The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Doi number: http: //dx.doi.org/10.9761/jasss3649 Number: 52, p. 507-518, Winter I 2016 Yayın Süreci / Publication Process Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date - Yayınlanma Tarihi / The Published Date 12.08.2016 10.12.2016 GÜZEL SANATLAR LİSESİ 9. SINIF PİYANO DERS KİTABININ GÖRSEL TASARIM ÖZELLİKLERİNE YÖNELİK BİR İNCELEME 1 A RESEARCH ON VISUAL DESIGN FEATURES OF CLASS-9 PIANO SCHOOL BOOK IN FINE ARTS HIGH SCHOOL Uzm. Yasemin Gülsoy Aksaray Gaziemir Yakacık Ortaokulu / MEB Öğretmen Doç. Dr. Ferit Bulut Ömer Halisdemir Üniversitesi Türk Musikisi Devlet Konservatuvarı Öz Araştırmanın amacı, Güzel sanatlar lisesi (GSL) 9. Sınıf piyano ders kitabının görsel tasarım özelliklerinin öğretmen görüşleri doğrultusunda incelenmesidir. Bu incelemeler ışığında söz konusu kitabın görsel tasarım özellikleri açısından niteliği ve işlevselliği tespit edilmiştir. Araştırma betimsel nitelikte bir alan araştırmasıdır. İlgili veriler, konu alanı ders kitabı inceleme kriterleri esas alınarak araştırmacı tarafından geliştirilen ve görsel tasarım özellikleri ölçütlerini içeren anket aracılığıyla toplanmıştır. Araştırmanın örneklemini ülkemizde eğitim veren toplam 25 GSL de görev yapan ve random yoluyla seçilen 73 piyano öğretmeni oluşturmaktadır. Araştırma sonuçlarına göre GSL 9. Sınıf piyano öğretmenlerinin; GSL 9. sınıf ders kitabının görsel tasarım özelliklerini görsel öğelerin bilgileri destekleme açısından orta ölçüde yeterli buldukları, öğrenilenlerin kalıcılığını sağlama açısından az yeterli buldukları, görsel öğelerin baskı kalitesini orta ölçüde yeterli buldukları, görsel öğeleri öğrencinin gelişim özelliklerine uygun olma açısından orta ölçüde yeterli buldukları, görsel öğelerin altında yer alan açıklamaları orta ölçüde yeterli buldukları, görsel öğelerin sayfa üzerinde estetik biçimde yer almasını orta ölçüde yeterli buldukları, yazı tipini Türkçe dil yapısına uygun olma açısından orta ölçüde yeterli buldukları, yazı boyutunun (punto) okunabilme açısından 9. sınıf öğrencileri için uygunluğunu büyük ölçüde yeterli buldukları, sonuçlarına ulaşılmıştır. 1 Bu araştırma 2013 yılında Niğde Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müzik Eğitimi Bilim Dalı Yüksek Lisans Programında tamamlanan Güzel Sanatlar ve Spor Liseleri 9. Sınıf Piyano Ders Kitabının Öğretmen Görüşleri Doğrultusunda İncelenmesi başlıklı yüksek lisans tezinin bir bölümünden hareket ile oluşturulmuştur.
508 Yasemin Gülsoy & Ferit Bulut Anahtar Kelimeler: Güzel Sanatlar Lisesi, Piyano Eğitimi, 9. Sınıf, Piyano Ders Kitabı, Görsel Tasarım Özellikleri, Konu Alanı Ders Kitabı İnceleme Abstract The goal of this research is to examine visual design features of class-9 piano school book in fine arts high schools according to teachers' opinions. In the light of this research, the quality and functionality of aforementioned school book have been determined with regard to visual design features. This research is a descriptive field study. Related data has been obtained from a questionnaire, which was improved by the researcher and also contains criterion of visual design features, on the basis of research criteria in relation to aforementioned school book. The sample in this research includes 73 piano teachers, who have been selected randomly among total 25 fine arts high schools. According to results in this research, class-9 piano teachers in fine arts high schools have presented following opinions; visual elements in class-9 school book have middle-level sufficiency for supporting the information in such books, also they have middle-level sufficiency for permanency of such information; printing quality of visual elements have middle-level sufficiency for compatibility