T.C. MARMARA ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI ENSTİTÜSÜ

T.C. MARMARA ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI ENSTİTÜSÜ BİLGİ VE BELGE YÖNETİMİ ANA BİLİM DALI TÜRK BASININDA BİLGİ VE BELGE YÖNETİMİ HÜRRİYET GAZETESİ ÖRNEĞİ (1997 2007) YÜKSEK LİSANS TEZİ Erol ATMACA İSTANBUL 2009

T.C. MARMARA ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI ENSTİTÜSÜ BİLGİ VE BELGE YÖNETİMİ ANA BİLİM DALI TÜRK BASININDA BİLGİ VE BELGE YÖNETİMİ HÜRRİYET GAZETESİ ÖRNEĞİ (1997 2007) YÜKSEK LİSANS TEZİ Erol ATMACA Tez Danışmanı: Doç. Dr. A. Oğuz İCİMSOY İSTANBUL 2009

İÇİNDEKİLER Sayfa No. ÖZET...III ABSTRACT IV TABLO LİSTESİ.V GRAFİK LİSTESİ X ÖNSÖZ...XII GİRİŞ XIV 1. BASIN.1 1.1. BASIN İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER...1 1.1.1. Basın nedir?...1 1.1.2. Basının gücü ve etkisi..1 1.1.3. Basında çıkan haberlere ilgi.2 1.1.4. Basın ahlakı. 3 1.2. İLK GAZETELER..5 1.3. TÜRK BASINININ GENEL TARİHİ...6 1.3.1. Osmanlı İmparatorluğu nda Basın...6 1.3.2. Milli Mücadele ve Cumhuriyetin ilk yıllarında basın..9 1.3.3. 1945 ve sonrasında basın.9 1.4. HÜRRİYET GAZETESİ..12 2. BİLGİ VE BELGE YÖNETİMİNİN TEMEL KAVRAMLARI 14 2.1. ARŞİV..14 2.1.1.Arşiv türleri.14 2.1.2. Ülkemizde arşivcilikle ilgili bazı aşamalar 14 2.2. KÜTÜPHANE..15 2.2.1.Kütüphane türleri 15 2.3. Kütüphaneler ve arşivlerin karşılaştırılması.15 2.3. DOKÜMANTASYON VE ENFORMASYON..17 3. HABERLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ..18 3.1. 1997 YILI HABERLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ.20 3.2. 1998 YILI HABERLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ.26 3.3. 1999 YILI HABERLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ.33 3.4. 2000 YILI HABERLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ.40 I

3.5. 2001 YILI HABERLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ.47 3.6. 2002 YILI HABERLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ.53 3.7. 2003 YILI HABERLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ.60 3.8. 2004 YILI HABERLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ.66 3.9. 2005 YILI HABERLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ.72 3.10. 2006 YILI HABERLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ...78 3.11. 2007 YILI HABERLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ...85 3.12. 1997 2007 YILI HABERLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ...92 SONUÇ..100 HABER KATALOĞU..102 EKLER..247 KAYNAKÇA...258 KATALOG İÇİN İNDEKS..260 ÖZGEÇMİŞ...281 II

ÖZET Bu tezin amacı; Türk Basınının, 1997 2007 yıllarında Hürriyet Gazetesi nde çıkan haberler vasıtasıyla, bilgi ve belge yönetimine olan yaklaşımını ve bilgi ve belge yönetimi ile ilgili değindiği konuları ayrıntılı bir şekilde ortaya koymaktır. Hürriyet gazetesi nin 1997 yılından itibaren olan haberlerinin internette olması, gazetede yer alan bilgi ve belge yönetimi ile ilgili haberlerin hızlı bir şekilde bulunup incelenmesine imkan vermektedir. Bulunan haberler okunduktan sonra özetleri hazırlanmıştır. Daha sonra, hazırlanan tablo ve grafiklerle bulunan haberler değerlendirilmiş ve sonuç hazırlanmıştır. Tez, üç bölümden oluşmaktadır. Birinci ve ikinci bölümde tez konusu ile ilgili kavramlara değinilmektedir. Üçüncü bölümde haberlerin değerlendirilmesi yapılmaktadır. Üçüncü bölümden sonra sonuç ve haber kataloğu yer alır. Tez, ekler, kaynakça ve katalog için hazırlanan indeks ile son bulmaktadır. III

ABSTRACT The purpose of this thesis is to show the approach of Turkish written media towards information and document management. To reveal this Hürriyet Newspaper was chosen and the printed and internet versions of this daily were examined for 1997 2007 years. Because the internet version of Hürriyet is available starting from 1997, this made our task to accomplish quicker. This thesis has three chapters. The first and the second chapters comprise the general terminology and introductory information on the subject. News related to our subject are evaluated in the third chapter. Graphs are also used to strength our views. Conclusion and a list of the news are in the following chapter. There is also a general index for the news listed. IV

