Ünite 2 Atom ve Periyodik Sistem KİMANIN TEMEL KANUNLARI 44 ATOMUN TEMEL TANECİKLERİ 67 ATOM MODELLERİNİN TARİHSEL SERÜVENİ 89 PERİODİK SİSTEMİN GELİŞİMİ 102 ÖZELLİKLERDE PERİODİK DEĞİŞİM 128 43
KİMANIN TEMEL KANUNLARI ÜNİTE - 2 ATOM VE PERİODİK SİSTEM Antoine Laurent de Lavoisier ilk defa bilimsel ölçme ve deneyler yaparak Kütlenin Korunumu Kanununu ortaya çıkarmıştır. anma olayını bugünkü anlamda açıklayıp oksijenin metallerle verdiği bileşiklerin metal oksitler olduğunu göstermiştir. Lavoisier, içerisinde hava olan cam balon içerisine bir parça kalay atıp ağzını kapatmış ve bunları tartmıştır. Daha sonra ağzı kapalı cam balonu ısıttığında beyaz renkli tebeşir tozu gibi bir maddenin (kalay oksit) olduğunu görmüştür. Son durumda cam balonu tarttığında ilk tartımdaki kütleyle aynı olduğunu görmüştür. Kimya ile simyayı birbirinden farklı kılan en önemli etken, elbette ki kimyanın ölçmeye dayalı olmasıdır. Bazı deneylerin yapılması ve bu deneylere ait sonuçlardan yola çıkarak hipotezler kurulup, teoriler geliştirilmesi kimyayı günümüzde bir bilim haline getirmiştir. Kimyasal reaksiyonlar sonucunda oluşan değişimler ile ilgili dört tane temel kanun vardır. 1. Kütlenin Korunumu Kanunu Kimyanın en önemli kanunlarından birisi olan kütlenin korunumu kanunu Antoine Laurent de Lavoisier tarafından oluşturulmuştur. 1789 yılında Fransız kimyacı Lavoisier yanan maddelerin havanın oksijeniyle birleşmesinin bir sonucu olduğunu deneysel olarak göstermiştir. apmış olduğu deneyi, kapalı bir kapta gerçekleştirmiş, kabın tepkime sonundaki toplam kütlesinin başlangıçtaki kütleye eşit olduğunu göstermiştir. Kimyasal tepkimelerde atomların cinsi ve sayısı değişmediğinden toplam kütlede de bir değişim olmaz. ani tepkimeye giren maddelerin kütleleri toplamı, tepkime sonunda oluşan maddelerin kütleleri toplamına eşittir. Örneğin; Kalsiyum elementi ile kükürt elementinin tepkimesi sonucu kalsiyum sülfür bileşiği oluşur. Bu olayda kütlenin korunumu kanunu gösterilecek olursa; şeklindedir. Kalsiyum (Ca) + Kükürt (S) SORU Magnezyum (Mg) ve azottan (N) oluşan bir bileşikte kütlece % 28 azot bulunmaktadır. Bu bileşiğin 20 gramında kaç gram Mg bulunur? Kalsiyum sülfür (CaS) Bileşiğin % 28'i azot ise % 72'si magnezyumdur. 100'de 72 ise 20'de? A) 16,2 B) 14,4 C) 12?= 14,4 gram Mg bulunur. D) 7,2 E) 4,8 anıt B a b (a) resminde dereceli silindirde görülen sıvı, soldaki behere dökülüp bir karışım oluşturuluyor. (b) resminde oluşan karışımın toplam kütlesinin başlangıçtaki toplam kütleye eşit olduğu gözleniyor. 44 SORU X kütlesi (g) 4 2 0 5 10 X 3 kütlesi (g) X elementinin değişen miktarlarına karşı, oluşan X 3 kütlesi grafikte verilmiştir. Bileşikteki X ve elementlerinin kütlece birleşme oranı c m m X m kaçtır? 2 3 1 A) B) C) 3 5 2 2 1 D) E) 5 3 Grafiğe bakıldığında 2 gram X harcandığında 5 gram X 3 oluşmuştur. 52= 3 gram harcanır. m 2 Kütlece birleşme oranı c m X m = tür. 3 Soru anıt A
CH 4 + 2O 2 S CO 2 + 2H 2 O 3,2 g x g 8,8 g 7,2 g ukarıdaki tepkimede harcanan O 2 kütlesi kaç gramdır? A) 16,4 B) 14,8 C) 13,6 D) 12,8 E) 10,4 36 gram karbon (C), hidrojenle (H) birleşerek 40 gram bileşik oluşturmaktadır. Buna göre, bileşikteki hidrojenin kütlece %'si kaçtır? A) 10 B) 25 C) 30 D) 40 E) 50 Kütlenin korunumu kanununa göre tepkimeye giren ve tepkimeden çıkan maddelerin kütleleri toplamı eşit olmalıdır. 3,2 + x = 8,8 + 7,2 x= 12,8 gram anıt D anıt A ÜNİTE - 2 ATOM VE PERİODİK SİSTEM Kütle (g) 9,6 4,2 Zaman 0 X ve elementlerinden Z bileşiğinin oluşması sırasında toplanan verilerle yukarıdaki grafik çizilmiştir. Bu grafiğe göre, I. Başlangıçta toplam kütle 19,2 gramdır. II. Oluşan bileşik 15 gramdır. III. Bileşiğin kütlece % 64'ü X'tir. A) alnız I B) alnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III X Grafiğe göre başlangıçta 9,6'şar gram X ve vardır. Başlangıçtaki toplam kütle 9,6 + 9,6= 19,2 gram olur. Grafiğe bakıldığında X'ten 9,6 4,2= 5,4 gram kullanılırken 'den 9,6 gram kullanılmıştır. Oluşan bileşik 5,4 + 9,6= 15 gram olur. 15 gram bileşikte 5,4 g X 100??= % 36'sı X'tir. anıt C X Bir bileşiği oluşturan X ve elementleri bir daire diliminde kütlece ifade edilmiş olup, dilimler özdeştir. X Buna göre, m 1 I. X ve 'ler arasındaki kütlece birleşme oranı c m m = 'ü. t r 3 II. 8 gram bileşiğin 6 gramı 'dir III. Bileşiğin kütlece % 20'si X'tir. A) alnız I B) alnız II C) I ve III D) II ve III E) I ve II anıt E 45
