Isparta Meyvesi Dünya Pazarında APPCHE (Apple, Apricot, Chery) Uluslararası Rekabetçiliğinin Geliştirilmesi Projesi

Isparta Meyvesi Dünya Pazarında APPCHE (Apple, Apricot, Chery) Uluslararası Rekabetçiliğinin Geliştirilmesi Projesi ISPARTA ELMA KİRAZ KAYISI KÜMESİ İHTİYAÇ ANALİZİ Hazırlayanlar: Dr. Binhan OĞUZ BERKSOY Eda TİN ŞAFAK Maral HAÇİKOĞLU Bu rapor Ekonomi Bakanlığı 2010/8 UR-GE Tebliği Kapsamında İTSO tarafından yürütülmekte olan URGE Projesi İhtiyaç Analizi olarak STRATEKO EKONOMİK ARAŞTIRMA VE DANIŞMANLIK Ltd. Şti. tarafından hazırlanmıştır. ITSO nun yazılı izni olmaksızın hiçbir şekilde paylaşılamaz, kopyalanamaz ve çoğaltılamaz. 1

1. Projeye Genel Bakış ------------------------------------------------------------------------------10 1.1 Projenin Künyesi ve Amacı... 10 1.2 Araştırma Yöntemi... 10 1.3 Araştırmada Kullanılan Veriler... 12 2. Sektörel Makro Analiz ------------------------------------------------------------------------------13 2.1 Sektör Tanımı... 13 2.1.1 Sektörün GTIP numaraları -----------------------------------------------------------------------13 2.1.2 Sektörde Alt Kırılımlar (Meyve Cinsleri) ------------------------------------------------------13 2.2 Sektörün Küresel Ölçekte Durumu... 14 2.3 Küresel Ölçekte Lider Ülkeler... 17 2.3.1 Sektörde En Çok İhracat ve İthalat Yapan Ülkeler -------------------------------------------19 2.3.2 Küresel Rekabet Avantajlarının Analizi Ve Değerlendirmesi -------------------------------58 2.4 Küresel Ölçekte Faaliyet Gösteren Dernekler Kuruluşlar... 60 3. Türkiye de Sektörün Analizi ----------------------------------------------------------------------62 3.1 Türkiye de Sektörün Durumuna Genel Bakış... 62 3.2 Türkiye nin Küme Üretim Analizi... 63 3.3 Türkiye de Küme Üretimi ve Dünyadaki Yeri... 64 3.4 Türkiye Küme Ürünlerinin Dış Ticaret Analizi... 66 3.5 Küme Ürünlerinin Dünya Ticaretindeki Yeri... 70 3.6 Türkiye nin Küme Ürünlerinde İhracatı Ülke Bazında Analiz... 74 3.6.1 Türkiye`nin İhracat Yaptığı Ülkeler: Elma -----------------------------------------------------74 3.6.2 Türkiye`nin İhracat Yaptığı Ülkeler Kiraz -----------------------------------------------------76 3.6.3 Türkiye`nin İhracat Yaptığı Ülkeler: Vişne ----------------------------------------------------78 3.6.4 Türkiye`nin İhracat Yaptığı Ülkeler: Kayısı ---------------------------------------------------80 3.7 Türkiye de Faaliyet Gösteren Dernek ve Kuruluşlar... 82 4. Yerel/Bölgesel/Küme Analizi ----------------------------------------------------------------------84 4.1 Sektörün Bölgedeki Gelişimine Genel Bakış... 84 4.2 Sektörün Bölgedeki İhracat ve İthalat Durumu... 86 4.3 Küme Haritası... 89 4.3.1 İstatistiklerle Kümemiz ---------------------------------------------------------------------------89 4.3.2 Kümemiz Kilit Verileri ---------------------------------------------------------------------------89 5. Küme Firma Analizi --------------------------------------------------------------------------------93 5.1 Firma Profilleri... 93 5.2 Küme Değer Zinciri Ve İhtiyaç Analizi... 103 2

5.2.1 Küme Değer Zinciri ve Başarı Faktörleri -----------------------------------------------------103 5.2.2 Bahçe/Ürün Tedarikte Etkinlik -----------------------------------------------------------------104 5.2.2 Depolama/Paketlemede Etkinlik ---------------------------------------------------------------108 5.2.3 Satış Pazarlamada Etkinlik ----------------------------------------------------------------------110 5.3 Küme Haritası... 114 5.4 Rekabet Baskıları Karşısında Kümenin SWOT Analizi... 114 6. Pazar Analizi -----------------------------------------------------------------------------------------117 6.1 Önceliklendirilen ülkelerde ilk 5 tedarikçi, Türkiye nin Konumu... 118 6.1.1 Dünya Elma, Kayısı, Kiraz Pazarında Potansiyeli Yüksek Ülkeler -----------------------118 6.1.2 Dünyada Türkiye nin Mevcut Pazarlarında Rekabet Durumu -----------------------------120 6.1.3 Hedef Pazarların Türkiye ve Rakiplerine Uyguladığı Gümrük Vergisi Oranları --------122 6.1.4 Dünya Elma İhracat ve İthalatı Ortalama Birim Fiyatları -----------------------------------124 6.1.5 Türkiye`nin Elma, Kayısı, Kiraz İhracatında Mevcut Durum ------------------------------127 6.2 Seçilmiş Potansiyel ve Hedef Pazarlarda Rekabet ve Sektör Olanakları... 130 7. Kümenin Sektörlerinde Başarılı Ülke Örnekleri ---------------------------------------------137 7.1. Şili Elma Üretim Verileri... 137 7.2. Şili Elma Üretiminde Oyuncular... 138 7.3. Şili Elma İhracatı... 138 7.4 Şili de Uygulanan Tarım Politikasının Yaş Meyve İhracatı ve Üretime Katkısı... 140 8. Küme nin Yol Haritası -----------------------------------------------------------------------------141 8.1 Küme Vizyonu ve Stratejik Hedefler... 141 8.2 Stratejik Hedeflere Göre Önerilen Eğitim ve Danışmanlık Hizmetleri... 142 8.2.1 Eğitim İhtiyaçları ---------------------------------------------------------------------------------142 8.2.2 Danışmanlık İhtiyaçları --------------------------------------------------------------------------143 8.3 Stratejik Hedeflere Göre Önerilen Yurtdışı Pazarlama ve Alım Heyeti Faaliyetleri... 145 9. Proje Performans Kriterleri, Faaliyet Çizelgesi ---------------------------------------------149 10. Kaynakça -------------------------------------------------------------------------------------------151 3

Tablolar Listesi Tablo 1: Küme Küresel Analiz GTİP`leri... 13 Tablo 2: Türkiye`deki Belli Başlı Elma Türleri... 14 Tablo 3: Elma Kiraz Kayısı Değer Bazında Dünya İthalat ve İhracatı (2010-2014)/ 1.000 ABD Doları... 15 Tablo 4: Elma Kiraz Kayısı Miktar Bazında Dünya İthalat ve İhracatı (2010-2014) /Ton... 16 Tablo 5: 2013 Yıl Sonu İtibariyle Seçilmiş Ülkelerin Elma Üretim Ve İhracat Sıralaması... 17 Tablo 6: 2013 Yıl Sonu İtibariyle Seçilmiş Ülkelerin Kayısı Üretim Ve İhracat Sıralaması... 18 Tablo 7: 2013 Yıl Sonu İtibariyle Seçilmiş Ülkelerin Kiraz Üretim Ve İhracat Sıralaması... 18 Tablo 8: Küme Ürünlerinde İlk 10 İthalat ve İhracatçı Ülke... 19 Tablo 9: Dünyada En Çok Elma, Kayısı, Kiraz İhracatı Yapan İlk On Ülke, 2010-2014 /1.000 ABD Doları... 20 Tablo 10: Türkiye`nin Dünya "Elma, Kayısı, Kiraz" İhracatı, 2010-2014 /1.000 ABD Doları... 21 Tablo 11: Dünyada Değer Bazında En Yüksek Elma, Kayısı, Kiraz İhracatı Yapan İlk On Ülkenin 2014 Yılı Toplam Dünya İhracatında Payları, %... 22 Tablo 12: Dünyanın İlk 10 Elma İhracatçısı Ülke Değer Bazında, 2010-2014/ 1.000 ABD Doları... 23 Tablo 13: Değer Bazında Türkiye`nin Dünya Elma İhracatı, 2010-2014/ 1.000 ABD Doları... 24 Tablo 14: Dünyanın İlk 10 Elma İhracatçısı Ülkenin Değer Bazında İhracat Pazar Payları Değişimleri, 2010-2014... 24 Tablo 15: Dünyanın ilk 10 Elma İhracatçısı Ülke, Miktar Bazında 2010-2014 (Yıl/Ton)... 25 Tablo 16: Değer Bazında Türkiye`nin Dünya Elma İhracatı, 2010-2014/ 1.000 ABD Doları... 26 Tablo 17: Dünyanın İlk 5 Elma İhracatçısından İthalat Yapan İlk 5 Ülke... 26 Tablo 18: Değer Bazında Dünyanın İlk 10 Kiraz İhracatçı Ülkesi,2012-2014/ 1.000 ABD Doları... 27 Tablo 19: Dünyanın İlk 10 Kiraz İhracatçısı Ülkesinin Değer Bazında İhracat Payları Değişimleri, 2012-2014.. 28 Tablo 20: Dünyanın ilk 10 Kiraz İhracatçısı Ülke (Miktar Bazında), 2012-2014 (Yıl/Ton)... 29 Tablo 21: Dünyanın İlk 5 Kiraz İhracatçısı Ülkeden İthalat Yapan İlk 5 Ülke... 30 Tablo 22: Değer Bazında Dünyanın İlk 10 Vişne İhracatçısı Ülke, 2010-2014/ 1.000 ABD Doları... 31 Tablo 23: Değer Bazında Türkiye`nin Dünya Vişne İhracatı, 2010-2014/ 1.000 ABD Doları... 32 Tablo 24: Dünyanın İlk 10 Vişne İhracatçısı Ülkesinin Değer Bazında İhracat Payları Değişimleri, 2010-2014. 32 Tablo 25: Dünyanın ilk 10 Sıradaki Vişne İhracatçısı Ülke, Miktar Bazında 2010-2014 (Yıl/Ton)... 33 Tablo 26: Dünyanın İlk 5 Vişne İhracatçısı Ülkeden İthalat Yapan İlk 5 Ülke... 34 Tablo 27: Değer Bazında Dünyanın İlk 10 Kayısı İhracatçısı Ülke, 2010-2014/ 1.000 ABD Doları... 35 Tablo 28: Dünyanın İlk 10 Kayısı İhracatçısı Ülkesinin Değer Bazında İhracat Payları Değişimleri, 2010-2014 36 4

