S.Ü. MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ HARİTA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ BİLGİSAYAR DESTEKLİ HARİTA YAPIMI UYGULAMALARI Prof.Dr. İ. Öztuğ BİLDİRİCİ Bu ders notu 2014-2015 Öğretim Yılından itibaren kullanılacaktır. Uygulamalarda gerekli dosyalar için dersin web sayfası: http://atlas.selcuk.edu.tr/1205311 Konya, 2014
İÇİNDEKİLER BÖLÜM 1: AutoCAD UYGULAMALARI...1 1.1. KOORDİNAT SİSTEMİ, ZOOM KAVRAMI...2 1.2. ÖDEV ŞABLONUNUN ÇİZİMİ...4 1.3. PARALEL ÇİZGİ ÇİZME, TABAKA KAVRAMI...7 1.4. POLYLINE OBJESİ ve TRIM KOMUTU...9 1.5. CIRCLE ve KAPALI POLYLINE ÇİZMEK...12 1.6. ARC OBJESİ ve YAKALAMA MODLARI...14 1.7. TÜRK BAYRAĞI ÇİZİMİ...18 1.8. UYGULAMA 8: BLOK KAVRAMI ve EDİTLEME...21 1.9. ORTOGONAL ÇİZİM...24 1.10. ORTOGONAL ÇİZİM...26 BÖLÜM 2: EGHAS UYGULAMALARI...28 2.1. KOORDİNATLARLA NOKTA GİRİŞİ...29 2.2. KUTUPSAL ÖLÇÜLERLE HESAPLAMA ve ÇİZİM...32 2.3. ORTOGONAL ÖLÇÜLERLE HESAPLAMA ve ÇİZİM...35 2.4. PARSELASYON...38 2.5. SAYISAL ARAZİ MODELİ...41 2.6. TARANMIŞ GÖRÜNTÜLERLE SAYISALLAŞTIRMA...44 BÖLÜM 3: NETCAD UYGULAMALARI...46 3.1. KOORDİNATLARLA ÇİZİM...47 3.2. KUTUPSAL ve ORTOGONAL KOORDİNATLARLA HESAP ve ÇİZİM...51 3.3. SAYISAL ARAZİ MODELİ...55 3.4. DXF DOSYA ALMA ve İFRAZ...59 3.5. SAYISALLAŞTIRMA...62 3.6. KESİŞİM HESAPLARI ve KOORDİNAT DÖNÜŞÜMÜ...66 3.7. KESİT İŞLEMLERİ...69 3.8. TARANMIŞ GÖRÜNTÜLERDEN MODEL OLUŞTURMA...76 3.9. ÇIKTI ALMA...79 3.10. CBS (GIS) UYGULAMALARI...83 3.11. UVDF YAZMA VE OKUMA...88 BÖLÜM 4: GENEL UYGULAMALAR...98 4.1. ORTOGONAL ÇİZİM...99 4.2. ÇİZİM VE İFRAZ...101
BÖLÜM 1: AutoCAD UYGULAMALARI Bu bölümde yer alan uygulamalar için AutoCAD yazılımı kullanılacaktır. Bu bölümdeki uygulamalar için laboratuar bilgisayarlarında D:\harita\numaranız şeklinde adlandırılmış bir çalışma klasörü hazırlayınız. Buradaki çalışmalarınızı uygun bir yöntemle yedekleyiniz. Uygulamalar laboratuar bilgisayarlarında yüklü AutoCAD yazılımı ile yapılacaktır. Bu AutoCAD versiyonu aşağıdaki uygulamalarda ekran görüntüleri verilen AutoCAD versiyonu ile farklılıklar gösterebilir. Bu tür farklılıklar ders sırasında açıklanacaktır. Olası sorunlarda ders sorumlularına danışabilirsiniz. AutoCAD tüm mühendislik alanlarında kullanılabilecek bir CAD (Computer Aided Design) yazılımıdır. Bu uygulamada yazılımda kullanılan koordinat sistemleri, temel çizim objelerinden line ve zoom (görüntüyü büyütme/küçültme) komutu tanıtılacaktır. AutoCAD iki koordinat sistemine sahiptir. WCS (World Coordinate System) yazılımın temel koordinat sistemidir. Bu sistemde x koordinatı sağa, y koordinatı yukarı yöndedir. Harita Mühendisliğinde kullanılan koordinat sistemi ise bunun tersidir. y sağa, x yukarı koordinatı gösterir. Ancak AutoCAD ile yapılan çalışmalarda x ve y koordinatları yer değiştirerek kullanılırsa istenilen çizim AutoCAD ile kolaylıkla yapılabilir. Y y x UCS Ekranda görünen bölge X WCS WCS koordinat sistemi herhangi bir değişikliğe uğratılmadan, geçici olarak bir kullanıcı tarafından bir koordinat sistemi tanımlanabilir (UCS). UCS de çalışıldıktan sonra, tekrar WCS ye dönülebilir, istenirse başka bir UCS daha tanımlanabilir. WCS koordinat sisteminde, matematikte olduğu gibi, x ve y eksenleri - dan + a doğru giderler. Böylesine geniş bir aralıkta değişen koordinat sisteminin ise ancak bir bölümü ekranda görünür. Ekranda hiç bir şey görünmemesi, hiç bir çizim yapılmadığı anlamına gelmez. O anda ekranda görünmeyen ama koordinat sisteminde başka bir yerde yapılmış bir çizim olabilir.
