ABD-SAN FRANCISCO KÖRFEZ BÖLGESİ (BAY AREA) BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ (ICT) SEKTÖRÜ YERİNDE PAZAR ARAŞTIRMASI HAZIRLAYANLAR İ.G. Uzmanı İnci Selin AYDIN İ.G. Uzman Yardımcısı Esma KOCA T.C. Ekonomi Bakanlığı İhracat Genel Müdürlüğü Ağustos, 2012
İÇİNDEKİLER I- TÜRKİYE DE VE ABD DE BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ SEKTÖRÜ 1 1.ABD GENEL EKONOMİK DURUM 1 2.ABD DIŞ TİCARETİ 3 3.ABD BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ (ICT) SEKTÖRÜ 7 3.1. Yazılım 10 3.2. Donanım 12 3.3. Sektör ile İlgili Gelişmeler 13 4.KALİFORNİYA-KÖRFEZ BÖLGESİ NDE (BAY AREA) ICT SEKTÖRÜ 14 5. TÜRKİYE BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ (ICT) SEKTÖRÜ 32 5.1. Sektör Profili 32 5.2. ICT Dış Ticaret Profili 33 II-PAZAR ARAŞTIRMASI BULGULARI 36 6. PAZAR DEĞERLENDİRME 39 7. PAZARA GİRİŞ 42 7.1. ICT Sektörü İhracatımıza Yönelik Anket Çalışması 43 7.2. Pazarda Eğilimler ve Pazar Bölümlenmesi 46 7.3. Doğrudan İhracat 48 7.4. San Francisco Körfez Bölgesinde İş Kurmak 59 8. PAZARDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR 70 9. KÖRFEZ BÖLGESİ İLE İŞBİRLİĞİ FIRSATLARI 71 10. İŞ KÜLTÜRÜ 73 11. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME 76 12. KAYNAKÇA 76 EK-1: FUARLAR 81 EK-2: ÇEŞİTLİ KURULUŞLAR ve TÜRK FİRMALARI 83 EK- 3 ICT İHRACATIMIZDA POTANSİYEL ÜRÜNLERE YÖNELİK İTHALAT GERÇEKLEŞTİREN FİRMA ADRESLERİ 87 EK-4: SAN FRANCİSCO KÖRFEZ BÖLGESİ RİSK SERMAYE ŞİRKETLERİ 93 EK-5: SAN FRANCİSCO KÖRFEZ BÖLGESİNDEKİ BÜYÜK ŞİRKETLER (2012) 96 EK-6: ANKET FORMU 97
TABLOLAR Tablo 1: Temel Ekonomik Göstergeler 2 Tablo 2: GSYİH nin Sektörlere Göre Dağılımı (%) 2 Tablo 3: ABD İthalatında Önde Gelen Ürün Grupları (2010-2011, Milyar Dolar) 4 Tablo 4: ABD'nin İthalatında Başlıca Ülkeler (2010-2011, Milyar Dolar) 4 Tablo 5: ABD nin İhracatında Önde Gelen Ürün Grupları (2010-2011, Milyar Dolar) 5 Tablo 6: ABD'nin İhracatında Başlıca Ülkeler (2010-2011, Milyar Dolar) 6 Tablo 7: IT Harcamaları Bazında Ülkeler (Milyar Dolar) 9 Tablo 8: ICT Pazar Talebi (Milyar Dolar) 10 Tablo 9: Kaliforniya ICT Mal İthalatı (2009-2011) 17 Tablo 10: Kaliforniya'ya ICT Sektörü Mal İhracatımız (2009-2011) 24 Tablo 11: San Francisco Gümrük Bölgesi ICT Sektörü Mal İthalatı (2009-2011) 26 Tablo 12: San Francisco Gümrük Bölgesine ICT Sektörü Mal İhracatımız (2009-2010) 30 Tablo 13: Türkiye ICT Sektörü (2010-2011, Milyon Dolar) 32 Tablo 14: Türkiye ICT Sektörü Mal İhracatı (2009-2011) 33 Tablo 15: San Francisco Gümrük Bölgesi'ne İhracatta Potansiyel Ürünler 50 Tablo 16: GTS Kapsamındaki ICT Ürün Grupları 53 Tablo 17: İthalatta İstenen Özel Belgeler 55 Tablo 18: Teşvik Programları 60 Tablo 19: Körfez Bölgesi'ndeki İlk 25 Risk Sermaye Şirketi 68 Tablo 20: Körfez Bölgesi'ndeki En Aktif 9 Melek Yatırımcı Kuruluşu 69 ŞEKİLLER Şekil 1: ABD İleri Teknoloji Sektörünün Görünümü 8 Şekil 2: San Francisco Körfez Bölgesi İnovasyon Ekosistemi 40 Şekil 3: Körfez Bölgesinde İş Kurma Süreci 64 Şekil 4: Bölgelere Göre Risk Sermayesi Yatırımları 67 Şekil 5: San Francisco Körfez Bölgesi ile İşbirliğinde Bulunan Ülkeler 71
I- TÜRKİYE DE VE ABD DE BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ SEKTÖRÜ 1. ABD GENEL EKONOMİK DURUM ABD, 313 milyonu aşan nüfusu ve 15,1 trilyon Dolar ı aşan GSYİH si ile dünyanın en büyük ve önemli pazarlarından biridir. Ülke, dünyanın en büyük ithalatçısı olma özelliğinin dışında, dünyanın en büyük doğrudan yabancı sermaye kaynağı konumu ile hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerin yöneldiği bir hedef pazardır. ABD ekonomisi, dünya ekonomisini doğrudan etkileme gücüne sahip olması nedeniyle de dünyada önemli ve belirleyici bir ekonomidir. 2011 yılında ülke ekonomisini olumsuz etkileyen gelişmeler arasında Orta Doğu daki siyasi olaylar nedeniyle petrol fiyatlarının tırmanışa geçmesi, özellikle elektronik ve otomotiv sektörlerinin olumsuz etkilenmesine sebep olan Japonya depremi ve Avrupa borç krizi yer almaktadır. Bu gelişmelere ek olarak, finansal kriz sonrası istihdam yaratacak büyümenin yakalanmaması, gelirlerde beklenen artışa ulaşılamaması ve bütçe açıkları ile etkin mücadele edilememesi gibi etkenlerin, ekonominin 2007 yılı seviyesine dönmesini engellediği düşünülmektedir. Önümüzdeki dönemde ekonomiyi zorlayacak en önemli faktörlerin ise Avrupa borç krizi ve bütçe üzerindeki baskılar olduğu yönünde görüşler bulunmaktadır. 2011 yılında ekonomide gerçekleşen olumlu gelişmeler arasında işsizliğin azalması, GSYİH ye oranı bazında şirket karlarının artış göstermesi, tüketim ve yatırım harcamalarının artması yer almaktadır. Economist Intelligence Unit in (EIU) tahminlerine göre, reel GSYİH 2011 yılında %1,7 büyümüştür. Ancak Japonya depremi sonrası yaşanan tedarik ve envanter problemleri sonrası ABD de envanter tutma eğilimi ortaya çıkmıştır. Dolayısıyla GSYİH deki artışın bir kısmının son satışlardan ziyade envanterdeki artışlardan kaynaklandığı düşünülmektedir. 2012 yılında %1,8 büyüyeceği öngörülen ABD ekonomisinin, 2013-2016 döneminde ise ortalama %2,2 büyüyeceği tahmin edilmektedir. En iyi iş ortamı sıralamasında 2007-2011 döneminde 11. sırada yer alan ABD nin, 2012-2016 döneminde 9. sırada yer alacağı tahmin edilmektedir. 1