TABLO LİSTESİ Sayfa No. Tablo 1.1. 1997 yılı haberleri mesleki dağılımı...20 Tablo 1.2. 1997 yılı arşivcilikle ilgili haberlerin genel dağılımı.21 Tablo 1.3. 1997 yılı özel arşiv ile ilgili haberlerin dağılımı 21 Tablo 1.4. 1997 yılı arşivcilikle ilgili haberlerin muhtelif dağılımı 22 Tablo 1.5. 1997 yılı haberlerinin kütüphane türü dağılımı..22 Tablo 1.6. 1997 yılı haberleri genel içerik dağılımı 23 Tablo 1.7. 1997 yılı adli ve hukuki içerikli haberlerin dağılımı..23 Tablo 1.8. 1997 yılı idari içerikli haberlerin dağılımı.24 Tablo 1.9. 1997 yılı sosyal içerikli haberlerin dağılımı..24. Tablo 1.10. 1997 yılı haberlerinin yurtiçi - yurtdışı ilgileri sayı durumu 24 Tablo 1.11. 1997 yılı haberleri yazan / kaynak durumuna göre dağılımı 25 Tablo 1.12. 1997 yılı aylık haber dağılımı..25 Tablo 2.1. 1998 yılı haberleri mesleki dağılımı...26 Tablo 2.2. 1998 yılı arşivcilikle ilgili haberlerin genel dağılımı.27 Tablo 2.3. 1998 yılı özel arşiv ile ilgili haberlerin dağılımı 27 Tablo 2.4. 1998 yılı arşivcilikle ilgili haberlerin muhtelif dağılımı 28 Tablo 2.5. 1998 yılı haberlerinin kütüphane türü dağılımı..28 Tablo 2.6. 1998 yılı haberleri genel içerik dağılımı 29 Tablo 2.7. 1998 yılı adli ve hukuki içerikli haberlerin dağılımı..30 Tablo 2.8. 1998 yılı idari içerikli haberlerin dağılımı.30 Tablo 2.9. 1998 yılı sosyal içerikli haberlerin dağılımı...31 Tablo 2.10. 1998 yılı haberlerinin yurtiçi - yurtdışı ilgileri sayı durumu 31 Tablo 2.11. 1998 yılı haberleri yazan / kaynak durumuna göre dağılımı 31 Tablo 2.12. 1998 yılı aylık haber dağılımı..32 Tablo 3.1. 1999 yılı haberleri mesleki dağılımı...33 Tablo 3.2. 1999 yılı arşivcilikle ilgili haberlerin genel dağılımı.34 Tablo 3.3. 1999 yılı özel arşiv ile ilgili haberlerin dağılımı 34 Tablo 3.4. 1999 yılı arşivcilikle ilgili haberlerin muhtelif dağılımı 35 Tablo 3.5. 1999 yılı haberlerinin kütüphane türü dağılımı..35 Tablo 3.6. 1999 yılı haberleri genel içerik dağılımı 36 Tablo 3.7. 1999 yılı adli ve hukuki içerikli haberlerin dağılımı..37 Tablo 3.8. 1999 yılı idari içerikli haberlerin dağılımı.37 V

Tablo 3.9. 1999 yılı sosyal içerikli haberlerin dağılımı...38 Tablo 3.10. 1999 yılı haberlerinin yurtiçi - yurtdışı ilgileri sayı durumu 38 Tablo 3.11. 1999 yılı haberleri yazan / kaynak durumuna göre dağılımı 38 Tablo 3.12. 1999 yılı aylık haber dağılımı..39 Tablo 4.1. 2000 yılı haberleri mesleki dağılımı..40 Tablo 4.2. 2000 yılı arşivcilikle ilgili haberlerin genel dağılımı.41 Tablo 4.3. 2000 yılı özel arşiv ile ilgili haberlerin dağılımı 41 Tablo 4.4. 2000 yılı arşivcilikle ilgili haberlerin muhtelif dağılımı 42 Tablo 4.5. 2000 yılı haberlerinin kütüphane türü dağılımı..42 Tablo 4.6. 2000 yılı haberleri genel içerik dağılımı 43 Tablo 4.7. 2000 yılı adli ve hukuki içerikli haberlerin dağılımı.44 Tablo 4.8. 2000 yılı idari içerikli haberlerin dağılımı.44 Tablo 4.9. 2000 yılı sosyal içerikli haberlerin dağılımı...45 Tablo 4.10. 2000 yılı haberlerinin yurtiçi - yurtdışı ilgileri sayı durumu 45 Tablo 4.11. 2000 yılı haberleri yazan / kaynak durumuna göre dağılımı 45 Tablo 4.12. 2000 yılı aylık haber dağılımı..46 Tablo 5.1. 2001 yılı haberleri mesleki dağılımı..47 Tablo 5.2. 2001 yılı arşivcilikle ilgili haberlerin genel dağılımı 48 Tablo 5.3. 2001 yılı özel arşiv ile ilgili haberlerin dağılımı 48 Tablo 5.4. 2001 yılı arşivcilikle ilgili haberlerin muhtelif dağılımı 49 Tablo 5.5. 2001 yılı haberlerinin kütüphane türü dağılımı.49 Tablo 5.6. 2001 yılı haberleri genel içerik dağılımı 50 Tablo 5.7. 2001 yılı adli ve hukuki içerikli haberlerin dağılımı.51 Tablo 5.8. 2001 yılı sosyal içerikli haberlerin dağılımı..51 Tablo 5.9. 2001 yılı haberlerinin yurtiçi - yurtdışı ilgileri sayı durumu.51 Tablo 5.10. 2001 yılı haberleri yazan / kaynak durumuna göre dağılımı 52 Tablo 5.11. 2001 yılı aylık haber dağılımı..52 Tablo 6.1. 2002 yılı haberleri mesleki dağılımı...53 Tablo 6.2. 2002 yılı arşivcilikle ilgili haberlerin genel dağılımı.54 Tablo 6.3. 2002 yılı özel arşiv ile ilgili haberlerin dağılımı 54 Tablo 6.4. 2002 yılı arşivcilikle ilgili haberlerin muhtelif dağılımı 55 Tablo 6.5. 2002 yılı haberlerinin kütüphane türü dağılımı..55 Tablo 6.6. 2002 yılı haberleri genel içerik dağılımı 56 Tablo 6.7. 2002 yılı adli ve hukuki içerikli haberlerin dağılımı.57 VI

