 5,4 Genel Müdür Yardımcıları 44 460 9,5 Kurul Başkanları 1 68 1,4 Kurul Üyeleri 19 141 13,4 Kurum Bünyesindeki Başkanlar 8 42 19,0 Daire Başkanları 302 2108 14,3 TOPLAM 398 3174 12,5 Kaynak: Devlet Personel Başkanlığı - www.dpb.gov.tr 5
Görece kadınların en fazla üst düzey görev aldığı bakanlık Dışişleri Bakanlığı dır. Dışişleri Bakanlığı KADIN ERKEK TOPLAM KADIN ORANI Halen Görevde Bulunan Büyükelçi Sayısı 18 150 168 10,71 Halen Görevde Bulunan Başkonsolos Sayısı 11 54 65 16,92 Dış temsilciliklerde diplomatik statüyü 300 762 1062 28,24 haiz personel sayısı Danışman Sayısı 3 9 12 25,0 Merkezdeki Müsteşar Sayısı 0 1 1 0 Merkezdeki Müsteşar Yardımcısı Sayısı 1 6 7 14,28 Merkezdeki Genel Müdürlük Sayısı 3 12 15 20,0 Kaynak: TC Dışişleri Bakanlığı www.mfa.gov.tr 7. SİYASİ PARTİLERİN KADINA BAKIŞI Başta TBMM de grubu bulunan siyasi partiler olmak üzere bütün partilerin merkez karar organlarında yer alan kadınların oranı düşüktür. Aynı zamanda başta il başkanlığı olmak üzere yerel örgütlerde görev alan kadınların sayısı yeterli değildir. Kadın temsilinin en yüksek olduğu parti Barış ve Demokrasi Partisi dir. Barış ve Demokrasi Partisi UNVAN/KURUL TOPLAM ÜYE KADIN ÜYE Merkez Yürütme Kurulu 21 10 47,6 Parti Meclis Üyesi (Asil) 80 28 35,0 Merkez Disiplin Kurulu (Asil) 11 6 54,5 İl Başkanları 47 22 46,8 Kaynak: Barış ve Demokrasi Partisi Genel Merkezi, www.bdp.org.tr Adalet ve Kalkınma Partisi UNVAN/KURUL TOPLAM ÜYE KADIN ÜYE Merkez Yürütme Kurulu 20 3 15,0 Merkez Karar Yürütme Kurulu 51 13 25,4 Merkez Disiplin Kurulu (Asil) 11 3 27,27 İl Başkanları 81 0 0 Kaynak: Adalet ve Kalkınma Partisi Genel Merkezi, www.akparti.org.tr 6
Cumhuriyet Halk Partisi UNVAN/KURUL TOPLAM ÜYE KADIN ÜYE Merkez Yürütme Kurulu 18 3 16,6 Parti Meclisi 81 20 24,6 Yüksek Disiplin Kurulu 15 4 26,6 İl Başkanları 81 2 2,4 Kaynak: Cumhuriyet Halk Partisi Genel Merkezi, www.chp.org.tr Milliyetçi Hareket Partisi UNVAN/KURUL TOPLAM ÜYE KADIN ÜYE Merkez Yönetim Kurulu 75 5 6,6 Başkanlık Divanı 15 0 0 Merkez Disiplin Kurulu (Asil) 9 0 0 İl Başkanları 81 0 0 Kaynak: MHP Genel Merkezi, www.mhp.org.tr 8. SENDİKALAR, ODALAR, STKA LAR VS. VS. Ayrıca, KAMU-SEN, KESK, MEMUR-SEN, BASK, HAK-SEN ile DİSK, HAK-İŞ, TÜRK-İŞ, TİSK gibi memur, işçi işveren sendikalarının başkanlarının tamamı erkek olup toplam 87 konfederasyon yöneticisinden sadece 8 i kadındır. Sanayici ve işadamları derneklerinden TÜSİAD ın başkanı bir kadın olmasına karşın bunun dışında TÜSİAD ve MÜSİAD ın yönetiminde hiç kadın bulunmamaktadır. TOBB - Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği nin yönetiminde hiç kadın bulunmamaktadır. TZOB - Türkiye Ziraat Odaları Birliği nin yönetiminde hiç kadın bulunmamaktadır. TESK - Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Konfederasyonu nun yönetiminde hiç kadın bulunmamaktadır. 