Tablo 1: Temel Ekonomik Göstergeler 2009 a 2010 a 2011 a 2012 c 2013 c Nominal GSYİH (milyar $) 13.939 14.527 15.094 15.709 16.347 Reel GSYİH artış oranı (%) -3,5 3,0 1,7 2,2 2,1 Kişi Başı GSYİH $ d 45.403 46.940 b 48.410 b 49.980 51.570 Kayıtlı İşsizlik Oranı (ort, %) 9,3 9,6 9,0 8,1 7,7 Döviz Kuru ABD$: (dönem sonu) 1,39 1,33 1,39 1,28 1,26 Tüketici Fiyat Enflasyonu (yılsonu, %) 2,8 1,4 3,0 2,3 2,3 Borçlanma faiz oranı (ort, %) 3,3 3,3 3,3 3,3 3,3 Mal İhracatı, fob (milyar $) 1.070 1.289 1.497 1.585 1.688 Mal İthalatı, fob (milyar $) -1.576-1.934-2.236-2.348-2.449 Cari Hesap Dengesi (milyar $) -382-442 -466-507 -466 a Gerçekleşen b EIU tahmini c EIU projeksiyonu d Satın alma gücü paritesine göre Kaynak: Economist Intelligence Unit, Data Tool, Ağustos 2012 Dünya çapında serbest piyasa ekonomilerinin en büyük örneği olarak gösterilen ABD ekonomisinde, üretim ve hizmetlerin büyük bir bölümü özel sektör tarafından tüketilmekte (%71,1) ve sağlanmakta (%87,3) olup, dünya çapında kamunun ağırlığının bu kadar az olduğu başka bir ekonomi bulunmamaktadır. Tablo 2: GSYİH nin Sektörlere Göre Dağılımı (%) 2009 a 2010 a 2011 a 2012 c 2013 c 2014 c 2015 c 2016 c Tarım 1,0 1,1 1,2 1,2 1,2 1,2 1,2 1,2 Sanayi 10,3 18,7 19,2 19,1 18,9 18,7 18,4 18,2 Hizmetler 80,7 80,2 79,6 79,7 79,9 80,1 80,4 80,6 a Gerçekleşen, b EIU tahmini, c EIU Projeksiyonu Kaynak: EIU- Economist Intelligence Unit, USA Country Forecast, Ağustos 2012 Amerikan ekonomisinde yapısal olarak rol oynayan iki temel unsurun ilki zengin doğal kaynakları, diğeri ise nitelikli işgücüdür. ABD verimli toprakları, zengin mineral yatakları, elverişli iklim koşulları ve diğer doğal kaynakları ile ekonomik büyümenin sağlanması açısından çok uygun bir ortama sahiptir. ABD aynı zamanda, iletişim ve bilgi teknolojileri alanında kolay uyum sağlayabilen ve yetenekli işgücünün eğitimine de büyük önem vermektedir. Tüm dünyada beyin göçü olarak adlandırılan, bilim ve teknoloji dallarında eğitim almış yetenekli ve zeki gençlerin ABD ekonomisine kazandırılması, sorunların çözümünde anahtar rolü olan bir araç olarak görülmektedir. 2
Yeni ekonomi kavramı çerçevesinde bilgi ve iletişim teknolojileri (ICT), hizmet sektörünü ekonominin en önemli bileşeni haline getirmiştir. Ekonomiye yön veren başlıca sektörler; motorlu taşıtlar, uzay ve havacılık, iletişim, kimyasallar, elektronik ve bilişim (IT) sektörleridir. 1990 lı yıllarda yaşanan teknolojik dönüşüm ile birlikte geleneksel imalat sanayinin bir bölümü yüksek teknoloji ve iş gücü verimliliğine uyum sağlamıştır. Ancak ithal girdi düzeyi yüksek mamul mallar üreten sektörler ciddi zorluklarla karşılaşmış olup, üretimlerini daha düşük maliyetli ülkelerde sürdürme yoluna gitmişlerdir. Tarım ve hayvancılık GSYİH nin yüzde olarak küçük bir oranına sahip görünmekle birlikte oldukça verimlidir. ABD, gıda maddeleri ve işlenmiş gıda ürünleri ihracatında önde gelen ülkeler arasındadır. ABD nin 2011 yılında 136 milyar Doların üzerinde tarım ürünleri ihracatı gerçekleştirdiği tahmin edilmektedir. Tarım sektörünün 2012 yılında %2,2 ve 2013-2016 döneminde yıllık ortalama % 2 büyüyeceği tahmin edilmektedir. İmalat sektörünün, 2011 yılı reel GSYİH sine katkısı 2,1 trilyon Doların üzerinde olup sektör istihdamın yaklaşık %9 una iş imkanı sunmaktadır. İş dünyası harcamalarındaki artışa bağlı olarak imalat sanayi, ABD nin ekonomik toparlanma sürecinde en önemli sektör olmuştur. Ekonomik Analiz Bürosu (BEA) verilerine göre, GSYİH ye katkısı açısından 2008 ve 2009 yıllarında düşüş gösteren sektör, 2010 yılında %5,7 genişlemiş ve bu genişleme 2011 yılında da %4,8 artış ile devam etmiştir. 2011 yılında daha çok dayanıklı tüketim mallarından kaynaklandığı düşünülen sektör genişlemesinin, 2012 yılında %1,4 olarak gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. 2013-2016 döneminde ise sanayi sektörünün yıllık ortalama %2 büyüyeceği öngörülmektedir. İmalat sanayinin öne çıkan alt sektörleri arasında havacılık ve uzay sanayi, telekomünikasyon, kimyasallar, elektronik ve bilgisayar yer almaktadır. 2. ABD DIŞ TİCARETİ 2011 yılında ABD nin mal ithalatı bir önceki yıla göre %15,2 artış göstererek 2,3 trilyon Dolar olarak gerçekleşmiştir. Diğer taraftan, hizmetler ithalatı bir önceki yıla göre %5,7 artış göstermiş ve 425,9 milyar Dolar olmuştur. 2012 yılı Ocak-Haziran döneminde ABD nin toplam ithalatı (mal ve hizmet) bir önceki yılın aynı dönemine göre %5,7 artarak 1,4 trilyon Dolara yükselmiştir. Aynı dönemde mal ithalatı %5,6 artışla 1,2 trilyon Dolara yükselirken, hizmet ithalatı %6,4 lük artış ile 223 milyar Dolara ulaşmıştır. 2011 yılında en 3
