PİYASADAKİ MALLARIN TANIMI

Koevska-Maksimovska Snejana Kalemcievski Voyçe PİYASADAKİ MALLARIN TANIMI III. SINIFLAR EKONOMİ, HUKUK VE TİCARET MESLEKİ BÖLÜMLERİ Üsküp 2014

Değerlendiriciler: Prof. Dr. Tatyana Petkovska-Mirçevska Prof. Tanya Yovanovska Prof. Sonya İlieva Çeviri: Sevgi İsmail Düzenleyici: Necla Ali Leyla Arif Dil redaksiyonu: Doç. Dr. Aktan Ago Basimevi: Graficki centar dooel, Üsküp Yayıncı: Makedonya Cumhuriye Eği m ve Bilim Bakanlığı Makedonya Cumhuriye Eği m ve Bilim Bakanı nın 22-4387/1 no. lu ve 29.07.2010 tarihli kararı ile bu ders kitabının kullanımı onaylanmaktadır. CIP - ". ", 658.62(075.3) -, III :, / -,. - :, 2010. - 165. :. ; 29 :. 161-162 ISBN 978-608-226-116-4 1., [ ] COBISS.MK-ID 84281354

ÖNSÖZ Piyasadaki Malların Tanımı ders kitabı olarak ekonomi, hukuk ve ticaret mesleğin üçüncü sınıf öğrencilerine tasarlanmıştır. Ders malzemesinin hazırlanışı esnasında yazarlar, üçüncü ve dördüncü sınıflarda, haftada iki kez gerçekleştirilen müfredata bağlı olarak kalmışlardır. Üçüncü sınıf ders kitabı çeşitli ürünlerin, mal çeşitleri, malların piyasa özellikleri, enerji, ametal endüstri, metalürji ürünleri ve kimya sanayi ürünleri konularını kapsamaktadır. Sunulan metinlerde, malların ekonomik açıdan incelenme girişimi yapılmıştır. Malların özellikleri hakkında bilgi ve malların üretici ile tüketici arasında gördüğü muamele vurgulanmıştır. Sessiz satıcı olarak ambalaja, ürünlerin kalitesini korumak için gerekli olan depolama ve nakliye halkalarına önem verilmiştir. Kavramlar, Makedonya Cumhuriyeti yönetmeliği ve ISO standartlarına göre tanımlanmıştır. Bazı malların işlenmesinde üretim teknolojisi, kısaca ve sadece bilgi verme amacı olarak açıklanmıştır. Amacı, öğrencilerin hammadde ve üretim süreci ile bitmiş ürünün kalitesi arasındaki bağlantıyı anlamalarıdır. Bu nedenle her üretim aşamasında yapılan kontrolün, piyasada müşteri ve kâr tatmini elde edecek bir ürünün üretimi için şart olduğu yansıtılmıştır. Hemizm ve teknoloji ısrar edilmediği sürece kalite bileşenlerine ve malların piyasa yönüne özel ilgi gösterilmiştir. Bu nedenle, öğrenci bazı kavramları tanımlamalı, diğerlerini tarif etmeli, karşılaştırmalı ve bazılarını sadece tanıması gerekir. Ders kitabı görsel temsil yoluyla öğrencilerin malzemeyi daha kolay anlayabilmeleri için fotoğrafl ar, şemalar ve tablolarla örnekler verilmiştir. Öğrencilerin günlük yaşamı üzerinden teorik ve pratik arasında bağlantı kurmaları amacıyla örnekler sunulmuştur. Her konu sonunda bireysel ve grup çalışmaları için soru ve ödevler verilmiştir. Bunların çözümü özel koşullara bağlı değildir. Yani, her öğrenci kendi yeteneğine göre emek harcamaya gerek var. Tabiki, içeriklerin farklı bir şekilde sunulabileceğinin farkındayız. Yapılan tüm öneriler ve eleştiriler iyi niyetli ve daha iyi bir kitap isteği olarak kabul edilecektir. Yazarlardan iii