Tablo 6.8. 2002 yılı sosyal içerikli haberlerin dağılımı...57 Tablo 6.9. 2002 yılı haberlerinin yurtiçi - yurtdışı ilgileri sayı durumu..58 Tablo 6.10. 2002 yılı haberleri yazan / kaynak durumuna göre dağılımı 58 Tablo 6.11. 2002 yılı aylık haber dağılımı..59 Tablo 7.1. 2003 yılı haberleri mesleki dağılımı..60 Tablo 7.2. 2003 yılı arşivcilikle ilgili haberlerin genel dağılımı.60 Tablo 7.3. 2003 yılı özel arşiv ile ilgili haberlerin dağılımı 61 Tablo 7.4. 2003 yılı arşivcilikle ilgili haberlerin muhtelif dağılımı 61 Tablo 7.5. 2003 yılı haberlerinin kütüphane türü dağılımı.62 Tablo 7.6. 2003 yılı haberleri genel içerik dağılımı 63 Tablo 7.7. 2003 yılı adli ve hukuki içerikli haberlerin dağılımı.63 Tablo 7.8. 2003 yılı sosyal içerikli haberlerin dağılımı..64 Tablo 7.9. 2003 yılı haberlerinin yurtiçi - yurtdışı ilgileri sayı durumu..64 Tablo 7.10. 2003 yılı haberleri yazan / kaynak durumuna göre dağılımı 64 Tablo 7.11. 2003 yılı aylık haber dağılımı..65 Tablo 8.1. 2004 yılı haberleri mesleki dağılımı...66 Tablo 8.2. 2004 yılı arşivcilikle ilgili haberlerin genel dağılımı.66 Tablo 8.3. 2004 yılı özel arşiv ile ilgili haberlerin dağılımı...67 Tablo 8.4. 2004 yılı arşivcilikle ilgili haberlerin muhtelif dağılımı 67 Tablo 8.5. 2004 yılı haberlerinin kütüphane türü dağılımı..68 Tablo 8.6. 2004 yılı haberleri genel içerik dağılımı 69 Tablo 8.7. 2004 yılı adli ve hukuki içerikli haberlerin dağılımı.69 Tablo 8.8. 2004 yılı sosyal içerikli haberlerin dağılımı..70 Tablo 8.9. 2004 yılı haberlerinin yurtiçi - yurtdışı ilgileri sayı durumu.70 Tablo 8.10. 2004 yılı haberleri yazan / kaynak durumuna göre dağılımı..70 Tablo 8.11. 2004 yılı aylık haber dağılımı.71 Tablo 9.1. 2005 yılı haberleri mesleki dağılımı.72 Tablo 9.2. 2005 yılı arşivcilikle ilgili haberlerin genel dağılımı 72 Tablo 9.3. 2005 yılı özel arşiv ile ilgili haberlerin dağılımı..73 Tablo 9.4. 2005 yılı arşivcilikle ilgili haberlerin muhtelif dağılımı..73 Tablo 9.5. 2005 yılı haberlerinin kütüphane türü dağılımı 74 Tablo 9.6. 2005 yılı haberleri genel içerik dağılımı..75 Tablo 9.7. 2005 yılı adli ve hukuki içerikli haberlerin dağılımı 75 Tablo 9.8. 2005 yılı sosyal içerikli haberlerin dağılımı.76 VII