fazla ithalat gerçekleştiren ilk beş eyalet; Kaliforniya (%15,9), Teksas (%14,4), New York (%5,8), New Jersey (%5,7) ve Illinois (%5,5) olarak sıralanmaktadır. 2011 yılında dünya ithalatında %12,7 lik pay ile ilk sırada yer alan ABD nin ithalatında önde gelen ürün grupları; mineral yağlar, makine ve ekipmanlar, elektrikli makineler ve elektronik, otomotiv ana ve yan sanayi ürünleri, optik ve medikal cihazlar, kıymetli taş ve metal mamulleri olarak sıralanmaktadır. Tablo 3: ABD İthalatında Önde Gelen Ürün Grupları (2010-2011, Milyar Dolar) GTİP Ürün Adı 2010 2011 Değişim (%) 27 Mineral Yakıtlar 362,7 464,3 28,0 84 Kazan, Makine ve Cihazlar 255,3 293,9 15,1 85 Elektrikli Makineler ve Aksamı 263,0 283,3 7,7 87 Otomotiv Ana ve Yan Sanayi 186,1 206,0 10,7 90 Optik, Medikal Cihazlar 59,8 67,1 12,1 71 Kıymetli Taş ve Metal Mamulleri 52,3 66,1 26,5 30 Eczacılık Ürünleri 62,1 66,0 6,4 29 Organik Kimyasallar 48,9 57,0 16,6 61 Örme Giyim Eşyası ve Aksesuarları 40,0 43,3 8,3 94 Mobilya, Aydınlatma Eşyaları, Prefabrik Yapı 41,3 43,0 4,3 39 Plastik ve Plastikten Eşya 36,9 41,4 12,2 62 Dokuma Giyim Eşyası 35,7 38,2 7,1 73 Demir ve Çelikten Eşya 28,3 33,9 19,8 72 Demir ve Çelik 22,5 29,6 31,6 40 Kauçuk ve Kauçuktan Eşya 22,9 29,2 27,4 Diğer 448,7 500,2 11,5 Toplam 1.966,5 2.262,6 15,1 Kaynak: ITC Trademap ABD nin ithalatında önde gelen ülkeler toplam ithalattan aldığı %18,4 pay ile Çin, Kanada (%14,1), Meksika (%11,7), Japonya (%5,9) ve Almanya (%4,4) olarak sıralanmaktadır. Tablo 4: ABD'nin İthalatında Başlıca Ülkeler (2010-2011, Milyar Dolar) Ülke 2010 2011 Değişim (%) Çin 383,0 417,4 9,0 Kanada 279,3 320,7 14,8 Meksika 231,9 265,4 14,4 Japonya 123,6 132,4 7,2 4
Ülke 2010 2011 Değişim (%) Almanya 84,4 100,4 19,0 Güney Kore 50,6 58,6 15,8 İngiltere 50,6 52,2 3,0 Suudi Arabistan 32,7 48,8 49,3 Tayvan 33,4 43,9 31,4 Venezüella 37,2 42,7 14,6 Fransa 39,2 40,8 4,1 İrlanda 34,0 39,4 15,7 Hindistan 30,7 37,5 22,0 Rusya Fed. 26,5 35,5 33,8 İtalya 29,4 35,1 19,3 Diğer 501,0 592,0 18,2 Toplam 1.967,0 2.263,0 15,0 Kaynak: ITC Trademap ABD nin 2011 yılında gerçekleştirdiği mal ihracatı bir önceki yıla göre %15,9 artış göstererek yaklaşık 1,5 trilyon Dolar olmuştur. Hizmetler ihracatı ise bir önceki yıla göre %10,2 artış göstererek 604,9 milyar Dolara ulaşmıştır. ABD nin 2012 yılı Ocak-Haziran dönemi toplam ihracatı (mal ve hizmet) bir önceki yılın aynı dönemine göre %5,9 artarak 1,1 trilyon Dolara yükselmiştir. Aynı dönemde mal ihracatı 2011 yılına göre %6,8 artarak 783 milyar Dolara yükselirken, hizmet ihracatı %3,8 artarak 311 milyar Dolar seviyesine ulaşmıştır. 2011 yılında en fazla ihracat yapan ilk beş eyalet arasında ise Teksas (%16,9), Kaliforniya (%10,8), New York (%5,6), Florida (%4,4) ve Washington (%4,4) yer almaktadır. 2011 yılında dünya ihracatında %8,4 lük pay ile ikinci sırada (birinci sırada %10,8 lik pay ile Çin bulunmaktadır) yer alan ABD nin ithalatında önde gelen ürün grupları; makine ve ekipmanlar, elektrikli makineler ve elektronik, mineral yakıtlar, otomotiv ana ve yan sanayi ürünleri, hava ve uzay taşıtları aksam ve parçaları, optik ve medikal cihazlar, kıymetli taş ve metal mamulleri olarak sıralanmaktadır. Tablo 5: ABD nin İhracatında Önde Gelen Ürün Grupları (2010-2011, Milyar Dolar) GTİP Ürün Adı 2010 2011 Değişim (%) 84 Kazan, Makine ve Cihazlar 182,7 205,2 12,3 85 Elektrikli Makineler ve Aksamı 151,3 158,9 5,0 27 Mineral Yakıtlar 81,0 129,5 59,9 87 Otomotiv Ana ve Yan Sanayi 99,0 119,7 20,9 5
GTİP Ürün Adı 2010 2011 Değişim (%) 88 Hava ve Uzay Taşıtları Aksam ve Parçaları 79,3 87,5 10,4 90 Optik, Medikal Cihazlar 73,9 79,1 7,0 71 Kıymetli Taş ve Metal Mamulleri 51,7 71,8 38,9 39 Plastik ve Plastikten Eşya 53,5 58,6 9,5 29 Organik Kimyasallar 40,9 45,6 11,4 30 Eczacılık Ürünleri 40,8 38,8-5,0 10 Hububat 20,1 28,3 41,0 72 Demir ve Çelik 19,8 25,3 27,5 38 Muhtelif Kimyasal Maddeler 21,2 23,8 12,3 12 Yağlı Tohum ve Meyveler 21,9 21,2-3,3 73 Demir ve Çelikten Eşya 35,7 38,2 7,0 Diğer 304,3 348,2 14,4 Toplam 1.277,1 1497,7 15,9 Kaynak: ITC Trademap ABD nin ithalatında önde gelen ülkeler toplam ithalattan aldığı %19,4 pay ile Kanada, Meksika (%12,8), Çin (%7,2), Japonya (%4,7) ve İngiltere (%3,8) olarak sıralanmaktadır. Tablo 6: ABD'nin İhracatında Başlıca Ülkeler (2010-2011, Milyar Dolar) Ülke 2010 2011 Değişim (%) Kanada 248,2 280,8 13,1 Meksika 163,3 197,5 21 Çin 91,9 103,9 13,1 Japonya 60,5 66,2 9,3 İngiltere 48,4 56 15,6 Almanya 48 49,1 2,3 Güney Kore 38,8 43,5 12 Brezilya 35,4 42,9 21,5 Hollanda 35 42,8 22,4 Hong Kong 26,6 36,5 37,4 Singapur 29,1 31,4 7,7 Belçika 25,6 29,9 16,9 Fransa 27,8 28,8 3,9 Avustralya 21,8 27,5 26,2 Tayvan 26 25,9-0,5 Diğer 598,9 697,8 16,5 Toplam 1.277,1 1.479,7 15,9 Kaynak: ITC Trademap 6