with students' developmental characteristics; the descriptions under visual elements have middle-level sufficiency; esthetic visual of elements in a page of the book has middle-level sufficiency; compatibility of font with Turkish language has middle-level sufficiency; font size for readability significantly allows class-9 students to read comfortably. Keywords: Fine Arts High School, Piano Education, Class-9 Piano School Book, Visual Design Features, Examining Subject Area School Book. GİRİŞ Okullarda en çok kullanılan materyal ders kitabıdır. Ders kitapları düzey gözetmeksizin eğitim-öğretimin her aşamasında öğretmenler ve öğrenciler tarafından sıklıkla kullanılan başvuru kaynaklarındandır. Ders kitapları dersin amacına uygun, öğretmen ve öğrencinin rahatça ulaşabileceği ve kullanabileceği kaynak olarak seçilmelidir. Ders kitapları sadece kelimelerden ibaret değildir. Öğretmen ve öğrencilerin ilgisini çekmesi gerekir. Bu yüzden ders kitaplarında görsel tasarım ilkelerine uyulması gerekli ve önemlidir. Çünkü görsel tasarım bütünlük, denge, uygunluk ve renk açılarından öğrenci ilgisinin derse yoğunlaşmasında büyük önem taşımaktadır. Ders kitaplarında tasarım iki boyutta ele alınır. Tasarım ilkeleri ve tasarım öğeleri. Tasarım ilkeleri, kitabın tasarlanmasında önemli bir faktördür. Bütünlük, denge, uygunluk ve vurgu oluşturma gibi kavramları içerir. Ders kitaplarında tasarım öğeleri de doku, çizgi, renk ve boşluk olarak adlandırılır (Demirel & Kıroğlu, 2006: 150). Bu ilkelere uyulmadan hazırlanmış bir ders kitabının kullanılması hem öğretmene hem de öğrenciye rahatsızlık verebilir. Kitaptaki metin ve görsel öğe ilişkisi etkili biçimde kurulmalıdır. Görsel öğelerle metin arasında sıkı bir ilişki bulunmalıdır. Ders kitabında görsel öğeler ile metin birbirini tamamlar nitelikte olmalıdır (Bağcı, 2007: 16-17). Görseller basit tutulmalı, mümkün olduğunca ilgili metne yakın yerleştirilmeli ve daha fazla detay eklenmesi gerektiğinde büyütülmüş görseller kullanılmalıdır (Yalın, 2014: 150-152). Öğretim etkinlikleri planlanırken, öğrencilere kazandırılacak hedef davranışların hangi öğrenme ortamında ve nasıl düzenlenmesi gerektiği çok önemlidir. Öğrenmelerin kalıcı olabilmesi için çok duyu organına hitap eden bir ortamın olması gereklidir (Demirel, 2011: 47). Dolayısıyla konuların işlenmesinde kullanılacak olan ders kitapları ve diğer açıklayıcı ve yönlendirici, tamamlayıcı, şekil, gra-
Güzel Sanatlar Lisesi 9. Sınıf Piyano Ders Kitabının Görsel Tasarım Özelliklerine Yönelik Bir İnceleme 509 fik ve resim gibi eğitici ve öğretici nitelikteki öğretim materyallerine yer vererek, öğrenmeöğretme süreci daha canlı, ilgi çekici ve aktif hale getirilebilir (Ceyhan & Yiğit; 2005; 119). Ders kitaplarında görsel düzeni oluşturan ve önemsenmesi gereken en önemli elemanlardan bir diğeri resimlerdir. Ders kitapları için önem teşkil eden resimlemelerde yaş grubuna uygunluk, kompozisyon, renk seçimi, metinle olan ilişkisi, tipografik ilişkisi, teknik dizin gibi kriterlere dikkat edilmelidir (Demirel & Kıroğlu, 2006: 161). Bir ders kitabını kullanacak olan öncelikle öğrencilerdir. Bu nedenle gerek kitabın ön kapağındaki resim gerekse içerisindeki resimler konuyla ilgili olmalı, öğrencilerin ilgisini çekmeli, konuyu öğrenmelerine teşvik edici olmalı ve öğrenci yaratıcılığını geliştirmesi amaçlanmalıdır (Küçükahmet, 2011;72). Resimler, metinlerden daha iyi ve uzun süre hatırlanmaktadır. Anlaşılması zor konuları resimli ifadelerle desteklemek yerinde olacaktır. Nitekim anlatımda sözcüklerin yetersiz kaldığı ve onlara açıklık kazandırmak gerektiği durumlarda resim, fotoğraf ve grafikler kullanmak gereklidir. Sözel bir konunun resim ve fotoğraflarla desteklenmesi dikkati konu üzerinde topladığı gibi, daha somut ve gerçekçi