Bursa 2013
İdari Yapı İlçe Sayısı Merkez İlçe Sayısı Büyükşehir belediye Sayısı İlçe Belediye sayısı Belde belediye sayısı 17 7 1 17 21 Toplam Köy Sayısı 661 Kaynak:Bursa Valiliği 2012 Yılı Nüfus Verileri Toplam Nüfus :2.688.171 Şehir Nüfusu :2.402.012 Köy Nüfusu : 286.159 Kentsel Nüfus Oranı : %89,35 Kırsal Nüfus Oranı : %10,65 Kaynak:TUİK,2012
2- TARIMSAL DURUM İlin Genel Arazi Dağılımı (ha.) Arazinin Kullanım Durumu Alanı (Ha) Toplam Araziye Oranı (%) Tarım Arazisi 365.217,2 33,53 Orman ve Fundalık 484.067,1 44,47 Çayır Mera 24.345,2 2,25 Su Yüzeyleri 54.912,4 5,05 Doğal Su Yüzeyleri Gölet Yüzeyleri Baraj Rezervuar Yüzeyleri Akarsu Yüzeyleri 50.595 239,6 2.611,8 1.466 Diğer 160.096,1 14,70 T O P L A M 1.088.638 100 Toplam il yüzölçümünün yarıya yakını orman vasıflı olan ilimizde tarım arazilerinin önemli kısmı doğu, batı ilçeleri ile Bursa ovasında yer almaktadır. İznik ve Uluabat gölleri Bursa için hem turizm hem de ekonomik katkı anlamında büyük önem taşımakta olup, Orhangazi, İznik, Mustafakemalpaşa, Nilüfer ve Karacabey ilçelerimiz bu göllerimiz ile kıyı komşusu durumundadırlar.
Bursa İli Kültür Arazisinin Kullanım Durumu(ha) Alan(ha) Oran(%) Tarla Arazisi 162.230,1 44,42 Sebzelik 46.833,6 12,82 Meyvelik (İçecek ve Baharatlı Bitkiler 37.137,2 10,17 dahil) Bağlar 7.164,9 1,96 Zeytinlik 41.198,8 11,28 Nadas Alanı 32.439,4 8,88 Tarıma Elverişli Olup Kullanılmayan Arazi 37.895,9 10,38 Süs Bitkileri Alanı 317,3 0,09 TOPLAM 365.217 100 İlimiz kültür arazisi varlığı içerisinde alan bakımından ilk sırayı tarla arazisi almaktadır. Sebze alanlarından sonra yer alan Zeytinliklerin tamamına yakını körfez ilçeleri olarak tanımlanan Mudanya, İznik, Orhangazi ve Gemlik ilçelerimiz sınırlarında yer almaktadır.
Tarım Arazilerinin Sulama Durumu: Tarım arazisi Sulanabilir arazi DSİ tarafından sulanan arazi İl Özel İdaresi Tarafından Sulanan Arazi Üreticiler Tarafından Sulanan Arazi Toplam Sulanan Alan : 365.217,2 ha : 286.640 ha : 65.940 ha : 25.904 ha : 54.644 ha : 146.488 ha Tarım yapılan 365.217 ha arazinin 286.640 hektar kadarı sulanabilir durumdadır. Sulanabilir durumda bulunan arazinin %51 lik kısmı (146.488 ha.) DSİ, İl Özel İdaresi ve üreticiler tarafından sulanmaktadır.