3. ABD BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ (ICT) SEKTÖRÜ Amerika Birleşik Devletleri, dünyanın en büyük bilgi ve iletişim teknolojileri (ICT) tüketicisi konumunda olup, kişisel bilgisayarlar (PC) gibi birçok alt sektörde de dünyanın en büyük üreticilerine ev sahipliği yapmaktadır. Ülke yalnızca üretimde değil, aynı zamanda Ar-Ge konusunda da önemli bir konuma sahiptir. Yüzyılın çığır açan yeniliklerinden; internet, ev bilgisayarı, dokunma duyarlı telefon, e-ticaret ve yüksek hızlı mikroişlemci ilk olarak ABD de geliştirilmiştir. ABD yüksek nüfusu ve yüksek gelir seviyesi ile ICT ürün ve hizmetleri için büyük bir pazar konumundadır. Ayrıca ABD şirketlerinin, devlet ve eğitim kurumlarının en son teknoloji ürünü iletişim ve bilişim malzemelerinin tedarik edilmesine yönelik tutumu, bilişim teknolojisi (IT) ürün ve hizmetlerine olan talebin artırılması ve sürdürülmesine katkıda bulunmaktadır. Üniversiteler ve özel sektör ile gelişmiş bağların bulunması ve özellikle vasıflı göçmenlere karşı nispeten olumlu yaklaşım izlenmesi, girişimcilik kültürünün yaygınlaşmasına ve ICT sektörlerinde lider konumda olmasına katkıda bulunmaktadır. ABD nin ICT sektörlerindeki hakimiyeti sadece büyük bir pazar oluşundan değil, aynı zamanda bilgisayar üretimi, yazılım geliştirilmesi, bilişim teknolojisi (IT) ve internet hizmetlerin sunulması, dijital ortamda tüketici davranışlarını etkileyecek uygulamaların geliştirilmesi gibi birçok alanda küresel üretici olmasından da kaynaklanmaktadır. ABD de hem perakende ve hem toptancı seviyesinde bilişim teknolojisinin hızlı bir şekilde yayılması, üretimde yüksek verimlilik düzeylerine ulaşılmasına katkıda bulunmaktadır. IT sektöründe faaliyet gösteren firmalar Kaliforniya, Teksas, Pennsylvania, New Jersey ve Washington eyaletlerinde yoğunlaşmaktadır. 7
Şekil 1: ABD İleri Teknoloji Sektörünün Görünümü Kaynak: Jones Lang Lasalle ABD, bilişim sektöründe dünyanın en yüksek rekabet gücüne sahip ülkesi olarak değerlendirilmekte olup, Business Sofware Alliance (BSA) tarafından yayınlanan IT Rekabet Gücü Endeksine göre bilişim sektöründe 2011 yılı itibarıyla dünyada birinci sıradadır. Araştırmaya göre sektörün rekabet gücüne; insan kaynaklarının, sektörün gelişimi için sağlanan devlet desteklerinin ve Ar-Ge yatırımlarının katkısı büyüktür. Sektörün yatırım ve iş ortamı değerlendirildiğinde ABD; Finlandiya, Hong Kong ve İrlanda dan sonra 4. sırada yer alırken; özellikle son yıllarda yeni şirket kurma mevzuatının derinleşmesi iş ortamını olumsuz etkilemektedir. Ancak, rekabet ortamı ve özel mülkü koruyan geniş mevzuat ile sektör girişimleri desteklenmektedir. IT alt yapısı açısından değerlendirildiğinde ise, ABD 9. sırada (birinci İsviçre) yer almaktadır. Fikri hakların korunması, elektronik imza ve siber suçlar ile ilgili gelişmiş kanunları ve Nisan 2011 de Kongre de tartışılmaya başlayan yeni ticari gizlilik hakları (bill of rights) ile sektörün gelişimini destekleyen hukuki altyapı açısından ABD, Avustralya dan sonra dünyanın en gelişmiş ikinci ülkesidir. 2011 yılında ABD de toplam IT donanım, yazılım ve hizmetleri harcamasının bir önceki yıla kıyasla yaklaşık %6,7 artarak 601 milyar Dolar olarak gerçekleştiği tahmin edilmekte ve bu 8
rakam ile ülke, dünya IT harcaması sıralamasında ilk sırada yer almaktadır. En çok IT harcaması yapan diğer ülkeler ile karşılaştırıldığında ABD nin bu alanda yaptığı harcamaların, ikinci ve üçüncü sırada yer alan Japonya ve Çin in yaklaşık dört katı, dördüncü sırada yer alan İngiltere nin ise yaklaşık altı katı düzeyinde olduğu görülmektedir. ABD nin IT harcamalarındaki liderliğini önümüzdeki yıllarda da sürdüreceği tahmin edilmekle beraber, ülkenin IT harcamalarında son on yıllık dönemde kaydettiği yıllık ortalama artış hızının önümüzdeki beş yılda sağlanamayacağı ve daha yavaş bir büyüme gerçekleşeceği öngörülmektedir. İlerleyen yıllardaki büyümenin yine iş dünyası ve tüketicilerin verimlilik ve fonksiyonellik yönünde gelişim beklentilerinden, pazarın dinamik yapısından, yeni ürün ve hizmetlerin hızlı bir şekilde geliştirilmesi aracılığıyla pazara daha kolay nüfuz edilmesinden kaynaklanacağı tahmin edilmektedir. Tablo 7: IT Harcamaları Bazında Ülkeler (Milyar Dolar) 2011 Sıra Ülke 2008 2009 2010 2011** 2012* 2013* 2014* 2015* 2016* 1 ABD 546,9 520,9 563,5 601,0 630,6 661,8 689,8 717,2 746,1 