Bilgisayar Destekli Harita Yapımı 1.1. KOORDİNAT SİSTEMİ, ZOOM KAVRAMI Çalışma Klasörü ve Dosyası AutoCAD yapılan çizimi uzantısı DWG olan dosyalarda saklar. Ders sorumlularınca belirlenecek bir klasörü çalışma klasörü olarak hazırlayın. Bu uygulama için AutoCAD i açın ve dosyayı çalışma klasörünüze uyg101.dwg adı ile kaydedin. ZOOM Komutu AutoCAD de bir komut üç yolla uygulanabilir: Üst tarafta bulunan menüler, menülerin alt kısmında bulunan butonlar ve komut satırından giriş. Komut satırından (Command) girişler klavyeden yapılır. Öğretim kolaylığı bakımından uygulamalarda komut satırı kullanılacaktır. Zoom komutu ile ekrandaki görüntü büyütülür ya da küçültülür. Bu büyütme ve küçültme çizimin boyutlarını etkilemez. Sadece değişen ekran görüntüsüdür. Bunu bir gazeteye büyüteç ile bakmaya benzetebiliriz. Gazetedeki yazıları daha büyük görmemize rağmen, gerçekte yazıların boyutunda bir değişiklik olmaz. Zoom komutunun parametreleri: e: tüm çizimi ekrana getirme w: kullanıcının tanımladığı pencereyi ekrana getirme p: bir önceki ekran görüntüsüne dönme x : ekran ölçeğini verilen oranda değiştirme. Örnek:.5x ekranı %50 küçültür, 1.2x ekranı %20 büyütür. Araç çubukları ve butonlar Menü Komut Satırı AutoCAD Ekranı Ekran görüntüsü ile ilgili diğer bir komut, pan komutudur. Pan ile ekran görüntüsü kaydırılır. Line Objesi AutoCAD çizim objelerinden Line bir doğru parçası tanımlar, line komutu ile çizilir. Line komutunda, doğru parçasının başlangıç ve bitim noktalarının koordinatı tanımlanır. Koordinat girişleri, ekranda nokta işaretleyerek ya da klavyeden koordinat girerek yapılabilir. Klavyeden koordinat girişinde ilk olarak x sonra y koordinatı virgülle ayrılarak girilir. Koordinatların ondalık kısmı nokta ile ayrılır (Örnek 362.55,765.26). Nümerik klavyedeki ondalık nokta, Türkçe sistemlerde genel olarak virgüle karşılık geldiğinden, ondalık nokta girişini klavyeden yapınız! Uygulama AutoCAD i başlatın yeni açılan dosyayı uyg101 adı vererek çalışma klasörünüze kaydedin. Altta bulunan panelden Ortho Mode (F8) ve Polar Tracking (F10) modlarını kapatın. Bu modlar fonksiyon tuşlarına bir kez basınca açılır. Bir daha basınca kapanır. 2 Bildirici, 2014
AutoCAD Uygulamaları Komut satırına aşağıdaki komutları sıra ile yazınız ( :enter tuşu, space tuşu da komut satırında enter gibi çalışır!): line 1379.31,1243.82 1344.40,1278.73 1344.41,1328.10 1379.31,1363.00 1428.68,1363.00 1463.59,1328.10 1463.58,1278.73 1428.67,1243.82 c Yukarıda koordinatları ile tanımladığınız iki noktadan geçen doğru parçalarını çizdiniz ama göremiyorsunuz. Bunun nedeni ekranınızın doğru parçasını çizdiğiniz bölgeyi göstermemesidir. Ekranın doğru parçasının bulunduğu bölgeyi göstermesi için zoom komutu kullanılmalıdır. Aşağıdaki komutları klavyeden giriniz: Zoom w 1340,1240 1460,1370 Şu anda çizdiğiniz doğru parçaları ekranda görünüyor olmalıdır. Bu şekilde ardışık iki doğru parçası çizmiş olduk. Dikkat edilirse birinci doğru parçasının bitim noktası ikincinin başlangıç noktası olduğundan nokta sadece bir kez tanımlandı. İki doğru parçasını da ekranın tümünü kaplayacak şekilde görmek için aşağıdaki komutları girin. Zoom e Bir önceki ekrana dönmek için: Zoom p Ekranı %50 küçültmek için: Zoom.5x Pan komutunun kullanımı için, Pan Fare ile ekranın ortasında ve sol tarafında birer nokta işaretleyin. Başka denemeler yaparak pan komutunun çalışma mantığını daha iyi kavramaya çalışın. Dosyanızı kaydedin. Neler Öğrendik? AutoCAD koordinat sistemi Zoom komutu ve önemli parametreleri Klavyeden bir noktanın koordinatlarıyla girilmesi Line komutu ile doğru parçası çizimi Bildirici, 2014 3
