ÖZET: Araş. Gör. Hasbi Sait Saltık, Prof. Dr. Mehmet Kale, Yard. Doç. Dr. Sibel Hasırcıoğlu, : İlk defa 1976 yılında şimdiki adıyla Demokratik Kongo Cumhuriyeti olarak bilinen Zaire ve Sudan da görülen Ebola Virus Hastalığı, ilk vakaların tespit edildiği Yambuku yakınlarında yer alan Ebola nehrinden isim almıştır. Geçmiş yıllarda dönem dönem ortaya çıkmış olan bu viral hastalık son zamanlarda dünyada acil durum vakaları olarak bildirilmektedir. Şimdiye kadar görülen Ebola virus vakalarının en uzun süren ve en yaygın seyredeni bu yıl patlak vermiştir. ABSTRACT: Academician Hasbi Sait Saltık, Prof. Mehmet Kale, Assoc. Prof. Sibel Hasırcıoğlu, and report Ebola Virus Disease which was first observed in 1976 in Zaire and Sudan which are known as Democratic Congo Republic now, took its name after Ebola river which is located close to Yambuku where the first cases were observed. This viral disease, which broke out from time to time in the past years, has been announced as emergency cases in the world recently. The longest and the most widespread Ebola virus case until now has broken out this year. (Translated by BURDİL)
İlk defa 1976 yılında şimdiki adıyla Demokratik Kongo Cumhuriyeti olarak bilinen Zaire ve Sudan da görülen Ebola Virus Hastalığı, ilk vakaların tespit edildiği Yambuku yakınlarında yer alan Ebola nehrinden isim almıştır. Geçmiş yıllarda dönem dönem ortaya çıkmış olan bu viral hastalık son zamanlarda dünyada acil durum vakaları olarak bildirilmektedir. Şimdiye kadar görülen Ebola virus vakalarının en uzun süren ve en yaygın seyredeni bu yıl patlak vermiştir. Öyle ki mevcut Ebola salgını Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından Bilinen en virulent viral hastalık olarak tanımlanmıştır. Bu yıl 23 Mart 2014 tarihinde DSÖ tarafından ilk defa Gine de ortaya çıktığı rapor edilen Ebola Virus Hastalığı 5 Afrika ülkesinde de salgınlara neden olmuştur. 2013-2014 yılları arasında yaklaşık 4000 hastalık ve 2000 den fazla ölüm vakası meydana gelmiştir. Ülkemizin içinde bulunduğu coğrafi konum itibariyle de bu tarz viral hastalıklara karşı halkımızın bilinçlendirilmesi ve gerekli tedbirlerin alınmasına yönelik çalışmalar yapılması gerekmektedir. Ölümcül akut hemorajik ateşe neden olan Ebola ve Marburg virus ları Filoviridae ailesinde yer almaktadır. Bu aile içindeki viruslar 80 ile 14000 nm uzunluğu arasında değişebilen, (-) ssrna, zarlı ve helikal simetrili genom içermektedir. Bu viral genom, virus un çeşitli komponentlerini kodlamaktadır. 1967 yılında Uganda dan Marburg ve Belgrad a getirilen Afrika Yeşil maymunları üzerinde çalışan araştırmacıların ölümüne neden olan Marburg virus u ile 1976 da Zaire de meydana gelen akut hemorajik ateş (fever) salgınına neden olan Ebola virus u morfolojik olarak birbirinin aynısı olup sadece antijenik yapıları birbirinden farklıdır. Diğer RNA viruslarında olduğu gibi Filoviruslar da lipit çözücü ve inaktive edici ajanlara duyarlıdırlar. Ancak enfeksiyöz özelliklerini oda sıcaklığında günlerce koruyabilmektedirler. Filoviruslar (Filo = Şerit benzeri) içinde yer alan Ebola virus un neden olduğu Ebola Virus Hastalığı insanlarda ve primatlarda sporadik olarak görülse de ciddi derecede kanamalı, yüksek ateşli ve ölümcül seyredebilmektedir. Hastalığın asıl kaynağı tam olarak bilinmese de bazı araştırmacılar Afrika daki meyve yarasalarının virus un temel kaynağı olduğunu bildirmişlerdir. Dolayısıyla bulaşmanın, asıl kaynakla (Meyve Yarasaları) direk veya indirek olarak temas halinde olan primatlar (goril, şempanze vb.), kemiriciler ve antiloplar ile insanlar arasında meydana geldiği düşünülmektedir. Ayrıca maymunlar arasında aerosol yolla da bulaşmanın olabileceği belirtilse de insanlar arasında bu şekilde bir bulaşmanın olup-olmayacağı henüz tam olarak araştırılmamıştır. Daha çok Afrika ülkelerinde hastalıktan ölen insanların cenaze törenlerinde ölü bedeni ve vücut sıvılarıyla direk temasta bulunan kişilerde hastalığın görüldüğü tespit edilmiştir. Yine bazı Afrika ülkelerinde bush meat olarak bilinen vahşi hayvan etlerinin tüketilmesi bu tarz viral hastalıkların insanlara kolaylıkla bulaşmasında neden olabileceği ifade edilmektedir. Ayrıca, enfekte hayvanlarla temas halinde olan araştırmacılar ve hasta insanlarla temas halinde olan sağlık personelleri de risk grupları içinde yer almaktadırlar Literatürlerde Ebola Hemorrhagic Fever olarak geçen hastalığın inkubasyon süresi 2-21 gündür. Virus, replike olduğu monosit, makrofaj, dendritik hücreler, hepatositler, adrenal kortikal hücreler ve fibroblastlar aracılığıyla lenf nodülleri, dalak, karaciğer ve diğer organlara ulaşır. Enfekte olan hücreler proinflamatuar sitokinler (TNF- α, IL-6, IL-β, IL-8) in salınmasına yol açarlar. Yüksek miktarda salınan TNF-α da endotel hücrelerinin perme-
abilitesini arttırır ve kanın damar dışına çıkmasına neden olur. Bu hastalık yüksek ateş, baş ağrısı, eklem ve kas ağrıları, faranjit, konjuktivit, proteinüri, diyare ve kusma ile meydana gelen halsizlik ve karın ağrıları gibi özgün olmayan semptomlarla beraber ciddi derecede kızarıklık, iç ve dış kanamalara yol açması dolayısıyla bir çok enfeksiyöz hastalıklarla karıştırılabilir. Hastalığın özgün olmayan bulguları, klinik olarak tanısının yapılmasını zorlaştırmaktadır. Diğer hemorajik viral hastalıkların yanı sıra özellikle sıtma, kolera, leptospira vb. enfeksiyonlarda ayırıcı tanıda dikkate alınmalıdır. Hastalığın teşhisi şüpheli hayvan ve insanlardan elde edilen kan, serum, doku, vücut sıvıları vb. örneklerin uygun biyogüvenlik koşulları dahilinde ELISA (Enzyme-Linked-Immunosorbent Assay), RT-PCR (Reverse Transcription Polymerase Chain Reaction), immunohistokimyasal ve virus izolasyonu gibi tekniklerle yapılabilmektedir. Viral etken, hastalığın ateşli döneminde kandan izole edilebilir. Ayrıca Virus un Vero hücre kültürlerine iyi adapte olabildiği bildirilmiştir. Viral antijen tespiti için Direk Floresan Antikor, serolojik taramalar için ise İndirek Floresan Antikor tekniklerinden yararlanılmaktadır. Bu teşhis ve analizlerin yapılacağı ortamlarda ilgili