bir şekilde sunulmasını sağlar (Uzuner vd., 2010: 723). Görsel tasarım ile ilgili olarak MEB ders kitabında aranılan özellikler şunlardır: Başlıklar görsel tasarım ilkesine uygun verilmeli Konuların işlenişinde açıklayıcı, tamamlayıcı, eğitici nitelikte öğretime yardımcı unsurlara yer verilmeli Öğretime yardımcı unsurlar öğrencilerin gelişim basamaklarına uygun olmalı Öğretime yardımcı unsurlar estetik yönden uygun, net ve temiz olmalı Varsa istatistiki veriler en uzun bilgileri yansıtmalı Varsa istatistiki veriler öğrenilecek bilgiye ilgi çekicilik getirmeli Öğretim yaprakları düzenlenmeli (Kılıç, 2001: 110). Öğrencilerin görsel bir öğeyi nasıl algıladıklarını etkileyen birçok değişken vardır. Bireyin kültürel geçmişi görsel öğeyi algılamada etkilidir. Farklı kültürel geçmişi olan bireyler aynı görsel materyali farklı şekilde algılamaktadır. Birçok birey renkli görselleri siyah beyaz görsellere tercih etmektedir (Demirel & Seferoğlu, 2004: 31). Görüntü, fotoğraf, desen, resimleme gibi yalın ve soyut biçimleri kapsayan ders kitabının grafik tasarımı da öğrencide deneyim ve bilgi zenginliği oluşturan bir öğedir (Alpan, 2004: 198). Bu etkilenmelerin olumlu yönde olabilmesi için bir ders kitabının sayfaları düzgün olmalı, leke, delik, kir gibi görünüş kusurları ile baskı hataları bulunmamalı baskı arka yüze geçmiş olmamalıdır. Kenarları düzgün kesilmiş olmalı, dikiş ve ciltleme hataları bulunmamalıdır (Kaya, 2006: 85). Yalın a göre (1996) ders kitaplarının tasarımı ile ilgili bir çalışmasında Türkiye de genelde kitap geliştirmede dikkate alınan unsurun içerik olduğunu belirtmektedir. Ders kitaplarının sadece bilgilerin bir araya getirildiği bir araç olmaktan ziyade bilgilerin öğrenilmesini kolaylaştıran etkileşimli bir araç olması gerektiğini savunmaktadır. Bir ders kitabının öğretimsel etkililiği dört temel öğeye bağlıdır. Bu öğeler, kitabın okunabilirlik düzeyi, kitabın içerik ve yapısı, kitabın örüntü özellikleri ve ilgi, motivasyon, ön bilgi ve beceri gibi öğrenci özellikler olarak yer almıştır (Eşgi, 2005). Araştırmalara göre ders kitaplarındaki görsel özellikler ders kitaplarının önemli bir parçasını oluşturmaktadır ve görsel özelliklerin eğitim-öğretimi doğrudan etkilediği görülmektedir. Bu doğrultuda Dündar (1995) ortaokul ders kitaplarına yönelik araştırması sonucunda grafik tasarımların eğitim ve öğretimi doğrudan etkilediği ve günümüzde kullanılmakta olan bu kitapların tasarımlarının
510 Yasemin Gülsoy & Ferit Bulut yeniden ele alınarak öğrenci açısından çekici, dayanıklı, estetik ve anlaşılır biçimde tasarlanması gerektiğini belirtmektedir. Aslantaş (2014) ise müzik dersi kitaplarına yönelik yaptığı araştırma sonucunda öğretmenlerin, görsellerin öğrenci düzeyine uygunluğunu, görsellerin motivasyon sağlamadaki rolünü, görsellerin bilişsel ve duyuşsal kazanımlarda etkisini kısmen etkili bulduğu ve müzik ders kitaplarını görsel açıdan değerlendirdiklerinde bu kitabı tekrar kullanmak istemediklerini belirttiklerini tespit etmiştir. Bu doğrultuda, GSL piyano eğitiminin bir parçası haline gelen ve eğitim araçları içerisinde yer alan GSL 9. piyano ders kitabının görsel tasarım özelliklerinin niteliğinin tespiti öğretme-öğrenme sürecinin daha canlı olması, öğrencinin aktif rolünün olması, dersi yönlendirici ve tamamlayıcı bir unsur olması açısından önem taşımaktadır. Bu önem doğrultusunda araştırmanın amacı GSL 9. sınıf piyano ders kitabının, görsel tasarım özelliklerinin öğretmen görüşleri doğrultusunda incelenmesidir. Araştırmada cevap aranacak problem cümlesi GSL 9. Sınıf Piyano Ders Kitabının Görsel Tasarım Özelliklerine Yönelik Öğretmen Görüşleri Nasıldır? şekilde belirlenmiştir. Problem cümlesine ışık tutacak alt problemler; 1. GSL Piyano öğretmenlerinin 9. Sınıf Piyano Ders Kitabında kullanılan görsel öğelerin bilgileri destekleme açısından yeterliğine ilişkin görüşleri nelerdir? 