Bitkisel Üretim Yapan İşletmeler Sağlıklı tarım politikalarının oluşturulması, güncellenmesi, geliştirilmesi ve tarımsal desteklemelerin denetlenebilir, izlenebilir bir şekilde yürütülmesini amacıyla oluşturulmuş ÇKS (Çiftçi kayıt Sistemi) 16 Nisan 2005 tarih ve 25788 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Çiftçi Kayıt Sistemi Yönetmeliği kapsamında işlevini sürdürmektedir. Bitkisel amaçlı tüm tarımsal desteklemeler, ÇKS kayıtları esas alınarak takip edilmektedir. 2012 yılı verilerine göre ilimizde Çiftçi Kayıt Sistemine kayıtlı üretici sayımız 31.817 olup, sahip olunan işletmelerin arazi ölçeklerine göre dağılımı şu şekildedir. Arazi Dilimi(da.) İşletme Sayısı % < 5 1.341 4,22 5-9 2.503 7,87 10-19 5.933 18,64 20-49 12.521 39,36 50-99 6.935 21,79 100-199 2.116 6,65 200-499 417 1,31 500 < 51 0,16 TOPLAM 31.817 100
BURSA NIN ÜLKE TARIMSAL SANAYİİ SEKTÖRÜNDEKİ PAYI KONUSU SAYISI Meyve /Sebze İşleme Tesisi 53 Soğuk Hava Deposu 45 Meyve/Sebze Paketleme 83 Dondurulmuş Gıda 9 Şekerleme Tesisi 68 Süt ve Süt Ürünleri 91 Ekmek Üretim İşletmesi 891 Et ve Et Ürünleri İşletmesi 75 Zeytin İşleme Tesisi 415 Turşu Üretim Tesisi 85 Yumurta Paketleme Tesisi 27 Unlu Mamul Üretim İşletmesi 230 Pastacılık Üretim İşletmesi 1.000 GENEL TOPLAM 3.072
SALÇA ÜRETİMİ İlimiz sınırları içerisinde toplam 27 firmada 180.000 ton/yıl salça üretimi yapılmakta olup, 21 Firma toplam 165 Bin ton Domates Salçası 15 Firma toplam 14 Bin ton Biber Salçası Üretimi gerçekleştirmektedir. Bu sektörde ilimizdeki en önemli firmalar Tat, Tamek, Merko ve Penguen dir. Türkiyedeki Toplam Salça Üretiminin %27 si Bursa da kurulu tesislerde Üretilmektedir.
MEYVE SUYU ÜRETİMİ İlimizde kurulu Aroma, Tamek, Tat, Coca Cola ve Frigo-Pak gibi firmalar, meyve suyu sektöründe ulusal ve uluslararası marka bilinirliğine sahiptir Türkiyedeki Toplam Meyve Suyu Üretiminin %25 i Bursa da kurulu tesislerde Üretilmektedir.
DONDURULMUŞ GIDA ÜRETİMİ İlimizde Dondurulmuş Gıda sektöründe Penguen, Kerevitaş(Süperfresh), Fine Food, Ergıda, Namsal, Muti Gıda, Mevsim Gıda ve Martaş gibi önemli üretici firmalar faaliyet göstermektedir. Yıllık 35.000 ton üretim gerçekleşmektedir. Dondurma sektörünün önemli isimlerinden Ülker Golf ün üretim tesisleri de ilimizde yer almaktadır. Türkiyedeki Toplam Dondurulmuş Gıda Üretiminin %45 i Bursa da kurulu tesislerde Üretilmektedir.
KESTANE ŞEKERİ ÜRETİMİ Kestane şekeri ve ürünleri üretimi İlimizde 2.000 ton/yıl civarındadır. Türkiye genelinde %90 nın üzerinde üretim ile 1. sırada yer almaktadır. İlimizde kestane şekeri üretimi yapan öncü firmalar olarak Kafkas ve Kardelen yer almaktadır. Bursa dan İhraç edilen Kestane Şekerinin %80 i Fransa ya %20 si Dubai ve diğer Arap ülkelerinedir. Türkiyedeki Toplam Kestane Şekeri Üretiminin %90 ı Bursa da kurulu tesislerde Üretilmektedir.