1.KONU GİRİŞ 1.1 MALLARIN PİYASA VERİLERİNİ TANIMA DERSİNİN İÇERİĞİ, ANLAMI VE DİĞER BİLİMLERLE İLİŞKİSİ Malların piyasa verilerini tanıma, mallar ile ilgili tüm bilgileri inceleyen bilim dalıdır. Mal, piyasa için tasarlanmış ve insanın herhangi bir ihtiyacını karşılayabilen insan emeğinin ürünüdür. Mal üretiminde emek, somut ve soyut olmak üzere iki karaktere sahiptir. Somut emek ürünün kullanım değeridir. Soyut emek ise, değeri oluşturmaktadır. Kullanım değeri, insanın bazı ihtiyacını karşılayan malın, maddi özelliğidir. Malın değeri ise sosyal özelliktir, piyasada oluşur ve fiyat üzerinden ifade edilir. Mallar, farklı yönlü birçok bilimin çalışma konusudur. Üretici güçlerin gelişimi ve insan standartlarının artışına bağlı olarak, insanların ihtiyaçları da büyümektedir. Bu büyümeye paralel olarak maddesel üretim de artmaktadır. Yani, piyasada yüksek kaliteli daha çok ürün yelpazesine rastlanmaktadır. Çeşitli bilimlerin faydaları maddesel üretimde faaliyet göstermektedir. Kimya, fizik, tekniğin çeşitli dalları gibi ayrı bilim dalları, doğadan hammadde kullanımından itibaren, nihai ürün oluşmasına kadar katkılarını üretim departmanına sunmaktadırlar. Tıp, biyoloji, veterinerlik gibi diğer bilimler, dünyadaki bütün piyasalara tedariklik sağlarken, malların kalitesinin optimal bir şekilde ve uzun süre nasıl korunacağı üretici bilincini oluşturmaktadırlar. Mallar, siyasi ekonomi, planlama, pazarlama, ekonomi, mal bilgisi vb. ekonomi disiplinleri tarafından incelenmektedirler. Her disiplinin malların değerini ve kullanım değerini incelemesinde birbirleriyle iç içe ve tamamlayıcı olan farklı yönleri vardır. Örneğin; politik ekonomi, malı her şeyden önce bir değer olarak, daha doğrusu belli miktarda gerekli sosyal emek yatırılmış ürün olarak inceler. Onun aksine, bir bilim olarak mal bilgisinin çalışma konusu ise malın kullanım değeridir. Malların piyasa verilerini tanıma bilgisinin çalışma konusu bir insanın ihtiyacını karşılayabilen malın yararlı özellikleridir. Kalitesini belirlemek için malların kökenini, hammaddelerini araştırır ve aynı zamanda gerçek mal ile taklit veya sahte ürünleri ayırt etmekle uğraşır, paketleme ve ulaşım ile ilgilenip, saklama koşullarını belirtir ve ürünlerin kalitesini korumayı dikkate alır. Malı inceleme esnasında bir dizi faktörler dikkate alınmalıdır. Malların üretimi sırasında ekonomist ve pazarlamacı, piyasaya yerleşene kadar, malın rasyonel kullanımı ve kalitesinin korunmasını önemserler. Onların malı, ekonomik açıdan değerlendirmeleri için malı kullanmaları gerekmektedir. Bu bilim dalı, birçok doğal teknik ve sosyal bilimlerinin faydalarından yararlanmalarına olanak sağlar. 1

1.2 ÜRÜN YÖNETİMİ * Ürün, pazarlamanın bir parçası olarak dört temel öğeden biridir ve bir şirketin işletmesinde son derece önemli bir alandır. Yani, pazarlama ve satış yoluyla şirket, çalışma hedefl erine ulaşırken, nihai tüketiciler daha doğrusu müşteriler, ihtiyaçlarını tatmin etmektedirler. Bu nedenle, ürünün nasıl olacağı, nasıl yönetileceği, hangi özelliklerinin önemli olacağı, işletmenin çalışmasında ek sonuçlar elde etmesi için önemli rol oynar. Ürün yönetimi, aslında yeni ürünler için fi kir toplamakla veya mevcut ürünün yenilenmesiyle başlar. Bu bağlamda, ilk önce fi kirlerin seçilmesi gerekir, daha sonra nasıl bir ürünün üretileceği, hangi özelliklere sahip olacağı, hangi kalitede ve nasıl bir işlevselliğe sahip olacağı belirtilmelidir. Ürün yönetimi, daha sonra yeni ürünler için fi kir geliştirme, bitmiş ürün olarak sonlandırılma, ürünün piyasa lansmanı, bir şirketin başarılı işletmesinde önemli bir aşama olan ürünün ticarileştirilmesi, yeni ürünün ya da yenilenmiş olan ürünün piyasada karşılaştığı ticari ağ, rekabet, müşteriler ve başka sorunlar ile devam eder. 1.3 ÜRÜN KAVRAMLARI Ürün, üretim sürecinde yapılan çabaların sonucunu temsil etmektedir. Ancak, bu süreçte yapılan çabaların kesin doğrulaması, müşterilerin benzer ya da aynı amaçla hangi ürünü satın alacağı kararıyla, ürünün piyasaya yerleştirilme aşamasında gerçekleşir. İhtiyaçlarının karşılanması sürecinde daha çok alıcının gerçeğine ya da hayaline yakın olan ürünler satın alınacaktır. Böylece şirket, daha kaliteli ürünlerini piyasaya sürerek, daha elverişli sonuçlar elde edecektir ve böylelikle üretici, doğrudan veya dolaylı olarak piyasaya sürdüğü ürün yardımıyla müşterilerle iletişim kurmaktadır. Bununla birlikte şirket, kendi gelişim programlarıyla ürün özelliklerinin daha kaliteli olmasını sağlamaya çalışır. Belirli ürünlerin üretimi ile uğraşan şirketlerde ürün, üretim sürecinde yapılan çabaların sonucudur. Fakat üretim sürecine dahil edilen emeğin (iş gücünün) nihai doğrulaması, tüketicilerin piyasada aynı veya farklı amaçlı ürün seçimi yaptığı sırada gerçekleşecektir. Bu nedenle, tüketici ihtiyaçlarının karşılanma sürecinde ürün, tüketicinin gerçeğine ya da hayaline ne kadar yakınsa o kadar çok satılacaktır. Ürünü üreten şirket ise daha uygun mali sonuçlara ve başka sonuçlara ulaşacaktır. 1.4 PAZARLAMA UNSURU OLARAK ÜRÜN Pazarlama kavramında bir ürünün odak noktasında tüketici bulunmaktadır. Şirketlerin ana hedefi piyasaya sundukları ürünlerin, satın alınıp kullanılmasıyla tüketicilerin ihtiyaçlarını karşılamaktır. Tabii ki bu bağlamda belirli bir kâr payı gerçekleşmektedir. Buradan da, ürünün pazarlama için en önemli araç olduğunun, daha doğrusu ürün özelliklerinin pazarlama stratejisinin temelini oluşturduğunun sonucuna varılır. 2