Bilgisayar Destekli Harita Yapımı 1.2. ÖDEV ŞABLONUNUN ÇİZİMİ Önbilgi Uygulama 1.1 de AutoCAD koordinat sistemi tanıtıldı, zoom ve line komutları ile uygulamalar yapıldı. Line AutoCAD çizim objelerinden yalnızca bir tanesidir. Bu derste, ödev şablonu çizimi örneğinde klavyeden koordinat giriş seçenekleri (mutlak-göreceli koordinatlar, dik-kutupsal koordinatlar) ve yazı yazma kavratılmaya çalışılacaktır. Ödev şablonu sonraki uygulamalarda da kullanılacağından, uygun bir yöntemle yedekleyiniz. Çalışma Klasörünün Hazırlanması Uygulamanın kaydedilmesi için çalışma klasörünüzü hazırlayın. Ders sorumlularınca bu konuda yapılacak uyarıları dikkate alınız. Koordinat Girişleri Ortho Mode (F8) ve Polar Tracking (F10) modlarını kapatın. Geçen uygulamada yapılan x,y biçimindeki koordinat girişleri mutlak koordinat girişleridir. LINE gibi objelerin çiziminde, ikinci (üçüncü vb) nokta girilirken birinci noktaya göre koordinat farkları ile nokta tanımlanabilir. Göreceli koordinatlar @ x, y biçiminde girilir (Örneğin @6.5,12.5 ). Dik koordinat girişleri yanında hem mutlak hem de göreceli olarak kutupsal koordinat girişi yapılabilir. Mutlak kutupsal koordinat girişi uzaklık<açı biçimindedir (Örnek: 125.62<90). Açı birimi default olarak derecedir. Göreceli kutupsal koordinatlar ise dik koordinatlara benzer olarak @uzaklık<açı biçiminde girilir. Açıların başlangıç ve artış yönü aşağıda gösterilmiştir. 90 135 45 3.05 48 180 0 8.52 35 225 270 315 8.52<35 (mutlak koordinat) @3.05<48 (göreceli koordinat) Ödev Şablonu Ödev şablonunun şekli ve ölçüleri aşağıda verilmiştir. İlk olarak AutoCad i açarak boş olarak açılan dosyayı acad_sablon adı ile çalışma klasörünüze kaydedin. AutoCAD in bir birimi bu çalışmada 1 mm olarak kabul edilecektir. Şablonun sol alt köşesinin koordinatları 5,5 olarak alınacaktır. Dış çerçevenin çizimi için aşağıdaki komutları girin: line 5,5 @200,0 @287<90 5,292 c Yukarıdaki koordinat girişleri sıra ile mutlak dik koordinat, göreceli dik koordinat, göreceli kutupsal koordinat ve mutlak dik koordinat örnekleridir. c ise close anlamında olup, şeklin kapalı olmasını sağlar. Dış çerçeveyi çizmenin bir diğer yolu ise RECTANGLE komutudur. Çizdiğiniz çerçevenin LINE objelerini fare ile tıklayarak seçin, klavyeden Delete tuşuna basın, ya da ERASE komutunu girin, LINE objelerini seçin. rectangle 5,5 4 Bildirici, 2014
AutoCAD Uygulamaları @200,287 Çerçeveyi seçin. Bu kez şeklin tamamının seçildiğine dikkat edin. RECTANGLE komutu ile çoklu doğru olarak Türkçeleştirilebilecek Polyline objesi oluşturulur. Polyline objeleri doğru parçaları ve yaylardan oluşan çigilerdir, kapalı ya da açık olabilirler. Aşağıdaki ölçülerle ödev şablonunu tamamlayın. Çizimi sık sık kaydedin! Bildirici, 2014 5
Bilgisayar Destekli Harita Yapımı Yazıların Yazılması AutoCAD ortamında yazılar Text objeleri kullanılarak oluşturulur. Text objeleri TEXT komutu ile oluşturulur. Yazı yazmadan önce yazı fontu vb özelliklerin STYLE komutu ile belirlenmesi gerekir. Bu amaçla komut satırından style girin. Font ve yazı yüksekliğini aşağıdaki gibi değiştirin, Apply botununa ve Close butonuna basın. Sol üst kutudaki yazı için aşağıdaki komutları girin text fare ile yazının başlayacağı noktayı işaretleyin 0 S.Ü.M.F. Yazının yeri uygun değilse, yazıyı seçin, sol alt köşede beliren mavi kutucuğu seçip sürükleyin. Mavi kutucukların kaybolması için (objeyi seçili durumdan kurtarmak için) iki kez esc tuşuna basın. Yazılarda değişiklik yapmak için, yazıyı seçin fare/sağ tuş/properties seçin, contents satırına tıklayıp yazıyı değiştirin. Neler Öğrendik Mutlak-göreceli ve dik-kutupsal koordinat kavramları ve bunların çizimde kullanımı Rectangle komutu ve Polyline objesi Yazı yazma 6 Bildirici, 2014
AutoCAD Uygulamaları 1.3. PARALEL ÇİZGİ ÇİZME, TABAKA KAVRAMI Önbilgi Bu uygulamada, tabaka kavramı, çizim objelerinin renk, çizgi tipi ve çizgi kalınlıklarının tabakaya bağlı olarak atanması, paralel çizgi çizme uygulamaları yapılacaktır. Çalışma Klasörünün Hazırlanması Çalışma klasörünüzü hazırlayın. Bu klasöre daha önceden hazırladığınız sablon.dwg (ödev şablonu) dosyasını kopyalayınız. AutoCAD programını açıp, acad_sablon.dwg dosyasını açınız, uyg103 olarak adlandırıp kaydediniz. Tabakaların (Layer) Hazırlanması Çizim objelerinin belli ortak özelliklere sahip olanlarının birbirlerinden kolayca ayırt edilmesi için tabaka (layer) mantığından yararlanılır. Tabakaları şeffaf altlıklara yapılmış çizimler gibi de düşünebiliriz. Birden çok şeffaf altlıkta yapılmış çizimler üst üste konarak