2 Japonya 141,6 137,3 150,3 160,0 167,9 160,6 158,8 159,1 159,4 3 Çin 90,1 97,9 119,3 147,1 175,7 201,0 229,5 256,9 287,6 4 Birleşik Krallık 114,8 94,1 99,7 103,8 100,8 105,1 108,0 113,4 119,0 5 Almanya 96,5 85,4 87,1 93,3 88,4 89,6 91,4 95,8 100,4 6 Fransa 76,0 67,5 68,8 72,8 68,5 68,5 70,0 73,1 76,4 7 Brezilya 45,2 39,0 47,1 52,1 50,7 57,3 63,0 68,8 75,1 8 Kanada 38,8 34,2 40,5 44,8 45,8 49,5 52,0 55,2 58,5 9 Avustralya 30,6 29,5 36,5 42,5 42,5 42,6 41,6 44,0 46,6 10 İtalya 44,7 38,2 37,6 36,8 32,6 31,7 31,7 32,5 33,3 31 Türkiye 8,9 8,3 8,8 8,6 8,3 9,1 10,0 11,1 12,4 *Beklenen ** Tahmini Kaynak: Economist Intelligence Unit Bilgi ve iletişim teknolojileri pazarı incelendiğinde ise, ABD pazarının 2011 yılında toplam 590,3 milyar Dolarlık talep ile dünyada ilk sırada yer aldığı gözlenmektedir. Bir önceki yıla kıyasla yaklaşık %5 artan talebin önümüzdeki yıllarda yıllık ortalama %6 büyüyeceği öngörülmektedir. EIU öngörülerine göre diğer yüksek talepli pazarlardan olan Japonya yıllık ortalama %1,2, Güney Kore yıllık ortalama %8,1 ve Almanya yıllık ortalama %1,5 büyüyecektir. 9
Tablo 8: ICT Pazar Talebi (Milyar Dolar) 2011 Sıra Ülke 2008 2009 2010 2011** 2012* 2013* 2014* 2015* 2016* 1 ABD 541,4 521,8 562,3 590,3 624,3 669,2 692,0 721,4 787,2 2 Japonya 349,6 360,5 402,0 437,8 460,9 446,1 445,4 444,6 464,4 3 Güney Kore 156,8 143,6 180,3 192,2 195,5 215,5 226,3 252,3 282,3 4 Almanya 148,3 134,6 137,1 152,4 139,1 142,2 142,6 147,4 162,5 5 Fransa 94,8 89,9 90,0 100,0 92,8 97,0 98,6 102,9 114,1 6 İtalya 65,2 60,0 59,3 63,1 58,9 59,9 61,4 63,7 68,0 7 Hindistan 37,0 40,0 51,0 57,6 60,7 76,2 94,7 114,1 159,9 8 İspanya 44,1 40,2 38,9 43,3 39,5 40,8 40,9 42,5 46,7 9 Polonya 23,1 18,5 20,9 23,6 22,9 25,7 27,7 31,0 36,2 10 Danimarka 11,3 10,2 10,6 12,0 11,3 11,7 11,9 12,5 13,9 *Beklenen, ** Tahmini Kaynak: Economist Intelligence Unit 3.1. Yazılım Dünya yazılım hizmetlerinin %41,6 sı ABD tarafından sağlanırken; %33,4 ü Avrupa ve %19,7 si Asya-Pasifik ülkeleri tarafından üretilmektedir. ABD de 2010 yılı itibarıyla yazılım sektöründe toplam 282,7 milyar Dolar değerinde yatırım gerçekleşirken, bilgi işlem ekipmanlarına yönelik yatırımların değeri 687,8 milyar Dolar düzeyindedir. IT harcamalarındaki büyümenin en önemli nedeni 2010 yılında %8,6 artış gösteren yazılım harcamalarıdır. 2011 yılında yazılım harcamalarının %6,2 büyüyerek 154,7 milyar Dolara ulaştığı tahmin edilmektedir. 2012 yılında yazılım harcamalarındaki artışın devam edeceği ve %5,3 büyüme ile 162,8 milyar Dolara ulaşacağı öngörülmektedir. 2013-2016 döneminde yıllık ortalama %6 büyüyeceği öngörülen yazılım harcamalarının, 2016 yılında 206 milyar Dolara ulaşması öngörülmektedir. Sektörün karşılaştığı en önemli sorun intihal ve yazılımın yasal olmayan bir şekilde çoğaltılmasıdır. ABD yazılım sektörünün en önemli alt sektörlerinden birisi, sektörün %24,5 ini oluşturan ağ ve veritabanı yönetim sistemleridir. Önem sırasına göre diğer alt sektörler; kurumsal verimlilik yazılımları (%22,5), B2B (işletmeler arası) ve dikey uygulama yazılımları (%20,9) ile işletim sistemi yazılımlarıdır (%18,7). 10
Alt sektörler arasındaki geçiş maliyetleri oldukça yüksek olduğu için şirketler arasında işbirlikleri oldukça yaygındır. Microsoft ve IBM gibi şirketlerin sertifika ve donanıma özel yazılım üretme gibi yollarla potansiyel rakiplerini piyasadan uzak tutma çabası bulunsa da, pazarın 2011 yılında %1,3 büyüdüğü ve 2012 yılında %14,6 oranında büyüyeceğine yönelik tahminler yeni şirketlerin pazara girmesine neden olmaktadır. Ancak, bazı alt sektörler pazarda uzun süredir yer alan büyük şirketler tarafından (Microsoft ve işletim sistemi) domine edilmektedir. ABD yazılım pazarı; nihai tüketiciler, işletmeler ve kamu kurumları gibi birçok paydaştan oluşmaktadır. Tüketimin büyük bir çoğunluğunu oluşturan işletmeler bankacılık, perakendecilik, lojistik, telekomünikasyon ve sağlık hizmetleri gibi çeşitli sektörlerde faaliyet göstermektedir. İşletmelerin yazılım ihtiyaçları için, faaliyette bulundukları endüstriye yönelik yazılım geliştiren ve eğitim veren uzmanlaşmış firmalara yöneldikleri ve daha uzun vadeli ilişkiler kurmanın maliyetleri düşürücü etkisi olduğundan dolayı bu firmalara daha sadık oldukları gözlenmektedir. İşletmelerin sadık olmalarının bir diğer nedeni olarak yazılımlar arası değişikliğe gitmenin oldukça maliyetli olması gösterilmektedir. Buna rağmen, alıcıların genellikle büyük şirketlerden oluşması, pazarlık güçlerinin yüksek olmasına neden olmaktadır. Yazılım firmaları açısından uzmanlaşmış personel ve yazılıma özgü donanım oldukça önemlidir. Şirketlerin rekabet gücünün kalifiye personelin uzun vadeli katkısına bağlı olması, Microsoft gibi büyük şirketlerin personel yetiştirmeye