Yüksek rekabet koşullarında şirket, tüketicinin dikkatini kendi ürünleri üzerine çekmesi için iyi düşünülmüş ve planlanmış bir stratejiye sahip olmalıdır. Bunun anlamı ürün, hem şirketlerin, hem de tüketicilerin hedefl erine ulaşmalarını sağlayan bir araçtır. Pazarlamanın tüm araçları, (fi yat dahil olmak üzere) tüm özellikleri, alıcıların gerçek ihtiyaçlarını ve fırsatlarını karşılayabilen ve rekabet açısından bir avantaj sağlayabilen bir ürün yaratmaya yöneliktir. SORULAR: 1. Mal bilgisinin çalışma konusu nedir? 2. Malları tanıma hangi bilimlerle bağlantılıdır? 3. Malları tanıma bilim dalının amacı nedir? 4. Ürün yönetimi ifadesinin anlamı nedir? 5. Bir ürün için hangi stratejinin kullanılacağı neye bağlıdır? *1.2; 1.3; 1.4 içeriklerinde Dr. D. Gramatikov un Управување со производот (Ürün Yönetimi), Ekonomi Fakültesi, 1997, Üsküp, - kitabından alıntılar kullanılmıştır. 3

2.KONU ÜRÜN ÇEŞİTLERİ ÖZET Mallar için genel bilgi Malların ayrılışı - Kaynağına göre - İşlem derecesine göre - Kaliteye göre - Ekonomik amaca göre - Müşteri kategorisine göre - Dayanaklığa göre Ürünlerin (Мalların) adlandırılması - Gümrük sınıflandırması ÖĞRENMENİN HEDEFLERİ Piyasada sunulan ürünlerin sayısı büyük olduğundan dolayı, onların ayrılması ve sınıflandırılması kaçınılmazdır. Bu konuda, ürün sınıflandırılmasının nedenleri açıklanmaktadır. Ayrıca, malların hangi açıdan incelendiklerine bağlı olarak farklı kriterlere göre ayrılışı açıklanmıştır. Konunun sonunda ürün adlandırılması kavramı açıklanmıştır. Ayrıca, gümrük tarifesi yasası çerçevesi içinde gümrük sınıflandırılması da belirtilmiştir. Fakat bu sınıflandırma sadece bilgilendirme amaçlıdır. 5

2. KONU ÜRÜN ÇEŞİTLERİ 2.1 MALLAR İÇİN GENEL BİLGİ Mal, insanların piyasa için adanmış, herhangi bir ihtiyacını karşılayan insan emeğinin ürünüdür. Makedonya Cumhuriyeti nin yasasına göre, mal olarak hammadde, yarı mamuller, tamamlanmış sanayi ve zanaat ürünleri, tarım ve gıda ürünleri, alkolsüz ve alkollü içecekler, katıklar, tohum ve ekin malzemeleri, tesisler, iş makineleri, cihazlar, ekipman ve diğer iş araçları sayılmaktadır. Daha geniş bir anlamda, piyasadaki hizmetleri daha doğrusu hizmet şirketlerinin ve diğer özel ve tüzel kişilerin faaliyetleri de mal olarak kabul edilirler. Örneğin; montaj aşamasındaki çalışma prosedürleri, teknik önlemler, inşaat bakımı ve kontrolü, madencilik, tarım, trafi k, telekomünikasyon ve iletişim vb. bunların dışında çevreyi koruma ve geliştirme çalışmaları da hizmet olarak kabul edilmektedir. Ancak Piyasadaki Malların Tanımı nın çalışma konusu, malları dar açıdan, daha doğrusu piyasa yönünden araştırmaktır. Malların (ürünlerin) sınıflandırılması, çalışmayı kolaylaştırmak amaçla yapılır. Bu amaç dışında mallar birçok farklı nedenli maksatlar açısından da ayrılabilirler. Örneğin; ürünler daha kolay manipülasyon ve nakliye ile depolama esnasında daha basit belgeleme vb. için de çeşitlere bölünebilirler. Yapılan bu ayrılmayı ve sınıflandırmayı, daha sonra devlet makamlarında, mahkemelerde ve gümrüklerdeki idari hizmet yetkilileri kullanmaktadır. Bölünme farklı standartlara göre, amacına bağlı olarakta yapılabilir. Bazı faaliyetlerde bölünmeler, çalışma koşullarına uygun olacak şekilde görülür. Örneğin; nakliyatta mal, yük adını taşır ve kuru, sıvı, tehlikeli olarak sınıflandırılır. Bir başka örnekte, depolarda malların raf ömrüne göre kolay bozulabilen (dayanıksız) ve kalıcı (daimi) olarak ayrılışıdır. Binlerce farklı ürünlü marketler zincirine sahip olan ticari işletmelerde, ürünlerin özel sınıflandırılması yapılmadan, belgelerin işletmesi düşünülemez. Yapılan tüm açıklamalardan, ürünlerin birçok bölünme ve sınıflandırılması mevcut olup kullanıldığı kanısına varılabilir. Fakat piyasada mal olarak satışa sunulan ürünlerin tüm konu ve faaliyetlerini içeren, kapsamlı ve o kadar da hassas ki bir sınıflandırmaya nadirdir. Bazı bölünmeler, üretim teknolojisinin gelişimiyle piyasada adı geçen hiçbir sınıflandırmanın kategorisine düşmeyen yeni ürünlerin ve yeni hizmetlerin lanse edilmesiyle zaman aşımına uğrarlar. Her halükarda en kapsamlı sınıflandırma, (konunun sonunda açıklanacak olan) gümrük sınıflandırılmasıdır. Bu sınıflandırma ile şimdiye kadar piyasada hiç belirmemiş olan ürün ve hizmetlerin kapsanması için bir olanak sağlanmaktadır. 7