çizimler birlikte ya da tek tek görülebilir. Bilgisayarda yaptığımız çizimi de belli tabakalara ayırırsak, istediğimiz zaman çizimin tümünü, istediğimiz zaman ise çizimin bir kısmını görebilir, değiştirebiliriz. Renk, çizgi tipi ve kalınlığı gibi özellikler de tabaka bazında belirlenebilir. Paralel çizgiler çalışmasında çizgiler dört değişik kalemle çizileceğinden, her kalem için bir tabaka açılacak o tabakadaki tüm çizim objeleri için çizgi kalınlığı ataması yapılacaktır. Tabaka (layer) penceresini açmak için komut satırına layer yazın ya da üst panelde bulunan layer butonuna tıklayın. New botonuna basarak kalem2, kalem3, kalem4 tabakalarını açın, Lineweight leri (çizgi kalınlığı) 0.2, 0.3 ve 0.4 olarak ayarlayın. kalem2 tabakasını seçin Current butonuna basın. Current layer o andan itibaren üzerinde çizim yapılacak tabaka demektir. Paralel Çizgi Çizimi Çizime başlamadan önce kalem2 tabakasının aktif (current) olduğundan emin olun. Aktif tabaka üst panelde görülmektedir.. Kalem2 tabakasına çizilecek ilk çizgiyi çizmek için aşağıdaki komutları girin. line 25,47 @160,0 Verilen ölçülere bakarak, yukarıda kullanılan koordinatların nasıl hesaplandığını kavrayın. Bu çizdiğiniz çizgiye paraleller çizgiler çizmek için offset komutu kullanılır. İlk çizgiye paralel almak için aşağıdaki komutları girin. offset Specify offset distance : 1 Select object to offset: fare ile paralel alınacak objeyi seçin Specify point on side to offset: paralel alınacak tarafta fare ile bir herhangi bir yere tıklayın Benzer şekilde 10 defa paralel alma işlemi uygulayın. Her defasında bir önceki çizdiğiniz doğruya paralel alınacaktır. Kalem2 tabakasını tamamladıktan sonra kalem3 tabakasını, sonra kelem4 tabakasını aktif yaparak benzer şekilde verilen ölçülerden yararlanarak çizimi tamamlayın. Aktif tabakayı (current layer) ayarlamak için tabaka penceresine gitmeden sol üst kısımda görülen açılır menüyü kullanabilirsiniz. Bildirici, 2014 7
Bilgisayar Destekli Harita Yapımı Neler Öğrendik Tabaka kavramı Çizgi rengi, tabaka, çizgi kalınlığı özelliklerinin tabaka ile ilişkisi Paralel çizgi çizmek 8 Bildirici, 2014
AutoCAD Uygulamaları 1.4. POLYLINE OBJESİ ve TRIM KOMUTU Önbilgi Bu uygulamada, tabaka yapısı ve polyline objesi kullanılarak uygulama 1.3 e benzer bir çalışma yapılacaktır. Bu uygulamada trim (kesme) komutu da öğretilecektir. Çalışma Klasörünün Hazırlanması Çalışma klasörünüze önceden hazırladığınız uyg103.dwg (uygulama 1.3) dosyasını kopyalayınız. Dosyayı açıp uyg104 olarak adlandırıp kaydediniz. Dosyada önceden çizmiş olduğunuz paralel çizgileri siliniz. Silmek için objeyi (objeleri) seçin, klavyeden Delete tuşuna basın. Çalıştığınız dosyayı sık sık kaydediniz. Tabaka Yapısı Uygulama 1.3 de hazırladığınız, kalem2, kalem3 ve kalem4 tabakaları bu uygulamada da kullanılacaktır. Polyline Objesi İle Paralel Çizgi Çizimi Çoklu doğru olarak Türkçeleştirilebilecek Polyline objesi, doğru parçalarını ve yayları içeren bir bütünleşik objedir. pline komutu ile çizilir. Çizime başlamadan önce kalem4 tabakasının aktif (current) olduğundan emin olun. Kalem4 tabakasına çizilecek ilk çizgiyi çizmek için aşağıdaki komutları girin. pline 15,257 @45,-20 @45,20 @45,-20 @45,20 Verilen ölçülere bakarak, yukarıda kullanılan koordinatların hesaplama mantığını anlamaya çalışın. Bu çizdiğiniz çizgiye paraleller çizgiler çizmek için offset komutu kullanılır. İlk çizgiye paralel almak için aşağıdaki komutları girin. offset Specify offset distance : 5 Select object to offset: fare ile paralel alınacak objeyi seçin Specify point on side to offset: paralel alınacak tarafta fare ile bir herhangi bir yere tıklayın Benzer şekilde 9 defa paralel alma işlemi uygulayın. Her defasında bir önceki çizdiğiniz doğruya paralel alınacaktır. Kesme İşlemi Bir objenin başka bir obje referans alınarak kesilmesi (kırpılması) işlemi trim komutu ile yapılır. Bu amaçla geçici olarak iki çizgi çizin. line 15,35 15,257 line 195,257 195,35 Paralel çizdiğiniz çizgilerin kenarlarını kesmek için aşağıdaki komutları uygulayın. trim Select cutting edges Geçici çizgileri seçin farenin sağ tuşuna basın Select object to trim Kesilecek objelerin kesilecek taraflarını seçin, kesilecek objeler bitince esc tuşu ile komutu sona erdirin. Kalem2 tabakasını tamamladıktan sonra kalem3 tabakasını, sonra kalem4 tabakasını aktif yaparak benzer şekilde verilen ölçülerden yararlanarak çizimi tamamlayın. Çizim tamamlanınca çizmiş olduğunuz geçici düşey doğru parçalarını silin. Çalışmanızı sık sık kaydediniz! Bildirici, 2014 9