İLİMİZDE EKİLİŞİ EN FAZLA OLAN ÜRÜNLER (2012) ÜRÜN Bursa Üretimi (Ton) Yetiştirme Alanı (Dekar) Buğday 214.039 800.627 Zeytin(Sofralık) 55.126 411.988 Mısır(Silajlık) 893.440 182.771 Domates(Salçalık) 1.083.014 144.210 Mısır(Dane) 104.859 122.836 Arpa 23.917 104.586 Ayçiçeği(Yağlık) 20.711 103.681 Yonca(Yeşil ot) 166.480 96.057 Fiğ(Yeşil ot) 59.041 86.660 Armut 132.068 77.143
İLİMİZDE TARIMSAL DEĞERİ EN YÜKSEK ÜRÜNLER (2012) ÜRÜN Ekiliş Alanı Tarımsal Değeri (Dekar) (TL) Domates (Salçalık) 144.210 259 Milyon TL. Zeytin (Sofralık) 411.988 225 Milyon TL. Armut 77.143 206 Milyon TL. Domates (Sofralık) 53.754 196 Milyon TL. Mısır (Silajlık) 182.771 196 Milyon TL. Şeftali 71.119 137 Milyon TL. Buğday 800.627 126 Milyon TL. Üzüm (Sofralık) 71.349 125 Milyon TL. Yonca (Yeşil Ot) 96.057 114 Milyon TL. Kiraz 48.386 77 Milyon TL.
Bursa İli Meyvecilik Üretim Alanı ve Üretim Değeri İlimiz sahip olduğu iklim özellikleri neticesinde ülke genelinde Sofralık Zeytin, Deveci Armudu, Siyah İncir ve Şeftali ürünlerinde marka olmuş, ismini duyurmuştur. Bu ürünler meyve üretim değeri açısından ilimiz genelinde en fazla getiriye sahiptir. 2012 yılı verilerine göre ilimizin Meyvecilik üretim kolunda yıllık üretim değeri 1,12 Milyar TL. Olarak gerçekleşmiş, en fazla üretim değerine sahip ürünler tabloda gösterilmiştir. Ürün adı Alanı Üretim DEĞER (da) (Ton) (TL) Zeytin (Sofralık) 411.988 55.126 225 Milyon Armut 77.143 132.068 206 Milyon Şeftali 71.119 101.546 137 Milyon Üzüm 71.349 78.257 125 Milyon Kiraz 48.386 29.288 77 Milyon Çilek 28.371 35.788 68 Milyon Ceviz 21.466 6.863 49 Milyon İncir 18.473 25.265 44 Milyon Elma (Starking) 12.772 21.289 28 Milyon Erik 15.788 20.250 26 Milyon Diğer Meyveler 78.154 85.350 138 Milyon TOPLAM 855.009 591.090 1,12 Milyar TL.
Bursa İli Sebzecilik Üretim Alanı ve Üretim Değeri İlimiz tarımsal sanayi açısından ülke genelinde önde gelen iller arasında olup, ulusal piyasada marka olmuş Tat, Tamek, Merko ve Penguen gibi firmalar üretimlerine Bursa da devam etmektedir. Bu firmaların hammadde ihtiyaçlarını öncelikle yöremizden tercih etmeleri ilimiz sebzeciliğinin gelişmesine katkı sağlamakta, sebze üretim alanının gelişmesini teşvik etmektedir. Ürün adı Alanı Üretim ÜRETİM (da) (Ton) DEĞERİ Domates (Salçalık) 144.210 1.083.014 259 Milyon Domates (Sofralık) 53.754 259.152 196 Milyon Fasulye (Taze) 40.402 53.605 77 Milyon Soğan (Kuru) 42.043 94.855 63 Milyon Biber (Sivri) 33.895 71.017 61 Milyon Karpuz 28.380 97.760 45 Milyon Biber (Dolmalık) 17.505 49.119 32 Milyon Biber (Salçalık) 14.570 44.678 30 Milyon Patlıcan 13.763 35.259 29 Milyon Bezelye (Taze) 25.962 31.498 27 Milyon Diğer Sebzeler 102.835 217.150 196 Milyon TOPLAM 517.319 2.037.107 1 Milyar TL.