ÜNİTE - 2 ATOM VE PERİODİK SİSTEM Joseph Proust (1754-1826) 2. Sabit Oranlar Kanunu 1799 yılında Fransız kimyacı Joseph Proust tarafından ortaya konulmuştur. Bu kanuna göre, bir bileşiği oluşturan elementlerin kütleleri arasında sabit ve değişmeyen bir oran vardır. Bileşiğin miktarı değişse de bileşiği oluşturan elementlerin kütlece birleşme oranı hiçbir zaman değişmez. Örneğin; Kalsiyum ve kükürt elementlerinden oluşan CaS bileşiğinde elementlerin kütlece birleşme oranı 5/4 tür. ani her 5 gram kalsiyumun tamamen tepkimeye girebilmesi için 4 gram kükürt elementi gerekmekte ve tepkime sonucunda kütlenin korunumu yasasına göre 9 gram CaS bileşiği oluşmaktadır. Ca nın kütlesi S nin kütlesi CaS nin kütlesi 5 gram 4 gram 9 gram 15 gram 12 gram 27 gram 40 gram 32 gram 72 gram Buna göre, CaS'deki elementler arasında sabit oran m Ca m S = 5 4 Not olur. Bileşiği oluşturan elementler arasında sabit bir oran olduğuna göre bileşikteki elementlerin kütlece yüzdeleri de sabittir. Hidrojenin kütlesi(g) Hidrojenin kütlesi(g) 4 4 3 3 2 2 1 1 Oksijenin 0 08 816 162424 32 32 kütlesi(g) H 2 O bileşiğinde H 2 O bileşiğinde elementlerin kütlece birleşme m m oranı 1 oranı H H 1 = = dir. m dir. m O 8 O 8 ukarıdaki grafikte hidrojen ve oksijen elementlerinin değişik kütlelerde birleşmesine ait değişim ukarıdaki grafikte hidrojen ve oksijen elementlerinin görülmektedir. değişik kütlelerde birleşmesine ait değişim görülmektedir. 7 gram Fe ile 4 gram S birleşirse 11 gram FeS bileşiği oluşur. FeS nin elementlerinden oluşumunda bu oran değişmez. mfe 7 mfe 7 ms 4 m = ise m =, S 4 FeS 11 m = FeS 11 FeS nin elementlerinden oluşumuna ait aşağıdaki grafikleri çizebiliriz. Elementlerin kütlece birleşme oranı (m Fe /m S ) 7 4 0 11 22 33 FeS'nin kütlesi (g) UARI Fe'nin kütlesi (g) 14 7 0 4 8 S'nin kütlesi (g) Elementlerin harcanan kütleleri (g) 7 4 0 Fe S 11 FeS'nin kütlesi (g) Bileşiği oluşturan elementler arasındaki birleşme oranı değişecek olursa aynı elementler ile yeni ve farklı bileşikler oluşturulmuş olur. MgO ve MgO 2 bileşiklerinde elementlerin kütlece birleşme oranları sırasıyla 24 3 24 3 = ve = 'ü. t r 16 2 32 4 ukarıdaki bileşiklerden de görüldüğü gibi aynı elementlerin oluşturduğu farklı formüle sahip bileşiklerdeki kütlece birleşme oranı farklıdır. 46 SORU Al 2 S 3 bileşiğinde alüminyumun kükürtle 9 kütlece birleşme oranı dır. 16 Buna göre, 48 gram kükürt kaç gram Al 2 S 3 bileşiğinde bulunur? A) 56 B) 65 C) 75 D) 95 E) 114 9 gram Al ile 16 gram S'den 25 gram bileşik oluşur. 16 gram S'den 25 gram bileşik oluşursa 48 gram??= 75 gram bileşik oluşur. anıt C Soru
ÜNİTE ÜNİTE -- 22 Buna göre, 36 gram X23 bileşiği elde etmek için en az kaç gram gereklidir? A) 24 B) 22 C) 18 D) 16 E) 12 X2 için 1 X 3 = 2 8 XS3 S4 2X 2.3 6 = = > 18 g bileşik 3 3.4 12 18 gram bileşik için 12 gram gerekli ise 36 gram??= 24 gram gereklidir. X23 için 1 anıt A m 7 X bileşiğinde elementlerin kütlece birleşme oranı c m X m = 4 tür. m Buna göre, X23 bileşiğindeki kütlece birleşme c m X m oranı kaçtır? A) 3 2 B) 4 7 C) 7 6 D) 6 7 E) X bileşiği için & X23 için & X 7 = 4 2X 2.7 7 = & 3 3.4 6 14 6 anıt C X3 bileşiğini oluşturan elementlerin kütlece birleşme oranı mx m = 2 tür. 3 B) 40 C) 50 D) 60 B) X2 X 2 = 1 X 2 1 = & 2 2.1 1 Bileşiğin kütlece % 50'si olur. E) 90 X3 bileşiğinin kütlece % 60'ı olduğuna göre, aşağıdaki bileşiklerden hangisinin kütlece % 50'si X'tir? A) X X 2 = 3 3 X2 için & Buna göre, X2 bileşiğinin kütlece yüzde kaçı 'dir? A) 20 X3 için & C) X23 D) X2 E) X25 anıt C Bileşiğin % 60'ı ise % 40'ı X'tir. X 2 = 1 X 2 1 X2 bileşiği alındığında = & olur. 2 2.1 1 X3 için & X 40 = 3 60 ani % 50'si X, % 50'si 'dir. anıt D X2 bileşiğinde 4 gram X ile 1 gram birleşiyor. Aynı elementlerden oluşan X23 bileşiğinin 21 gramında kaç gram X vardır? A) 74 B) 12 C) 10 D) 9 E) 4 anıt B 47 ATOM ATOM VE VE PERİODİK PERİODİK SİSTEM SİSTEM mx 3 = X2 bileşiğinde elementlerin kütlece birleşme oranı 8 m dir.