yönelik programlara yönelmesine neden olmaktadır. Bu durum, pazara yeni giren şirketler açısından kalifiye personele ulaşımı zorlaştırmaktadır. Öte yandan, donanımın kullanıcıya özgü olarak daha çok büyük şirketlerden tedarik edilmesi, yazılım şirketlerinin uzmanlaşma gerektiren operasyonlarının, donanım konusunda dışa bağlı olmasına neden olmaktadır. Sektör yatırımlarında sermaye gereksiniminin yüksek olmaması, pazara girişi kolaylaştırmaktadır. Birçok yazılım uygulamasında dağıtım kanallarına ulaşım, geniş bant internet erişimi sayesinde kolaylaşmıştır. Dolayısıyla, yazılımın fiziksel medya ve geleneksel dağıtım kanalları kullanılmaksızın satın alınması ve güncellenmesi mümkündür. ABD Rekabet Hukuku nda, mevcut piyasayı düzenleyen çok fazla rekabet kuralı bulunmamaktadır. 11
Ancak, bazı şirketlerin rekabet kurallarına aykırı hareket ettiğine dair bazı davalar bulunmaktadır. Yazılım şirketlerinin başarısındaki bir diğer faktör, Ar-Ge yatırımlarıdır. Yeni ürünlerin sürekli piyasaya sunulduğu ve var olan ürünlerin hızla eskidiği yazılım pazarında, Ar-Ge yatırımları dışında şirket satın almaları yoluyla teknolojiye sahip olmak mümkündür. Ancak, her iki yöntemde de mali kaynakların önemi oldukça büyüktür. 3.2. Donanım 2011 yılında ABD nin dünya donanım sektöründeki payının %41 olduğu tahmin edilmektedir. Datamonitor tahminlerine göre, ABD bilgisayar donanım sektörü krizden sonraki yakın dönemde (2011-2016) yıllık ortalama %4,2 büyüme gösterecektir. 2011 yılında %7,6 büyüdüğü tahmin edilen donanım sektör değerinin 72,3 milyar Dolara ulaştığı ve donanım sektörünün bilgisayarlar (%43,7), çevre aygıtları (%39,2) ve bellekler (%17,1) alt sektörlerinden oluştuğu tahmin edilmektedir. Kişisel bilgisayar (PC) kullanımı açısından dünyadaki en büyük tüketim hacmine sahip olan ABD de (2010 yılı itibarıyla her 1.000 kişiye 935 bilgisayar düşmektedir), önümüzdeki yıllarda pazarın doyum noktasına ulaşması beklenmektedir. Ayrıca Apple ipad gibi yeni ürünler, kişisel bilgisayarlar için ikame olarak algılanmaktadır. 2011 yılında 210,2 milyar Dolara ulaştığı tahmin edilen donanım harcamalarının 2012 yılında %6,9 büyüyerek 224,7 milyar Dolara yükseleceği öngörülmektedir. Bilgisayarlar, yeni uygulamalar sayesinde televizyon gibi birçok elektronik ürünün özeliklerini içermektedir. Ayrıca, mobil telefon, akıllı telefonlar, kameralar gibi birçok elektronik ürün ile beraber kullanımının artışı yanı sıra; dijital video, gelişmiş bilgisayar ürünleri ve dijital kameraların yaygın kullanımı da bilgisayarların tamamlayıcı ürün olarak aynı yaygınlıkta kullanımına neden olmaktadır. Gittikçe popülaritesi artan eğlence/oyun uygulamaları, güçlü işlemciler, yüksek hafıza ve yüksek performansa gereksinimi artırmaktadır. Dolayısıyla, web tabanlı uygulamaları içeren, kullanım rahatlığı sağlayan yüksek performansa sahip mobil telefon, tablet bilgisayar ve televizyon gibi ürünler tarafından rekabet tehdidi altında bulunmasına rağmen, kişisel bilgisayarların tüketimi artış 12
göstermektedir. Bilgisayarların kısa ömrü ve teknolojinin hızlı gelişimi gibi nedenlerden ötürü, performans güncellemeleri satış performansı açısından önem arz etmektedir. Son yirmi yıllık dönemde çift basamaklı artış hızı kaydeden PC satışları, son yıllarda daha yavaş bir şekilde artmaktadır. EIU tahminlerine göre, PC satışları 2011-2015 döneminde yıllık ortalama %1,9 oranında artacaktır. Kriz döneminde, PC satışları daha çok şirketlerin tüketimlerindeki azalıştan etkilenmiştir. Tüketimdeki azalış, piyasaya bilgisayarlar, çevresel ekipman, bilgi işlem cihazları ve yazılım sektörlerine yönelik yatırımın 2010 yılında %4,4 gerilemesi olarak yansımıştır. Ancak, özellikle kurumsal müşteriler için işletme faaliyetlerinin devam etmesinin IT sistemlerine bağlı olması ve mevcut ürünlerin güncelleştirilmesinin de önemli bir pazar oluşturması, IT ürünleri ve hizmetlerine yönelik tüketimin sadece kısa vadede azalabileceğinin sinyalini vermektedir. ABD teknoloji sektörü 1 trilyon Dolarlık satışları ile yaklaşık 100.000 şirketten oluşmaktadır. Gelirlere göre sıralama yapıldığında, gelirin büyük bir kısmının aralarında IBM, Hewlett- Packard, Dell, Microsoft, Intel ve Motorola nın bulunduğu büyük şirketler tarafından paylaşıldığı gözlenmektedir. Ancak, pazardaki uzmanlaşma, küçük şirketlerin büyük şirketlerle birlikte faaliyet göstermesini mümkün kılmaktadır. ABD PC sektörü, oldukça rekabetçi bir yapıya sahiptir. Yeni ürünler, pazara fiyat değişikliği olmadan girebilmektedir. 3.3. Sektör ile İlgili Gelişmeler ABD ICT sektörü için 6. büyük pazar olan Güney Kore ye önceden ortalama %8 tarife oranı ile giren ABD menşeli ürünlerin ABD-Güney Kore Serbest Ticaret Anlaşması ile serbest girişinin mümkün olması nedeniyle, pazarın öneminin 2012 yılında önemli oranda artacağı düşünülmektedir. İlgili STA ile telekomünikasyon, hükümet ihaleleri, fikri haklar, e-ticaret, kullanılmış eşya gibi alanlarda her iki ülke için önemli fırsatlar söz konusudur. Kolombiya pazarına önceden ortalama %8,5 tarife oranı ile giren ABD menşeli ICT sektörü ürünlerinin %95 inin ABD-Kolombiya Serbest Ticaret Anlaşması ile pazara serbest giriş imkanı bulması ile birlikte, 2011 yılında ABD ICT sektörü ihracatında 19. sırada olan Kolombiya pazarının öneminin artacağı düşünülmektedir. İlgili STA ile 13