Tablo 29: Dünyanın ilk 10 Sıradaki Kayısı İhracatçısı Ülke, Miktar Bazında 2010-2014 (Yıl/Ton)... 37 Tablo 30: Dünyanın İlk 5 Kayısı İhracatçısından İthalat Yapan İlk 5 Ülke... 38 Tablo 31: Dünyada Değer Bazında En Yüksek "Elma, Kayısı, Kiraz" İthalatı Yapan İlk On Ülke, 2010-2014 / 1.000 ABD Doları... 39 Tablo 32: Türkiye`nin Dünya "Elma, Kayısı, Kiraz" İthalatı, 2010-2014 /1.000 ABD Doları... 40 Tablo 33: Dünyada Değer Bazında En Yüksek "Elma, Kayısı, Kiraz" İthalatı Yapan İlk On Ülkenin 2014 Yılı Toplam Dünya İthalatında Payları, %... 41 Tablo 34: Değer Bazında Dünyanın İlk 10 Elma İthalatçısı Ülkesi,2012-2014/ 1.000 ABD Doları... 42 Tablo 35: Değer Bazında Türkiye`nin Dünya Elma İthalatı, 2010-2014/ 1.000 ABD Doları... 43 Tablo 36: Dünyanın İlk 10 Elma İthalatçısı Ülkenin Değer Bazında İthalat Payları Değişimleri, 2010-2014... 43 Tablo 37: Dünyanın ilk 10 Sıradaki Elma İthalatçısı Ülke, Miktar Bazında 2010-2014 (Yıl/Ton)... 44 Tablo 38: Dünyanın İlk 5 Elma İthalatçısına İhracat Yapan İlk 5 Ülke... 45 Tablo 39: Değer Bazında Dünyanın İlk 10 Kiraz İthalatçısı Ülkesi, 2012-2014/ 1.000 ABD Doları... 46 Tablo 40: Değer Bazında Türkiye`nin Dünya Kiraz İthalatı, 2010-2014/ 1.000 ABD Doları... 47 Tablo 41: Dünyanın İlk 10 Kiraz İthalatçısı Ülkenin Değer Bazında İthalat Payları Değişimleri, 2010-2014... 47 Tablo 42: Dünyanın ilk 10 Sıradaki Kiraz İthalatçısı Ülke, Miktar Bazında 2010-2014 (Yıl/Ton)... 48 Tablo 43: Dünyanın İlk 5 Kiraz İthalatçısına İhracat Yapan İlk 5 Ülke... 49 Tablo 44: Değer Bazında Dünyanın İlk 10 Vişne İthalatçısı Ülkesi, 2012-2014/ 1.000 ABD Doları... 50 Tablo 45: Dünyanın İlk 10 Vişne İthalatçısı Ülkenin Değer Bazında İthalat Payları Değişimleri, 2010-2014.. 51 Tablo 46: Dünyanın ilk 10 Sıradaki Vişne İthalatçısı Ülke, Miktar Bazında 2010-2014 (Yıl/Ton)... 52 Tablo 47: Dünyanın İlk 5 Vişne İthalatçısına İhracat Yapan İlk 5... 53 Tablo 48: Değer Bazında Dünyanın İlk 10 Kayısı İthalatçısı Ülkesi, 2012-2014/ 1.000 ABD Doları... 54 Tablo 49: Değer Bazında Türkiye`nin Dünya Kayısı İthalatı, 2010-2014/ 1.000 ABD Doları... 55 Tablo 50: Dünyanın İlk 10 Kayısı İthalatçısı Ülkenin Değer Bazında İthalat Payları Değişimleri, 2010-2014. 55 Tablo 51: Dünyanın ilk 10 Sıradaki Kayısı İthalatçısı Ülke, Miktar Bazında 2010-2014 (Yıl/Ton)... 56 Tablo 52: Dünyanın İlk 5 Kayısı İthalatçısına İhracat Yapan İlk 5... 57 Tablo 53: Dünya Elma Üretiminde ilk 5 ülke ve Payları... 58 Tablo 54: Dünya Kayısı Üretiminde ilk 5 ülke ve Payları... 59 Tablo 55: Dünya Kiraz Üretiminde ilk 5 ülke ve Payları... 59 Tablo 56: Küresel Ölçekte Faaliyet Gösteren Dernekler ve Kuruluşlar... 60 Tablo 57: Türkiye Elma üretiminde ilk 5 İl ve Üretim Miktarları (2014 Yıl Sonu Rakamlarına Göre)... 62 5

Tablo 58: Türkiye Kayısı üretiminde ilk 5 İl ve Üretim Miktarları (2014 Yıl Sonu Rakamlarına Göre)... 62 Tablo 59: Türkiye Kiraz üretiminde ilk 5 İl ve Üretim Miktarları (2014 yıl sonu rakamlarına Göre)... 63 Tablo 60: Yıllara Göre Türkiye ve Dünya Elma Üretimi (Ton)... 64 Tablo 61: Yıllara Göre Türkiye ve Dünya Elma Üretimi (Ton)... 65 Tablo 62: Yıllara Göre Türkiye ve Dünya Elma Üretimi (Ton)... 65 Tablo 63: Elma, Kiraz, Kayısı Kümesi Değer Bazında Türkiye İhracatı, 2010-2014, 1.000 ADB Doları... 66 Tablo 64: Elma, Kiraz, Kayısı Kümesi Miktar Bazında Türkiye İhracatı, 2010-2014, Ton... 67 Tablo 65: Elma, Kiraz, Kayısı Kümesi Değer Bazında Türkiye İthalatı, 2010-2014, 1.000 ADB Doları... 69 Tablo 66: Elma, Kiraz, Kayısı Kümesi Miktar Bazında Türkiye İthalatı, 2010-2014, Ton... 69 Tablo 67: Elma Kiraz Kayısı Değer Bazında Dünya İhracatı (2012-2014)/ 1.000 ABD Doları... 70 Tablo 68: Elma, Kiraz, Kayısı Değer Bazında Türkiye İhracatı, 2012-2014/ 1.000 ADB Doları... 70 Tablo 69: Elma, Kiraz, Kayısı Değer Bazında Türkiye İhracatının Dünya İhracatında Tuttuğu Pay, 2012-2014... 71 Tablo 70: Türkiye`nin Değer Bazında 2014 Yılı İhracatı ve Dünya İhracat Sıralaması... 71 Tablo 71: Elma Kiraz Kayısı Miktar Bazında Dünya İhracatı (2010-2014) /Ton... 72 Tablo 72: Elma, Kiraz, Kayısı Kümesi Miktar Bazında Türkiye İhracatı, 2010-2014, Ton... 72 Tablo 73: Elma, Kiraz, Kayısı Miktar Bazında Türkiye İhracatının Dünya İhracatında Tuttuğu Pay, 2012-2014... 73 Tablo 74: Türkiye`nin Miktar Bazında 2014 Yılı İhracatı ve Dünya İhracat Sıralaması... 73 Tablo 75: Türkiye`nin Değer Bazında 2014 Yılı İthalatı ve Dünya İthalat Sıralaması, 1.000 ABD Doları... 74 Tablo 76: Türkiye`nin Elma İhracatı, İlk 10 Ülke, 2010-2014/ 1.000 ABD Doları... 75 Tablo 77: Türkiye`den Elma İthal Eden İlk 10 Ülkenin Türkiye ihracatında Payları, 2010-2014... 76 Tablo 78: Türkiye`nin Kiraz İhracatı, İlk 10 Ülke, 2010-2014/ 1.000 ABD Doları... 77 Tablo 79: Türkiye`den Kiraz İthal Eden İlk 10 Ülkenin Türkiye ihracatında Payları, 2010-2014... 78 Tablo 80: Türkiye`nin Vişne İhracatı, İlk 10 Ülke, 2010-2014/ 1.000 ABD Doları... 79 Tablo 81: Türkiye`nin Kayısı İhracatı, İlk 10 Ülke, 2010-2014/ 1.000 ABD Doları... 80 Tablo 82: Türkiye`den Kayısı İthal Eden İlk 10 Ülkenin Türkiye... 81 Tablo 83: Türkiye`de Faaliyet Gösteren Dernek ve Kuruluşlar... 82 Tablo 84: Isparta nın Yıllara Göre Elma Üretimi... 84 Tablo 85: Isparta nın Yıllara Göre Kayısı Üretimi... 85 Tablo 86: Isparta nın Yıllara Göre Kiraz Üretimi... 86 6