ÜNİTE - 2 ATOM VE PERİODİK SİSTEM X ile arasında oluşan bir bileşikte elementlerin kütlece birleşme m oranı X 7 m = dir. 20 35 gram X ile 80 gram tepkimeye girerse hangi maddeden kaç gram artar? A) 7 gram X B) 20 gram C) 8 gram D) 10 gram E) 20 gram X m X 2 bileşiğinde elementlerin kütlece birleşme oranı m X 1 = dir. 2 Buna göre, 8 gram X ile kaç gram elementi birleşerek X 2 3 bileşiği oluşur? 28 gram kullanılır. X 7 g 20 g 4 kat 35 g 4 kat 80 g 35 28= 7 gram X artar. anıt A A) 8 B) 12 C) 20 D) 24 E) 40 anıt B 12 gram X ve m gram elementlerinin tepkimesinde, X in tamamının harcanması için 9 gram daha eklemek gerekmektedir. Oluşan bileşikte elementlerin kütlece birleşme oranı m m X 4 = olduğuna göre, m sayısı kaçtır? 7 A) 24 B) 20 C) 18 D) 16 E) 12 m Kütlece birleşme oranı X 4 m = olduğundan 12 gram X ile 21 7 gram birleşir. X in tamamını harcamak için 9 gram eklemek gerektiğinden başlangıçta 21 9 = 12 gram vardır. anıt E 48 Oluşan X 2 kütlesi (g) 24 6 8 İlave edilen kütlesi (g) X elementi bulunan kaba elementi ilave edilerek X 2 bileşiğinin elde edilmesi olayına ait oluşan X 2 kütlesiilave edilen kütlesi grafiği yukarıda verilmiştir. Grafikteki bilgilere göre aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Tepkimeden sonra kapta 32 gram madde vardır. B) 24 gram X 2 oluşmuştur. C) 2 gram artmıştır. D) Başlangıçta kapta 18 gram X vardır. m 3 E) X 2 bileşiğinin kütlece birleşme oranı c m X m = dir. 1 Grafiğe bakıldığında 24 gram X 2 bileşiği oluşurken 6 gram harcanmıştır. 24 6 = 18 gram X kullanılmıştır. m X 18 3 Kütlece birleşme oranı c m m = & 'dir. 6 1 Grafiğe bakıldığında 8 6= 2 gram artmıştır. Tepkimeden sonra kapta 24 gram X 2 bileşiği ve 2 gram artan 'den vardır. Toplam 24 + 2 = 26 gram vardır. anıt A Soru
3. Katlı Oranlar Kanunu 1804 yılında John Dalton tarafından bulunmuştur. Bileşiklerde elementler arasındaki kütle oranının korunmasına karşın bazen aynı elementlerin birbirleriyle birleştiklerinde farklı özellikler gösteren bileşikleri oluşturduğu gözlenmiştir. Örneğin karbon ve oksijenin birleşmesiyle özellikleri tamamen birbirinden farklı karbondioksit (CO 2 ) ve karbonmonoksit (CO) diye adlandırılan iki farklı ürün meydana gelir. Aynı zamanda Dalton atom teorisi de Katlı Oranlar Kanununu desteklemektedir. Bu kanunda Dalton iki element birden fazla bileşik oluşturmak üzere birleşirse, bir elementin belli bir kütlesi ile birleşen diğer elementin farklı kütleleri arasında tamsayılı bir oran vardır şeklinde bahsetmektedir. Örneğin; NO ve NO 2 bileşiklerinde eşit miktarda N vardır. Bileşiklerdeki oksijenler arasındaki oran ise 1 2 dir. NO ve N 2 O 5 bileşiklerinde ise, N miktarlarını eşitlemek için NO bileşiği 2 ile genişletilirse N 2 O 2 gibi olur. N 2 O 2 ve N 2 O 5 bileşiklerinde N miktarları eşit olduğundan oksijenlerin katlı oranı 2 5 'tir. John Dalton (17661844) ÜNİTE - 2 ATOM VE PERİODİK SİSTEM Katlı oranlar kanunu, iki elementin farklı iki bileşiği için geçerlidir. ani basit formülleri aynı olan bileşik çifti arasında katlı oran aranmaz. Ayrıca katlı oran 1 olmamalıdır. NO 2 ve N 2 O 4 bileşikleri arasında katlı oran yoktur. Aynı tür atomlardan oluşmayan bileşik çiftleri arasında katlı oran aranmaz. Örneğin, NO ve CO bileşikleri arasında bir katlı orandan söz edilemez. Bir elementin katlı oranı a b ise diğer elementin katlı oranı b a Aynı tür atomlardan oluşan farklı bileşiklerdeki elementlerin kütlelerine bakılarak da katlı oran yorumu yapılabilir. Aşağıdaki örnekte, karbon ve hidrojenden oluşan bileşiklerin birincisinde 12 gram karbon ve 4 gram hidrojen, ikincisinde ise 24 gram karbon ve 6 gram hidrojen bulunmaktadır. Bu bileşiklerde aynı miktarda karbon içeren hidrojen kütleleri arasındaki oranı bulabilmek için birinci bileşik 2 ile genişletilmelidir. Karbonun kütlesi (g) Hidrojenin kütlesi (g) I. bileşik 12 4 x 2 II. bileşik 24 6 Hidrojenler arasındaki katlı oran 4.2 6 = 8 6 1 4 3 olarak bulunur. 'dır. Karbon monoksit O = C Karbon dioksit 1 = 1 O 2 = = C 1 Karbon monoksitteki oksijenin karbon dioksitteki oksijene oran : 1:2 SORU Aşağıdaki bileşik çiftlerinden hangisi katlı oranlar yasasına uyar? A) H 2 SO 4 H 2 SO 3 B) N 2 O 3 Al 2 O 3 C) SO 2 SO 3 D) H 2 O 2 H 2 S Katlı oranlar kanunun uygulanabilmesi için bileşik içerisinde sadece iki farklı cins element bulunmalıdır. B ve D şıklarındaki bileşikler aynı tür atomlardan oluşmamaktadır. E şıkkındaki bileşiklerin basit formülleri aynıdır. E) C 4 H 8 C 2 H 4 SO 2 v Katlı oran 2 SO 3 'tür. 3 anıt C H O HO Dalton'a göre suyun oluşumu 49