Tablo 9.9. 2005 yılı haberlerinin yurtiçi - yurtdışı ilgileri sayı durumu..76 Tablo 9.10. 2005 yılı haberleri yazan / kaynak durumuna göre dağılımı 76 Tablo 9.11. 2005 yılı aylık haber dağılımı..77 Tablo 10.1. 2006 yılı haberleri mesleki dağılımı.78 Tablo 10.2. 2006 yılı arşivcilikle ilgili haberlerin genel dağılımı...79 Tablo 10.3. 2006 yılı özel arşiv ile ilgili haberlerin dağılımı..79 Tablo 10.4. 2006 yılı arşivcilikle ilgili haberlerin muhtelif dağılımı..80 Tablo 10.5. 2006 yılı haberlerinin kütüphane türü dağılımı 80 Tablo 10.6. 2006 yılı haberleri genel içerik dağılımı..81 Tablo 10.7. 2006 yılı adli ve hukuki içerikli haberlerin dağılımı 82 Tablo 10.8. 2006 yılı idari içerikli haberlerin dağılımı...82 Tablo 10.9. 2006 yılı sosyal içerikli haberlerin dağılımı.83 Tablo 10.10. 2006 yılı haberlerinin yurtiçi - yurtdışı ilgileri sayı durumu..83 Tablo 10.11. 2006 yılı haberleri yazan / kaynak durumuna göre dağılımı..83 Tablo 10.12. 2006 yılı aylık haber dağılımı 84 Tablo 11.1. 2007 yılı haberleri mesleki dağılımı.85 Tablo 11.2. 2007 yılı arşivcilikle ilgili haberlerin genel dağılımı...85 Tablo 11.3. 2007 yılı özel arşiv ile ilgili haberlerin dağılımı..86 Tablo 11.4. 2007 yılı arşivcilikle ilgili haberlerin muhtelif dağılımı..86 Tablo 11.5. 2007 yılı haberlerinin kütüphane türü dağılımı 87 Tablo 11.6. 2007 yılı haberleri genel içerik dağılımı..88 Tablo 11.7. 2007 yılı adli ve hukuki içerikli haberlerin dağılımı 89 Tablo 11.8. 2007 yılı idari içerikli haberlerin dağılımı...89 Tablo 11.9. 2007 yılı sosyal içerikli haberlerin dağılımı.89 Tablo 11.10. 2007 yılı haberlerinin yurtiçi - yurtdışı ilgileri sayı durumu..89 Tablo 11.11. 2007 yılı haberleri yazan / kaynak durumuna göre dağılımı..90 Tablo 11.12. 2007 yılı aylık haber dağılımı 91 Tablo 12.1. 1997 2007 yılı haberleri mesleki dağılımı.92 Tablo 12.2. 1997 2007 yılı arşivcilikle ilgili haberlerin genel dağılımı...93 Tablo 12.3. 1997 2007 yılı özel arşiv ile ilgili haberlerin dağılımı..94 Tablo 12.4. 1997 2007 yılı arşivcilikle ilgili haberlerin muhtelif dağılımı..94 Tablo 12.5. 1997 2007 yılı haberlerinin kütüphane türü dağılımı 95 Tablo 12.6. 1997 2007 yılı haberleri genel içerik dağılımı..96 Tablo 12.7. 1997 2007 yılı adli ve hukuki içerikli haberlerin dağılımı 97 VIII

Tablo 12.8. 1997 2007 yılı idari içerikli haberlerin dağılımı...97 Tablo 12.9. 1997 2007 yılı sosyal içerikli haberlerin dağılımı.98 Tablo 12.10. 1997 2007 yılı haberlerinin yurtiçi - yurtdışı ilgileri sayı durumu..98 Tablo 12.11. 1997 2007 yılı aylık haber dağılımı 99 IX

GRAFİK LİSTESİ Sayfa No. Grafik 1.1. 1997 yılı haberleri mesleki dağılım grafiği...20 Grafik 1.2. 1997 yılı arşivcilikle ilgili haberlerin genel dağılım grafiği.21 Grafik 1.3. 1997 yılı haberlerinin kütüphane türleri dağılım grafiği...22 Grafik 1.4. 1997 yılı haberleri genel içerik dağılım grafiği.23 Grafik 1.5. 1997 yılı aylık haber dağılım grafiği.25 Grafik 2.1. 1998 yılı haberleri mesleki dağılım grafiği...26 Grafik 2.2. 1998 yılı arşivcilikle ilgili haberlerin genel dağılım grafiği.27 Grafik 2.3. 1998 yılı haberlerinin kütüphane türleri dağılım grafiği...29 Grafik 2.4. 1998 yılı haberleri genel içerik dağılım grafiği 30 Grafik 2.5. 1998 yılı aylık haber dağılım grafiği 32 Grafik 3.1. 1999 yılı haberleri mesleki dağılım grafiği..33 Grafik 3.2. 1999 yılı arşivcilikle ilgili haberlerin genel dağılım grafiği.34 Grafik 3.3. 1999 yılı haberlerinin kütüphane türleri dağılım grafiği..36 Grafik 3.4. 1999 yılı haberleri genel içerik dağılım grafiği 37 Grafik 3.5. 1999 yılı aylık haber dağılım grafiği 39 Grafik 4.1. 2000 yılı haberleri mesleki dağılım grafiği..40 Grafik 4.2. 2000 yılı arşivcilikle ilgili haberlerin genel dağılım grafiği.41 Grafik 4.3. 2000 yılı haberlerinin kütüphane türleri dağılım grafiği...43 Grafik 4.4. 2000 yılı haberleri genel içerik dağılım grafiği 44 Grafik 4.5. 2000 yılı aylık haber dağılım grafiği 46 Grafik 5.1. 2001 yılı haberleri mesleki dağılım grafiği..47 Grafik 5.2. 2001 yılı arşivcilikle ilgili haberlerin genel dağılım grafiği.48 Grafik 5.3. 2001 yılı haberlerinin kütüphane türleri dağılım grafiği..50 Grafik 5.4. 2001 yılı haberleri genel içerik dağılım grafiği 50 Grafik 5.5. 2001 yılı aylık haber dağılım grafiği 52 Grafik 6.1. 2002 yılı haberleri mesleki dağılım grafiği...53 Grafik 6.2. 2002 yılı arşivcilikle ilgili haberlerin genel dağılım grafiği.54 Grafik 6.3. 2002 yılı haberlerinin kütüphane türleri dağılım grafiği...56 Grafik 6.4. 2002 yılı haberleri genel içerik dağılım grafiği.57 Grafik 6.5. 2002 yılı aylık haber dağılım grafiği.59 Grafik 7.1. 2003 yılı haberleri mesleki dağılım grafiği...60 Grafik 7.2. 2003 yılı arşivcilikle ilgili haberlerin genel dağılım grafiği.61 X