2. GSL Piyano öğretmenlerinin 9. Sınıf Piyano Ders Kitabında kullanılan görsel öğelerin öğrenilenlerin kalıcılığını sağlama açısından yeterliğine ilişkin görüşleri nelerdir? 3. GSL Piyano öğretmenlerinin 9. Sınıf Piyano Ders Kitabında kullanılan görsel öğelerin baskı kalitesinin yeterliğine ilişkin görüşleri nelerdir? 4. GSL Piyano öğretmenlerinin 9. Sınıf Piyano Ders Kitabında kullanılan görsel öğelerin öğrencinin gelişim özelliklerine uygunluğu açısından yeterliğine ilişkin görüşleri nelerdir? 5. GSL Piyano öğretmenlerinin 9. Sınıf Piyano Ders Kitabında kullanılan görsel öğelerin altında yer alan açıklamaların yeterliğine ilişkin görüşleri nelerdir? 6. GSL Piyano öğretmenlerinin 9. Sınıf Piyano Ders Kitabında kullanılan görsel öğelerin sayfa üzerinde estetik biçimde yer almasına ilişkin görüşleri nelerdir? 7. GSL Piyano öğretmenlerinin 9. Sınıf Piyano Ders Kitabında kullanılan yazı tipinin Türkçe dil yapısına uygunluğu açısından yeterliğine ilişkin görüşleri nelerdir? 8. GSL Piyano öğretmenlerinin 9. Sınıf Piyano Ders Kitabında kullanılan yazı boyutunun (punto) okunabilme açısından 9. sınıf öğrencileri için uygunluğuna ilişkin görüşleri nelerdir? şeklinde oluşturulmuştur. YÖNTEM Bu bölümde, araştırmanın niteliği, evren ve örneklemi, araştırma sırasında verileri toplamada kullanılan araçlar ve araçların geliştirilmesi, verilerin toplanması, toplanan verilerin çözümlenmesinde kullanılan istatistiksel yöntem ve teknikler ile araştırmanın amacına ulaşabilmesi için geçerli ve güvenilir sonuçların elde edilebilmesi amacıyla yapılan çalışmalar ayrıntılı bir şekilde açıklanmıştır. Araştırmanın Modeli Araştırma betimsel nitelikte ve tarama modeli ndedir. Genel tarama modelleri, çok sayıda elemandan oluşan bir evrende, evren hakkında genel bir yargıya varmak amacı ile evrenin tümü ya da ondan alınacak bir grup, örnek ya da örneklem üzerinde yapılan tarama düzenlemeleridir (Karasar, 2010, 79). Evren Ve Örneklem Araştırmanın evrenini Türkiye de müzik bölümü bulunan 67 GSSL nde görev
Güzel Sanatlar Lisesi 9. Sınıf Piyano Ders Kitabının Görsel Tasarım Özelliklerine Yönelik Bir İnceleme 511 yapan piyano öğretmenleri oluşturmaktadır. Örneklemini ise bu GSSL nden random yoluyla seçilen Adana Çukurova GSL, Aksaray GSL, Çanakkale Hüseyin Akif Terzioğlu GSL, Çankırı Selahattin İnal GSL, Düzce GSL, Erzurum Yakutiye GSL, Giresun Hurşit Bozbağ GSL, İzmir Işılay Saygın GSL, Karabük İMKB GSL, Kayseri Fevziye Memduh Güpgüpoğlu GSL, Kırıkkale GSL, Kırşehir Neşet Ertaş GSL, Konya Çimento GSL, Mersin Nevid Kodallı GSL, Muş GSL, Niğde GSL, Osmaniye Abdurrahman Keskiner, Rize Türk Telekom GSL, Samsun İlkadım GSL, Siirt Takasbank GSL, Sinop İMKB Şehit Ertan Yılmaztürk GSL, Sivas Mustafa Sarısözen GSL, Tekirdağ GSL, Tokat GSL, Yozgat Nida Tüfekçi GSL olmak üzere toplam 25 GSL nde görev yapan 73 piyano öğretmeni oluşturmaktadır. Sıra Num. Örnekleme Alınıp Anket Gönderilen/Ulaştırılan GSSL Anketleri Tamamlayıp Geri Gönderen GSSL Tamamlanıp Geri Gönderilen Anket Sayısı 1 Adana + 3 2 Aksaray + 4 3 Ankara - - 4 Çanakkale + 4 5 Çankırı + 3 6 Düzce + 3 7 Erzurum + 2 8 Giresun + 4 9 Isparta - - 10 İzmir + 3 11 Karabük + 1 12 Kayseri + 3 13 Kırıkkale + 1 14 Kırşehir + 5 15 Konya + 1 16 Mersin + 4 17 Muş + 1 18 Niğde + 7 19 Osmaniye + 1 20 Rize + 3 21 Samsun + 3 22 Siirt + 1 23 Sinop + 5 24 Sivas + 1 25 Şanlıurfa - - 26 Tekirdağ + 6 27 Tokat + 3 28 Trabzon - - 29 Yozgat + 1 Toplam 29 (+) = 25 (-) = 4 Toplam 73