ÜNİTE - 2 ATOM VE PERİODİK SİSTEM Bileşik X kütlesi (g) Bileşik kütlesi (g) a 1,4 3 b 1,4 3,4 Tabloda X ve elementlerinden oluşan iki bileşik için, içerdikleri X kütlelerine karşılık bileşik kütleleri verilmiştir. Buna göre, a ile b bileşikleri arasındaki katlı oran kaçtır? 4 1 1 3 2 A) B) C) D) E) 5 2 3 4 3 a bileşiğinde 1,4 gram X e karşılık 3 gram bileşik oluştuğundan 3 1,4 = 1,6 gram vardır. b bileşiğinde 1,4 gram X e karşılık 3,4 gram bileşik oluştuğundan 3,4 1,4 = 2 gram vardır. X 14, 16, 14, 2 16, 4 Elementlerden biri eşit olduğundan katlı oran & olur. 2 5 anıt A X ve elementleri arasında iki farklı bileşik oluşmaktadır. Birinci bileşiğin formülü X 3 4, ikinci bileşiğin formülü ise X 2 n 'dir. Aynı miktar X ile birleşen birinci bileşikteki kütlesinin ikinci bileşikteki kütlesine oranı 3 8 olduğuna göre, "n" sayısı aşağıdakilerden hangisidir? A) 5 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1 X miktarlarını eşitlemek için X 3 4 bileşiği 2 ile X 2 n bileşiği 3 ile genişletilirse; X34 $ X68 8 8 = X2n $ X6 3n 3 3n 3n= 3 n= 1 anıt E 1. bileşik X 2 a 2. bileşik X 3 b Aynı miktar X ile birleşen 1. bileşikteki nin 2. bileşikteki ye 3 kütlece birleşme oranı 'dir. 8 Buna göre, b a oranı kaçtır? A) 4 3 B) 2 3 C) 4 1 D) 3 2 E) 3 4 anıt C X ile arasında oluşan üç bileşikte X ve 'nin kütlece birleşme oranları aşağıdaki grafiklerde verilmiştir. Buna göre, eşit miktarda ile birleşen X'in kütleleri arasındaki ilişki aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) I > II > III B) II > III > I C) III > II > I D) III > I > II E) I > III > II anıt D 50 Soru
X ve 'den oluşan iki bileşikte aynı miktar X ile birleşen 'lerin 4 kütle oranı 'tir. Buna göre, 5 I. X 3 4 X 3 5 II. X 2 X 2 5 III. X 4 X 2 5 bu bileşik çiftleri yukarıda verilenlerden hangileri olabilir? A) alnız II B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III X'in kütlesi (g) 7 'nin kütlesi (g) 2 3 X ve elementlerinden oluşan iki bileşikteki X ve kütleleri yukarıdaki grafikte verilmiştir. Buna göre, birinci bileşiğin formülü X ise ikinci bileşiğin formülü aşağıdakilerden hangisidir? I II I. X 3 4 X 3 5 v X'ler eşitken 'lerin oranı 5 4 tir. II. 2/X 2 X 2 5 v X'ler eşitlendiğinde 'lerin oranı 5 4 tir. III. 2/X 4 X 2 5 v X'ler eşitlendiğinde 'lerin oranı 5 8 'tir. anıt B Grafiğe bakıldığında birinci bileşikte (X) 7 gram X, 2 gram ile birleşmiştir. X 7 X için & = 2 İkinci bileşiğin formülü X a b olsun grafiğe göre ikinci bileşikte 7 gram X, 3 gram ile birleşmiştir. ax. 7 a. 7 7 a 2 = & = = b. 3 b. 2 3 b 3 Bileşiğin formülü X 2 3 bulunur. ÜNİTE - 2 ATOM VE PERİODİK SİSTEM A) X B) X 2 C) X 2 D) X 2 3 E) X 3 4 anıt D Bileşikler X kütlesi (g) kütlesi (g) Bileşik formülü I. bileşik 35 60 X 2 3 II. bileşik 7 m X 2 2X 35 X 7 X 2 3 için & = = 3 60 8 X 7 X 2 için & = 2 m 7 7 = m 28. m & = 16 ukarıda verilen bilgilere göre m'nin sayısal değeri kaçtır? A) 80 B) 62 C) 44 D) 32 E) 16 anıt E X ve elementlerinden oluşan iki bileşikten birincisinde kütlece % 50, ikincisinde ise % 40 X bulunmaktadır. Birinci bileşiğin formülü X 2 olduğuna göre, ikinci bileşiğin formülü aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) X 2 B) X 3 C) X 2 D) X 2 3 E) X 3 4 Birinci bileşiğin % 50'si X ise % 50'si 'dir. İkinci bileşiğin % 40'ı X ise % 60'ı 'dir. X 50 X 2 X 2 için & = = 2 50 1 İkinci bileşiğin formülü X a b olsun. ax. 40 a. 2 4 a 1 = = = b. 60 b. 1 6 b 3 Bileşiğin formülü X 3 bulunur. anıt B 51
4. Birleşen Hacim Oranları Kanunu ÜNİTE - 2 ATOM VE PERİODİK SİSTEM Gay-Lussac (1778-1850) 1808 yılında Gay-Lussac, gazlarla ilgili yaptığı çeşitli deneyler sonucunda, aynı basınç ve sıcaklıkta gazların belli hacim oranlarında birleştiklerini gözlemlemiştir. Buna birleşen hacim oranları kanunu denir. Bu kanun sadece gazlar için geçerlidir. Gay-Lussac yaptığı deneylerin birinde aynı şartlarda 1 hacim azot gazına karşılık 3 hacim hidrojen gazının kullanıldığını belirlemişti. Bu tepkime sonucunda ise aynı şartlarda gaz fazında 2 hacim NH 3 oluşmaktaydı. N 2 (g) + 3H 2 (g) S 2NH 3 (g) 1 tanecik 3 tanecik 2 tanecik 1 hacim 3 hacim 2 hacim ani 4 hacim gaz harcanmış ve 2 hacim ürün elde edilmişti. Ancak Dalton bu duruma karşı çıkarak hacim oranlarının 1 olması gerektiğini savunmuştur. Onu böyle bir düşünceye iten neden ise, kendi teorisine göre atomların parçalanamamasıdır. ine bu nedenden ötürü Dalton suyun formülünün H 2 O değil de HO olduğunu savunmuştur. Dalton'a göre, H(g) + O(g) S HO(g) 1 tanecik 1 tanecik 1 tanecik 1 hacim 1 hacim 1 hacim şeklindedir. Daha sonra yapılan deneyler sonucu elde edilen veriler birleşen hacimlerin yukarıdaki oranda olmadığını göstermiştir. Bu soruna yaptığı çalışmalarla elementlerde molekül kavramını ortaya atarak Avogadro açıklık getirmiştir. Avogadro'ya göre; Maddelerin yapısını oluşturan tanecikler atomların birbirlerine bağlanması ile oluşan moleküller şeklinde olmalı ve tepkime sırasında molekülleri oluşturan atomlar arasındaki bağlar kırılarak yenileri oluşmalıdır. H 2 (g) + 1 2 O 2 (g) S H 2 O(g) 1 tanecik 1 tanecik 2 1 tanecik 1 hacim 1 hacim 2 1 hacim 2 hacim H 2 1 hacim O 2 2 hacim H 2 O Amadeo AVOGADRO (1776-1856) Avogadro hipotezine göre; Aynı sıcaklık ve basınçta bulunan farklı gazların eşit hacimlerinde eşit sayıda tanecik (atom veya molekül) vardır. Aynı sıcaklık ve basınçta bulunan farklı gazların eşit sayıdaki molekülleri eşit hacim kaplar. 52 Soru
2 litre C x H 8 gazı ile y litre H 2 gazı birleşerek 2 litre C 5 H 12 gazını oluşturuyor. Ölçümler aynı sıcaklık ve basınçta yapıldığına göre, x ve y sayıları kaçtır? x y A) 3 4 B) 5 3 C) 3 2 D) 5 4 E) 4 3 Aynı sıcaklık ve basınçta hacim ile molekül sayısı doğru orantılıdır. 2CxH8+ yh2$ 2C5H12 0 0 5 4 ÜNİTE - 2 ATOM VE PERİODİK SİSTEM anıt D 1 hacim X n gazı ile 1 hacim n gazının tepkimesinden aynı koşullarda 1 hacim X n 3 gazı elde ediliyor. Buna göre, X n ile X n 3 bileşiklerindeki 'ler arasındaki katlı oran kaçtır? A) 1 2 B) 1 3 C) 3 7 D) 4 3 E) 5 3 Aynı koşullarda hacim ile molekül sayısı doğru orantılıdır. X n + n X n 3 'lerin eşit olabilmesi için n= 2 olmalıdır. X 2 v Katlı oran 1 X 2 3 'tür. 3 anıt B Aynı koşullarda, 2 litre N 2 H 4 gazı ile 2 litre F 2 gazının tepkimesinden 4 litre X gazı oluştuğu gözleniyor. Buna göre, X gazının formülü aşağıdakilerden hangisidir? A) N 2 H 4 F 2 B) NHF 2 C) NF 3 D) N 2 H 4 E) NH 2 F Aynı koşullarda hacim ile molekül sayısı doğru orantılıdır. 2N 2 H 4 + 2F 2 4X 2 2 2 T 4N 8H 4F NH 2 F anıt E 53