9. ŞİDDETİN ŞİDDETİ KORKUTUYOR Yukarıda yer alan düşük rakamlar konu kadın ve şiddet olunca birden bire artmaktadır. Avrupa Komisyonu nun mali desteğiyle; Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü tarafından ICONINSTITUT Public Sector, Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü ve BNB Danışmanlık işbirliği ile hazırlanan Türkiye de Kadına Yönelik Aile İçi Şiddet Araştırması nda elde edilen temel bulgular şunlardır: Evlenmiş kadınların hayatındaki en yaygın şiddet eşlerinden gördükleri şiddettir. 7
Kadınların yüzde 39 u fiziksel şiddete maruz kaldıklarını belirtmişlerdir (tokatlanma, itilme, yumrukla vurulma, boğazının sıkılması, bir yerinin yakılması, silah, bıçak gibi aletlerle tehdit edilme ya da bunların kullanılması). Kadınların yüzde 15 i cinsel şiddete maruz kaldıklarını belirtmişlerdir (zorla cinsel ilişkiye girilmesi, istemediği halde korktuğu için cinsel ilişkiye girmesi, cinsel olarak aşağılayıcı ya da küçük düşürücü eylemlere zorlanma). Cinsel şiddet birçok durumda fiziksel şiddet ile birlikte yaşanmaktadır; kadınların yüzde 42 si fiziksel veya cinsel şiddete maruz kaldıklarını belirtmişlerdir. Sadece eğitim düzeyi düşük olan kadınlar şiddete maruz kalmamaktadır. Eğitim düzeyi daha yüksek olan kadınlar arasında bile her 10 kadından 3 ü eşleri tarafından fiziksel veya cinsel şiddete maruz kalmıştır. Bu araştırma fiziksel ve cinsel şiddetin yanı sıra kadınların eşlerinden gördükleri duygusal ve ekonomik istismar bulgularını da ortaya koymuştur. Fiziksel veya cinsel şiddete maruz kalan evlenmiş her 4 kadından biri yaşadığı şiddet sonucunda yaralanmıştır. Her 10 kadından biri gebeliği sırasında fiziksel şiddete maruz kalmıştır. Kadına yönelik şiddet çoğunlukla gizlenen bir sorundur. Şiddet yaşayan kadınların yaklaşık yarısı görüşme yapılmadan önce bu şiddeti kimseyle paylaşmamıştır. Kadınlar sağlık kuruluşlarından, polisten ve diğer destek hizmetlerinden nadiren yardım istemektedirler. Eşleri veya birlikte olduğu kişiler tarafından şiddete maruz kalmış kadınlar, şiddet yaşamamış kadınlardan daha fazla fiziksel veya ruhsal sağlık sorunları yaşamaktadırlar. Eşi veya birlikte olduğu kişi(ler) tarafından fiziksel veya cinsel şiddete maruz kalmış her üç kadından biri yaşamına son vermeyi denemiştir. Evli ya da bekar, her 5 kadından biri, 15 yaşından sonra ilişkide olduğu kişi dışındakiler (aileleri veya eşlerinin aileleri, akrabaları, okul ve iş yerinden tanıdıkları ve tanımadıkları kişiler) tarafından fiziksel şiddete ve yüzde 3 ü bu kişiler tarafından cinsel şiddete maruz kalmışlardır. Kadınların yüzde 7 si çocukluklarında cinsel istismar yaşadıklarını belirtmişlerdir. (15 yaşından önce) 8