512 Yasemin Gülsoy & Ferit Bulut Veri Toplanması Araştırma verilerinin toplanması aşamasında öncelikle literatür taraması yapılmıştır. GSL nde 9. sınıf piyano ders kitabı içeriği ve piyano dersi öğretim programı dikkate alınarak araştırmacılar tarafından geliştirilen fiziksel tasarım ölçütlerini içeren anket aracılığıyla 8 sorudan oluşan ölçme aracı hazırlanmıştır. Demografik özellikler cevaplayıcının cinsiyeti, yaşı, mesleği, eğitim düzeyi, ailenin sosyoekonomik göstergeleri gibi özelliklerini betimlemeye yarayan türden sorulardır (Büyüköztürk vd., 2011: 126). Anket sorularının hazırlanması aşamasında uzman görüşlerine başvurulması için ön uygulama formu oluşturulmuş, uzman görüşü alındıktan sonra gerekli analizler yapılmış ve ankete son hali verilmiştir. Ölçme aracının güvenirlik katsayısı 0,98 olarak belirlenmiştir. Verilerin Çözümlenmesi ve Analizi Araştırmanın genel amacı ve ana problem çerçevesinde cevap aranan alt problemlere yönelik olarak toplanan veriler, bilgisayara aktarılarak istatistiksel çözümler için SPSS istatistik paket programından yararlanılmıştır. Veri çözümlemede betimsel istatistik teknikleri (frekans, yüzde, aritmetik ortalama, standart sapma) kullanılmış ve istatistiksel analizler tablolaştırılarak her tabloda açıklamalarla gerekli yorumlar yapılmıştır. Beş dereceli likert tipi ölçme aracı olarak geliştirilen anketin verilerinin yorumlanmasında seçeneklere ilişkin sınırlar şu şekilde belirlenmiştir. Seçenek Seçenek Puanı Seçenek Puan Aralığı Hiç 1 1,00-1,79 Az 2 1,80-2,59 Orta Derecede 3 2,60-3,39 Büyük Ölçüde 4 3,40-4,19 Tamamen 5 4,20-5,00 BULGULAR VE YORUM Bu bölümde araştırma verileri doğrultusunda ulaşılan bulgular tablolar oluşturularak yorumlanmıştır. Araştırma verileri doğrultusunda bulgular, alt problemlerin sırasına göre yer almaktadır. Tablo 1. GSL Piyano Öğretmenlerinin 9. Sınıf Piyano Ders Kitabında Kullanılan Görsel Öğelerin Bilgileri Destekleme Açısından Yeterliğine İlişkin Görüşleri Tamamen 2 2,7 Büyük ölçüde 12 16,4 Orta derecede 38 52,1 Az 16 21,9 2,86 0,87 Hiç 5 6,8 Tablo 1. de GSL piyano öğretmenlerinin % 2,7 sinin 9. sınıf piyano ders kitabında kullanılan görsel öğelerin bilgileri destekleme açısından tamamen yeterli bulduğu, % 16,4 ünün büyük ölçüde yeterli bulduğu, % 52,1 inin orta ölçüde yeterli bulduğu, %
Güzel Sanatlar Lisesi 9. Sınıf Piyano Ders Kitabının Görsel Tasarım Özelliklerine Yönelik Bir İnceleme 513 21,9 unun az yeterli bulduğu ve % 6,8 inin ise hiç yeterli bulmadığı görülmektedir. 9. sınıf piyano kitabında kullanılan görsel öğelerin bilgileri destekleme açısından orta ölçüde yeterli buldukları ( =2,86) söylenebilir. Bu bulgular doğrultusunda görsel öğelerin metinle ilişkilerinin, bilgileri destekleme durumunun orta düzeyde olduğu yorumu yapılabilir. Tablo 2. GSL Piyano Öğretmenlerinin 9. Sınıf Piyano Ders Kitabında Kullanılan Görsel Öğelerin Öğrenilenlerin Kalıcılığını Sağlama Açısından Yeterliğine İlişkin Görüşleri Tamamen 2 2,7 Büyük ölçüde 7 9,6 Orta derecede 30 41,1 Az 26 35,6 2,57 0,91 Hiç 8 11 Tablo 2. de GSL piyano öğretmenlerinin % 2,7 sinin 9. sınıf piyano ders kitabında kullanılan görsel öğeleri öğrenilenlerin kalıcılığını sağlama açısından tamamen yeterli bulduğu, % 9,6 sının büyük ölçüde yeterli bulduğu, % 41,1 inin orta ölçüde yeterli bulduğu, % 35,6 sının az yeterli bulduğu ve % 11 inin ise hiç yeterli bulmadığı görülmektedir. görsel öğeleri öğrenilenlerin kalıcılığını sağlama açısından az yeterli buldukları ( =2,57) söylenebilir. Bu bulgular doğrultusunda konuların daha iyi öğrenilebilmesi, kalıcılığının sağlanabilmesi açısından görsel öğelerin yeterli olmadığı yorumu yapılabilir. Tablo 3.GSL Piyano Öğretmenlerinin 9. Sınıf Piyano Ders Kitabında Kullanılan Görsel Öğelerin Baskı Kalitesinin Yeterliğine İlişkin Görüşleri Tamamen 5 6,8 Büyük ölçüde 21 28,8 Orta derecede 29 39,7 Az 14 19,2 3,12 0,98 Hiç 4 5,5 Tablo 3. de GSL piyano öğretmenlerinin % 6,8 inin 9. sınıf piyano ders kitabında kullanılan görsel öğelerin baskı kalitesini tamamen yeterli bulduğu, % 28,8 inin büyük ölçüde yeterli bulduğu, % 39,7 sinin orta ölçüde yeterli bulduğu, % 19,2 sinin az yeterli bulduğu ve % 5,5 inin ise hiç yeterli bulmadığı görülmektedir. görsel öğelerin baskı kalitesini orta