Tablo 87: TR61 Bölgesi Elma-Kayısı-Kiraz Üretimi (Ton)... 87 Tablo 88: Yıllara Göre Batı Akdeniz Bölgesi Elma-Kayısı-Kiraz İhracatı (Dolar)... 87 Tablo 89: Türkiye`nin İhracat Potansiyeli olan Ülkelerde İlk 5 Tedarikçi ve Bu Ülkelerde Türkiye`nin Konumu.. 119 Tablo 90: Türkiye`nin Mevcut İhracat Pazarlarında İlk 5 Tedarikçi ve Bu Ülkelerde Türkiye`nin Rekabet Durumu... 121 Tablo 91: Potansiyel ve Hedef Pazarların İlk 5 Alıcılarına Uyguladıkları Gümrük Vergisi Oranları- Elma... 123 Tablo 92: Dünyanın İlk 10 Sıradaki Elma İhracatçısının Ton Başına Ortalama Satış Fiyatları- 2014/ ABD Doları... 125 Tablo 93: Hedef Pazarların Dünyadan Ton Başına Ortalama İthalat Fiyatları- 2014/ ABD Doları... 126 Tablo 94: Türkiye İhracat Ton Başına Ortalama Fiyatı ile Hedef Ülke İthalat Ton Başına Ortalama Fiyatı Karşılaştırması... 126 Tablo 95: Ürdün Elma İthalatında ilk 5 Ülke... 130 Tablo 96: Türkiye nin Ürdün e Elma İthalatı (Yıllara Göre, Bin Dolar)... 131 Tablo 97: Rusya Elma İthalatında ilk 20 ülke (Bin Dolar)... 134 Tablo 98: 2012 Yıl Sonu Satış Cirosuna Göre Rusya'da Faaliyet Gösteren En iyi 10 Perakendeci... 136 Tablo 99: Güney Yarım Küre Elma Üretimi (Bin Ton)... 137 Tablo 100: Şili Elma İhracatında İlk 10 Ülke (Bin Dolar)... 139 Tablo 101: Kümenin planına aldığı 17 ülkede elma dış ticaret durum mukayese analiz (Ton-Bin Dolar).. 148 Tablo 102: Kümenin Yurt dışı pazarlama faaliyeti...150 7

Şekiller Listesi Şekil 1: Dünyada Değer Bazında En Yüksek Elma, Kayısı, Kiraz İhracatı Yapan İlk On Ülkenin 2014 Yılı Toplam Dünya İhracatında Payları, %... 21 Şekil 2: Dünyada Değer Bazında En Yüksek "Elma, Kayısı, Kiraz" İthalatı Yapan İlk On Ülkenin 2014 Yılı Toplam Dünya İthalatında Payları, %... 40 Şekil 3: Elma, Kiraz, Kayısı Kümesi Değer Bazında Türkiye İhracatı, Ürünlerin Küme İhracatı İçinde Payları, 2010-2014... 67 Şekil 4: Elma, Kiraz, Kayısı Kümesi Miktar Bazında Türkiye İhracatı, Ürünlerin Küme İhracatı İçinde Payları, 2010-2014... 68 Şekil 5: Batı Akdeniz Elma İhracatında Ülke Payları... 88 Şekil 6: Batı Akdeniz Kayısı İhracatında Ülke Payları... 88 Şekil 7: Batı Akdeniz Kiraz-Vişne İhracatında Ülke Payları... 89 Şekil 8: Firmaların Ciro Aralıkları (12 firma bazlı)... 90 Şekil 9: Firmaların Ürün Çeşitliliği (12 firma baz)... 90 Şekil 10: Küme Soğuk Hava Deposu ve Üretim Kapasitesi (Ton)... 91 Şekil 11: Kalite Belgelerinin Firma Bazında Dağılımı (6 firma baz)... 91 Şekil 12: Kümenin İnsan Kaynakları Dağılımı... 92 Şekil 13: Küme Değer Zinciri ve Başarı Faktörleri... 103 Şekil 14Kümenin Değer Zincirinde Bahçe/Ürün tedarik halkasında başarı faktörleri değerlendirmesi... 104 Şekil 15: Kümenin Değer Zincirinde Depolama/Paketleme halkasında başarı faktörleri değerlendirmesi... 109 Şekil 16: Kümenin Değer Zincirinde İç pazara hakimiyet halkasında başarı faktörleri değerlendirmesi... 110 Şekil 17: İhracat Yapılan Ülkeler (3 firma bazlı)... 111 Şekil 18: Kümenin Değer Zincirinde İç pazara hakimiyet halkasında başarı faktörleri değerlendirmesi... 112 Şekil 19: Dış Pazara Hakimiyet... 112 Şekil 20: Küme Haritası 114 Şekil 21: Hedef Ülkeler (11 firma bazlı)... 117 Şekil 22: Türkiye nin Elma İhracatında pazar çeşitlemesine yönelik potansiyel.127 Şekil 23: Türkiye nin Kiraz İhracatında pazar çeşitlemesine yönelik potansiyel 128 Şekil 24 Türkiye nin Kayısı İhracatında pazar çeşitlemesine yönelik potansiyel 129 Şekil 25: Ürdün Sebze ve Meyve Satış Kanalları... 134 Şekil 26: 2014 Yıl Sonu İtibariyle Ülkelerin Türkiye'nin Elma İhracatından Aldığı Pay... 132 Şekil 27:Şili Elma Sektöründe İhracatçı firmalar (Ton)... 135 8

Şekil 28: Vizyon Planı... 141 Şekil 29: Vizyon Planı çerçevesinde odak toplantısına sunulan eğitim ihtiyaçları. 142 Şekil 30: Vizyon Planı çerçevesinde karar verilen eğitim program ve modülleri.. 143 Şekil 31: Vizyon Planı çerçevesinde odak toplantısına sunulan danışmanlık ihtiyaçları.. 143 Şekil 32: Vizyon Planı çerçevesinde karar verilen danışmanlık program ve modülleri. 144 Şekil 33: Odak toplantısında sunulan yurt dışı pazarlama hedef pazarları 145 Şekil 34: Vizyon Planı çerçevesinde odak toplantısında sunulan yurt dışı pazarlama faaliyetleri. 146 Şekil 35: Hedef ülkelerde düzenlenen ilgili fuar önerileri.146 Şekil 36: Projenin stratejik hedeflerine göre performans kriterleri 149 9