kişilerin kesinlikle Ebola vb. hastalıklarla ilgili yeterli bilgi ve donanıma sahip olması gerekmektedir. Örneklerin alınmasından, hastanın tedavisine kadar her türlü tedbirin alınması gerekmektedir. Vücudun bütün yüzeylerini örten sıvı geçirmez önlükler, çift kat eldivenler, uygun maskeler, yüz siperliği, başlıklar, galoşlar, gözlükler, tek kullanımlık alet-ekipman ve koruyucu elbiseler kullanılmalıdır. Ülkemizde de olası Ebola vakalarına karşı tedbirler alınmıştır. Bununla ilgili T.C. Sağlık Bakanlığı Ebola Virus Hastalığı Vaka Yönetimi adlı bilim kurulu çalışması yayınlamıştır. Bu çalışmada Burdur ilimize en yakın Ebola Virus Hastalığı referans hastaneleri Antalya Eğitim ve Araştırma Hastanesi ve Denizli Devlet Hastanesi adres olarak gösterilmiştir. Ebola Virus Hastalığının tedavisi için lisanslı aşı veya antiviral ilaçlar henüz mevcut değildir. Şimdilik karşılaşılan hastalık vakalarında semptomatik ve destekleyici tedavi yöntemleri uygulanmaktadır. Afrika da Ebola Hastalığı için ewedu veya kren-kren olarak bilinen bitki karışımı kullanılarak ayrıca kan transfüzyonu, tuzlu su içilmesi ve tuzlu su içinde yıkanma gibi hiç bir bilimsel dayanağı olmayan tedavi uygulamaları söylentileri yayılmaktadır. Halk arasında hızla yayılan böyle asılsız bilgilere itibar edilmemesi gerekmektedir. Devam eden bu tür salgın hastalıklarda görevlendirilecek sağlık personellerinin eğitilmesi ve risk gruplarında yer alan bireylerin bilinçlendirilmesine yönelik çalışmalar yapılması önem arz etmektedir. Evcil veya Yabani hayvanlarla temas halinde olan risk gruplarının dikkat etmesi gereken bazı tedbirler: - Çiftliklerin rutin olarak temizliği ve dezenfeksiyonunun yapılması, - Çiftlik çalışanlarının zoonoz hastalıklar bakımından bilinçlendirilmesi, - Evcil hayvanların yabani hayvanlarla temasının engellenmesi, - Evcil veya yabani hayvanlara temas etmeden önce tedbirlerin alınması, - Hayvansal gıdaların gerekli ısıl işlemleri gördükten sonra tüketilmesi,
Yıl Türü Ülke 1976 Ebola-Zaire Zaire 1976 Ebola-Sudan Sudan 1976 Ebola-Sudan İngiltere 1977 Ebola-Sudan Zaire 1979 Ebola-Sudan Sudan 1989 Ebola-Reston Amerika 1990 1992 Ebola-Reston İtalya 1994 Ebola-Ivory Coast Fildişi Sahilleri 1995 Ebola-Zaire Zaire 1996 Ebola-Zaire Gabon Ebola-Reston Güney Afrika Amerika 2000 Ebola-Sudan Uganda 2001 Ebola-Zaire Gabon Kongo Cumhuriyeti 2002 Ebola-Zaire Kongo Cumhuriyeti 2003 Ebola-Zaire Kongo Cumhuriyeti 2004 Ebola-Sudan Sudan 2007 Ebola-Zaire Kongo Cumhuriyeti Ebola-Bundibugyo 2008 Ebola-Reston 2011 Ebola-Zaire Ebola-Sudan Uganda Kongo Cumhuriyeti Uganda 2012 2012 Ebola-Bundibugyo Kongo Cumhuriyeti 2013 Ebola-Sudan Uganda Ebola-Zaire Gine 2014 Ebola-Zaire Gine Liberya Sierra Leone Nigeria 1 İspanya 1 Amerika 1 Senegal 1 - Şüpheli hayvanların karantina altına alınması, - Enfekte hayvanla temas ettiği tespit edilen kişilerin vakit geçirmeden ilgili yetkilendirilmiş hastanelere gitmesi sıralanabilir. Geçtiğimiz ekim ayında 42 gündür (hastalığın maksimum inkubasyon süresinin iki katı) hiç bir vaka ile karşılaşılmadığı