514 Yasemin Gülsoy & Ferit Bulut ölçüde yeterli buldukları ( =3,12) söylenebilir. Bu bulgular doğrultusunda görsel öğelerin baskı kalitesinin tam olarak yeterli olmadığı yorumu yapılabilir. Tablo 4. GSL Piyano Öğretmenlerinin 9. Sınıf Piyano Ders Kitabında Kullanılan Görsel Öğelerin Öğrencinin Gelişim Özelliklerine Uygunluğu Açısından Yeterliğine İlişkin Görüşleri Tamamen 2 2,7 Büyük ölçüde 15 20,5 Orta derecede 28 38,4 Az 22 30,1 2,79 0,95 Hiç 6 8,2 Tablo 4. de GSL piyano öğretmenlerinin % 2,7 sinin 9. sınıf piyano ders kitabında kullanılan görsel öğeleri öğrencinin gelişim özelliklerine uygun olma açısından tamamen yeterli bulduğu, % 20,5 inin büyük ölçüde yeterli bulduğu, % 38,4 ünün orta ölçüde yeterli bulduğu, % 30,1 inin az yeterli bulduğu ve % 8,2 sinin ise hiç yeterli bulmadığı görülmektedir. görsel öğeleri öğrencinin gelişim özelliklerine uygun olma açısından orta ölçüde yeterli buldukları ( =2,79) söylenebilir. Bu bulgular doğrultusunda görsel öğelerin, öğrencilerin gelişim özellikleri göz önüne alındığında tam olarak uygun olmadığı yorumu yapılabilir. Tablo 5. GSL Piyano Öğretmenlerinin 9. Sınıf Piyano Ders Kitabında Kullanılan Görsel Öğelerin Altında Yer Alan Açıklamaların Yeterliğine İlişkin Görüşleri Tamamen 1 1,4 Büyük ölçüde 17 23,3 Orta derecede 32 43,8 Az 17 23,3 2,86 0,91 Hiç 6 8,2 Tablo 5. de GSL piyano öğretmenlerinin % 1,4 ünün 9. sınıf piyano ders kitabında kullanılan görsel öğelerin altında yer alan açıklamaları tamamen yeterli bulduğu, % 23,3 ünün büyük ölçüde yeterli bulduğu, % 43,8 inin orta ölçüde yeterli bulduğu, % 23,3 ünün az yeterli bulduğu ve % 8,2 sinin ise hiç yeterli bulmadığı görülmektedir. görsel öğelerin altında yer alan açıklamaları orta ölçüde yeterli buldukları ( =2,86) söylenebilir. Bu bulgular doğrultusunda görsel öğelerin altında bulunan açıklamaların tam olarak yeterli bulunmadığı yorumu yapılabilir.
Güzel Sanatlar Lisesi 9. Sınıf Piyano Ders Kitabının Görsel Tasarım Özelliklerine Yönelik Bir İnceleme 515 Tablo 6. GSL Piyano Öğretmenlerinin 9. Sınıf Piyano Ders Kitabında Kullanılan Görsel Öğelerin Sayfa Üzerinde Estetik Biçimde Yer Almasına İlişkin Görüşleri Tamamen 3 4,1 Büyük ölçüde 16 21,9 Orta derecede 32 43,8 Az 16 21,9 2,91 0,96 Hiç 6 8,2 Tablo 6. da GSL piyano öğretmenlerinin % 4,1 inin 9. sınıf piyano ders kitabında kullanılan görsel öğelerin sayfa üzerinde estetik biçimde yer almasını tamamen yeterli bulduğu, % 21,9 unun büyük ölçüde yeterli bulduğu, % 43,8 inin orta ölçüde yeterli bulduğu, % 21,9 unun az yeterli bulduğu ve % 8,2 sinin ise hiç yeterli bulmadığı görülmektedir. görsel öğelerin sayfa üzerinde estetik biçimde yer almasını orta ölçüde yeterli buldukları ( =2,91) söylenebilir. Bu bulgular doğrultusunda sayfa tasarımlarında görsel algının orta ölçüde yer alması görsel algı yönünden eksikliklere yol açacağı yorumu yapılabilir. Tablo 7. GSL Piyano Öğretmenlerinin 9. Sınıf Piyano Ders Kitabında Kullanılan Yazı Tipinin Türkçe Dil Yapısına Uygunluğu Açısından Yeterliğine İlişkin Görüşleri Tamamen 6 8,2 Büyük ölçüde 26 35,6 Orta derecede 27 37 Az 10 13,7 3,27 0,98 Hiç 4 5,5 Tablo 7. de GSL piyano öğretmenlerinin % 8,2 sinin 9. sınıf piyano ders kitabında kullanılan yazı tipini Türkçe dil yapısına uygunluğu açısından tamamen yeterli bulduğu, % 35,6 inin büyük ölçüde yeterli bulduğu, % 37 sinin orta ölçüde yeterli bulduğu, % 13,7 sinin az yeterli bulduğu ve % 5,5 inin ise hiç yeterli bulmadığı görülmektedir. yazı tipini Türkçe dil yapısına uygun olma açısından orta ölçüde yeterli buldukları ( =3,27) söylenebilir.