Grafik 7.3. 2003 yılı haberlerinin kütüphane türleri dağılım grafiği...62 Grafik 7.4. 2003 yılı haberleri genel içerik dağılım grafiği.63 Grafik 7.5. 2003 yılı aylık haber dağılım grafiği.65 Grafik 8.1. 2004 yılı haberleri mesleki dağılım grafiği...66 Grafik 8.2. 2004 yılı arşivcilikle ilgili haberlerin genel dağılım grafiği.67 Grafik 8.3. 2004 yılı haberlerinin kütüphane türleri dağılım grafiği..68 Grafik 8.4. 2004 yılı haberleri genel içerik dağılım grafiği 69 Grafik 8.5. 2004 yılı aylık haber dağılım grafiği 71 Grafik 9.1. 2005 yılı haberleri mesleki dağılım grafiği..72 Grafik 9.2. 2005 yılı arşivcilikle ilgili haberlerin genel dağılım grafiği.73 Grafik 9.3. 2005 yılı haberlerinin kütüphane türleri dağılım grafiği..74 Grafik 9.4. 2005 yılı haberleri genel içerik dağılım grafiği 75 Grafik 9.5. 2005 yılı aylık haber dağılım grafiği.77 Grafik 10.1. 2006 yılı haberleri mesleki dağılım grafiği.78 Grafik 10.2. 2006 yılı arşivcilikle ilgili haberlerin genel dağılım grafiği...79 Grafik 10.3. 2006 yılı haberlerinin kütüphane türleri dağılım grafiği.81 Grafik 10.4. 2006 yılı haberleri genel içerik dağılım grafiği..82 Grafik 10.5. 2006 yılı aylık haber dağılım grafiği...84 Grafik 11.1. 2007 yılı haberleri mesleki dağılım grafiği.85 Grafik 11.2. 2007 yılı arşivcilikle ilgili haberlerin genel dağılım grafiği...86 Grafik 11.3. 2007 yılı haberlerinin kütüphane türleri dağılım grafiği.87 Grafik 11.4. 2007 yılı haberleri genel içerik dağılım grafiği..88 Grafik 11.5. 2007 yılı aylık haber dağılım grafiği..91 Grafik 12.1. 1997 2007 yılı haberleri mesleki dağılım grafiği 92 Grafik 12.2. 1997 2007 yılı arşivcilikle ilgili haberlerin genel dağılım grafiği..93 Grafik 12.3. 1997 2007 yılı haberleri genel içerik dağılım grafiği.96 Grafik 12.4. 1997 2007 yılı aylık haber dağılım grafiği.99 XI

ÖNSÖZ Dünyada meydana gelen sosyal, teknik ve ekonomik gelişmeler hızla devam etmekte köklü değişikliklere sebep olmaktadır. Bu değişiklikler yeni iş sahalarının, yeni mesleklerin ve bununla birlikte yeni problemlerin doğmasına sebep olmaktadır. Problemlerin çözümünde bilgiyi iyi ve yerinde kullanabilme önemli derecede etkilidir. Bilginin muhafazası ve doğru yerde, doğru zamanda kullanılabilmesi iyi bir bilgi ve belge yönetimine sahip olmakla mümkündür. Buna sahip olabilmenin en önemli şartı bilginin çok büyük bir güç olduğunun farkına varabilmek ve eldeki ve elde edilecek bilginin değerini iyi kavrayabilmektir. Ülkemizde bilgi ve belge yönetimi ile ilgili kavramların tam olarak anlaşıldığı söylenemez. Arşiv veya arşivcilik kavramını bilmeyen insanların yanı sıra bilip de ne olduğunu ifade edemeyen insanlar sıkça mevcuttur. Arşiv ve arşivleme kültürünün yerine oturmadığı veya anlaşılmadığı bir toplumda bir takım önemli problemlerin ortaya çıkması kaçınılmazdır. Ülkemizdeki kütüphanelerin sayısı Avrupa ülkelerindeki kütüphanelerin sayısı ile kıyaslanabilecek oranda değildir. Kütüphanelerdeki okur sayısının düşüklüğü bu konudaki eğilimi göstermesi bakımından yeterli bir ölçüt olur. Özellikle lise çağındaki öğrenciler kütüphanelere genelde dönem ödevlerinden dolayı gelmekte ve dönem ödevleri sürecinin bitiminde de kütüphanelerdeki okur sayısında belirgin bir azalma olmaktadır. Bilginin geniş kitlelere iletilmesinde geçmişten bu yana etkinliğini sürdüren basın, insan hayatının vazgeçilmez bir unsuru olmuştur. Gazetede yazılan bir yazının milyonlarca insan tarafından okunduğu düşünüldüğünde basının insanlar üzerindeki etkisi tartışılmaz boyuttadır. Basın hangi konuya eğilim gösterirse o konu insanların dikkatini çeker ve insanları düşünmeye ve harekete geçirmeye sevk eder. Olaylar ya da kavramlar basın ele aldığı müddetçe önem kazanır. Basın ve bilgi kavramlarının etkin bir güç olduğu düşünüldüğünde, ülkemiz basınının bilgi ve belge yönetimine olan yaklaşımı araştırılmaya ve incelemeye değer bir konu olarak ilgimizi çekmiştir. Sonuçta bu yüksek lisans tezi bu savımızı ispatlamaya yönelik olarak Hürriyet Gazetesi nin belli bir dönemini incelememiz söz konusu olmuştur. 1 Mayıs 1948 de yayın hayatına başlayan Hürriyet Gazetesi köklü bir geçmişe sahip olup geniş kitleler tarafından okunmaktadır. Ülkemizde yeterince tanınmakta ve XII