Bilgisayar Destekli Harita Yapımı Pedit komutu İle Yumuşatma Polyline kullanarak çizdiğimiz zig zag şeklindeki çizgiler istenirse bir birine paralel eğriler haline getirilebilir. Bu amaçla polyline objeleri üzerinde editleme işlemleri için kullanılan pedit komutundan yararlanılır. Mevcut çizimimizi korumak için File > Save as menüsü ile çizimizi uyg4_1 olarak kaydedin. Klavyeden aşağıdaki komutları girin. pedit Select polyline en üstteki çizgiyi seçin Enter an option f Aynı işlemi sıra ile tüm çizgiler için uygulayın. Çizim aşağıdaki şekle dönüşecektir. 10 Bildirici, 2014
AutoCAD Uygulamaları Neler Öğrendik Polyline objesi ve çizimi Tabaka kavramı ve kullanımı Trim komutu ile obje kesme Pedit ile polyline objeleri üzerinde değişiklik yapma Bildirici, 2014 11
Bilgisayar Destekli Harita Yapımı 1.5. CIRCLE ve KAPALI POLYLINE ÇİZMEK Önbilgi Bu uygulamada, tabaka yapısı, circle ve polyline objesi kullanılarak bir çalışma yapılacaktır. Çalışma Klasörünün Hazırlanması Bir önceki uygulamayı (uyg104.dwg) çalışma klasörünüze kopyalayın. Dosyayı açıp uyg105.dwg olarak kaydedin. Tabaka Yapısı Uygulama 1.4 de kullandığınız, kalem2, kalem3 ve kalem4 tabakaları bu uygulamada da kullanılacaktır. Polyline (çoklu doğru) Objesi İle Kapalı Şekil Çizimi Pline komutu ile çizim yaparken son noktadan sonra c (close) girilirse, ilk nokta ile son nokta birleştirilerek kapalı bir şekil oluşur (closed polyline). Uygulamadaki baklava şeklindeki paralel çizgilerden en dıştaki çizmek için kalem4 tabakası aktif iken (current layer) aşağıdaki komutları uygulayın. pline 30,202 @75,50 @75,-50 @-75,-50 c Ölçülerden yararlanarak, önceki uygulamalara benzer şekilde offset komutu ile içteki çizgileri istenen tabakalara çizin. Circle Objesi Circle objesi (daire) circle komutu ile çizilir. Daire çizmenin çeşitli seçenekleri vardır. Merkezin koordinatı ve yarıçap (radius) ile Merkezin koordinatı ve çap (diameter) ile Üç noktadan geçen daire İki doğruya teğet olan daire Uygulamada en dışta yer alan daireyi çizmek için kalem4 tabakası aktif iken aşağıdaki komutları uygulayın. circle 105,92 50 Ölçülerden yararlanarak, önceki uygulamalara benzer şekilde offset komutu ile içteki daireleri istenen tabakalara çizin. Neler Öğrendik Kapalı Polyline çizimi Daire Çizimi, offset komutunun daire ile kullanımı 12 Bildirici, 2014
AutoCAD Uygulamaları Bildirici, 2014 13
Bilgisayar Destekli Harita Yapımı 1.6. ARC OBJESİ ve YAKALAMA MODLARI Önbilgi Bu uygulamada, arc objesi ve rectangle çizimi, trim ve mirror komutları üzerinde durulacaktır. Çalışma Klasörünün Hazırlanması Çalışma klasörünüze daha önceden hazırladığınız acad_sablon.dwg (uygulama 1.2) dosyasını kopyalayınız. Bu dosyayı açın, uyg106 olarak adlandırıp kaydedin. Tabaka Yapısı Çiziminizi 0 tabakasına yapınız. Rectangle Çizimi Rectangle komutu ile, dikdörtgen biçiminde kapalı bir polyline oluşturulur. rectangle 55,100 @100,100 Yakalama Modları AutoCAD çizimde kolaylık sağlayan pek çok yakalama moduna sahiptir. Yakalama modlarından bazıları end of mid of cen of int of per to Son nokta yakalama (başlangıç ya da bitim noktaları) Orta nokta Circle ve arc objelerinin merkezini yakalama Kesişim noktası yakalama Dik ayağını yakalama Yakalama modları klavyeden ilk kelimeleri girilip entera basılarak (örneğin end girilince, komut satırında end of görülür) kullanılabilir. Doğal olarak yakalama modunun kullanılabilmesi için bir çizim komutunun aktif olması gerekir. Yakalama modlarından bazılarının sürekli aktif olması ise alt tarafta yer alan butonlardan OSNAP butonunun basılı olması ile sağlanabilir. OSNAP butonunun basılı olması durumunda hangi yakalama modlarının aktif olacağı OSNAP butonunun üzerinde farenin sağ tuşuna basılarak görüntülenen popup menüden Settings e tıklanarak gelen pencereden ayarlanır. Bu pencerede işaretli olan yakalama modları OSNAP butonu basılı iken aktif olur. 14 Bildirici, 2014