Bursa İli Tarla Ürünleri Üretim Alanı ve Üretim Değeri Ürün adı Ekilen Üretim alan(dekar) (TON) DEĞER(TL) Mısır (Silajlık) 182.771 893.440 196 Milyon Buğday (Diğer) 800.627 214.039 126 Milyon Yonca (Yeşil Ot) 96.057 166.480 114 Milyon Mısır (Dane) 122.836 104.859 58 Milyon Fiğ (Yeşil Ot) 86.660 59.041 40 Milyon Patates (Diğer) 23.547 42.329 25 Milyon Ayçiçeği (Yağlık) 103.681 20.711 25 Milyon Ayçiçeği (Çerezlik) 40.490 8.437 21 Milyon Çeltik 25.500 17.015 18 Milyon Şekerpancarı 17.055 108.907 14 Milyon Arpa (Diğer) 104.586 23.917 14 Milyon Diğer 144.324 67.708 60 Milyon Toplam 1.748.134 1.726.883 717 Milyon İlimizin özellikle batı bölgesi ilçelerinde (Karacabey, Mustafakemalpaşa) süt hayvancılığı faaliyeti sürdüren pek çok işletme bulunmaktadır. Bu işletmelerin kaba yem ihtiyaçlarının önemli kısmı yine bu bölgede yetiştirilen Silajlık Mısır, Fiğ ve Yonca üretiminden sağlanmaktadır. Bu iki faaliyet birbirini tamamlayıcı ve destekleyici bir yapı sergilemektedir.
Bursa Tarımının Marka Ürünleri (2012) Ürün Bursa Üretim (ton) Türkiye Üretim (ton) % Türkiye Sırası Bezelye 31.498 101.959 30,9 1 Armut 132.068 442.646 29,8 1 Domates 1.083.014 3.652.039 29,7 1 Şeftali(Nektarin) 13.473 67.241 20 1 Şeftali (Diğer) 101.546 543.924 18,7 1 Zeytin (Sofralık) 55.126 480.000 11,5 4 Çilek 35.788 351.834 10,2 4 Siyah İncir 25.265 275.002 9,2 1 Taze Fasulye 53.605 621.036 8,6 2 Ahududu 3.929 4.080 96 1 İlimize marka değeri katan tarım ürünlerimizden Zeytin, Bezelye, Armut, Şeftali ve Domates üretimimiz ülke genelinde oransal üstünlüğe sahiptir. Özellikle Domates, Şeftali, Armut, Ahududu ve Bezelye bakımından ülke üretiminde açık ara önde olan ilimiz, Bursa Siyahı İnciri ve Deveci Armudu ihracatı nedeniyle de ulusal pazarda haklı bir seviyeye ulaşmıştır.
Bursa İli Hayvan Varlığı İlin Hayvan Varlığı Dağılımı Miktar (Baş) Koyun 327.052 Keçi 96.916 Manda 1.101 Sığır Toplamı 188.673 Kültür Irkı 130.792 Melez 48.307 Yerli 9.574 At 1.963 Tavuk (Yumurtacı) 4.203.460 Tavuk (Broiler) 4.423.957 Kaz-Ördek-Hindi 64.007 Arı Kovanı (Eski) 1.886 Arı Kovanı (Yeni) 63.165 Ulusal pazara ürün sunan süt işleme tesislerine (Sütaş, Eker, Nestle, Golf) ev sahipliği yapan ilimizde özellikle süt hayvancılığı yıllar itibariyle ivme kazanarak önemli kapasiteye ulaşmıştır. Ekonomik kapasitede ölçeğe sahip, AB standartlarında tesislerin kurulması beraberinde kültür ve kültür melezi ırka sahip hayvan varlığının artmasını da beraberinde getirmiştir. Toplam sığır varlığımız içerisinde kültür ve kültür melezi oranı % 95 seviyesine ulaşmıştır.