2.2 MALLARIN SINIFLANDIRILMASI Daha önce de belirtildiği gibi, ürünler hangi açıdan dikkate alındıkları ve ayrılışın hangi amaçla yapıldığına bağlı olarak, farklı standartlara göre ayrılabilirler (sınıflandırılabilirler). Aşağıda çeşitli bölünmeler sunulmuştur. Tabii ki başka mevcut olan sınıflandırmalar da kullanılabilir. - Kaynağına göre ürünlerin ayrılışı İnorganik Organik Sentetik - İnorganik ürünler mineral kaynaklıdır (cansız dünyadan) ve şunları içerirler; madenler ve mineraller, metaller, gazlar vb. - Organik ürünler, bitkisel ve hayvansal dünyadan gelmektedirler. Bu grup fosil yakıtları, ağaçları vb. içerir. - Sentetik ürünler, yapay yöntemlerle fabrikalarda, atölyelerde, laboratuvarlarda elde edilirler. Günümüzde, teknolojinin gelişmesi ve daha yüksek bir kaliteye ulaşmak amacıyla, çoğu ürünler farklı malzemeler ve farklı kaynaklı parçalar içerdikleri için, bu sınıflandırma kesin değildir. - İşlem derecesine göre (işlem ve tamamlama) ürünlerin ayrılışı; Hammaddeler Yarım ürünler Bitmiş (Hazır) ürünler - Hammaddeler doğadan doğrudan alınıp oldukları gibi piyasada satılan ürünlerdir. Bu ürünler, işleme endüstrisinin çalışma konusu olmadıkları için yapılarında hiçbir değişikliğe uğramamışlardır. Bu grup, fosil yakıtları, taşlar ve mineraller, kimya sanayisi için hammaddeler, ağaçlar, kum, tarımsal hammadde ve başka hammaddeleri içerir. - Yarım ürünler belirli işlemden geçirilip elde edilen, ancak üretimin tüm aşamalarından geçmeden piyasaya sunulan mallardır. Belirli bir dereceye kadar işlenirler ve daha sonra (daha az veya daha çok) yapılan son işlemle hazır ürünler elde edilirler. Bu gruba tekstil iplikleri, deri, metal levha, çimento ve başka ürünler dahildir. - Bitmiş ürünler üretim sürecinin tüm aşamalarından geçmiş, daha doğrusu o dönem için planlanmış bütün işlemlerden geçen ürünlerdir. Hazır ürünler için daha çok emek sarfedilmiştir ve onların üretiminde kullanılan hammadde ve yarım ürünlerden daha pahalıdırlar. Örneğin; üretilen bir ayakkabı, üretimde kullanılan deriden daha pahalıdır. Üretim şirketleri için bu sınıflandırma, kavramların, hammaddelerin, yarım ürünlerin ve bitmiş ürünlerin hassaslığı nedeniyle kesin olmayan bir sınıflandırmadır. Çoğu kez bir üretici için hazır ürünler, başka bir üretici için hammaddeyi temsil edebilir. Örneğin; deri fabrikasında yarım ürün olan şekillenmiş deri, hazır ürünü temsil ederken, ayakkabı fabrikasında ise bir hammaddedir. Bu sınıflandırma, tüketici atık ürünleri, endüstriyel atık ürünleri, kısmen veya tamamen ilk değerlerini ve kullanım değerlerini kaybetmiş amortize ürünleri (itfa 8