için DSÖ yetkilileri tarafından salgının sona erdiği bildirilmiştir. Ancak, az bir ihtimal de olsa hastalık riski devam etmektedir. Bu tarz salgın hastalıklara karşı her zaman tedbirli olunmalı ve kontrol programları geliştirilmelidir. Hastalıkla karşılaşıldığı zaman gayet bilinçli hareket ederek daha önceden hazırlanmış stratejik planlar uygulamaya konmalı ve bu tür viral enfeksiyonlara karşı aşı geliştirme çalışmalarına destek ve teşvikler arttırılmalıdır. Kaynaklar 1- http://www.cdc.gov/ncidod/dvrd/spb/mnpages/dispages/fact_sheets/ebola_fact_booklet.pdf Ebola Hemorrhagic Fever Information Packet, 2010, 2- http://www.afro.who.int/en/clusters-a-programmes/dpc/epidemic-a-pandemic-alert-and-response/outbreak-news/4121-ebola-virus-disease-west-africa-25-april-2014.html Ebola virus disease. West Africa (Situation as of 25 April 2014), 3- http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/130596/1/who_his_sds_2014.4_eng. pdf?ua=1 Interim Infection Prevention and Control Guidance for Care of Patients with Suspected or Confirmed Filovirus Haemorrhagic Fever in Health-Care Settings, with Focus on Ebola September 2014, 4- http://www.bushmeat.org/sites/default/files/ BCTFBRIE.pdf Bushmeat - A Wildlife Crisis in West and Central Africa and Around the World, 5- Mishra B.. The threat of Ebola 2014. Indian J. Med. Microbiol. 2014; 32(4): 364-370. 6- Olejnik J., Ryabchikova E., Corley RB., Mühlberger E.. Intracellular Events and Cell Fate in Filovirus Infection. Viruses 2011; 3: 1501-1531 7- Paessler S., Walker DH.. Pathogenesis of the Viral Hemorrhagic Fevers. Annu. Rev. Pathol. Mech. Dis. 2013; 8: 411-40. 8- http://thsk.saglik.gov.tr/dosya/halk_sagligina_yonelik_bilgiler/ebola_vaka_yonetim_rehberi_16_08_14.pdf Ebola Virüs Hastalığı Vaka Yönetimi, 9- Streinu-Cercel A.. Ebola virus disease a global threat. Germs.September 2014; 4(3): 58. 10- WHO Ebola Response Team. Ebola virus disease in West Africa--the first 9 months of the epidemic
and forward projections. N Engl J Med 2014; 371:1481. 11- Peters CJ., Peters JW.. An Introduction to Ebola: The Virus and the Disease. J Infect Dis 1999; 179. 12- Feldmann H., Geisbert TW.. Ebola Haemorrhagic Fever. The Lancet. March 2011; 377: 849-62. 13- Le Guenno B., Formenty P., Wyers M., Gounon P., Walker F., Boesch C.. Isolation and partial characterisation of a new strain of Ebola virus. The Lancet. May 1995; 345(8960): 1271-74. 14- Pıurrut X., Delicat A., Rollin PE., Ksiazek TG., Gonzalez JP., Leroy EM.. J Infect Dis. 2007; 196(2): S176-S183. 15- Oyeyemi SO., Gabarron E., Wynn R.. Ebola, Twitter, and misinformation: a dangerous combination?. The BMJ. October 2014; 349:g6178 page 1-2. 16- http://www.who.int/csr/disease/ ebola/declaration-ebola-end/en/ How is the end of an Ebola outbreak decided and declared?, (03.11.14). 17- MacLachlan NJ., Dubovi EJ.. Fenner s Veterinary Virology 4th Ed.. Academic Press, USA 2011; 343-348. 18- Richman DD., Whitley RJ., Hayden FG.. ClinicalVirology 3rd Ed.. ASM Press,Washington DC 2009; 923-941.