Bursa İli Hayvan Varlığının Türkiye deki Payı Cinsi Bursa Türkiye % Küçükbaş Hayvan (Adet) Büyükbaş Hayvan (Adet) Kanatlı (Adet) 423.968 35.624.417 1,2% 189.774 13.914.912 1,4% 9.303.596 259.909.470 3,6% Su Ürünleri (ton) 3.618 351.736 1,0% Arılı Kovan (adet) 63.265 6.191.232 1,0%
İPEKBÖCEKÇİLİĞİ Bursa nın kaybolmaya yüz tutmuş değeri olan ipeğin ve ipekçilik kültürünün yeniden gelişmesi ve hak ettiği değeri bulması için, Bursa Valiliği tarafından 2013 yılı İpek Yılı ilan edildi. Bursa İpekçiliğini Geliştirme Derneği tarafından Valiliğimiz, Bursa Ticaret Borsası, Bursa Ticaret ve Sanayi Odası, Kozabirlik in desteği ile 17 Haziran 2013 te Kozadan Kumaşa 1. Koza ve İpek Festivali gerçekleştirildi. İpekböcekçiliğin en önemli kuruluşu Bursa Koza Tarım Satış Kooperatifi Birliği dir. Ayrıca İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü Bursa daki ipekböceği gen kaynakları muhafazası ile ilgili çalışmaları yürütmektedir. 2012 yılında Orhaneli, Harmancık, Büyükorhan, M.K.Paşa, İnegöl, Osmangazi, Nilüfer, Yıldırım ilçelerinde ipekböcekçiliği yetiştiriciliği yapılmıştır. 2012 yılında Bursa da 8 ilçede 19 köyde 55 üretici tarafından 132 kutu ipekböceği yumurtası besleyerek, 3304 kg yaş koza elde edilmiştir.ayrıca 2 ilçede 3 köyde 39 aile damızlık yumurta yetiştiriciliğinde bulunmuş olup, 2236 kg yaş koza elde etmiştir. 2012 yılında 1 kg yaş kozaya 24 TL destekleme verilmiştir (20,00 TL Devlet tarafından 4,00 TL ise Kozabirlik tarafından). 2013 yılında 1 kg yaş kozanın fiyatı 24,50 TL olmuştur.
ATÇILIK İlimiz Karacabey İlçesi TJK Pansiyon Harada bulunan 347 adet ve Özel haralarda bulunan 320 adet; toplamda 667 adet Safkan damızlık at ile TJK Osmangazi Hipodromu nda bulunan 1211 adet Safkan Yarış atının İlgili Kanun ve Yönetmelik gereği işlemleri yapılmaktadır. Ayrıca TİGEM Karacabey Tarım İşletmesi Müdürlüğünce de Safkan Arap atı yetiştiriciliği yapılmaktadır. Ülkemizde bulunan Safkan Arap atlarının hemen hemen tamamının orijini TİGEM İşletmelerindeki Safkan Arap atlarına dayanmaktadır. Safkan Arap atı yetiştiriciliğinde TİGEM in sahip olduğu 48 ana ve 12 baba kan hattı TİGEM in üç işletmesinde muhafaza edilip, yedeklenmektedir.
Bursa İli Tarımsal Geliri (2012) Gelir Tarla Ürünleri Geliri 717.080.940,00 Meyve Ürünleri Geliri 1.127.660.670,00 Sebze Ürünleri Geliri 1.022.163.070,00 Hayvan Ürünleri Geliri 512.161.035,20 KEH (Kanatlı ve Arıcılık Üretim Kolu Gelirleri) 431.750.700,00 Su Ürünleri 39.662.006,50 T O P L A M 3.850.478.421,70 2012 yılı Bursa ili tarımsal geliri 3,8 Milyar TL civarında olup ülkemiz tarımsal geliri içindeki payı %4 dolayındadır. Meyvecilik alan olarak tarımsal araziler içerisinde üçüncü sırada yer almakla beraber sağlanan gelir bakımından ilk sırada yer almakta olup toplam gelirin % 30 luk kısmını sağlamaktadır.