edilmiş ürünler) içeren ikincil hammadde kavramıyla tamamlanmalıdır. İkincil hammaddeler genellikle temel hammaddelerle karıştırılır ve böylece üretim daha ekonomik hale getirilir. - Kalitesine göre ürünlerin ayrılışı: Orijinal (Gerçek) Vekil İmitasyon (Taklit) Sahte Orijinal ürünler, kullanılan hammaddeler ya da parçalar ve hazırlama yöntemi konusunda kalitenin tüm elemanlarını içeren ürünlerdir. Piyasada orijinal ürünlerin yerine geçebilen ürünler de sunulmaktadır. Bu ürünlere vekil ürün denir. Vekil ürünlerin piyasaya sürülme sebepleri farklıdır. Eskiden orijinal ürünlerin eksikliği nedeniyle piyasaya sunulmuşlardır (örneğin, kahve eksikliğinde başka bitkilerden elde edilen ürünler temin edilirmiş). Günümüzde, vekil ürünler ekonomik veya sağlık gibi farklı nedenlerden dolayı piyasaya sunulmaktadırlar. Örneğin; sütten üretilmiş kaşar peyniri yerine, bitkisel kaşar peyniri mevcuttur. Vekil ürünlerin satışı, yasal olarak izinlidir, ama ambalaj paketi üzerinde tüketicinin ürünün vekil ürün olduğunu görmesi için zorunlu olarak ürünün özellikleri vurgulanmalıdır. Taklitler, dış görünüşleriyle orijinal ürünlere benzeyen ürünlerdir. Bir ürünün taklidi piyasada orijinal ürünün eksikliği ya da yüksek fi yatı nedeni ile yapılır. Bu ürünler yapay adını taşırlar. Piyasada yapay mücevher, suni deri, suni ipek vb. ürünlerde satılmaktadır. Sahte ürünler, piyasaya tüketiciyi aldatma amaçlı sunulan ürünlerdir. Değerli taşlar, mücevher, sanat eserleri, parfüm gibi değerli ürünlerin sahteleri yapılmaktadır. Son zamanlarda, daha çok ünlü tekstil markalarının sahteleri ortaya çıkmaktadır. Sahte ürünler, orijinal ürünlerin adını ve ek göstergelerini taşıyabilir, fakat aynı kaliteye sahip değildirler. - Ekonomik amaca göre ürünlerin ayrılışı: - Yeniden üretim için ürünler hammadde, sürücü yakıtları ve yeniden üretim için gerekli olan hazır ürünleri içerir - Yatırım ürünleri, farklı makinalar ve taşıma araçlarını içerir - Tüketici ürünleri ise kendi içinde gıda ve gıda harici ürünlere ayrılmıştır. Bu sınıflandırmada, kapsanmamış ya da üst üste gelen çok fazla ürünler, daha doğrusu çeşitli gruplara ait olabilen aynı ürünler vardır. Müşteri kategorisine göre ürünler, kişisel tüketim ürünleri ve yeniden üretim araçları olarak ayrılırlar. Bu iki ürün grubun arasındaki fark, alıcılara kıyasen yeniden üretim ürünlerini, ürünler alanından uzman olan bazı uzmanlar kişiler satın almaktadır. Onlar, satın aldıkları ürünlerin özelliklerini iyi bilirler ve kalite ile fonksiyonellik kararlarında önemli rol oynamaktadırlar. Kişisel tüketim ürünlerini, çok sayıda alıcı satın almaktadır ve alıcılar ürünleri tanımakta uzman değildirler, uzman olmaları da gerekli değildir. Piyasaya sunulmaları için gerekli olan belgeler alıcıların kararı için yeterlidir. -Dayanıklılığa göre ürünler, dayanıklı ve dayanıksız ürünler olarak ikiye ayrılırlar. Bu ayrılma tüketici açısından yapılmıştır. Dayanıklı ürünler, daha uzun 9