516 Yasemin Gülsoy & Ferit Bulut Tablo 8. GSL Piyano Öğretmenlerinin 9. Sınıf Piyano Ders Kitabında Kullanılan Yazı Boyutunun (Punto) Okunabilme Açısından 9. Sınıf Öğrencileri İçin Uygunluğuna İlişkin Görüşleri Tamamen 12 16,4 Büyük ölçüde 28 38,4 Orta derecede 18 24,7 Az 11 15,1 3,45 1,10 Hiç 4 5,5 Tablo 8. de GSL piyano öğretmenlerinin % 16,4 ünün 9. sınıf piyano ders kitabında kullanılan yazı boyutunun (punto) okunabilme açısından 9. sınıf öğrencileri için uygunluğunu tamamen yeterli bulduğu, % 38,4 ünün büyük ölçüde yeterli bulduğu, % 24,7 sinin orta ölçüde yeterli bulduğu, % 15,1 inin az yeterli bulduğu ve % 5,5 inin ise hiç yeterli bulmadığı görülmektedir. yazı boyutunun (punto) okunabilme açısından 9. sınıf öğrencileri için uygunluğunu büyük ölçüde yeterli buldukları ( =3,45) söylenebilir. Bu bulgular doğrultusunda öğrencilerin gelişim özellikleri göz önüne alındığında punto büyüklüğünün büyük ölçüde yeterli olduğu yorumu yapılabilir. SONUÇ VE ÖNERİLER Sonuçlar Araştırma bulguları doğrultusunda piyano öğretmenlerinin; 1. GSL 9. sınıf piyano kitabında kullanılan görsel öğeleri bilgileri destekleme açısından orta ölçüde ( =2,86) yeterli buldukları, 2. GSL 9. sınıf piyano ders kitabında kullanılan görsel öğeleri öğrenilenlerin kalıcılığını sağlama açısından az ( =2,57) yeterli buldukları, 3. GSL 9. sınıf piyano ders kitabında kullanılan görsel öğelerin baskı kalitesini orta ölçüde ( =3,12) yeterli buldukları, 4. GSL 9. sınıf piyano ders kitabında kullanılan görsel öğeleri öğrencinin gelişim özelliklerine uygunluğu açısından orta ölçüde ( =2,79) yeterli buldukları, 5. GSL 9. sınıf piyano ders kitabında kullanılan görsel öğelerin altında yer alan açıklamaları orta ölçüde ( =2,86) yeterli buldukları, 6. GSL 9. sınıf piyano ders kitabında kullanılan görsel öğelerin sayfa üzerinde estetik biçimde yer almasını orta ölçüde ( =2,91) yeterli buldukları, 7. GSL 9. sınıf piyano ders kitabında kullanılan yazı tipini Türkçe dil yapısına uygun olma açısından orta ölçüde ( =3,27) yeterli buldukları, 8. GSL 9. sınıf piyano ders kitabında kullanılan yazı boyutunun (punto) okunabilme açısından 9. sınıf öğrencileri için uygunluğunu büyük ölçüde ( =3,45) yeterli buldukları, sonuçlarına ulaşılmıştır. Bu sonuçlar doğrultusunda GSL 9. sınıf piyano ders kitabının görsel ögeler açısından orta ölçüde yeterli olduğu, dolayısıyla GSL 9. sınıf piyano ders kitabının görsel ögeler açısından niteliğinin ve işlevselliğinin tam olarak yeterli olmadığı (yetersiz olduğu) tespit edilmiştir. Öneriler Araştırma sonuçları doğrultusunda GSL piyano öğretmenlerinin; 1. GSL 9. sınıf piyano ders kitabındaki metin ile görsel öğelerin arasındaki bağlantının güçlü olması için görsel öğelerin bilgiler-