1. Projeye Genel Bakış 1.1 Projenin Künyesi ve Amacı Bu rapor İTSO tarafından yürütülmekte olan Isparta Meyvesi Dünya Pazarında APPCHE (Apple, Apricot, Chery) Uluslararası Rekabetçiliğinin Geliştirilmesi Projesi kapsamında ihtiyaç analizi faaliyeti kapsamında 8 Haziran 3 Temmuz 2015 tarihleri arasında hazırlanmıştır. İhtiyaç analizi saha çalışması elma, kayısı, kiraz paketleme, satış ve ihracatı yapan küçük ve orta büyüklükteki işletmeler ve kooperatifler tarafından yönetilmekte olan 12 firma için yürütülmüş ve tamamlanmıştır. 12 firmanın içinde 3 kooperatif ve 9 işletme yer almaktadır. Raporun çıktıları temelde şu aşağıdaki amaçları hedeflemektedir: Elma, Kayısı, Kiraz sektörünün yarattığı katma değerin, ülke ve bölge ekonomisine katkılarının ortaya konması Yabancı ülkelerdeki teşvik mekanizmaları karşısında Türk Elma, Kayısı, Kiraz sektörünün konumunun tespit edilmesi Sektör genelinde ve firma özelinde ihracatçı firmaların ihtiyaç analizinin yapılması ve çıktılarının ortaya konması Rekabet gücünün artırılması önündeki engellerin ortaya tespit edilmesi ve sektöre yönelik teknik alt yapı gereksiniminin teşhisi İhracatın ülke bazında çeşitlenerek artması için yapılması gerekenlerin aktarılması. Her bir hedef ülkede rakip ülkeler, tehdit yaratan yeni güçlerin tespitinin yapılacağı bu proje ile ürün grupları bazında fırsatlar sunulabilecek, katılımcıların hedef ülkelerde pazar payının artırılmasına yönelik stratejiler ve eylem planları ortaya konarak ihracatlarının yükselmesine ve çeşitlenmesine destek verilecektir. 1.2 Araştırma Yöntemi Çalışmalar 9 Haziran 2015 tarihinde firmaların katılımı ile gerçekleştirilen Başlangıç Toplantısı ile başlatılmıştır. Bu toplantıda İhtiyaç Analizi hakkında bilgilendirme yapılmış ayrıca danışman firma tarafından hazırlanan Firma Profili Formları ile saha çalışması öncesinde firma profillerinin çıkarılmasına ve ön çalışma yapmaya olanak tanıyan bilgiler toplanmıştır. Başlangıç toplantısını takiben saha çalışması başlatılmış ve iki haftalık bir çalışma süresinde tamamlanmıştır. Kümeye dahil firmaların rekabetçi üstünlüğünü incelemek için değer zinciri yaklaşımı stratejik gruplar bazında uygulanmıştır. 1 Değer zinciri sektör faaliyetlerinin gerektirdiği yetkinliklerden hareketle firmaların işleyiş yapısını 3 temel alanda ele alarak incelemiştir. Mahsul alımları (Tedarik) Paketleme Üretim geliştirme Pazarlama ve Satış Kümeye ve analize dahil olan firmaların rekabet üstünlüğü, stratejik gruplar çerçevesinde ele alınmış ve değer zincirinde yer alan önemli operasyonları rakiplerinden nerelerde yaptıkları tespit edilmeye çalışılmıştır.bu yaklaşım ile: 1 Değer zinciri (value chain), bir hizmet veya ürünün, kavramsal gelişim noktasından başlayarak birçok üretim sürecinden geçerek (fiziksel değişim ve birçok değişik üretici hizmetlerinin katkısını da içermek üzere) nihai tüketiciye erişimine ve kullanım sonrasına dek bir parçası olduğu tüm operasyonları açıklayan aynı zamanda, bir işletmede katma değerin nasıl ortaya çıkarıldığına yönelik bir modeldir. 10

Zayıf halkalar nerededir? Nasıl güçlendirebilir? sorularının cevabını aranmıştır. Böylelikle değer zinciri analizleri sonucunda ortaya çıkan zayıflıkları, kümelenme girişimleri ile giderebilir miyiz? Nasıl giderebiliriz? Sorularına cevap olacak alt yapı hazırlanmıştır. Katılımcı firmaların rekabet şartları stratejik grupları dahilinde faaliyette bulundukları ve/veya bulunmayı planladıkları alt sektörde analiz edilmiştir. Firmaların mevcut pazar paylarını korumaları ve bu payları arttırabilmeleri amacıyla çizecekleri yol haritası için benzerlik gösteren stratejiler gözetilmiştir. Söz konusu durum analizinde katılımcıların rekabet faktörlerine dair değerlendirmeleri görüşmeler sırasında ve anketler çıktıları ile elde edilmeye çalışılmıştır. Bu değerlendirmeler herbir faktör için 1 ve 5 arasında bir puan verilerek yapılmaya gayret edilmiştir. Küme rekabet koşullarının firmalar açısından değerlendirildiği rekabet koşullarını belirleyen faktörler arasında aşağıdaki başlıklar bulunmaktadır. a. Faktör Koşulları, b. Firma Rekabet Yapısı, c.talep Koşulları, d.tedarikçi ve Destekleyici Sektörler, e.işbirliği ve Kamu Kuruluşlarının Etkinliği Bu sayılan faktörler M. Porter ın Rekabet Elmas Modeli temelinde hazırlanmıştır. 2 Rekabet edebilirlik hız koşusu değil bir maratondur. M. Porter Kümelenme düzeyi analizi için 3 ana başlık (Satın Alma Etkinliği, Pazarlama Etkinliği, Üretim Etkinliği, Kümelenme Kapasitesi-İşbirliği Yapma ve Gerçekleştirme Yeteneği) altında 14 farklı gösterge : Üretim/Tedarikte Etkinlik: Ürünün Miktar Olarak Yeterli Olması Ürünün Maliyetinin Rekabetçi Olması, Ürünlerin Kalite Olarak Üstünlüğü Ürünün Pazara Uygun Cinslerinin Mevcudiyeti Depolama/Paketlemede Etkinlik Depolama Alt Yapı Yeterliliği Paketleme Alt Yapı Yeterliliği Depolama/Paketleme Kalite Standartlara Uyum Depolama ve Paketlemede Maliyetlerin Rekabetçi Olması Satış Pazarlamada Etkinlik (7 alt gösterge ile) İç Pazar Hakimiyet (Direk Satış Kanalları Hakimiyet, Markalı Satış) Dış Pazarda Hakimiyet (Hedef Pazarlarda Karlı Olabilmek, İhracatta Risk Dağılımının Dengeli Olması; İhracatta Uygun Organizasyon Yapısına Sahip Olmak, İhracat Hedef Pazarlarına Uygun Rekabetçi Lojistik) 2 Modeldeki 4 ana unsur olan firma stratejisi ve rekabet, girdi koşulları, talep koşulları ve ilgili ve destekleyen sanayi birbirleriyle karşılıklı etkileşim halinde olmakta, devlet kurumları ve işbirliği kurumları ise destekleyici unsurlar olarak yer almaktadır 11

İşbirliği Ortak Hareket Potansiyeli Ortak Tedarik, Ortak Üretim Ortak Pazarlama Ortak Lojistik Geliştirilmiş olan her bir gösterge; kavramsal ve tanımlayıcı bir yöntemle, 5 li bir ölçek üzerinden (1: düşük seviyede, 2: orta seviyede, 3: oldukça iyi, 4: iyi, 5: çok iyi seviyede) puanlanmış ve her bir faaliyet alanı için ayrıca ortalamalar alınmıştır. 1.3 Araştırmada Kullanılan Veriler Bu Araştırmada kullanılan temel istatistikî veriler ITC- TRADE MAP (International Trade Center) ve Birleşmiş Milletlerin veri tabanı olan COMTRADE ve EUROSTAT (Avrupa Birliği) veri tabanlarından alınmış, biçimlendirilmiş ve yorumlanarak potansiyel hedef pazarlar tespitinde kullanılmıştır. ITC veri tabanı ülkelerin istatistik kurumlarından da veriler derleyerek veri tabanının daha güncel olmasını sağlamaktadır. Esas itibariyle devlet kaynaklarından gelen, 6 haneli GTİP ler (Harmonised Code System) bazındaki istatistik veriler; yıllar, çeyrekler ve aylar itibariyle, ülkeler arasındaki ticari akışları değer ve ağırlık bazında vermektedir. Bu kaynaklar tamamen gümrüklerdeki fiili gerçekleşmiş aksiyon bilgilerine dayanmaktadır ve bu aksiyonlar rakamsal ve grafiksel olarak sorgulanıp, isteğe bağlı tablolar oluşturulabilecek formatlarda sunulmaktadırlar. Söz konusu verilerin güvenilirliği önemlidir ve araştırmada kullanılan veri tabanları dünyadaki en güvenilir kaynaklar olarak (COMTRADE, EUROSTAT TRADEMAP) kabul edilirler. Bütün bunlara rağmen söz konusu verilerde dikkatle ele alınması gereken noktalar vardır. Uluslararası ticarette kullanılan Gümrük Tarife İstatistik Pozisyon numaralarının ilk 6 hanesi, Dünya Gümrük Örgütü (WCO) tarafından belirlenmiş olup, ekonomik birliktelikler (Avrupa Birliği gibi) ile ülkeler bazında aynı ürün için bu ilk 6 haneden sonra farklı numaralar kullanılabilmektedir. Bundan dolayı Türkiye ihracatı ile o ülkenin aynı maldaki Türkiye ithalatı farklılık gösterebilmektedir. 12

2. Sektörel Makro Analiz 2.1 Sektör Tanımı 2.1.1 Sektörün GTIP numaraları Isparta Elma Kayısı Kiraz İhracat ürün grubu elma, kayısı, kiraz ve vişne olmak üzere dört üründen oluşmaktadır. Tablo 1: Küme Küresel Analiz GTİP`leri 080810 Taze Elma 080910 Taze Kayısı 080929 Taze Kiraz 080921 Taze Vişne Kaynak: Trademap, Mayıs 2015 2.1.2 Sektörde Alt Kırılımlar (Meyve Cinsleri) Elma Cinsleri Dünyaca tanınmış başlıca türler ise şunlardır:akane(akani), Anna, Beverly Hills, Chevalis American, Cortland, Delicious(Red), Discovery,,Dorset Golden, Earliblaze, Ein Shemer, Empire, Gala, Gardeen Delicious, Golden Delicious, Gordon, Granny Smith, Gravenstein, Hawaii, Jerseymac, Jonagold, Jonamac, Jonathan, King, Lodi, Macoun, Mcintosh, Melrose, Mutsu, Oriole, Paulared, Prima, Red Astrachan, Rome Beauty, Spartan, Stayman Winesap, Summerred, Tropic Beauty, Valmore, Winesap, Winter Banana, Yellow Bellflower, Tydeman s Red, Yellow Transparent, Pettingill. 13