AutoCAD Uygulamaları Yakalama modlarını yukarıdaki penceredeki gibi seçin. OSNAP butonunu basılı tutun. ARC Çizimi Daire yayları ARC objesi ile çizilir. Daire yayları, Merkezi, başlangıç ve bitim noktaları ile Yay üzerinde yer alan üç nokta ile çizilebilir. Şekildeki yaylardan merkezi karenin sol alt köşesi olanı çizmek için aşağıdaki komutları uygulayın arc Specify start point of arc or [Center]: CE Karenin sol alt köşesindeki noktayı seçin (nokta civarına yaklaştığınızda sarı kare biçimli bir işaret belirir bu karenin köşesini yakaladığınız anlamındadır) Specify start point of arc: karenin sağ alt köşesini seçin (yakalayarak!) Specify start end of arc:karenin sol üst köşesini seçin. Bu şekilde diğer yayları da çizmek mümkündür. Ancak mirror komutu ile de çizdiğiniz yayın simetriği alınabilir. mirror çizdiğiniz yayı seçin, entera basın. Yansıma doğrusunun ilk noktası olarak karenin sağ alt köşesini yakalayarak seçin. Yansıma doğrusunun ikinci noktası olarak karenin sol üst köşesini yakalayarak seçin. Delete Source Objects:N Benzer şekilde diğer iki yayı da çizin. Trim komutu ile şeklin ortasını boşaltın. HATCH komutu ile tarama Şeklin boşaltılmış kısmını taramak için, hatch komutu kullanılır. Önce kapalı alanı oluşturan yay parçalarını pedit komutu ile polyline objesi haline getirin. pedit yay parçalarından birini seçin. Y J Sıra ile birbirini takip eden yayları seçin. Tümünü seçince iki kez enter a basın. Kapalı şekiller Hatch komutu kullanılarak taranır. hatch s oluşturduğunuz kapalı polyline ı seçin. Bildirici, 2014 15
Bilgisayar Destekli Harita Yapımı Tarama yapılmış durumdadır. Taramayı seçip, farenin sağ tuşu ile properties i seçin. Properties penceresinde color özelliğini değiştirin (örneğin kırmızı). Neler Öğrendik Arc ile daire yayı çizimi Mirror komutu ile simetrik alma Hatch komutu ile tarama 16 Bildirici, 2014
AutoCAD Uygulamaları Bildirici, 2014 17
Bilgisayar Destekli Harita Yapımı 1.7. TÜRK BAYRAĞI ÇİZİMİ Önbilgi Bu uygulamada, trim ve array komutları kullanılarak Türk Bayrağı çizimi yapılacaktır. Çalışma Klasörünün Hazırlanması Çalışma klasörüne daha önceden hazırladığınız acad_sablon.dwg (uygulama 1.2) dosyasını kopyalayınız. AutoCAD programı ile bu dosyayı açınız. File > Save As menü komutları ile dosyayı uyg107 olarak adlandırıp kaydediniz. Tabaka Yapısı Bayrak adlı bir tabaka açarak çiziminizi bu tabakaya yapınız. Çizgi kalınlığı olarak 0.2 mm seçiniz. Rectangle Çizimi Rectangle komutu ile, dikdörtgen biçiminde kapalı bir polyline oluşturulur. Bayrağın beyaz ve kırmızı kısımlarını çizmek için iki dikdörtgen çiziniz. rectangle 30,100 @3.33,100 rectangle 33.33,100 @146.67,100 Ay Çizimi Ayı oluşturan iki daireyi çizin. Trim komutu ile daireleri keserek ay şeklini oluşturun. Kesme işlemi iki aşamalı olarak yapılmalıdır. Birinci aşamada dıştaki daire kesen içteki daire kesilen, ikinci aşamada ise içteki daire kesen, dıştaki daire kesilendir. Yıldız Çizimi İlk olarak yıldızın içine çizileceği dairenin merkezinden yatay olarak yarıçap kadar bir doğru çizin. line 115.41,150 102.91,150 Array komutu ile eşit açılarlarla, dairenin merkezinden çıkan beş doğru parçası oluşturun. array Select objects: çizdiğiniz doğru parçasını seçin, bir kez enter a basın. Enter type of array [Rectangular/Polar]: P Specify center point of array: 115.41,150 Enter the number of items in the array: 5 Specify the angle to fill:360 Rotate arrayed onjects:y Oluşan şeklin uç noktalarını (end of yakalama modu ile, bkz. Uygulama 6) yakalayarak yıldızı çizin. Bu aşamada yıldızın görünümü aşağıdaki gibidir. Yıldızın içindeki array komutu ile oluşturduğunuz doğru parçalarını (line) silin. Trim komutu ile yıldızın içini tamamen temizleyin. Taramaların Yapılması Bayrağın siyah beyaz kısımlarını taramak için. Daha önceki uygulamada olduğu gibi hatch komutu kullanılır. Draw araç çubuğunda ya da Draw menüsünde bulunan hatch komutu klavyeden kullanılan hatch komutundan daha fazla fonksiyona sahiptir. Draw > Hatch menüsü ile Boundary Hatch penceresinin görüntülenmesini sağlayın. 18 Bildirici, 2014