bilinmektedir. 1997 yılından itibaren olan haberlerini internete vermesi; çok yakın geçmişte yayınlamış olduğu haberlere kolay ve süratli bir şekilde erişilebilinmesini sağlamıştır. Hürriyet Gazetesi, Türk Basını nın bilgi ve belge yönetimi ile ilgili konulara yaklaşımını göstermesi bakımından iyi bir örnek olmuştur. Bu tezde bana yol gösterici olan değerli tez danışmanım Doç. Dr. A. Oğuz İcimsoy a, benden manevi desteğini esirgemeyen aileme ve Beyazıt Devlet Kütüphanesi idareci ve personeline teşekkür ederim. İstanbul, 2009 Erol ATMACA XIII

GİRİŞ Tezin konusu Türk Basınında Bilgi ve Belge yönetimi Hürriyet Gazetesi örneği (1997 2007) olduğu için birinci bölümde basın kavramı, basının gücü, basın ahlakı, Türk Basınının genel tarihi gibi hususlara kısaca değinilmiştir. Bu konularda ayrıntıya girmekten kaçınılmıştır. İkinci bölümde bilgi ve belge yönetimi kavramlarına bir önceki bölümde basın ile ilgili kavramlara olduğu gibi kısaca değinilmiştir. Bilgi ve belge yönetimi ile ilgili kavramların incelenmesi ve ayrıntılı bir şekilde ifade edilmesi ayrı bir çalışma gerektirecek husustur. Örneğin arşivcilik ve kütüphanecilik tarihi ile bu mesleklerle ilgili hususların ayrıntılı ele alınması tamamen ayrı bir inceleme konusudur. Hürriyet Gazetesi nin 1997 yılından itibaren olan haberlerini internete vermiş olması gazetenin çok yakın geçmişteki bilgi ve belge yönetimi ile alakalı haberlerinin süratli bir şekilde bulunup, incelenebilmesine olanak sağlamıştır. Bulunan haberler baştan sona okunduktan sonra içerikleri/özetleri hazırlanmıştır. Bazı haberlerin içeriği geniş yer tutmuştur. Bazı haberler ise tek bir cümle ile ifade edilebilmiştir. Haberlerin içeriği yazılırken bilgi ve belge yönetimi ile olan ilgileri göz önüne alınmıştır. Özellikle arşivcilikle ilgili bazı haberlerde içerik haberin az bir bölümünde geçmektedir. Ancak, ilgili kısım dikkat çekici olduğu için kayda değer görülmüştür. Haber kataloğunda bazı haberlerde başlıkların yanı sıra alt başlıklar da verilmiştir. Ancak çoğu haberde alt başlıların yazılmasına gerek duyulmamıştır. Alt başlıların yazılıp yazılmaması durumuna şu şekilde karar verilmiştir: 1. Ana başlığın başka bir konuyu ifade ettiği haberlerde alt başlığın yazılmasına gerek duyulmuştur. Yani bilgi ve belge yönetimi ile alakalı haber alt başlığın altındadır. Örneğin, 09.08.1997 tarihli haberin ana başlığı Cadılığa talibiz dir ve içeriğinin bilgi ve belge yönetimi ile alakası yoktur. Alt başlık ise İlk kadın kütüphanesi dir. Alt başlığın altındaki haber tamamen bilgi ve belge yönetimi ile ilgilidir. 2. Ana başlığın konusu bilgi ve belge yönetimi ile ilgilidir. Ancak alt başlık ya da alt başlıkların altında ifade edilen konular farklı bir bilgi ve belge yönetimi konusu ile alakalı ise o alt başlık veya alt başlıklar yazılma gereği duyulmuştur. İçerikleri de ana başlığın altında bulunan haberin içeriğinden sonra yazılmıştır. XIV