Tablo 2: Türkiye`deki Belli Başlı Elma Türleri TÜRKİYE'DEKİ BELLİ BAŞLI ELMA TÜRLERİ TÜRÜ KÖKENİ HASAT DÖNEMİ MEYVESİ AĞACI VE DİĞER ÖZELLİKLERİ AMASYA AMASYA EKİM BAŞI Eti sulu hoş kokulu meyvesi yaklaşık 110 gr dır.kabuğu ince, yeşil üzerine kırmızıdır.ağacı orta boydadır.bir yıl dinlenerek ürün vermektedir. DEMİR EYLÜL Kışlık türdür, kabuğu ince sapı kısa, eti gevrek,kokusuz ve mayhoştur. Meyvesi yaklaşık 125 gr dır. Saklamaya uygun, bir yıl ara ile bol ürün vermektedir, ağacı büyüktür. JONATHAN EYLÜL İri silindirik meyvesi üstün kalitedir. 3 aya kadar depoda saklanabilir. Kabuğu düzgün ve kırmızıdır, eti sarımsı sulu ve tatlıdır. GOLDEN DELİCİOUS EKİM Kışlık türdür, meyvesi orta irilikte, yuvarlak koniktir, kabuğu donuk sarıdır, meyvesi 130 gr kadardır.ağacı her yıl için çok verimlidir. Starking Delicious ve Jonathan elmaları döllemektedir. HÜRYEMEZ EKİM Kışlık türdür, meyvesi iri ve basıktır, kabuğu sarı yeşildir, eti gevrek sulu çok mayhoştur, çekirdekleri kısa dolgundur, meyvesi 300 gr ve ağacı orta boydur, çok verimlidir ve bir yıl ara ile meyve verir. ROME BEAUTY EKİM Kışlık türdür, mayıda kadar depoda saklanabilir. Meyvesi iri koniktir, kabuğu yapışkan ve sarıdır.meyvesi 180 gr civarı olup, ağacı orta boydur.çiçeklerini Starking Delicious, Jonathan ve Abbondanze elmaları döllemektedir. STARKİNG DELİCİOUS EKİM Kışlık türdür, meyvesi iri, yuvarlak ve koniktir, kabuğu sarı üzeri kırmızı boyamadır, seyrek noktaları bulunur.meyvesi 208 gr civarı olup, ağacı iridir ve çok verimlidir. Her yıl ürün verir Golden Delicious, Jonathan ve Abbondanze elmaları döllemektedir. 2.2 Sektörün Küresel Ölçekte Durumu 2014 yılı itibariyle elma, kiraz, kayısı ürün grubuna ait tüm ürünler için dünya ithalatı 10,6 milyar dolar, dünya ihracatı 10 milyar dolardır. Ürün grubuna dahil olan ürünler arasında, değer bazında, en çok ithalat ve ihracatı yapılan ürün taze elmadır. Bu ürüne ait 2014 yılı ithalatı 7.9 milyar dolar, ihracatı 7,5 milyar dolardır. Son beş yıllık dönemde elma ithalat ve ihracatı 2013 yılında en yüksek noktasına ulaşmış, 2014`te bu değerlerde bir miktar düşüş yaşanmıştır. Ürün grubunda, değer bazında en yüksek ithalat ve ihracat taze elmanın ardından taze kiraza aittir. 2014 yılı kiraz ithalatı 2 milyar dolar, ihracatı 1,9 milyar dolar olmuştur. Kümede bulunan diğer ürünlerin aksine, 2013 yılı kiraz alım satımında değer bazında en düşük gerçekleşmelerin olduğu yıldır. Bu üründe 2014 yılında bir toparlanma yaşanmıştır. Taze kayısı dünyada 2014 yılında değer bazında ithalat ve ihracatı yapılan üçüncü sıradaki küme ürünüdür. 2014 yılı kayısı ithalatı 515 milyon dolar, ihracatı 473 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Elma ve vişneye benzer olarak kayısı ithalat ve ihracatı 2013 yılında son beş yılın en yüksek seviyesine ulaşmış ancak 2014`te bu trend devam etmemiştir. Taze vişne ürün grubunda en kısıtlı ithalat ihracat değerine sahip üründür. Vişne 2014 ithalat değeri 92 milyon dolar, ihracat değeri 97 milyon dolardır. 14

Tablo 3: Elma Kiraz Kayısı Değer Bazında Dünya İthalat ve İhracatı (2010-2014)/ 1.000 ABD Doları Dünya 2010 2011 2012 2013 2014 İthalat Toplamı 7.021.175 7.605.266 9.642.882 10.605.282 10.578.078 Taze Elma 6.596.407 7.163.770 7.427.683 8.367.155 7.915.604 Taze Kayısı 424.768 441.496 484.096 575.599 515.131 Taze Kiraz - - 1.647.011 1.561.853 2.055.013 Taze Vişne - - 84.092 100.675 92.330 İhracat Toplamı 6.869.163 7.585.263 9.352.900 10.258.627 10.035.907 Taze Elma 6.475.833 7.171.834 7.164.060 8.041.808 7.517.285 Taze Kayısı 393.330 413.429 449.932 539.063 472.918 Taze Kiraz - - 1.644.141 1.579.929 1.948.060 Taze Vişne - - 94.767 97.827 97.644 Kaynak: Trademap, Mayıs 2015 15

Tablo 4: Elma Kiraz Kayısı Miktar Bazında Dünya İthalat ve İhracatı (2010-2014) /Ton Dünya 2010 2011 2012 2013 2014 Toplam İthalat 8.725.011 8.458.462 9.072.288 14.669.083 8.928.916 Taze Elma 8.471.836 8.183.631 8.323.803 13.779.088 8.120.356 Taze Kayısı 253.175 274.831 332.718 444.570 306.403 Taze Kiraz 369.052 374.033 434.201 Taze Vişne 46.715 71.392 67.956 Toplam İhracat 8.831.624 8.927.602 9.207.942 11.704.128 9.139.384 Taze Elma 8.576.438 8.662.349 8.440.070 10.934.417 8.348.223 Taze Kayısı 255.186 265.253 330.136 345.177 298.734 Taze Kiraz 381.525 355.826 424.273 Taze Vişne 56.211 68.708 68.154 Kaynak: Trademap, Mayıs 2015 Değer bazında olduğu gibi miktar bazında da ürün grubunun en çok ithal ve ihraç edilen ürünü taze elmadır. 2014 yılında yaklaşık 9 milyon ton elma ithal edilirken bu miktar ihracat için 8 milyon ton olmuştur. Değer bazındaki rakamlara paralel olarak miktar bazında da 2013 yılında bir artış, 2014`te ise 2013 öncesi miktarlara dönüş yaşanmıştır. 16

Değer ve miktar bazında gözlenen paralel değişim kayısı, kiraz ve vişne için de geçerlidir. Bu durum tüm küme ürünlerinde fiyatların ithal ve ihraç edilen miktarlara paralel değiştiğini göstermektedir. 2014 yılında 434 bin ton kiraz ithal edilirken, ihracat 424 bin ton olarak gerçekleşmiştir. Aynı sene kayısı ihracat ve ithalatı 300 bin ton civarında gerçekleşmiştir. Vişne ithalat ve ihracatı ise 68 bin ton civarındadır. 2.3 Küresel Ölçekte Lider Ülkeler Ülkelerin elma üretim ve ihracat verilerinin kıyaslaması, üretim ve ihracatta ilk 5 e giren ülkeler çerçevesinde karşılaştırıldığında, üretimde 2013 yıl sonu itibariyle ilk 5 içerisine giren Çin, ABD, Polonya ve İtalya nın ihracatta da üst sıralarda yer aldığı, ABD nin 2014 yıl sonu itibariyle ihracatta lider olduğu, Çin in 2., İtalya nın 3. ve Polonya nın 6. olduğu, Türkiye nin ise üretimde 3. sırada yer almasına rağmen ihracatta 23.sırada olduğu görülmektedir. 2013 yıl sonu itibariyle, Türkiye elma üretimi 3,1 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Bu rakamla Türkiye dünya elma üretiminden (3,1 milyon tonluk bir üretim ile) %3,9 oranında pay alarak en çok elma üreten ülkeler arasında 3. sırada yer almıştır. Elma ihracatında ise aynı performansı gösteremeyen Türkiye nin 2013 yılında 21.sırada yer aldığı, 2014 yılında ise daha da gerileyerek 23.sırada yer aldığı görülmektedir. Türkiye elma üretiminden yaklaşık %4 oranında bir pay alabiliyor iken dünya toplam ihracatından aldığı payın sadece %0,5 olması dikkat çekicidir. Dünya elma üretim ve ihracat karşılaştırmasında Şili nin konumu ise dikkat çekicidir. Şili dünya elma üretiminde 1,7 milyon tonluk üretimi ile 8. Sırada yer almasına rağmen dünya elma ihracatında son üç yıldır 4. sıradaki yerini korumayı başarmıştır. Tablo 5: 2013 Yıl Sonu İtibariyle Seçilmiş Ülkelerin Elma Üretim Ve İhracat Sıralaması Elma (2013 yıl sonu) Dünya İhracatı Sırası Dünya Üretimi Sırası Çin 2. 1. ABD 1. 2. Türkiye 21. 3. Polonya 6. 4. İtalya 3. 5. Kaynak: FAO, TÜİK, Trademap, Mayıs 2015 Ülkelerin kayısı üretim ve ihracat verilerinin kıyaslaması, üretim ve ihracatta ilk 5 e giren ülkeler çerçevesinde karşılaştırıldığında, üretimde 2013 yıl sonu itibariyle ilk 5 içerisine giren Türkiye, İran, Özbekistan, Cezayir ve İtalya dan sadece Türkiye, Özbekistan ve İtalya nın dünya ihracatında da ilk 5 e girebildiği, İran ve Cezayir in ise ihracatta ilk 20 içerisinde bile yer bulamadığı görülmektedir. Üretimde ilk sırada yer alan Türkiye nin ihracatta 4. sırada yer aldığı ve üretimde 8.sırada yer alan Fransa nın ihracatta lider olduğu görülmektedir. İspanya ve İtalya ise ihracatta 2. ve 3. sırada yer almaktadır. Üretim verilerinde ilk 5 te yer alamayan Fransa ve İspanya nın İhracatta birinci ve ikinci sırada bulunması dikkat çekicidir. 17