ÜNİTE - 2 ATOM VE PERİODİK SİSTEM + + + + + + + + + + + - - - - - - - - -- - - - + + + + + + + + + + + + ++ + + Alt tarafı negatif () yükle yüklü olan bulutlar yeryüzünün pozitif yükle yüklenmesini sağlar. SÜRTÜNME İLE ELEKTRİKLENME Milattan önce 5. yüzyılda deneylerle ispatlanmadan ortaya atılmış en küçük yapı taşı atom kavramı, 19. yüzyılın başlarında deneylere ve bilinen kimya yasalarına bağlı olarak gelişti ve bilimsel olarak atom modelleri ortaya konuldu. Atomun yapısı ile ilgili teorilerin geliştirilmesi elektriksel deneylerle mümkün olmuştur. Elektrik yükü ile kez antik dönemde ağaç reçinesinin fosilleşmesiyle oluşan kehribarın (eski unanca: elektron) ipek ya da yüne sürtüldüğünde küçük cisimleri çekmesi ile belirlenmiştir. Bu tür elektriklenme olayına günlük hayatımızda da karşılaşırız. + + İki cisim farklı yükle yüklenmişse birbirlerini şekildeki gibi çeker. + İki cisim aynı yükle yüklenmişse birbirlerini şekildeki gibi iter. Örneğin; yün kazakların giyilirken ve çıkarılırken kıvılcımların oluşması, otomobilin kapısına dokunduğumuzda elektrik çarpması ya da plastik bir tarağı saçımıza sürtüp akan suya yaklaştırdığımızda suyu çekmesi gibi. Bu da elektrik yükünün bir yerden bir yere hareket ettiğini gösterir. Pozitif (+) ve negatif () olmak üzere iki tür elektrik yükü Benjamin Franklin tarafından keşfedilmiştir. ünlü kumaşa sürtülen ebonik çubuğun elektriklenme türüne negatif elektrik yükü, ipek kumaşa sürtülen cam çubuğun elektriklenme türüne ise pozitif elektrik yükü denir. Elektriksel olarak nötr olan bir cisim eşit sayıda negatif ve pozitif yüke sahip oldukları için net yük içermez. Pozitif yük sayısı negatif yük sayısından fazla ise madde pozitif yüklüdür. Negatif yük sayısı, pozitif yük sayısından fazla ise madde negatif yüklüdür. Atomların elektrik yüklü olduklarını plastik çubuk kullanarak uygulayacağınız birkaç işlem ile anlayabilirsiniz. Plastik çubuğu, küçük parçalar halinde böldüğünüz kağıda dokundurduğunuzda kağıt parçalarını çekmediğini görürsünüz. Ancak plastik çubuğu kumaşa sürterek tekrar kağıt parçalarına dokundurduğunuzda kağıt parçalarını çektiğini görürsünüz. 54 Amerikalı mucit Benjamin Franklin (17061790) fırtına bulutlarının statik elektrikle yüklü olduğunu gösterdi. Bunu fırtınalı bir havada metal bir anahtar bağlanmış ip ile uçurtma uçurarak yaptı. ıldırım ıslak ipe çarptı ve elektrik aşağı, ipin ucunu tutmakta olan Franklin'e doğru aktı. Franklin tehlikeyi atlatmış olsa da daha sonra bu deneyi terkarlamaya çalışanların bazıları yıldırım çarpması sonucu öldü. Kumaşa sürtülen plastik çubuk elektrik yükü kazanır. Elektriklenen plastik çubuk kağıt parçalarını kendine çeker. Elektriklenme olayında maddenin yapısı değişmediğinden elektriklenme atom alışverişiyle olmaz. ün kumaş ve ebonit çubuk arasındaki elektriklenme olayında yün kumaş ve ebonit çubuk kendi yapısını korumuş, başka bir maddeye dönüşmemiştir. Sürtme işlemi süresince iki madde arasında yüklü tanecik alışverişi olur. Atomu oluşturan bu tanecikler atomdan çok daha küçüktür. Maddelerin elektriklenmesini sağlayan atomun yapısındaki negatif () yüklü elektronlardır. Sürtünme ile atomun yapısındaki elektronlar bir maddeden diğerine geçer. Sonuç olarak burada bahsedilen elektriklenme olayı, atomda + ve yükler bulunması gerektiği ve dolayısıyla atomun bölünebilir olduğu fikirlerinin oluşumuna neden olmuştur. Soru
SORU Maddenin elektriklenmesi ile ilgili; I. Elektriklenme maddelerin arasında atomların alışverişiyle olur. II. Sürtünme yoluyla oluşan elektriklenme sonucu maddenin yapısı değişir. III. Farklı tür yükler birbirini çeker. A) alnız I B) alnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III SORU I. ün kazağı çıkarırken meydana gelen çıtırtı sesleri II. Bilgisayar ekranlarının tozlanması III. ağmur yağması IV. Saça sürülen tarağın küçük kağıt parçalarını çekmesi ukarıda verilen olaylardan hangileri elektriksel yüklerin varlığını gösterir? A) I ve III B) II ve IV C) I ve IV D) II, III ve IV E) I, II ve IV Elektriklenme atomun yapısındaki negatif () yüklü elektron alışverişiyle olur. Maddenin yapısı değişir. (+) ve () yükler yani farklı tür yükler birbirini çeker. anıt D I, II ve IV olaylarda elektrik yükü bir yerden bir yere hareket eder. anıt E FARADA ELEKTROLİZ DENEİ Elektrik yüklerini açıklamak için genellikle atomların yapısından yararlanılır. Elektriklenme ile atomlar bölünmeyeceğinden atomdan daha küçük taneciklerin var olduğu güçlü elektriklenmenin atomlar üzerinde yapmış olduğu değişiklikler neticesinde ortaya çıkmıştır. Faraday'ın 1830'larda yaptığı elektroliz deneylerine kadar atomun yapısı ile ilgili herhangi bir çalışma veya ilerleme yoktur. Elektrik ve kimyasal değişme arasında nicel bir ilişkinin olduğu 1833'de M. Faraday tarafından bulunmuştur. Kimyasal bileşiklerin sulu çözeltilerine elektrik akımı uyguladığında, eksi yüklü elektrotta (katotta) bileşiği