3. Bazen ana başlığın yetersiz kaldığı durumlarda içeriğin daha iyi anlaşılması için alt başlık da yazılmıştır. 4. Ana başlığın yeterli kaldığı haberlerde alt başlıklar yazılmamıştır. 5. Bilgi ve belge yönetimi ile ilgili içeriğe sahip olmayan hiçbir alt başlık yazılmamıştır. Haber kataloğunda yer alan 11 yıllık haberlerin değerlendirilmesinde her bir yıl ayrı olarak ele alınmış ve değerlendirilmiştir. Son olarak 11 yıllık süreçte bütün yıllar birlikte değerlendirilmiş ve sonuç bölümü hazırlanmıştır. Haber kataloğundaki haberlerin değerlendirilmesi için tablo ve grafiklerin ayrıntılı bir şekilde hazırlanması haberlerle ilgili edinilen intibada önemli rol oynamıştır. Bazı değerlendirmelerde genel olarak ifade edilen kavramlar başka bir tabloda ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır. Örneğin; İdari, Adli ve Hukuki, Sosyal içerikli haberlerin nelerden ibaret olduğu ayrı tablolarda gösterilmiştir. Bazı tablolardaki oranlar için açıklama yapma gereği duyulmuştur. Örneğin, 2000 yılında yangın haberlerinin neden çok olduğu izah edilmiştir. Haber manşetlerinden örnekler konulması teze görsel anlamda zenginlik katmıştır. Son olarak haber kataloğunun indeksinin hazırlanması kataloğun kullanılabilirliği açısından gerekli olmuştur. XV

1. BASIN Bu bölümde basın ile ilgili genel bilgilere, ilk gazetelere, Türk Basını nın genel tarihine ve Hürriyet Gazetesi nin tarihine fazla ayrıntıya girmeksizin değinilmiştir. 1.1. BASIN İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER En önemli bilgi kaynaklarımızdan biri olan basın hayatımızın vazgeçilmez bir parçasıdır. Güne bir gazete okuyarak başlamak, çoğumuzun içinde duyduğu günlük haber alma ihtiyacını büyük ölçüde karşılar ve çevremize karşı daha duyarlı olmamızı sağlar. Çevremizde olup bitenleri öğrenme ve başkalarına duyurma ihtiyacından doğan basın ile ilgili bazı temel bilgileri bilmek basını daha iyi anlamamıza yardımcı olacaktır. 1.1.1. Basın nedir? Aklın oluş çizgisinin ilk aşaması, insanın kendisini ve etrafını anlamak çabasında toplanır. Anlamaya çalışmakla başlayan aklın hareketi, konuşma, söz, yazı ve yazıyı etrafına aktarma ile haber sonucuna ulaşır. Basın, bu oluş doğrultusunda doğmuştur. 1 Basın, insanlığı huzursuz kılan problemlere karşı bir direnme hakkı ve kuvveti olarak doğmuştur. Basın kamuoyu ile ilgili haberleri topluyor, yorumluyor ve tekrar yayıyor. 2 Haberleri ve fikirleri toplama, yayma ve başkalarına ulaştırma sanatının, bugün bütün dünyada kullanılan ortak adı, Basın dır. 3 1.1.2. Basının gücü ve etkisi Bütün demokratik toplumlarda basının, kamuoyu üzerinde önemli bir etkileme, düşündürme ve güdüleme gücü vardır. Bu güç her zaman siyasi otoriteyi basınla ilişkilerinde daha dikkatli olmaya sevk etmiştir. 4 Basının, insanlar üzerinde ikna edici ve inandırıcı gücü vardır. Le Monde, 1957 yılında Cezayir de Fransız ordusunun işkence uygulamalarına yoğunlaşarak yeterli 1 Fuat Süreyya Oral,Türk Basın Tarihi 1728-1922 1831-1922 Osmanlı İmparatorluğu Dönemi,Birinci Kitap., s. 22 2 Oral,Türk Basın Tarihi 1728-1922 1831-1922 Osmanlı İmparatorluğu Dönemi, s. 22 3 Hasan Refik Ertuğ, Basın ve Yayın Tarihi İlk Devirler, 1 İnci Fasikül, İstanbul: 1955, s. 1 4 M. Kemal Öke, Gazeteci Türkiye de Basın Çalışanları Üzerine Bir İnceleme Ankara: Çağdaş Gazeteciler Derneği Yayınları, 1994, s. 179 1

sayıda Fransız seçmenini sömürge savaşının politik olduğu kadar da etik bir konu olduğuna inandırmıştır. 5 Çoğu ülkede radyoda sabah haberlerini o günkü gazetelerin başlıkları belirler. Bir olay köklü bir gazetenin yer vermesi ölçüsünde önem kazanır. 1976 yılında Guardian dan bir örnek verecek olursak; Güney Afrika Silahlı Kuvvetlerinin Namibya daki operasyonları kilise ve insan hakları grupları tarafından yıllardır endişeyle karşılanmaktaydı. Guardian ın sivillere yapılan sistemli işkenceyi baş sayfanın tamamını kapsayacak şekilde, olayların tanığı Güney Afrikalı askerlerin yeminli kişisel anlatımlarına dayanarak duyurması dünya çapında bir skandala yol açtı ve BM Güvenlik Konseyi nde konuyla ilgili bir tartışma başlatırken, dünya radyo ve TV lerinin de ilgisini çekti. 6 Basın, bazen bir ülkedeki yönetimin geleceği üzerinde de etkin olmuştur. Avustralya da Age (gazete) dış kredilerde uygun olmayan komisyonlarla ilgili bir skandalı ortaya çıkarmış ve Whitlam Hükümeti nin yıkılmasına yardımcı olmuştur. Japonya da, Başbakan Tanaka nın yolsuzluk içindeki hükümetine karşı basının birkaç kolu; dış muhabirler, haftalık dergiler ve son olarak da ağır günlük gazeteler bir araya gelmişlerdir. 7 1.1.3. Basında çıkan haberlere ilgi Okuyucunun ilgi derecesine hükmeden üç temel unsur vardır: 1. Okuyucunun konu ile alışkanlığı 2. Konunun ehemmiyeti 3. Konunun okuyucunun hayatıyla, işleriyle olan benzerliği, yakınlığı. Bunun haricinde yazının iyi takdim edilmesi ve okuyucunun haberle ilgili yeri, mahalleyi, onda rol alan şahısları tanıması ilginin artmasına neden olur. 8 Bir ülkede, basında okuyucunun ilgisini çeken konuları o ülkenin ekonomik ve sosyal durumu etkiler. Buna John Hohenberg in Gazetecilik Mesleği isimli kitabından şöyle bir örnek verilebilir. İnsanların ilgilendiği konular çoğalmakta ve genişlemektedir. Bir zamanlar üç satırla verilen gidenler-gelenler haberleri, şimdi bir yolculuk hikayesi haline gelmiştir. İnsanlar artık uzak ülkeleri merak etmektedirler. Tatil yerlerine dair yazıların yayınlanmasına tatil günlerinden haftalarca önce başlanırdı. 5 Martin Walker, Basının Gücü, Gülden Şen (çev.), İstanbul: AD Kitapçılık AŞ, 1999, ss. 8-9 6 Walker, s. 12 7 Walker, ss.35-36 8 Cevat Fehmi Başkut, Gazetecilik, İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Gazetecilik Enstitüsü Yayınları, 1952, s. 83 2