hükümet ihaleleri, fikri haklar ve kullanılmış eşya gibi alanlarda her iki ülke için önemli fırsatlar söz konusudur. Panama pazarına önceden ortalama %7,5 tarife oranı ile giren ABD menşeli ICT sektörü ürünlerinin %98 inin ABD-Panama Serbest Ticaret Anlaşması ile pazara serbest giriş imkanı bulması ile birlikte, Panama pazarının da öneminin artacağı düşünülmektedir. İlgili STA ile hükümet ihaleleri, yatırım, fikri haklar ve kullanılmış eşya gibi alanlarda her iki ülke için önemli fırsatlar söz konusudur. IT sektöründen elde edilen gelire kıyasla 5 kat hızlı büyümesi beklenen, IT sektör talebinin yarısını oluşturan ve ABD IT sektöründe yer alan şirketlerin çoğunluğunun faaliyet gösterdiği net-işlem (cloud-computing) alt sektöründen elde edilen gelirin 2014 yılında 55 milyar Dolara ulaşması beklenmektedir. Bilgisayar ve video oyunlarından elde edilen gelir 2005-2009 döneminde %10 artarak 10,5 milyar Dolara ulaşmıştır. 2017 yılına kadar yeşil çevre yönetimine ilişkin IT hizmetlerinden elde edilen küresel gelirin %40 artışla 4,3 milyar Dolara yükselmesi beklenmektedir. ABD li şirketlerin son yıllarda geliştirdikleri enerji ve sera gazı salınımı yönetimine ilişkin IT hizmetleri ile ABD küresel pazarda önemli bir pay almaktadır. Yaşlanan nüfus gibi demografik değişimler nedeniyle, E-Health veya Health 2.0 olarak da adlandırılan sağlık bilişim hizmetlerine yönelik hem özel sektör hem de kamu sektörü tarafından yoğun bir yatırım eğilimi gözlenmektedir. Sağlık bilişim hizmetlerinde en çok faaliyet gösterilen alanlar elektronik tıbbi kayıt sistemleri, bilişim altyapısı, bellek ve değişim sistemleri yönetimi olarak sıralanmaktadır. ABD li şirketlerin 2010 yılında 263 milyar Dolar tutarındaki ICT harcamaları değerlendirildiğinde en çok harcama yapılan sektörlerin sırasıyla bilişim, finans ve sigortacılık, imalat sanayi, sağlık ve sosyal hizmetler, profesyonel ve teknik hizmetler olduğu gözlenmektedir. 4. KALİFORNİYA KÖRFEZ BÖLGESİ NDE (BAY AREA) ICT SEKTÖRÜ Özel sektör gelirlerinin yaklaşık %6 sını (173 milyar Dolar) ve eyalette yer alan firmaların yaklaşık %4 ünü (46.000 firma) oluşturan ICT sektörü, Kaliforniya nın en önemli sektörleri arasında yer almaktadır. Ayrıca, krizden sonra eyaletin diğer sanayilerine kıyasla en hızlı 14
yükselişin gözlendiği bilim ve teknik hizmetler sanayisinin göze çarpan sektörlerinden biri de ICT dir. Bilim ve teknoloji alanında ülkenin dördüncü önemli eyaleti olan Kaliforniya, özellikle risk sermayesi ve girişimcilik altyapısı (birinci) ve Ar-Ge ürünleri (üçüncü) açısından ilk sıralarda yer almaktadır. Eyalette ileri teknoloji alanında 1 milyona yakın çalışan mevcuttur ve bu rakam ülke geneli ile karşılaştırıldığında, sektördeki en yüksek istihdamı Kaliforniya nın sağladığı saptanmaktadır. İstihdam en çok bilgisayar sistemleri tasarımı ve ilgili hizmetler sektöründe yoğunlaşmaktadır. Kaliforniya eyaleti, ileri teknoloji ürün ve hizmetleri ihracatında da, 2011 yılı itibarıyla 48,3 milyar Dolarlık ihracat rakamı ile ABD de ilk sıradadır. 2011 yılında ileri teknoloji ihracatı eyaletin toplam ihracatının %36 sını oluşturmuştur. Eyalet; bilişim sektörü, bilgisayar ve çevresel donanım, iletişim donanımı, internet ve telekomünikasyon hizmetleri, yazılım, elektronik donanım, bilgisayar hizmetleri tasarımı, yarı iletken imalatı, uzay ve savunma sistemleri, elektromedikal donanım, Ar-Ge ve mühendislik hizmetleri sektörlerinde sağladığı istihdam ile ilk sırada yer almaktadır. Yaklaşık 40 adet federal araştırma laboratuarı ve dünyanın öncü teknoloji şirketinin bulunduğu Silikon Vadisi Kaliforniya da bulunmaktadır. Yıllık ortalama 23.000 in üzerinde patent ile ilk sırada yer alan eyalet, sanayi Ar-Ge si için 2009 yılında 50,6 milyar Dolarlık harcama ile ülkedeki toplam sanayi Ar-Ge harcamasının %25 ini oluşturmuştur. Ülkedeki risk sermayesi yatırımlarının yarısından fazlası Kaliforniya da gerçekleşmektedir. Risk sermayesi yatırımcılarının en çok ilgilendikleri sektörler yazılım, telekomünikasyon, biyoteknoloji, tıbbi cihazlar ve yarı iletkenler olarak sıralanmaktadır. Şirketleri yenilik ve inovasyon konusunda desteklemek amacıyla eyaletin, %15-24 oranında araştırma ve geliştirme vergi kredisi mevcuttur. Bunun haricinde, zarar etmiş işletmelerin zararlarını bir sonraki yıl muhasebeleştirmelerine ve yeni kurulan işletmelerin ilk yıl gerçekleşen zararlarının tümünü 20 yıllık dönemde muhasebeleştirmelerine olanak veren net işletme zararlarının taşınması sistemi (Net Operating Loss Carryover) uygulanmaktadır. Bunların dışında yeni pazarlara giriş için vergi kredisi sağlayan New Market Tax Credits, istihdam vergilerinde kredi imkanı sağlayan New Hire Tax Credit, yatırımcıları eyalet ve federal gelir vergisinden muaf tutarak özel sermaye piyasaları araçları ile finansman imkanı 15