Tablo 6: 2013 Yıl Sonu İtibariyle Seçilmiş Ülkelerin Kayısı Üretim Ve İhracat Sıralaması Kayısı Dünya İhracatı Sırası Dünya Üretimi Sırası Fransa 1. 8. İspanya 2. 9. İtalya 3. 5. Türkiye 4. 1. Özbekistan 5. 3. Kaynak: FAO, TÜİK, Trademap Mayıs, 2015 Türkiye nin 2014 yılında kayısı üretiminde ve ihracatında ciddi düşüşler yaşadığı görülmektedir. Kayısı üretimi 2013 yılındaki 780 bin tondan 2014 yılında 270 bin tona düşmüştür. Türkiye dünya ihracat payını da 2014 yılında 2013 yılına göre 2 puan düşürmüştür ve 2014 yılında dünya kayısı ihracatından aldığı pay %6 ya gerilemiştir. Ülkelerin kiraz üretim ve ihracat verilerinin kıyaslaması, üretim ve ihracatta ilk 5 e giren ülkeler çerçevesinde karşılaştırıldığında, üretimde 2013 yıl sonu itibariyle ilk 5 içerisine giren ülkeler Türkiye, ABD, İran, İtalya ve Özbekistan dır. Bunlardan sadece ABD ve Türkiye nin ihracat sıralamasın da ilk 5 te yer alabildiği görülmüştür. Türkiye 2013 yılında kiraz üretiminde lider iken ihracatta 3.sırada yer almış, ABD ise kiraz üretiminde 2.sırada iken 2013 yılında ihracatta lider olabilmeyi başarmıştır fakat 2014 yılında liderliği, kiraz üretiminde 90 bin tonluk üretimi ile 7. sırada yer alan Şili ye kaptırmıştır. Şili nin elma üretiminde olduğu gibi kiraz üretiminde de ilk 5 te yer almamasına rağmen elma ihracatında 4. sırada ve kiraz ihracatında da ilk sıralarda kendine yer bulması dikkat çekicidir. Benzer şekilde üretimde ilk 10 de yer almayan Avusturya ve Hong-Kong, Çin, ihracatta ilk 5 te yer almayı başarmıştır. Tablo 7: 2013 Yıl Sonu İtibariyle Seçilmiş Ülkelerin Kiraz Üretim Ve İhracat Sıralaması Kiraz Dünya İhracatı Sırası Dünya Üretimi Sırası ABD 1. 2. Şili 2. 7. Türkiye 3. 1. Hong Kong, Çin 4. 18. Avusturya 5. 15. Kaynak: FAO, TÜİK, Trademap Mayıs, 2015 18

2.3.1 Sektörde En Çok İhracat ve İthalat Yapan Ülkeler Elma Kiraz Kayısı ürün grubunda, tüm ürünlere genel bakıldığında, dünya ithalat ve ihracatçısı ilk on ülkeden beşi hem ithalatçı hem de ihracatçıdır. ABD ilk sıradaki ihracatçı ülke iken aynı zamanda ilk 10 ithalatçı arasındadır. Benzer durum Çin, Hollanda, Fransa ve İspanya için de geçerlidir. Üzerinde çalışılan ürün grubunda pek çok ülke hem alıcı hem de satıcı konumunda iken bu beş ülke hem ithalat hem de ihracatta ilk onda yer almaktadır. Tablo 8: Küme Ürünlerinde İlk 10 İthalat ve İhracatçı Ülke İlk 10 İthalatçı İlk 10 İhracatçı Rusya ABD Almanya Şili İngiltere Çin Hollanda İtalya Kanada Fransa Çin Polonya Meksika Hollanda Fransa Güney Afrika ABD Yeni Zelanda İspanya İspanya Kaynak: Trademap, Mayıs 2015 19

2.3.1.2 Sektörde Küresel İhracatta Lider Ülkeler, Son 5 Yıllık İhracat Verileri ve Yüzdesel Dağılımları A. Genel Olarak Dünya "Elma, Kiraz, Kayısı" İhracatı Dünyada değer bazında en çok "elma, kayısı, kiraz" ihracatı yapan ülke ABD`dir. ABD, 2010 yılında 850 milyon dolar olan ihracatını 2014 yılında neredeyse iki katına çıkararak 1,6 milyar dolarlık ihracat rakamına ulaşmıştır. Bu ülkeyi 2014 yılı ihracat rakamı yaklaşık 1,5 milyar dolar olan Şili izlemektedir. Şili son beş yıllık dönemde elma, kiraz, kayısı ihracatını en fazla artıran ülke olmuştur. Şili`nin 2010 yılı ihracatı 647 milyon dolardan, 2014 yılında 1,5 milyar dolara yükselmiştir. İtalya ve Çin 2014 yılı itibariyle 1`er milyar dolar üzerinde ihracat rakamına sahip iki ülkedir. Beşinci sıradaki Fransa nın 2014 yılı ihracatı 859 milyon dolardır. Yeni Zelanda, Polonya, Güney Afrika, İspanya ve Hollanda ilk beş sıradaki ihracatçı ülkeleri takip etmektedirler. Değer bazında ihracatları 2014 yılı itibariyle 500`er milyon doların altındadır. Tablo 9: Dünyada En Çok Elma, Kayısı, Kiraz İhracatı Yapan İlk On Ülke, 2010-2014 /1.000 ABD Doları İhracatçılar 2010 2011 2012 2013 2014 Dünya 6.869.163 7.585.263 9.352.900 10.258.627 10.035.907 ABD 850.759 965.894 1.627.922 1.568.439 1.599.228 Şili 647.013 681.615 1.114.514 1.236.613 1.483.694 İtalya 809.806 1.030.177 1.037.553 1.028.257 1.050.799 Çin 832.257 915.213 961.695 1.030.610 1.028.371 Fransa 741.730 844.854 813.685 780.716 859.333 Yeni Zelanda 240.755 290.391 320.025 432.142 463.766 Polonya 264.175 273.328 461.224 611.785 458.357 Güney Afrika 279.814 320.567 342.354 449.530 362.373 İspanya 123.336 164.821 262.446 303.694 330.504 Hollanda 328.968 356.566 336.006 452.602 258.362 10 Ülke Toplamı 5.118.613 5.843.426 7.277.424 7.894.388 7.894.787 Kaynak: Trademap, Mayıs 2015 20

İlk on sıradaki ülkeyi yaklaşık 214 milyon dolarlık ihracat ile Türkiye takip etmektedir. Dünya ihracatında değer bazında 11. sıradaki olan Türkiye, 2010 yılında 59 milyon dolarlık ihracat yapmakta iken bu tutarı son beş yıllık dönemde düzenli olarak artırmış ve 2013 yılında 246 milyon dolarlık ihracat yapmıştır. Tablo 10: Türkiye`nin Dünya "Elma, Kayısı, Kiraz" İhracatı, 2010-2014 /1.000 ABD Doları İhracatçılar 2010 2011 2012 2013 2014 Türkiye 59.470 65.541 228.413 246.344 213.920 Kaynak: Trademap, Mayıs 2015 Dünyada en çok "elma, kayısı, kiraz" ihracatı yapan ilk on ülke, 2014 yılı itibariyle toplam dünya ihracatının %79`unu gerçekleştirmektedir. Toplam ihracatın %16`sını ABD, %15`ini Şili yapmaktadır. Takip eden Çin ve İtalya %10`arlık ihracat oranlarına sahiptirler. Fransa 2014 yılı dünya ihracatının %9`unu gerçekleştirmektedir. Takip eden beş ülke %5 ve altında ihracat oranlarına sahiptir. Şekil 1: Dünyada Değer Bazında En Yüksek Elma, Kayısı, Kiraz İhracatı Yapan İlk On Ülkenin 2014 Yılı Toplam Dünya İhracatında Payları, % Kaynak: Trademap Mayıs 2015 verilerine dayalı Strateko hesaplamaları Son beş yıllık ihracat oranlarına bakıldığında oransal olarak ihracat değerlerini en fazla artırabilen iki ülke ABD ve Şili`dir. ABD 4 puanlık bir artışla 2010 yılında dünya ihracatının %12`si olan ihracatını 2014`te %16`ya yükseltmiştir. Şili için beş yıllık artış oranı %6 olarak gerçekleşmiştir. Takip eden sekiz ülke hafif oransal kayıplara ve kazanımlara rağmen 2010-2014 döneminde genel trendlerini korumuşlardır. 21