Şimdi onların yerine şehir içindeki ve diğer şehirlerdeki eğlence, kültür ve sanat hareketleri günü gününe bildirilmektedir. Bilhassa yaşlı kimselerin yaş günlerinin bildirildiği sütunlarda, emekliye ayrılanların nelerle meşgul olabilecekleri anlatılmaktadır. Bir zamanlar gazeteye sokulmayan eğitim ve ilim konuları bugün magazin sayfalarını doldurmaktadır. Ev inşaatı, ev dekorasyonu, bahçe bakımı gibi konular geniş ilgi toplamaktadır. Bunun başlıca sebebi Amerika da hayat seviyesinin yükselmiş olması ve halkın daha fazla boş vakte sahip bulunmasıdır. 9 Gazetenin reklam kazancını artırmasının bir yolu, gazete okuyucusunu çeşitlendirmektir. Ciddi, kayda değer ve ayrıntılı haberlerin okuyucusu sınırlıdır. Eline gazeteyi aldığında falına ya da sinema dedikodularına bakan, ünlülerin hayat hikayelerini öğrenmek isteyen okuyucu sayısı daha fazladır. 10 1.1. 4. Basın ahlakı Demokratik toplumlarda basının sorumluluk gerektiren önemli görevi kamuoyunu aydınlatmak ve bilinçlendirmektir. Basının bu görevini gerçek anlamda yerine getirebilmesi için, her şeyden önce toplumun güvenine sahip olması gerekir. 11 Anayasanın demokratik anlayış içinde basından beklediği görev: Kamu yararının gerektirdiği nitelikte ve ölçüde, haberleri topluma ulaştırmak, kamuoyunun serbestçe oluşumunu sağlamak, böylece kamu gücünü ellerinde tutanlar üzerinde toplumun ve diğer demokratik kurumların denetimine aracı ve yardımcı olmak. 12 Basının kamusal yarar nedeniyle oto sansüre başvurduğu durumlar olmuştur. 1950 lerde ABD de Nazi yandaşları sinagoglara gamalı haçlar çizmeye başlayınca, benzeri olayların çoğalmaması için bu tür haberler basın-yayın organlarınca kullanılmamıştır. 13 Amerikan basınının yaygın bir eğilimi, 18 yaşından küçük gençlerin yasal açıdan başları derde girdiğinde haberin abartısız verilmesidir. Gençlerin geleceği göz önüne alınarak bir tür koruyucu rol üstlenilmektedir. Bu tür olaylar haber yapıldığında genç kahramanların kimlikleriyle ilgili fazla bilgi de verilmemektedir. 14 9 John Hohenberg, Gazetecilik Mesleği, Filiz Ofluoğlu (çev.), İstanbul: Gazeteciler Cemiyeti Yayınları, 1963, s.140 10 Zeynep Alemdar, Oyunun Kuralı Basında Özdenetim, Ankara: Bilgi Yayınları, 1990, s. 34 11 Alemdar, s.33 12 Hüseyin Hatemi, Basın Ahlakı, İstanbul: Çığır Yayınları, s. 158 13 Alemdar, s. 32 14 Alemdar, s. 49 3

Basın ahlakı açısından çok mühim ve aslında hiç hoş görülemeyecek bir nokta yalan habercilik konusudur. 15 Basın ahlakı ile ilgili üzerinde durulan bir başka nokta, muhabirlerin, köşe yazarlarının başkalarından alıntı yaptıkları zaman bunu belirtmeleridir. 16 Basın ahlakında en önemli noktalardan biri de objektif haberciliktir. Gazeteciler izledikleri haberin bir parçası değil; olayların takipçisi, tarafsız gözlemcisidir. 17 15 Alemdar, s. 41 16 Alemdar, s. 43 17 Alemdar, s. 49 4