tanıyan Industrial Development Bonds ve KOBİ lere özel finansman destekleri gibi birçok yatırım desteği bulunmaktadır. Ayrıca, eyalette 18 tane Serbest Bölge ve vergi avantajları sunan birçok Ekonomik Kalkınma Alanı bulunmaktadır. 2011 yılında 159,4 milyar Dolar ihracat değeri ile Teksas ın ardından en fazla ihracat gerçekleştiren 2. eyalet olan Kaliforniya nın ihracatında ICT sektörünün önemli payı bulunmaktadır. 2011 yılında bilgisayar ve elektronik ürünler ihracatı 46,1 milyar Dolar ile eyaletin toplam ihracatının %28,1 ini oluşturmaktadır ve ilgili ürün kategori ihracatında Kaliforniya ülkede ilk sırada yer almaktadır. Kaliforniya nın bilgisayar ve elektronik ürünler ihracatının %32,6 sını bilgisayar donanımı, %25,9 unu yarı iletkenler ve diğer elektronik donanım, %19,7 sini navigasyon, ölçme cihazları ve tıbbi cihazlar, %16,1 ini de iletişim donanımı oluşturmaktadır. 2011 yılında 351,4 milyar Dolar ithalat değeri ile ABD nin en fazla ithalat yapan eyaleti olan Kaliforniya nın ithalatında ise %30,6 lık pay ile bilgisayar ve elektronik ürünler ilk sırada yer almaktadır. Kaliforniya, 107,7 milyar Dolar ithalat ile 2011 yılında bilgisayar ve elektronik ürünler ithalatında ülkede ilk sırada yer almaktadır. İlgili sektörde eyaletin en fazla ithalat gerçekleştirdiği alt sektörler ise bilgisayar donanımı (%33,9), yarıiletkenler ve diğer elektronik donanım (% 24,1), iletişim donanımı (%18,4) ve ses ve video donanımıdır (%17,9). 2011 yılında Kaliforniya nın yaklaşık 10 milyon Dolarlık yazılım sektörüne bağlı mal ithalatı gerçekleştirdiği tahmin edilmektedir. Ayrıca, eyaletin 2011 yılında toplam 3,6 milyar Dolarlık elektronik donanım ve aksamı ithalatı yaptığı tespit edilmektedir. Tablo 9 da Global Trade Atlas Veritabanı ndan yararlanılarak 2009-2011 yıllarında Kaliforniya nın ICT mal ithalatı özetlenmektedir. 16
Tablo 9: Kaliforniya ICT Mal İthalatı (2009-2011) Ürün/Sektör İthalat (Milyon Dolar) Pay (%) HS 6 Açıklama Alt Sektör 2009 2010 2011 2009 2010 2011 Değişim (%), (2011/10) KALİFORNİYA ICT MAL İTHALATI TOPLAMI 270.414,5 327.251,3 351.359,4 100 100 100 7,4 847130 Portatif Nümerik Otomatik Bilgi Bilgisayar Ve Periferik Donanım İşlem Makineleri; Ağırlık<10 Kg. 10.049,7 14.485,3 17.197,4 3,7 4,4 4,9 18,7 852872 Televizyon; Diğerleri, Renkli Olanlar Tüketici Elektroniği Donanımı 12.479,1 12.334,4 11.189,0 4,6 3,8 3,2-9,3 847330 Otomatik Bilgi İşlem Makine Ve Bilgisayar Ve Periferik Donanım Ünitelerinin Aksam, Parçası 9.132,5 12.051,3 8.157,6 3,4 3,7 2,3-32,3 851712 Hücresel Ağlar İçin Veya Diğer İletişim Donanımı Kablosuz Ağlar İçin Telefonlar 4.292,9 4.458,0 6.262,3 1,6 1,4 1,8 40,5 847170 Bellek Birimleri Bilgisayar Ve Periferik Donanım 4.337,9 5.266,0 5.456,1 1,6 1,6 1,6 3,6 854231 Elektronik Entegre Devreler; İşlemci Elektronik Aksam Ve Kontrolör 3.461,3 3.137,7 4.296,1 1,3 1,0 1,2 36,9 844331 Baskı, Kopya/Faks Geçiş Bilgisayar Ve Periferik Donanım Fonksiyonunun >2 Yapan, Otomatik 3.233,5 3.316,9 3.201,0 1,2 1,0 0,9-3,5 Bilgi İşleme Bağlanan Makine 854140 Işığa Duyarlı Yarı İletken Devre Elektronik Aksam Elemanları (Led) 1.144,8 1.539,7 2.794,9 0,4 0,5 0,8 81,5 854239 Diğer Entegre Devreleri Elektronik Aksam 1.572,2 1.946,3 2.157,1 0,6 0,6 0,6 10,8 852580 Televizyon Kameraları, Dijital Kameralar, Görüntü Kaydedici Tüketici Elektroniği Donanımı 1.656,3 2.145,9 1.954,5 0,6 0,7 0,6-8,9 Kaydedici Kameralar 854232 Bellekler Elektronik Aksam 1.630,1 1.917,4 1.580,1 0,6 0,6 0,4-17,6 852859 Monitör; Diğerleri Tüketici Elektroniği Donanımı 2.083,1 2.310,7 1.524,2 0,8 0,7 0,4-34,0 847150 Diğer Nümerik Bilgi İşlem Birimleri Bilgisayar Ve Periferik Donanım 3.288,8 2.940,2 1.392,3 1,2 0,9 0,4-52,6 847160 Giriş/Çıkış Birimleri Bilgisayar Ve Periferik Donanım 909,1 1.482,9 1.366,3 0,3 0,5 0,4-7,9 847141 Aynı Kabin İçinde En Az Bir Merkezi İşlem Giriş/Çıkış Birimi Bilgisayar Ve Periferik Donanım 373,8 545,5 1.280,4 0,1 0,2 0,4 134,7 Bulunan 852851 Monitör; Otomatik Bilgi İşlem Bilgisayar Ve Periferik Donanım Makineleri Ve Üniteleri İçin Diğer 1.390,8 1.669,1 1.257,8 0,5 0,5 0,4-24,6 17