süre kullanılabilen ve aynı zamanda daha nadiren satın alınan ürünlerdir. Örneğin; beyaz eşya, giyim, mobilya, halı, ayakkabı ve başka ürünler. Dayanıksız ürünler ise, bir veya birkaç kullanımda tüketilen ürünlerdir. Bu ürünler, çabuk tüketildikleri için sıkça satın alınırlar. Bu tarz ürünler daha fazla satış noktalarında ve nispeten düşük fi yatla sunulurlar (ekmek, sabun, kahve, bira). Ayrıca, bir önceki sınıflandırma gibi, alıcılar açısından yapılan sınıflandırma da mevcuttur. Sınıflandırma sadece kişisel (nihai) tüketim ürünleri için yapılmıştır. -Kolayda ürünler genellikle sıkça satın alınan ürünlerdir. Alıcılar bu ürünler için uzun süre düşünmezler. Bu ürünlerin bilindik kaliteleri ve özellikleri vardır ve birçok yerde mevcutturlar. Bu grup, düzenli olarak satın alınan ürünleri, dürtücü olarak adlandırılan ve rastgele, daha doğrusu alıcının gözüne çarpması halinde satın alınan ürünleri içerir. İhtiyaç duyulması halinde satın alınan ürünler de vardır (lambalar, şemsiyeler vb.). -Özellikli ürünler yüksek kalitede, bilinen özelliklerde ve tanınmış bir markaya sahip olan ürünlerdir. Alıcı bu ürünleri satın almak için daha fazla çaba harcamaya hazırdır. Zirve bir markayı taşıyan ürünleri alıcılar, başka ürünlerle kıyaslama yapmazlar ve hatta ürünün satıcısına ulaşmak amacıyla daha uzun bir yol katetmeye bile hazırdırlar. Bu tür ürünler, lüks marka otomobiller, kol saatleri, sanat eserleri vb. -Aranmayan ürünler, genellikle alıcıların bilmediği veya satın almayı düşünmedikleri ürünlerdir (duman detektörleri-algılayıcıları, ekonomik ampuller ). Alıcılar, bu ürünleri genelde medyadan öğrenirler. Bu tür ürünler için reklam gereklidir. 2.3 ÜRÜNLERİN ADLANDIRILMASI Bitmiş ürünlerin belirli bir sisteme göre sınıflandırılmış oldukları listeye adlandırma (adlar dizini) denilir. Bu listenin, sınıflandırma dışında tanımak, bilgilendirmek ve kontrol görevleri de olabilir. Ayrıca ürünlerin sınıflandırılması için ayrı, tanınması için ayrı karakterler (kodlar) kullanılır. En tanınmış uluslararası sınıflandırmalar arasında, 1950 yılında yayımlanan Uluslararası Standart Ticaret Sınıflandırması U.S.T.S (Classifi cation Type pour le Commerce International CTCI) da yer almaktadır. Bu sınıflandırma ile ürünlerin amaç ve teknolojik işlem derecesine göre sınıflandırılması ilkeleri benimsenmiştir. Birçok devlet bu adlandırmayı, kendi ülkelerindeki gümrük adlandırmalarında temel olarak kabul etmişler ve bu adlandırma Brüksel Gümrük adlandırması olarak bilinir. 1955 yılında yayınlanmış ve 1959 yılında yapılan Uluslararası Standart Sınıflandırmasıyla uyumludur. Bu sınıflandırmanın temelinde sayısal işaretleme sistemi bulunmaktadır. Ülkemizde Gümrük Tarife Yasası ile ürünler (mallar), 09.08.1996 yılında Makedonya Cumhuriyeti Resmi Gazetesi nde yayınlanan ve aynı zamanda Avrupa Birliği ve eş anlaşmaları olan diğer ülkelerde (CEFTA ülkeleri) kullanılan gümrük tarifesiyle uyumlu olan, gümrük tarifesine göre ayrı bölümlere, konulara ve başlıklara göre sınıflandırılmışlardır. Aşağıda sadece bilgilendirme amaçlı incelenmesi gereken sınıflandırma verilmiştir. 10

Bu gümrük sınıflandırmasına göre, ürünler 21 bölüm ve 97 konu halinde şu şekilde düzenlenmiştir: Bölüm I. Hayvanlar; Hayvansal kaynaklı ürünler Konu 1-01. Canlı Hayvanlar Konu 2-02. Et ve diğer et ürünleri Konu 3-03. Balık, kabuklu deniz ürünleri, yumuşakçalar ve diğer omurgasız su hayvanları Konu 4-04. Süt ve süt ürünleri, kuş yumurtaları, doğal bal, beslenme için başka yerde adı geçmeyen hayvansal kaynaklı gıdalar Konu 5-05. Başka yerde adı geçmeyen hayvansal kaynaklı ürünler Bölüm II. Bitkisel ürünler Bölüm III. Yağlar, hayvansal ve bitkisel kaynaklı yağlar ve onların ürünleri; işlenmiş gıda yağları, hayvansal ve bitkisel kaynaklı mumlar Bölüm IV. Gıda endüstrisi ürünleri; içecekler, alkollü içecekler ve sirke, tütün ve tütün yerine geçebilen ürünler Bölüm V. Mineral ürünler Bölüm VI. Kimya sanayi ya da ilgili sanayi ürünleri Bölüm VII. Plastik ve plastik ürünleri, kauçuk, kauçuk ve lastik ürünleri Bölüm VIII. Ham, büyük ve küçük lifl i veya lifsiz deri, kürk ve kürk ürünleri, saraç ürünleri, seyahat öğeleri, el sanatları ve benzer ürünler, hayvan bağırsağı ürünleri Bölüm IX. Ağaç ve ağaç ürünleri, odun kömürü, mantar ve mantar ürünleri, saman ürünleri, örgü malzemeleri, hasır ve diğer örgü ürünleri Bölüm X. Selüloz-odun veya diğer lifl i selülozik malzemeleri, geri dönüşümlü (atık ve hurda) kâğıt veya karton, kâğıt, karton ve kâğıt ile karton ürünleri Bölüm XI. Tekstil ve tekstil ürünleri Bölüm XII. Ayakkabı, şapka ve diğer baş örten ürünler, şemsiye, güneşlikler, çubuklar, kırbaç ve parçaları, tüy ve tüy ürünleri, suni çiçekler, insan saçından ürünler Bölüm XIII. Taş, alçı, çimento, asbest ürünleri, liskun veya benzeri malzemeler, seramik ürünleri, cam ve cam ürünleri Bölüm XIV. Doğal ya da yetiştirilen inciler, kıymetli ve yarı değerli taşlar, değerli metaller, değerli metallerle kaplanmış metaller ve mamulleri, mücevher taklidi, metal paralar Bölüm XV. Basit metaller ve basit metal ürünleri Bölüm XVI. Makina, elektroteknik ekipman için aletler, cihazlar ve parçaları, televizyon görüntüsü, ses kaydı ve bu ürünler için gereken parça ve aksesuarlar Bölüm XVIII. Optik, fotoğraf, sinema, kontrol, hassas tıbbi veya cerrahi alet ve cihazlar, saat, müzik aletleri ve onların parça ve aksesuarları 11