oluşturan artı yüklü iyonları element olarak elde etmiştir. Faraday'ın yaptığı deneylerden, bir atomun ancak belirli bir miktar veya bu miktarın bazı basit katları kadar elektrik yükü taşıyabileceği sonucu çıkarılabilir. ani elektrik yükleri parçacıklar halinde taşınmaktadır. Elektrik yükünün parçacıklar halinde taşınması, elektriğin taneciklerden oluştuğunu gösterir. SORU I. Elektrik yükü parçacıklar halinde taşınır. II. Aynı yükle yüklenmiş maddeler birbirini iterken farklı yüklerle yüklenmiş maddeler birbirini çekerler. III. Elektrik ve kimyasal değişme arasındaki ilişki Faraday la kanıtlanmıştır. ukarıda verilen yargılardan hangileri doğrudur? A) alnız I B) alnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III Elektrik yükü pozitif veya negatif parçacıklar halinde taşınır. Aynı yükle yüklenmiş maddeler birbirini iterken farklı yüklerle yüklenmiş maddeler birbirini çekerler. Elektrik ve kimyasal değişme arasında nicel bir ilişkinin olduğu 1833'de M. Faraday tarafından bulunmuştur. anıt E Elekt rik yük lü ta rak. Eğer saç la rı nı zı ku ruyken ta rar sa nız ta rak ta dur gun yük olu şur ve yak laş tı rıl dığın da ka ğıt par ça la rı nı çe ker. Michael Faraday (17911867) Humphry Davy nin asis ta nı olan Fa raday, Davy nin en bü yük bu lu şu olarak ad lan dı rı lır. Fa ra day fi zik ve kim ya bi li mi ne elekt ro liz le il gi li sis te ma tik çalışmaları içe ren birçok katkı yapmıştır. Not Elektrot: Elektroliz kabındaki elektrolit çözelti içine batırılan metallere denir. Anot: Elektroliz kabında pilin pozitif kutbuna bağlı elektroda denir. Katot: Elektroliz kabında pilin negatif kutbuna bağlı elektroda denir. V Tuz köprüsü (Ag) elektrot (Zn) elektrot Katot 1 M AgNO 3 1 M Zn(NO 3 ) 2 Anot AgNO 3 çözeltisi elektroliz edildiğinde katotta 1,118 mg Ag açığa çıkaran elektrik yükü miktarı 1 Coulomb (C) dur. ÜNİTE - 2 ATOM VE PERİODİK SİSTEM 55
ELEKTRONUN KEŞFİ VE ÖZELLİKLERİ ÜNİTE - 2 ATOM VE PERİODİK SİSTEM George Stoney (18261911) Katot ışınları tüpündeki negatif yüklü taneciklere elektron adını Thomson vermemiştir. 1874 te İrlandalı bilim insanı George Stoney elektronun varlığını kanıtlayamamış olmasına rağmen elektronun yükünü hesaplamış ve bu taneciklere elektron adını vermiştir. Faraday'ın çalışmaları, Havas boflalt lm fl tüp atomda yüklü taneciklerin Katot (C) bulunduğunu ve Dalton Atom Teorisindeki en küçük taneciğin atom olmadığını gösterse de elektronların varlığına 2 1 ar k dair ilk kanıtlar 1870 lerde Anot (A) William Crooks tarafından belirlenmiştir. Crooks geliştirdiği vakumlu tüp içerisinde gazların üksek gerilim kayna Görünmeyen katot fl n Çinko sülfür ile kaplanm fl ekran katot fl n n alg lar elektrikle etkileşim sonucu ortaya çıkan davranışlarını inceledi. Buna göre, katot ışını tüpü adı verilen cam tüpün iki ucuna bir doğru akım üreteci bağlamış, elektrotlar arasına yüksek voltaj uygulamış ve tüpün negatif ucundan yani katodundan anoduna doğru hareket eden ışınların tüpün sonunda yeşilimsi ışın oluşturduğunu görmüştür. Bu ışına katot ışınları denir. 1897 yılında Joseph John Thomson bu denemeleri tüpün dışına manyetik alan ve elektriksel alan uygulayarak katot ışınlarının negatif kutup tarafından itildiğini, pozitif kutup tarafından da çekildiğini gözledi. Böylece katot ışınlarının hızlı hareket eden negatif yüklü () tanecikler olduğu sonucuna vardı. Bu negatif yüklü taneciklere George Stoney'in önerdiği gibi elektron adı verildi. Katot Işınlarının Özellikleri Hızla akan elektronlardır. Katottan anoda doğru hareket ederler. Kullanılan elektrodun cinsine (demir, platin vb.) bağlı değildirler. Tüpün içindeki gazın cinsine bağlı değildirler. Negatif yüklüdürler. Doğrusal yolla yayılırlar. Manyetik ve elektriksel alanda saparlar. 56 ELEKTRONUN ÜK/KÜTLE ORANININ BELİRLENMESİ Thomson, Plücker'in deneyini model alarak yaptığı deneyde katot ışınlarının manyetik ve elektriksel alanda sapmalarını inceledi. Thomson; Katot ışınlarının elektriksel alanda pozitif kutup tarafından çekildiğini gözlemledi. Bu sapma miktarı parçacığın negatif yükü ile doğru orantılı, kütlesi ile de ters orantılıdır. Çünkü, büyük kütleli tanecikler elektrostatik çekim kuvvetinden daha az etkilenecektir. Buradan ilgili hesaplamaları yaparak Thomson, yük John Thomson sapmayı ölçmüş ve böylece elektronun oranını belirlemiştir. kütle Thomson, elektrik ve manyetik alanların şiddetlerinden yararlanarak elektronun yük/kütle oranını e m = 1,7688.1011 C/kg olarak bulmuştur. yük oranının bulunması katot ışınlarının kütleli taneciklerden oluştuğunu göstermiştir. kütle yük Farklı gazlar kullanarak oluşturduğu katot ışınlarının tamamında aynı oranını kütle bulmuştur. Thomson, elektronun yük ve kütlesini ayrı ayrı belirleyememiştir. Amerikalı R.A. Millikan (1868-1953) yaptığı yağ damlası deneyi ile elektronun yükünü 1,6022.10 19 C olarak ölçmüştür. Thomson tarafından bulunan eşitliği kullanılarak elektronun kütlesinin yük kütle 9,1096.10 24 g olduğunu bulmuştur. Soru