Tablo 11: Dünyada Değer Bazında En Yüksek Elma, Kayısı, Kiraz İhracatı Yapan İlk On Ülkenin 2014 Yılı Toplam Dünya İhracatında Payları, % İhracatçılar 2010 2011 2012 2013 2014 10 Ülkenin Dünyada Payı 75% 77% 78% 77% 79% ABD 12% 13% 17% 15% 16% Şili 9% 9% 12% 12% 15% İtalya 12% 14% 11% 10% 10% Çin 12% 12% 10% 10% 10% Fransa 11% 11% 9% 8% 9% Yeni Zelanda 4% 4% 3% 4% 5% Polonya 4% 4% 5% 6% 5% Güney Afrika 4% 4% 4% 4% 4% İspanya 2% 2% 3% 3% 3% Hollanda 5% 5% 4% 4% 3% Kaynak: Trademap Mayıs 2015 verilerine dayalı Strateko hesaplamaları 22

B. Dünya Elma İhracatı (GTİP 080810) 2014 yılı itibariyle, değer bazında dünyanın en büyük elma ihracatçısı ABD`dir. ABD`nin 2014 yılı elma ihracatı yaklaşık 1.088 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Bu ülkeyi 1.027 milyon dolarlık ihracat ile Çin takip etmektedir. Üçüncü sıradaki İtalya 975 milyon dolar, dördüncü sıradaki Şili 822 milyon dolar ve beşinci sıradaki Fransa 720 milyon dolarlık ihracat rakamlarına sahiptir. Takip eden beş büyük ihracatçının ihracat tutarları 500 milyon doların altındadır. Türkiye 2014 yılında, değer bazında 41 milyon dolar elma ihracatı ile 23. sıradadır. Tablo 12: Dünyanın İlk 10 Elma İhracatçısı Ülke Değer Bazında, 2010-2014/ 1.000 ABD Doları 9 2010 2011 2012 2013 2014 Dünya 6.475.833 7.171.834 7.164.060 8.041.808 7.517.285 ABD 839.164 952.814 1.083.975 1.120.563 1.088.369 Çin 831.627 914.326 959.913 1.029.866 1.027.637 İtalya 773.237 993.345 936.563 933.712 975.630 Şili 641.919 677.642 728.912 843.324 822.347 Fransa 635.910 738.288 691.135 652.572 719.954 5 ülke toplamı 3.721.857 4.276.415 4.400.498 4.580.037 4.633.937 Polonya 263.307 272.053 431.873 581.171 441.766 Yeni Zelanda 235.299 285.096 294.827 406.820 433.160 Güney Afrika 271.456 309.832 333.490 443.291 353.652 Hollanda 316.972 346.926 296.236 416.247 221.079 Belçika 178.561 207.470 162.654 209.723 149.496 10 ülke toplamı 4.987.452 5.697.792 5.919.578 6.637.289 6.233.090 Kaynak: Trademap, Mayıs 2015 23

Tablo 13: Değer Bazında Türkiye`nin Dünya Elma İhracatı, 2010-2014/ 1.000 ABD Doları 2010 2011 2012 2013 2014 Türkiye 32.829 36.605 28.549 48.900 41.334 Kaynak: Trademap, Mayıs 2015 İlk beş sıradaki ihracatçı ülke, toplam dünya elma ihracatının %62`sini gerçekleştirmektedir. İkinci gruptaki beş ülkenin eklenmesi ile ilk on ülke ihracatı 2014 yılı itibariyle %83`e yükselmektedir. İlk beş sıradaki ülkelerden ABD ve Çin tek başlarına dünya elma ihracatının %14`erlik kısmını gerçekleştirmektedir. Bu oran yakın takipteki İtalya için %13, Şili için %11 ve Fransa için %10`dur. Takip eden Polonya ve Yeni Zelanda %6, Güney Afrika %5 dünya elma ihracatı yapmaktadır. Genel olarak ilk on ülkenin ihracat oranları son beş yıllık dönemde bir iki puanlık sapmalar dışında sıralamayı etkileyecek bir değişiklik göstermemiştir. Tablo 14: Dünyanın İlk 10 Elma İhracatçısı Ülkenin Değer Bazında İhracat Pazar Payları Değişimleri, 2010-2014 İhracatçılar 2010 2011 2012 2013 2014 ABD 13% 13% 15% 14% 14% Çin 13% 13% 13% 13% 14% İtalya 12% 14% 13% 12% 13% Şili 10% 9% 10% 10% 11% Fransa 10% 10% 10% 8% 10% İlk 5 Ülke 57% 60% 61% 57% 62% Polonya 4% 4% 6% 7% 6% Yeni Zelanda 4% 4% 4% 5% 6% Güney Afrika 4% 4% 5% 6% 5% Hollanda 5% 5% 4% 5% 3% Belçika 3% 3% 2% 3% 2% İlk 10 Ülke 77% 79% 83% 83% 83% Kaynak: Trademap Mayıs 2015 verilerine dayalı Strateko hesaplamaları 24

Dünya elma ihracatına miktar bazında (yıllık ton) bakıldığında ilk on ülke sıralamasında değişiklikler olduğu görülmektedir. Ton bazında ihracat lideri yıllık 1.026 milyon ton ile Polonya`dır. Takip eden İtalya 975 milyon ton 2014 yılı ihracatına sahiptir. ABD, Şili ve Çin 800 milyon ton üzerinde ihracat yapmışlardır. Değer bazında ilk beş ülke arasında yer alan Fransa yaklaşık 700 milyon tonluk ihracat ile, miktar bazında 6. sırada yer almaktadır. Miktar ve değer bazında meydana gelen sıralama farklılığı ülkelerin birim ihracat fiyatlarından kaynaklanmaktadır. Tablo 15: Dünyanın ilk 10 Elma İhracatçısı Ülke, Miktar Bazında 2010-2014 (Yıl/Ton) İhracatçılar 2010 2011 2012 2013 2014 Dünya 8.576.438 8.662.349 8.440.070 10.934.417 8.348.223 Polonya 705.319 526.475 941.678 1.216.294 1.026.593 İtalya 857.330 975.852 933.361 787.795 975.249 ABD 790.376 833.249 870.185 890.463 889.954 Çin 1.122.953 1.034.635 975.878 994.664 865.070 Şili 842.131 801.470 761.984 833.251 820.184 5 ülke toplamı 4.318.109 4.171.681 4.483.086 4.722.467 4.577.050 Fransa 689.569 721.285 625.943 543.441 695.865 Güney Afrika 391.513 713.568 580.992 482.435 381.865 Yeni Zelanda 259.683 328.422 309.464 350.011 336.785 Beyaz Rusya 2.030 33.888 63.284 117.867 307.530 Belçika 244.969 267.531 180.879 202.206 174.484 10 ülke toplamı 5.905.873 6.236.375 6.243.648 6.418.427 6.473.579 Kaynak: Trademap, Mayıs 2015 25

2014 yılı itibariyle değer bazında 23. sırada yer alan Türkiye, miktar bazında 16. dünya ihracatçısıdır. Sıralamadaki bu farklılık Türkiye ihracat birim fiyatının dünya ortalama ihracat fiyatınının altında olmasından kaynaklanmaktadır. Tablo 16: Değer Bazında Türkiye`nin Dünya Elma İhracatı, 2010-2014/ 1.000 ABD Doları 2010 2011 2012 2013 2014 Türkiye 80.569 87.303 68.916 125.495 111.543 Kaynak: Trademap, Mayıs 2015 Yukarıda da bahsedildiği gibi, dünya elma ihracatının değer bazında %60`dan fazlası ABD, Çin, Şili, İtalya ve Fransa tarafından gerçekleştirilmektedir. Bu ülkelerin her birinin dünya elma ihracatındaki payı %10 ve üzerindedir. Ülkelerin en önemli alıcıları incelendiğinde, coğrafi konumun ön plana çıktığı görülmektedir. İstisnasız her ihracatçı için en önemli ilk iki ithalatçı yakın coğrafyada yer almaktadır. Tablo 17: Dünyanın İlk 5 Elma İhracatçısından İthalat Yapan İlk 5 Ülke İhracatçılar Değer Bazında 2014 Yılı İhracatı Değer Bazında 2014 Yılı İhracat Payı İhracat Yapılan İlk Beş Ülke ABD 1.088.369 14% Meksika %24.6, Kanada %19.2, Taipei %8.3, Hindistan %6.3, BAE %5.6 Çin 1.027.637 14% Endonezya %13, Tayland %11.3, Vietnam %9.9, Hindistan %8.8, Rusya %8.7 İtalya 975.630 13% Almanya %30.5, Mısır %8.3, İspanya %8.2, Libya %4.8, Suudi Arabistan %4.3 Şili 822.347 11% ABD %17.5, Kolombiya %9.4, Hollanda %9.1, Taipei %8.3, İngiltere %6.4 Fransa 719.954 10% İngiltere %22.5, İspanya %11.9, Almanya %10.4, Cezayir %9.1, Belçika %7.6 5 ülke toplamı 4.633.937 62% Kaynak: Trademap, Mayıs 2015 26