AutoCAD Uygulamaları Pencerenin görünümü farklı ise üstteki quick tabına basın. Pattern kutusunda yukarıdaki gibi solid seçin. Pick points butonuna basın. Bayrağın kırmızı zemini içinde herhangi bir yere tıklayın, enter a basın. Bu aşamada Boundary Hatch penceresine geri dönmüş olmanız gerekir. OK butonuna basarak taramanın yapılmasını sağlayın. Taramanın rengini değiştirmek için, taramayı seçin, Modify > Properties menüsü ile Properties penceresini açın. Tarma rengi olarak kırmızı seçin. Bayrağın beyaz kısımları için de benzer işlemleri uygulayın. Neler Öğrendik Trim komutunun daire ve yaylarla kullanımı Array komutunun açısal olarak kullanımı Hatch komutu ile tarama Bildirici, 2014 19
Bilgisayar Destekli Harita Yapımı 20 Bildirici, 2014
AutoCAD Uygulamaları 1.8. UYGULAMA 8: BLOK KAVRAMI ve EDİTLEME Önbilgi Bu uygulamada, block, insert, move, copy, rotate, scale komutları ile uygulamalar yapılacaktır. Çalışma Klasörünün Hazırlanması AutoCAD programını açıp, bir önceki uygulamada hazırladığınız uyg107.dwg dosyasını açınız. Dosyayı uyg108 olarak kaydediniz. Tabaka Yapısı Uygulama 1.7 de hazırlamış olduğunuz bayrak tabakasına çizim yapmaya devam ediniz. Blok Kavramı Sık kullanılan şekiller blok olarak adlandırılan bir obje haline getirilip, istenildiği zaman bir uygulama noktası ile istenilen boyutta ve yönde kullanılabilir. Sık kullanılan semboller ve harita işaretleri bu şekilde tanımlanabilir. Bloklarla çalışmanın bir kısıtlaması bunların çalışılan dosya içinde tanımlı olmasıdır. Başka bir deyişle uyg8 dosyasında tanımladığınız blokları yeni bir çizimde kullanamazsınız. Her dosyada kullanılabilen semboller için bir başka yöntem shape tanımlamaktır. Shape ler yazı fontları gibi çalışır. Makinenizde yüklüdür. Shape lerin sakıncası ise çalışılan dosya başka bir bilgisayara taşınırsa ilgili shape dosyasının da taşınmasının gerekmesidir. Uygulama 1.7 de çizmiş olduğunuz bayrağı blok haline getirmeden önce %50 oranında küçültün. Bu amaçla scale komutu kullanılır. Aşağıdaki komutları uygulamadan önce Osnap butonunun basılı olması gerekir. scale Select objects:w bayrağı içine alacak şekilde iki nokta ile bir dikdörtgen oluşturun enter a basın Specify base point:bayrağın sol alt köşesini yakalayarak seçin. Specify scale factor or : 0.5 Blok tanımlaması için komut satırından block yazın. Gelen pencerede pick points butonuna basarak bayrağın sol alt köşesini yakalayarak seçin. Select objects butonuna basın. Bu sırada komut satırında select objects yazmaktadır. Komut satırına w girin, bayrağı pencere içine alın, enter a basarak Block Definition penceresine geri dönün. Block name kutusuna bayrak girin. Objects çerçevesi içinde delete seçeneğini işaretleyin. Ok butonuna basın. Bu sırada bayrak kaybolacaktır. Insert komutu Bayrak bloğunu kullanmak için insert komutundan yararlanılır. Klavyeden insert girerek gelen Insert penceresini aşağıdaki gibi doldurun. Bildirici, 2014 21
Bilgisayar Destekli Harita Yapımı Move Komutu Move komutu ile objeler kaydırılır. Bayrağı x ekseni yönünde 10 birim kaydırmak için aşağıdaki komutları girin. move Select objects: bayrağı seçin, enter a basın. Specify base point or displacement: bayrağın sol alt köşesini yakalayarak seçin. @10,0 Yukarıdaki komutları uygulayarak, bayrağın sol alt köşesini baz alarak, bayrağın x ekseni yönünde 10 birim kaydırılmasını sağladınız. Copy Komutu Copy ile objelerin bir kopyası oluşturulur. copy Select objects: bayrağı seçin, enter a basın. Specify base point or displacement: bayrağın sol alt köşesini yakalayarak seçin. 