1. X elementinin elementi ile oluşturduğu X 2 bileşiğinin 22 gramı 6 gram X içermektedir. m Buna göre, bileşikteki X m kütle oranı kaçtır? 1 2 3 3 2 A) B) C) D) E) 2 5 8 7 7 2. m Bileşikteki X kütlece birleşme m oranı 1 'tür. 3 Başlangıçta 8 gram X + a gram tepkimeye giriyor. ÇÖZÜMLÜ SORULAR 4. X 3 bileşiğinin kütlece % 40'ı X olduğuna göre, X 2 bileşiğinin kütlece yüzde kaçı X'tir? A) 50 B) 40 C) 25 D) 20 E) 10 5. X ve den oluşan iki bileşikten birincisinin formülü X 3 4, diğerininki X 5 n dir. Aynı miktar ile birleşen birinci bileşikteki X kütlesinin ikinci bileşikteki X kütlesine oranı 5 9 olduğuna göre, n kaçtır? ÜNİTE - 2 ATOM VE PERİODİK SİSTEM 8 gram artıyor. A) 12 B) 10 C) 8 D) 6 E) 5 ukarıdaki ifadeler ok yönünde takip ediliyor. Buna göre, başlangıçta alınan X ve maddelerinin toplamı kaç gramdır? A) 60 B) 54 C) 48 D) 40 E) 36 m 6. X 2 3 bileşiğindeki maddelerin kütlece birleşme oranı X m = tir. 8 15 3. I. a. Tüm kimyasal olaylarda kütle korunur. Buna göre, 35 gram ile en fazla kaç gram X 2 bileşiği elde edilir? A) 63 B) 58 C) 52 D) 49 E) 43 Proust II. b. Bir bileşiği oluşturan atomlar sabit oranda birleşir. Gay-Lussac III. c. Bir kimyasal olayda gazların hacimleri oranı sabittir. 7. Aşağıdaki çiftlerden hangisi katlı oranlar yasasına uymaz? Lavoisier I II ukarıdaki bilgiler onları savunan bilim insanları ile doğru eşleştirilirse hangi seçeneğe ulaşılır? A) I. b B) I. c C) I. b D) I. a E) I. c II. a II. b II. c II. c II. a III. c III. a III. a III. b III. b A) NO 2 N 2 O 3 B) CH 4 C 2 H 6 C) SO 2 SO 3 D) CO CO 2 E) CO NO 57
ÜNİTE - 2 ATOM VE PERİODİK SİSTEM 8. X ve elementlerinden oluşan bir bileşikte elementlerin m kütlece birleşme oranı X 7 m = olduğuna göre, 3 I. Bileşikte kütlece % 30 vardır. II. Bileşiğin 50 gramında 40 gram X vardır. III. 21 gram X ile yeterince 'nin tepkimesinden 30 gram bileşik oluşur. A) alnız III B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 9. I. bileşik: X II. bileşik: X 2 3 X ve arasında oluşan iki farklı bileşik yukarıdaki gibidir. Aynı miktar ile birleşen birinci bileşikteki X'in ikinci bileşikteki X'e oranı kaçtır? 2 3 4 5 3 A) B) C) D) E) 5 5 5 2 2 11. X ve elementlerinden oluşan iki bileşikteki X ve kütleleri şöyledir; X kütlesi (g) kütlesi (g) I. 2a 3b II. 4a 4b Buna göre, birinci bileşiğin formülü X 3 ise ikinci bileşiğin formülü nedir? 12. A) X B) X 2 C) X 2 3 1 X 2 4 X 2 3 D) X 2 E) X 3 4 2 X 2 5 X 3 2 3 X 6 X 3 ukarıdaki gibi aynı elementlerin oluşturduğu farklı bileşiklerin hangisinde katlı oran 3 4 'tür? A) 1 ve 2 B) 1 ve 4 C) 2 ve 6 D) 3 ve 5 E) 5 ve 6 10. Kütle (g) 21 14 7 X X 13. Kalsiyum ve oksijen elementlerinin oluşturduğu bileşik için deney sonuçları aşağıdaki gibidir. Deney Kalsiyum (g) Oksijen (g) I 2 0,8 0 Zaman X ve elementlerinden X bileşiğinin oluşumu sırasında maddelerin kütlelerinin zamanla değişimi şekildeki gibi olduğuna göre; m X 1 I. Bileşikteki elementlerin kütlece birleşme oranı c m m 2 dir. II. Tepkime sonunda kaptaki toplam kütle 28 gramdır. III. Artan olmaması için en fazla 12 gram eklenmelidir. A) alnız III B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III II a 2,4 III 4 b Buna göre, yukarıdaki tabloda a ve b yerine gelmesi gereken sayılar aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? a b A) 6 3,2 B) 6 2,4 C) 6 1,6 D) 8 2,8 E) 8 3,6 58 Soru
1. 22 gram bileşiğin 6 gramı X ise 22 6= 16 gramı 'dir. Kütlece birleşme oranı c m X 6 3 m m = & 16 8 anıt C m X 2. Kütlece birleşme oranı c m m 1'e 3 olduğundan 8 gram X'e karşılık 24 gram harcanır. 8 gram arttığında başlangıçta 24 + 8= 32 gram vardır. Başlangıçta alınan X ve maddelerinin toplamı ise 8 gram X + 32 gram = 40 gram 3. I. b II. c III. a ÇÖZÜMLER anıt D anıt C m 7 8. Kütlece birleşme oranı c m X m = > 10 gram bileşik 3 I. 10 gram bileşikte 3 gram varsa 100 de??= % 30 vardır. II. 10 gram bileşikte 7 gram X varsa 50 gram??= 35 gram X vardır. III. 7 gram X ile 10 gram bileşik elde edilirse 21 gram X??= 30 gram bileşik oluşur. anıt C 9. 3/ X X 2 3 v Aynı miktar ile birleşen birinci bileşikteki X'in 3 ikinci bileşikteki X'e oranı olur. 2 anıt E ÜNİTE - 2 ATOM VE PERİODİK SİSTEM X 40 X 2 4. X 3 için = & = 3 60 1 X 2 1 X 2 için = & 2 21. 1 Kütlece % 50'si X'tir. 5. n/ X 3 4 v Aynı miktar ile birleşen X miktarı 4/ X 5 n 3n 9 = 20 5 n= 12 2X 8 X 4 6. X 2 3 için = & = 3 15 5 X 4 2 X 2 için = & > 7 gram bileşik 2 25. 5 5 gram 'den 7 gram bileşik oluşursa 35 gram 'den??= 49 gram bileşik oluşur. 3 n 'dir. 20 anıt A anıt A anıt D 7. Aynı elementlerden oluşmayan bileşikler arasında katlı oranlar yasası uygulanamaz. anıt E 10. Grafiğe bakıldığında 14'er gram X ve 'den 7 gram X harcanırken 'nin tamamı harcanmıştır. m X 7 1 Kütlece birleşme oranı c m m = & dir. Tepkime sonunda kapta artan 7 gram X ile oluşan 21 gram X vardır. Top- 14 2 lam 21 + 7= 28 gramdır. Artan olmaması için 7 gram X'e karşılık 14 gram gereklidir. anıt B X a X a 11. Birinci bileşik için; X 3 & = 2 & = 2 3 3b b İkinci bileşik ise X m n olsun. mx. 4a m. 2a 4a m 1 = & = & n. 4b nb. 4b n = 2 Bileşiğin formülü X 2 olur. 12. 1. ve 4. bileşikler alındığında; 2/ X 2 v Aynı miktar X ile birleşen 'lerin oranı 4 tür. 3 X 2 3 anıt B anıt B 13. Birinci ve ikinci deneylere bakıldığında oksijenin kütlesi üç katına çıkarken kalsiyumun da kütlesi üç katına çıkacağından a= 6'dır. Birinci ve üçüncü deneyle bakıldığında kalsiyumun kütlesi iki katına çıkarken oksijenin de kütlesi iki katına çıkacağından b= 1,6'dır. anıt C 59