Bursa İli Tarımsal Desteklemeler (2012) Yılı Destekleme Tutarı 2008 49 Milyon 2009 53.8 Milyon 2010 77 Milyon 2011 120 Milyon 2012 93,7 Milyon İlimiz tarımsal desteklemeleri yıllar itibariyle oransal artış göstermektedir. Fakat 2011 yılında tabii afetlerden zarar gören çiftçilere 36,3 Milyon TL hasar tazmin tutarı ödenmesi nedeniyle ilgili yıl destekleme tutarı ekstrem bir seviyede gerçekleşmiştir. Son beş yılda ödenen tutar yaklaşık 400 Milyon TL düzeyindedir. Yılı Destekleme Adı Destekleme Tutarı (TL.) 2012 Hayvansal Üretim Desteklemeleri 47,5 Milyon 2012 Bitkisel Üretim Desteklemeleri 32,4 Milyon 2012 Kırsal Kalkınma Yatırımları Hibe Programı 1,8 Milyon 2012 Tarım Sigortası Prim Desteği 12,8 Milyon Toplam 93,7 Milyon
İl Özel İdaresi Kaynaklı Kırsal Kalkınma Projeleri Yıl Proje Tutarı 2003 486 Bin TL. 2004 1,4 Milyon TL: 2005 3,6 Milyon TL. 2006 1,3 Milyon TL. 2009 181 Bin TL. 2010 461 Bin TL. 2011 986 Bin TL. 2012 1 Milyon TL. 2013 999 Bin TL. TOPLAM 10,5 Milyon TL. 2003 Yılından itibaren İl Özel İdaresi kaynaklarından güney ilçelerimize yönelik olarak başlatılan Kırsal Kalkınma Projesi 2013 yılına kadar uygulanmıştır. Süreç içerisinde zaman zaman diğer ilçelerimizde de uygulanan alt projeler olarak; geri dönüşümlü koyunculuk, kiraz, çilek, ceviz, elma vb meyve fidanı dağıtımı ve arı kovanı dağıtımı ağırlık taşımaktadır.
Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi Programı Ekonomik Yatırımların Desteklenmesi Proje Hibe Tutarı Yıllar Adedi 1. Etap 2006 6 981 Bin TL. 2. Etap 2007 9 1,49 Milyon TL. 3. Etap 2008 27 4,38 Milyon TL. 4. Etap 2009 12 2,83 Milyon TL. 5. Etap 2010 11 2,26 Milyon TL. 6. Etap 2011 8 1,87 Milyon TL. 7. Etap 2012 21 5,92 Milyon TL. (*) (*) 2012 yılında uygulanan Projeler 01.12.2013 tarihinde tamamlanacak olup, 2 proje tamamlanmış, 19 projenin satın alım işlemleri devam etmektedir. Makine Ekipman Alımları Yıllar Makine Sayısı Hibe Tutarı 2007 46 872 Bin TL. 2008 79 955 Bin TL. 2009 193 1,3 Milyon TL. 2010 255 1,88 Milyon TL. 2011 925 4,18 Milyon TL. 2012 179 884 Bin TL. 2013 265 1,6 Milyon TL. Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi Programı kapsamında son 8 Yılda ilimize sağlanan hibe 31 Milyon TL. dir.
FAALİYET ALANLARINA GÖRE KOOPERATİF SAYILARI Tarımsal Kalkınma Kooperatifi Sulama Kooperatifi Su ürünleri Kooperatifi Toplam 310 38 19 367 BİRLİKLER Birlik Türü Sayısı Yetiştiricilik Birlikleri 4 Üretici Birlikleri 22
Kooperatif Yatırımları Sağlanan Yıllar Kredi 2003 515 Bin TL. 2004 4,2 Milyon TL. 2005 3,8 Milyon TL. 2006 4 Milyon TL. 2007 4,4 Milyon TL. 2008 6,3 Milyon TL. 2009 1,8 Milyon TL. 2010 3,6 Milyon TL. 2011 4,3 Milyon TL. 2013 7,67 Milyon TL. TOPLAM 41 Milyon TL. Soğuk Hava Deposu yatırımı kapsamında 14 kooperatifimize toplam 26.300 ton kapasiteli 14 adet tesis kurulmuştur. Damızlık Sığır Yetiştiriciliği projeleri kapsamında 17 kooperatifimize üye 1178 aileye 3602 büyük baş hayvan temini ve sabit yatırıma (barınak yapımı, süt toplama merkezi yapımı ve süt soğutma tankı alımı) yönelik proje uygulanmıştır. Damızlık Koyun Yetiştiriciliği projesi kapsamında 1 kooperatifimize üye 50 aileye 1300 küçükbaş hayvan teminine yönelik proje uygulanmıştır.