Bölüm XIX. Bölüm XX. Bölüm XXI. Silah ve mühimmatlar, onların parçaları ve aksesuarları Çeşitli ürünler Sanat, antika ve koleksiyon nesneleri SORULAR: 1. Mal sınıflandırılması neden yapılır? 2. Sınıflandırma hangi kriterlere göre yapılabilir? 3. Taklit ve vekil ürün için örnekler verin? 4. Ürün adlandırılması nedir? Malların Gümrük sınıflandırılması, Dr. D. Gramatikov un Управување со производ (Ürün Yönetimi) Ekonomi Fakültesi, 1997, Üsküp, isimli kitabından alınmıştır. 12

KONU 3 MALLARIN ÇEŞİTLİLİĞİ ÖZET Malların çeşitliliği - Çeşitlilik (Aralık) boyutları - Üretim yelpazesi (çeşitliliği) - Ticari çeşitlilik ÖĞRENMENİN HEDEFLERİ Bu konuda ilk olarak çeşitlilik ile ilgili kavramalar tanıtılmıştır: Çeşitlilik boyutlarını daha iyi anlamak için üretim çizgisi ve üretim programı. Daha sonra öğrenciler üretim ve ticari çeşitliliğin önemini ve arasındaki farkı anlamalıdırlar. Özellikle, çeşitliliğin yönetimi bir şirketin başarısını etkileyebilecek kadar önemli olduğunu anlamak gereklidir. - Çeşitlilik yönetimi 13

3. KONU MALLARIN ÇEŞİTLİLİĞİ * Çeşitlilik, bir şirketin sunduğu, kompozisyon, boyut, tür, kalite ve hazırlık yöntemi açısından ürün farklılığı anlamına gelir. Fakat ticari bir ağın ürün yelpazesi (resim 3.1) veya bir endüstri dalı için de çeşitlilikten bahsedilebilir. Örneğin; tekstil ürünleri üreten bir şirkette bütün ürünlerin çeşitliliği (gömlek, palto, bluz vb.) ya da sadece tek bir ürünün çeşitliliği dikkate alınabilir (gömlek: erkek, çocuk, tekrenkli, renkli vb.). Çeşitliliği daha iyi anlamak için iki farklı kavramı ayırt etmek gerekir: - Üretim çizgisi - Üretim programı Üretim çizgisi, bazı ortak özelliklere sahip olan ürün grubuna verilen isimdir (örneğin: erkek, bayan ve çocuk gömlekleri). Üretim programı ise, şirketin piyasaya sunduğu tüm ürünleri kapsamaktadır (örneğin: gömlek, palto, pantolon vb.). Res.3.1 Ticari ağda ürün çeşitliliği 15

3.1 ÇEŞİTLİLİK (ARALIK) BOYUTLARI Çeşitliliğin büyüklüğü üç boyutlu olarak temsil edilebilir: - Derinlik - Genişlik - Nitelik (Farklılık) Derinlik çeşitliliği, bir üretim çizgisinde ne kadar farklı ürünün var olduğunu, daha doğrusu aynı ürünün kaç değişik türevi olduğunu gösterir (örneğin: erkek gömlekleri üç renkte ve her renkten beşer boyutta üretilir). Genişlik çeşitliliği, bir şirketin tüm üretim çizgilerinde sunduğu ortalama ürün sayısını göstermektedir (örneğin: üç renkte ve beş boyutta erkek gömlekleri, beş renkte ve üç boyutta bayan gömlekleri, beş renkte ve iki boyutta çocuk gömlekleri sunar). Nitelik (Farklılık), bir şirketin kaç tür ürün sunduğunu gösteren bir boyuttur, daha doğrusu bütün üretim programını derinlik ve genişlik olarak ifade eder (örneğin: derinlik ve genişlikte gömlek çizgisi, derinlik ve genişlikte palto çizgisi, derinlik ve genişlikte pantolon çizgisi). Şirket, aralık boyutlarını artırarak faaliyetlerinde büyümeyi başarmayı amaçlamaktadır. Bu bağlamda kaliteyi ve müşteri güvenini korumaya çalışmaktadır. Şirketin hangi çeşitlilik boyutunu yükselteceği birçok faktöre bağlıdır (önceki deneyimler, rekabet, üretim teknolojisi vb.). Çeşitliliğin artmasıyla, şirket piyasada itibar kazanmak için uğraşmaktadır, yani başarılı bir şirket imajını güçlendirmeyi ve onun öncesinde kâr elde etmeyi amaçlamaktadır. 3.2 ÜRETİM YELPAZESİ (ÇEŞİTLİLİĞİ) Üretim yelpazesi denildiğinde akla ilk gelen şey, bir üretim şirketinin piyasaya sunduğu tüm ürünlerdir. Ürün çeşitliliği sayesinde şirket kendi gelişim politikasını gerçekleştirir. Üretim yelpazesi rastlantılara bırakılmamalıdır, aksine izlenmeli ve kontrol edilmelidir ve piyasa ihtiyaçlarına uygun bir şekilde genişleme veya kısalmayla müdahale edilmelidir. Üretim yapan şirketler, makinelerin daha verimli kullanılması ve rasyonel bir üretim için genellikle, belirli bir ürün grubuna yeni ürünler ilave ederler. Tabii ki yelpazenin genişlemesi rasyonel işlemler içerisinde gerçekleşmelidir. Mevcut marka ürünlerinin satışını artırmak nedeniyle, üreticiler genellikle ürün özelliklerinde küçük değişiklikler yaparak aynı marka altında fakat daha yüksek fi yatla yeni bir ürün lansmanı gerçekleştirmiş olurlar. Böylece daha ucuz ürünlerin satışını arttırmış olur. Başka bir durumda, aynı markadan fakat daha ucuz ve düşük kaliteli ürünlerle, pahalı ve kaliteli ürünlerin yelpazesi genişlemiş olur. Bu durumda da, aynı şekilde yeni ve daha ucuz ürünlerin satışı artırılmış olur. Bir üretim şirketinin nasıl bir çeşitlilik yelpazesine sahip olacağı karmaşık bir konu olup, özellikle yeni ürün- 16