Güzel Sanatlar Lisesi 9. Sınıf Piyano Ders Kitabının Görsel Tasarım Özelliklerine Yönelik Bir İnceleme 517 le desteklenerek ilgili konuya yönlendirici olmasının sağlanması, 2. GSL 9. sınıf piyano ders kitabının görsel öğelerinin öğrenilenlerin kalıcılığını sağlamada birden çok duyu organına hitap edip, algısal özelliklere uygun olarak yeniden düzenlenmesi, 3. GSL 9. sınıf piyano ders kitabında yer alan görsel öğelerin baskı kalitesinin gözden geçirilerek net ve temiz olacak şekilde görselliğin daha fazla ön plana çıkarılarak okumaya/anlamaya uygun hale getirilmesi, 4. GSL 9. sınıf piyano ders kitabındaki görsel öğelerin gözden geçirilerek öğrencilerin gelişim özelliklerine uygun olacak şekilde bilişsel, psikomotor ve fiziksel açılardan kalıcı izli uygulamalar ile desteklemesinin sağlaması, 5. GSL 9. sınıf piyano ders kitabında görsel öğelerin altında yer alan açıklamaların yapılarak mevcut görseller ile metinlerin örtüşmesinin sağlanması, 6. GSL 9. sınıf piyano ders kitabında bulunan görsel öğelerin sayfa yapısında görsel dengeyi sağlayıcı ve böylelikle metin ile görsel arasındaki bağlantının güçlendirilmesi yönünde iyileştirilmesi, 7. GSL 9. sınıf piyano ders kitabında yer alan görsel öğelerin yazı puntosunun gözden geçirilmesi ve öğrencilerin gelişim özelliklerine bağlı olarak yeniden düzenlenmesi, önerilmektedir. KAYNAKÇA Alpan, B., G. (2004). Ders Kitaplarındaki Grafik Tasarımın Öğrenci Başarısına ve Derse İlişkin Tutumlarına Etkisi, Eğitim Bilimleri ve Uygulama Dergisi, 6, 193-209 Aslantaş, H. (2014). Müzik Ders Kitaplarında Bulunan Görsellerin Öğretmen Görüşleri Doğrultusunda İncelenmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Bağcı, H. (2007). Dokuzuncu Sınıf Bilgi Ve İletişim Teknolojileri Ders Kitabının Görsel Tasarım İlkelerine Göre Değerlendirilmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Büyüköztürk, Ş. vd. (2011). Bilimsel Araştırma Yöntemleri, Ankara: PegemAkademi. Ceyhan, E. & Yiğit, B. (2005). Konu Alanı Ders Kitabı İncelemesi, Ankara: Anı Yayıncılık. Demirel, Ö. vd. (2004). Öğretim Teknolojileri ve Materyal Geliştirme, Ankara: Pegem Yayıncılık. Demirel Ö. & Kıroğlu K. (2006). Konu Alanı Ders Kitabı İncelemesi, Ankara: Pegem A Yayıncılık Demirel, Ö. (2011). Öğretim İlke ve Yöntemleri Öğretme Sanatı, Ankara: Pegem Akademi. Dündar, A. (1995). Ortaokul Temel Ders Kitaplarının Eğitsel ve Grafiksel Açıdan Değerlendirilmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Estitüsü. Karasar, Niyazi. (2010). Bilimsel Araştırma Yöntemi Kavramlar-İlkeler-Teknikler, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Kaya, Z. (2006). Öğretim Teknolojileri ve Materyal Geliştirme, Ankara: Pegem Yayıncılık. Kılıç, Z. (2001). Konu Alanı Ders Kitabı İnceleme Kılavuzu Fen Bilgisi 4-8, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Küçükahmet, L. (2011). Konu Alanı Ders Kitabı İnceleme Kılavuzu, İstanbul: Nobel Yayın Dağıtım. Sayar, G. Z. vd. (2008). Anadolu Güzel Sanatlar Liseleri 9. Sınıf Piyano Ders Kitabı, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. Uzuner, S. vd. (2010). Türkçe 6, 7 ve 8. Sınıf Ders Kitaplarının Görseller (İllüstrasyonlar) Açısından Değerlendirilmesi, Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, 27,
518 Yasemin Gülsoy & Ferit Bulut 721-733 Yalın, İ. H. (2014). Öğretim Teknolojileri ve Materyal Geliştirme, Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık. Eşgi, N. (2005). İlköğretim 5. sınıf Bilgisayar Ders Kitaplarının Görsel Tasarım İlkelerine Göre Değerlendirilmesi, S.165,http: //dhgm.meb.gov.tr/yayimlar/dergiler/ Milli_Egitim_Dergisi/165/esgi.htm, 04.08.2016 tarihinde erişildi.