ÜNİTE - 2 ATOM VE PERİODİK SİSTEM 1. CH 4 ile 4 3 katlı oranına uyan bileşik C 2 H 6 'dır. 2. Fe 2 S 3 bileşiğinde kütlece birleşme oranı ( m Fe ) = 7 m S 6 olduğuna göre, FeS bileşiğinde kütlece birleşme oranı 3. ( m Fe m S ) = 6 7 'dir. X'in kütlesi (g) 6 3 0 5 I 10 20 II 'nin kütlesi (g) X ve 'den oluşan iki bileşikteki birleşen kütleler grafikte verilmiştir. Birinci bileşiğin formülü X ise ikinci bileşiğin formülü X 2 'dir. m 1. CuO bileşiğinde kütlece birleşme oranı Cu = 4'tür. Buna m o göre, bu bileşik kütlece %... Cu içerir. 2. FeO ile Fe 2 O 3 bileşikleri arasındaki katlı oran...'tür. 3. X 2 bileşiğindeki elementlerin kütlece birleşme oranı m X m = 2 3 olduğuna göre, X 2 bileşiğindeki elementlerin kütlece birleşme oranı ( m X m )...'tür. 4. 16 gram Mg elementi azot(n) ile birleşerek 25 gram Mg 3 N 2 bileşiği oluştuğuna göre, bileşiğin kütlece %...'sı azottur. 5. nin kütlesi (g) II. bileşik I. bileşik 24 12 4. X 3 4 bileşiğinde elementlerin kütlece birleşme oranı m X = 21 olduğuna göre, aynı elementlerden oluşan m 8 X 2 3 bileşiğinde 8 gram ile birleşen X 14 gramdır. 5. X n 5 ve X 2 bileşiklerinde aynı miktarda ile birleşen X n 5 bileşiğindeki X miktarının X 2 bileşiğindeki X miktarına oranı 4/5 olduğuna göre X n 5 teki n sayısı 2'dir. 6. X 2 5 bileşiğinde kütlece birleşme oranı ( m X m ) = 7 15 olduğuna göre, 30 gram kullanılarak en fazla 44 gram bileşik elde edilir. 7. X ve 'den oluşan iki bileşikten X 3 4 olan birinci bileşikte kütlece birleşme oranı ( m X ) = 21 olduğuna göre, m 8 X 2 3 olan ikinci bileşiğin kütlece % 70'i X'tir. 8. X 2 bileşiğinin 11 gramında 7 gram X bulunduğuna göre, X 2 3 bileşiğinin 38 gramında 20 gram bulunur. 9. CO 2 ile C 2 H 5 OH bileşikleri arasında katlı oran bulunmaz. 10. C 2 H 4 ile C 4 H 8 bileşikleri arasında katlı oran vardır. 0 m 3m X in kütlesi (g) X ve 'nin oluşturduğu iki bileşiğe ilişkin veriler grafikteki gibidir. Buna göre, birinci bileşiğin formülü X 3 4 ise, ikinci bileşiğin formülü... dir. 6. Aynı koşullarda 1 hacim X 2 gazı ile 2 hacim n gazının tamamı tepkimeye girdiğinde, 1 hacim X 2 4 gazı oluştuğuna göre "n" sayısı...'dir. 7. Katlı oranlar kanunu... atom modeline kanıt oluşturur. 8. X a 2 ve X 2 7 bileşiklerinde eşit miktarda ile birleşen X'ler arasındaki katlı oran 7 olduğuna göre, a'nın değeri 4...'dir. 9. X 2 bileşiğinde elementlerin kütlece birleşme oranı m X = 3 olduğuna göre, 56 gram X bileşiği oluşması için m 8... gram X gereklidir. 10. 21 gram X ile 21 gram 'nin birleşmesi sırasında X'in tamamı harcandığında 'den 14 gram arttığına göre, X'in 'ye kütle oranı...'tür. 60 Soru 1. D 2. 3. D 4. 5. D 6. D 7. D 8. 9. D 10. 1. 80 2. 2/3 3. 8/3 4. 36 5. X 2 6. 2 7. Dalton 8. 1 9. 24 10. 3
1. A + 2B S 3C + D reaksiyonunda 15 gram A ve 25 gram B artansız tepkimeye giriyor. 2. 10 gram D maddesi oluştuğuna göre, C maddesinin kütlesi kaç gramdır? Bileşik formülü X kütlesi (g) Bileşik kütlesi (g) X 2 14 46 AÇIK UÇLU SORULAR 30 4. X ve elementlerinden oluşan iki ayrı bileşik ile ilgili şu bilgiler veriliyor; 3 Birinci bileşiğin kütlece 'u X tir. 19 İkinci bileşikte 9 gram X ile 16 gram birleşmiştir. Buna göre, aynı miktar X ile birleşen birinci bileşikteki kütlesinin ikinci bileşiktekine oranı kaçtır? 5. X 2 bileşiğinde elementlerin kütlece birleşme oranı m m X 7 = 'ü. t r 4 Buna göre, 30 gram X bileşiğindeki X ve elementlerinin kütleleri arasındaki fark kaç gramdır? 3 ÜNİTE - 2 ATOM VE PERİODİK SİSTEM X 2 n 7 27 ukarıdaki tabloda X ve elementlerinden oluşan iki bileşik için, içerdikleri X kütlelerine karşılık bileşik kütleleri verilmiştir. Buna göre, n sayısı kaçtır? 6. Kütle(g) 2 21 X 14 0 Zaman 3. Aynı koşullarda 2 hacim X 2 gazı ile 3 hacim 2 gazlarından 2 hacim Z gazı oluşmaktadır. Buna göre, oluşan Z gazının formülü nedir? 5 X ve elementlerinden X bileşiğinin oluşumu sırasında kütlesi ile X bileşiğinin kütlesi arasındaki değişme grafikteki gibidir. Buna göre; I. Bileşikteki elementlerin kütlece birleşme oranı kaçtır? II. Bileşik kütlece % kaç X içerir? III. 24 gram bileşikte kaç gram vardır? m e X o m X 2 3 I. 1, II. %33,3, III. 16 2 61
ÜNİTE - 2 ATOM VE PERİODİK SİSTEM 7. X ve elementlerinden oluşan X ve X 2 5 bileşiklerindeki X ve kütleleri tablodaki gibidir. 8. Bileşik X kütlesi(g) kütlesi(g) X 7 2 X 2 5 10,5 m Buna göre, X 2 5 bileşiğindeki 'nin kütlesi (m) kaç gramdır? 4 X in kütlesi (g) I II 7,5 10. 1. bileşik çifti 2. bileşik çifti I. FeO Fe 3 O 4 C 2 H 4 C 3 H 8 II. SO 2 SO 3 H 2 O H 2 O 2 III. MnO 2 Mn 3 O 4 N 2 O 3 NO 2 ukarıdaki tabloda verilen 1. ve 2. bileşik çiftlerinden kaç tanesinde katlı oran aynıdır? 1 3 6 12 nin kütlesi (g) X ve den oluşan iki bileşikteki elementlerin kütleleri arasındaki ilişki yukarıdaki grafikte verilmiştir. Buna göre, ler arasındaki katlı oran kaçtır? 11. X ve elementlerinden oluşan birinci bileşiğin formülü X 2, ikinci bileşiğin formülü X 2 n dir. Aynı miktar X ile birleşen birinci bileşikteki nin kütlesinin ikinci bileşikteki nin kütlesine oranı 4 olduğuna göre ikinci 3 bileşikteki n değeri kaçtır? 2 3 3 9. 7 X in kütlesi (g) I II 3,5 0 8 20 nin kütlesi (g) X ve atomları arasında oluşan iki bileşikte X ve nin birleşen kütleleri grafikteki gibidir. 12. X 2 bileşiğinde elementlerin kütlece birleşme oranı m X m = 3 8 'dir. Buna göre, 24 gram X ile yeterince nin tepkimesinden kaç gram X bileşiği oluşur? Birinci bileşiğin formülü X 2 ise ikinci bileşiğin formülü nedir? 56 X 2 5 62 Soru