110,50 Yukarıdaki komutları uygulayarak, bayrağın sol alt köşesini baz alarak, bayrağın sol alt köşe koordinatı 110,50 olan bir kopyasını oluşturdunuz. Rotate Komutu Rotate komutu ile objeler döndürülür. Komutları uygulamadan önce Osnap seçeneklerinde center kutusunun işaretli olması gerekir. Rotate komutunu sağ tarafta oluşturduğunuz bayrakta uygulayınız. rotate bayrağı seçin enter a basın. Specify base point: dönme merkezi olarak ayı oluşturan, içteki yayın merkezini seçin. Specify rotation angle or : -90 Insert ile Ölçekli ve Açılı Çizim Insert komutu ile girilen bloğun belli bir açıda ve ölçekte girilmesi de mümkündür. Klavyeden insert yazın. Gelen pencerede insertion point koordinatı olarak 30,120 girin. X ve Y yönündeki ölçeklere 0.3 girin. Rotation kutusuna 45 girin. Array Komutunun Uygulaması Son çizmiş olduğunuz bayrağın array komutu ile x ve y yönünde dağılmış kopyaları oluşturulabilir. array Select Objects: son çizdiğiniz bayrağı seçin enter a basın. Enter the type of array:r Enter the number of rows:2 Enter the number of columns:4 Enter the distance between rows : 50 Enter the distance between columns : 50 Kutupsal olarak array kullanımı için insert ile 150,210 koordinatına, X ve Y yönünde ölçeği 0.2, açısı 0 derece olan bir bayrak çiziniz. array Select Objects: son çizdiğiniz bayrağı seçin enter a basın. Enter the type of array:p 22 Bildirici, 2014
AutoCAD Uygulamaları Specify center point of array:105,215 Enter the number of items in the array: 5 Specify the angle to fill : 180 Rotate arrayed objects: Y Uygulama sonunda aşağıdaki şekil elde edilmiş olacaktır. Bildirici, 2014 23
Bilgisayar Destekli Harita Yapımı 1.9. ORTOGONAL ÇİZİM Önbilgi Bu uygulamada, ortogonal ölçülerle çizim yapılacaktır. Çalışma Klasörünün Hazırlanması Yeni bir dosya oluşturup uyg109 olarak kaydediniz. Tabaka Yapısı Poligon noktalarını için POLIGON, detay noktaları için ADA adlı tabakalar açınız. Ada kenar çizgisini ADA tabakasında yapınız. Blokların Tanımlanması Çizim ortamında herhangi bir yerde, poligon noktaları için 1.25 yarıçapında, binderler için 1 yarıçapında, ada köşeleri için 0.5 yarıçapında üç adet daire çiziniz. Bu daireleri sırası ile poligon, binder ve nokta adlı blokları tanımlamak için kullanınız. Her üç blok içinde base point olarak daire merkezlerini işaretleyiniz. Bunu otomatik olarak yapabilmek için Osnap seçeneklerinde center kutusu işaretli olmalıdır. Blok tanımlamaları için gerekiyorsa Uygulama 8 deki açıklamaları tekrar okuyunuz. UCS ve WCS Koordinat Sistemleri Uygulama 1.1 de UCS ve WCS koordinat sistemlerine değinilmişti. WCS (World Coordinate System) AutoCAD in ana koordinat sistemi, UCS (User Coordinate System) ise kullanıcılar tarafından geçici olarak tanımlanabilen koordinat sistemidir. UCS sisteminden dik ayak ve dik boylar ile çizim yaparken yaralanılır. Poligon Noktalarının Girişi Blok tanımlamalarınız yapıldıktan sonra poligon tabakası aktif iken, poligon ve binder bloklarını kullanarak aşağıda koordinatları verilen noktaları girin. Nokta No X Y 21229 31014.83 37107.16 21232 30958.24 37328.04 B1 30910.20 37285.74 B2 31025.24 37299.74 Poligonlar için insert penceresindeki name kutusunda poligon, binderler için binder seçiniz. Tüm girişleri yaptıktan sonra zoom/extends komutu ile noktaları ekrana getiriniz. Style komutu ile yazı fontunu Times New Roman olarak seçin, yazı yüksekliğini ise 2 olarak tanımlayınız. Text komutu ile poligon ve binder numaralarını yazınız. Ada Köşelerinin Çizimi Ada köşelerini dik ayak ve dik boylarla çizmek için, koordinat sisteminin poligon hattına göre döndürülmesi ve ötelenmesi gerekmektedir. Bu durumda dik ayakları x, dik boyları y koordinatı olarak tanımlanmış olur. Bu amaçla UCS komutu kullanılır. ucs n 3 poligon 21229 un merkezini yakalayarak seçin B1 in merkezini yakalayarak seçin 21229-B1 hattının sağ tarafında herhangi bir noktaya tıklayın. Bu aşamada koordinat sisteminin döndüğü ve ötelendiği görülür. Ada tabakasını aktif yapın. Ada köşelerini çizmek için blok adı nokta seçerek insert kullanın. Dik ayaklarını x dik boylarını y koordinatı olarak girin. Uyarı: Hattın solunda olan dik boyları negatif işaretli olarak girilir. Diğer hatları da benzer şekilde çalışın. Tüm ada köşeleri oluştuktan sonra, koordinat sistemini WCS ye geri döndürmek için: ucs 24 Bildirici, 2014