ler sunmada birçok faktöre bağlıdır. Örneğin; şirket, uzun ve kısa kollu, üç renkte, 5 boyutta, cepli ve cepsiz erkek gömlekleri üretir. Burada artık 60 farklı ürün-gömlek oluşur (2 x 3 x 5 x 2). Eğer, şirket yeni bir ürün daha sunarsa (örneğin: moda gereği farklı renkte bir gömlek) o zaman yelpaze 80 ürünü kapsayacaktır. Bununla, çeşitliliğin piyasa talebine göre ayarlanmasının çok karmaşık bir mesele olduğu ve şirketin pazarlama stratejisinin temelini oluşturduğu gösterilir. 3.3 TİCARİ ÇEŞİTLİLİK Ticari şirketler ürün yelpazelerini sadece tek bir fi rmadan ürün tedarik ederek oluşturabilirler. Fakat çoğunlukla, bu şirketler ürünlerini yerli ve yabancı şirketlerden temin etmektedirler. Bu, ticari çeşitliliğin üretim çeşitliliğinden daha farklı ve geniş olduğunu kanıtlar. Ticari şirketler, satışları artırmak için genellikle farklı ürünlerle kombinasyonlar yaparlar ve böylece üretim yelpazesinden tamamen farklı ve yeni bir yelpaze oluştururlar. Böyle bir yelpazenin amacı her şeyi tek bir yerde bulabilecek türden daha çok müşteri çekmek. Çoğunlukla, bir ürünün satışını artırmak için, aynı marka ürünler birleştirilip koleksiyon yapılır (örneğin: kozmetik ürünleri). Ticari çeşitlilik, malların iyice sınıflandırılması için en etkili araçlardan biridir. 3.4 ÇEŞİTLİLİK YÖNETİMİ Çeşitliliğin planlanması esnasında, müşteri ihtiyaçları, şirketin kapasitesi ve pazarın apsorbe etme gücü gibi faktörler göz önünde bulundurulmalıdır. Günümüzde, üretim yelpazesi genellikle ticari şirketler tarafından belirlenip yönetilmektedir (örneğin: büyük mağaza zincirleri olan şirketler). Bu şirketler, ürünlerin kendi adı altında paketlenmesi için üreticiler ile anlaşma yapabilirler (tabi eğer bu isim bilindik ve ünlü ise). Bu durum üreticiler (mağaza zincirlerinde ürünleri mevcut olacağı için) ve ticari şirketler (alıcılar, ünlü bir şirketin ürün yelpazesindeki ürünlerin kalitesine güvendikleri) için uygundur. Üretim şirketlerinde aralık genişlemesi, üretim kapasitelerinde değişiklik veya daha büyük yatırımlar olmayıp, sadece aynı ürünün türevlerinin üretilmesiyle daha kolay gerçekleşir. Çeşitlilik yönetimi esnasında, aralığın büyüklüğünü belirleyen birkaç boyut kombinasyonu mevcuttur. Bunlar; 1-Derin ve geniş yelpaze, büyük üretim programı ve büyük sayıda ürün türevleri anlamına gelir (örneğin: hazır giyim tekstil fabrikası). 2-Derin ve dar yelpaze, daha az üretim çizgisi ve daha çok ürün türevleri (örneğin: maden suyu üretimi). 3-Sığ ve geniş yelpaze, daha çok üretim çizgisi fakat her ürünün daha az türevi olması (örneğin: pahalı takı-mücevher üretimi). 4-Sığ ve dar yelpaze, üretimde ve satış işlemlerinde uzmanlık gerektirir. Daha doğrusu az üretim çizgileri ve az ürün türevleri anlamına gelir(örneğin: pahalı arabaların üretimi). 17