C. Dünya Kiraz İhracatı (GTİP 080929) Şili, 660 milyon dolarlık 2014 yılı ihracatı ile dünyanın en büyük kiraz ihracatçısı konumundadır. İkinci sıradaki ABD 475 bin dolarlık ihracat değerine sahiptir. Kiraz ihracatında Türkiye 145 milyon dolarlık ihracat değeri ile dünya üçüncüsüdür. Hong Kong ve İspanya 127 ve 93 milyon dolarlık ihracat tutarları ile ilk beş ihracatçı arasında yer alan ülkelerdir. İlk beş ihracatçıyı takiben Avusturya 58 milyon dolarlık 2014 kiraz ihracatına sahiptir. Kanada, Özbekistan, Yunanistan ve Avustralya 50 milyon doların altında ihracat değerlerine sahip ancak ilk on dünya ihracatçısı arasında yer alan ülkelerdir. Tablo 18: Değer Bazında Dünyanın İlk 10 Kiraz İhracatçı Ülkesi,2012-2014/ 1.000 ABD Doları İhracatçılar 2012 2013 2014 Dünya 1.644.141 1.579.929 1.948.060 Şili 377.332 390.200 659.676 ABD 523.535 427.603 475.547 Türkiye 156.394 154.717 145.032 Hong Kong 98.855 78.424 127.816 İspanya 72.080 66.340 92.567 5 ülke toplamı 1.228.196 1.117.284 1.500.638 Avusturya 105.149 69.978 57.729 Kanada 42.943 40.054 46.849 Özbekistan 10.221 42.267 43.624 Yunanistan 22.955 49.523 42.194 Avustralia 17.123 32.706 41.756 10 ülke toplamı 1.426.587 1.351.812 1.732.790 Kaynak: Trademap, Mayıs 2015 27

İlk beş kiraz ihracatçısı ülke, değer bazında, toplam dünya ihracatının %70`den fazlasını gerçekleştirmektedir. Bu oran 2014 yılında %77`ye ulaşmıştır. Şili tek başına toplam dünya ihracatının %34`ünü, ABD %24`ünü gerçekleştirmektedir. Türkiye ve Hong Kong küresel kiraz pazarında %7`şerlik ihracat paylarına sahiptir. İspanya ve takip eden ülkelerin dünya kiraz ihracatında payları (değer bazında) %5 ve altındadır. Son üç yıla bakıldığında Şili`nin ihracat oranında %11`lik bir artış, ABD`nin oranında ise %8`lik bir düşüş görülmektedir. Türkiye`nin değer bazında ihracatı da 2012-2014 arasında 3 puan azalmıştır. Tablo 19: Dünyanın İlk 10 Kiraz İhracatçısı Ülkesinin Değer Bazında İhracat Payları Değişimleri, 2012-2014 İhracatçılar 2012 2013 2014 Şili 23% 25% 34% ABD 32% 27% 24% Türkiye 10% 10% 7% Hong Kong 6% 5% 7% İspanya 4% 4% 5% 5 ülke toplamı 75% 71% 77% Avusturya 6% 4% 3% `tkanada 3% 3% 2% Özbekistan 1% 3% 2% Yunanistan 1% 3% 2% Avustralia 1% 2% 2% 10 ülke toplamı 87% 86% 89% Kaynak: Trademap Mayıs 2015 verilerine dayalı Strateko hesaplamaları 28

Miktar bazında dünyanın ilk sıradaki kiraz ihracatçısı 89 milyon ton 2014 yılı ihracatı ile ABD`dir. 85milyon ton ile Şili ikinci sırada, yaklaşık 50 milyon ton ile Türkiye üçüncü sıradadır. Takip eden ülkeler 40 milyon tonun altında ihracat miktarlarına sahiptirler. Tablo 20: Dünyanın ilk 10 Kiraz İhracatçısı Ülke (Miktar Bazında), 2012-2014 (Yıl/Ton) İhracatçılar 2012 2013 2014 Dünya 381.525 355.826 424.273 ABD 105.572 69.795 88.842 Şili 62.588 53.684 85.205 Türkiye 55.039 53.467 49.758 Hong Kong 23.346 14.085 36.506 İspanya 22.623 21.885 30.533 5 ülke toplamı 269.168 212.916 290.844 Yunanistan 8.862 23.582 18.963 Özbekistan 4.841 17.389 17.219 Avusturya 21.943 15.510 13.835 Kanada 7.578 6.106 8.554 Fransa 3.607 3.750 6.609 10 ülke toplamı 315.999 279.253 356.024 Kaynak: Trademap, Mayıs 2015 29

2014 yılı itibariyle dünya kiraz ihracatının değer bazında %77`sini ABD, Şili, Türkiye, Hong Kong ve İspanya gerçekleştirmektedir. İlk sıradaki ihracatçı olan ABD ihracatının %28`ini Kanada`ya, %25`ini Kore`ye yapmaktadır. Çin, Hong Kong ve Japonya ABD`nin ihracat yaptığı belli başlı diğer ülkelerdir. Şili ihracatının %73`ünü Çin`e, %8`ini ABD`ye gerçekleştirmektedir. Üçüncü ihracatçı olan Türkiye, kiraz ihracatının %46`sını Almanya`ya, %9`unu Rusya`ya ve bir diğer %9`unu Bulgaristan`a gerçekleştirmektedir. Hong Kong 2014 yılı kiraz ihracatının neredeyse tamamını (%99.3) Çin`e yapmıştır. Beşinci ülke olan İspanya görece dengeli bir ihracat portföyüne sahiptir. 2014 yılı kiraz ihracatının %22`sini İngiltere`ye, %13`ünü Almanya ve İtalya`ya yapmaktadır. Tablo 21: Dünyanın İlk 5 Kiraz İhracatçısı Ülkeden İthalat Yapan İlk 5 Ülke İhracatçılar Değer Bazında 2014 Yılı İhracatı Değer Bazında 2014 Yılı İhracat Payı İhracat Yapılan İlk Beş Ülke ABD 659.676 34% Kanada %27.8, Kore %24.5, Çin %10.2, Hong Kong %10, Japonya %9.7 Şili 475.547 24% Çin %72.5, ABD %7.9, Hong Kong %5.5, Taipei %4.2, İngiltere %2.2 Türkiye 145.032 7% Almanya %46.2, Rusya %8.9, Bulgaristan %8.6, Hollanda %6.6, Norveç %5.9 Hong Kong 127.816 7% Çin %99.3 İspanya 92.567 5% İngiltere %22.4, Almanya %13.4, İtalya %13.2, Hollanda %10.2, Fransa %8.7 5 ülke toplamı 1.500.638 77% Kaynak: Trademap, Mayıs 2015 30

D. Dünya Vişne İhracatı (GTİP 080821) Değer bazında 2014 yılı dünya vişne ihracatı liderliğini, birbirine çok yakın tutarlar ile ABD ve İspanya paylaşmaktadır. Bu iki ülkenin 20 milyon dolar civarı yıllık ihracatı bulunmaktadır. Üçüncü sırada yer alan ihracatçı, değer bazında 18 milyon dolarlık ihracat gerçekleştirmiş olan Macaristan`dır. Takip eden Polonya`nın 7.6, İtalya`nın 5.3 milyon dolarlık ihracatları bulunmaktadır. Altıncı sıradaki Sırbistan 2014 yılında 4 milyon dolar vişne ihracatı yapmıştır. İlk on ihracatçı arasında yer alan Kanada, Avusturya, Hollanda ve Suriye 2.5 milyon dolar ve altında tutarlarda ihracat yapmaktadırlar. Tablo 22: Değer Bazında Dünyanın İlk 10 Vişne İhracatçısı Ülke, 2010-2014/ 1.000 ABD Doları İhracatçılar 2012 2013 2014 Dünya 94.767 97.827 97.644 ABD 4.754 4.184 20.554 İspanya 10.760 14.153 20.218 Macaristan 19.403 24.546 18.153 Polonya 13.060 13.109 7.627 İtalya 6.601 7.962 5.324 5 ülke toplamı 54.578 63.954 71.876 Sırbistan 6.407 10.443 4.396 Kanada 739 441 2.505 Avusturya 2.509 5.009 2.279 Hollanda 5.047 3.834 2.049 Suriye 1.183 278 1.695 10 ülke toplamı 70.463 83.959 84.800 Kaynak: Trademap, Mayıs 2015 31