ANMED ANADOLU AKDENİZİ Arkeoloji Haberleri 2012-10 News of Archaeology from ANATOLIA S MEDITERRANEAN AREAS (Ayrıbasım/Offprint) Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Suna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations
Pisidia Antiokheiası Kazısı 2011 Excavations at Pisidian Antioch in 2011 Mehmet ÖZHANLI Pisidia Antiokheia antik kenti 2011 yılı kazı çalışmaları, kazı, jeofizik, harita - plan ve kazı buluntu deposu alanlarında 01.07-16.09.2011 tarihleri arasında gerçekleştirildi *. The 2011 campaign at Pisidian Antioch was conducted between 1 July and 9 September at the site. It also included geophysical surveys, work at the finds depot and mapping the site *. 1. Kazı Çalışmaları Kazı çalışmaları Cardo Maximus, Aedilicus Tepesi ve Tiberius Sokağı nda yürütüldü. Cardo Maksimus Caddesi Caddede 2009 yılında başlatılan çalışmalara devam edilerek 5x5 m. lik toplam 12 açma yapıldı ve güney yönünde 60.00 m. ilerlendi. Genel olarak, yüzeyden itibaren -1,20 m. ile -1,50 m. seviyesinde caddenin zemin taşlarına ulaşıldı. Zemin taşlarının batı kesimde korunmuş olduğu, ancak doğuda yerlerinden söküldüğü belirlendi. Sökülen zeminin kuzeyde yer alan postamentlerden itibaren başlamış olmasının bu alandan geç dönemde su sisteminin geçirilmesiyle bağlantılı olduğu gözlemlenmiştir (Res. 1-2). Cadde üzerinde açığa çıkarılan çok sayıda kireç vb. ocaklar, bu alanda İ.S. 10.-11. yy. larda bir takım değişikliklerin olduğuna işaret etmektedir. Kazılan toprak içerisinde genel olarak yoğun miktarda tuğla, çatı kiremidi, moloz taş ile mermer parçaları (mimari yapı elemanları ile mermer plakalar) vardır. Ocaklar ve çevrelerinde yoğun miktarda yanmış mermer parçası ve demir cüruflarına rastlanılması ocakların mermer gibi malzeme eritmek amacıyla kullanıldığını belgelemektedir. 1. Excavations Excavations were carried out at the Cardo Maximus, Aedilicus hill and Tiberius street. Cardo Maximus Street The work at the street, initiated in 2009, continued with 12 trenches of 5x5 m. that progressed 60 m. southward. Overall the floor of the street was reached at a depth of about 1.20-1.50 m. The street pavements were preserved in the west while in the east the pavements are gone because they were possibly removed for the installation of the water system in the north starting from the postaments. Thus it was understood that this alteration was related to the installation of a water system in the late period (Figs. 1-2). The numerous lime kilns uncovered in the street indicate that the area underwent alterations in the 10 th -11 th centuries A.D. In the excavated earth were found bricks, roof tiles, rubble stones and marble fragments (architectural elements and plaques usually). We found extensively burnt marble fragments and iron slag in and around the kilns. This verifies that these kilns were used for burning marble or smelting iron. It was observed that the floor was covered with an ashy layer in places. That * Bu çalışmalar, Kültür ve Turizm Bakanlığı Döner Sermaye İşletmeleri Merkez Müdürlüğü nün (DÖSİMM), Süleyman Demirel Üniversitesi ve Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü nün (AKMED) maddi destekleri ve yardımlarıyla gerçekleştirilmiştir. Yardımda bulunan bütün kurumlara çok teşekkür ederiz. * The work at Pisidian Antioch was realized with the financial support of the Ministry of Culture and Tourism Circulating Capital Directorate (DÖSİMM), Süleyman Demirel University, and the Suna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations (AKMED). We are greatly indebted to these contributing institutions. 88
Zeminin yer yer küllü bir tabaka ile kaplı olduğu görülmüştür. Caddeyi sınırlayan kaldırım taşlarının zeminden yaklaşık olarak 1 m. yükseklikte bulunması bu blokların in situ durumunda olmadıklarını göstermektedir. Yapılan çalışmalarda sezonun önemli buluntuları arasında yer alan kireç taşından yazıtlı postament ve postament parçaları oldukça önem arz etmektedir. Beş no lu açmada ele geçen bu parçalar in situ değildir ve yazı tipinden anlaşıldığına göre, İ.S. 2. yy. sonrasına aittir. Cardo Maksimus çalışmaları sonucunda saptanan en geç sikke, İ.S. 11. yy. a aittir. Ele geçen seramikler arasında yer alan kaba günlük kullanım kaplarına ait parçalar ile bazı sırlı seramikler, İ.S. 9.-11. yy. a tarihlenebilir. Aedilicus Tepesi (Res. 3) Bir önceki kazı sezonunda Cardo Maximus da yapılan kazı çalışmaları sırasında bulunan 5 adet postamentin caddenin doğusu ile olan ilişkisini ortaya çıkarabilmek için bu tepe üzerinde yapılan jeofizik çalışmaları sonuçlarına göre kazıya yön verildi. Bu alanda, SDÜ Deprem Araştırma Merkezi nden 2 uzman tarafından yürütülen çalışmalar sırasında doğu-batı yönünde 60 m., kuzeygüney yönünde ise 30 m. lik bir bölüm incelendi. Jeoradar tekniğinin uygulandığı çalışma sonucunda doğu-batı yönlü uzanan büyük bir kompleks yapı kalıntısına rastlandı. En tepe noktadan başlayan kazı çalışmasında 5x5 m. lik toplam 8 açma yapıldı. Aedilicus Tepesi çalışmaları sonucunda ortaya çıkan yapının bütün duvarlarının ince sıva ile kapatıldığı ve sıva üzerinin oldukça basit bir biçimde farklı renkteki boyalar ile genellikle geometrik bezemelerle süslendiği görüldü. Yapının zemini mermer opus sectile ile döşenmiş, ancak döşeme geç dönemde aşırı tahrip edilmiştir. Bu süsleme öğesinin yapının genelinde aynı tipte olmadığını, batısındaki dikdörtgen biçimli mermer plaka yatakları göstermektedir. Burada kullanılan mermer parçaları da yerlerinden sökülmüştür (Res. 4). Oldukça görkemli bir biçimde devşirme malzemeden inşa edilmiş olan bu yapının büyük bir yangın geçirdiği anlaşılmıştır. Yapı içerisinde ele geçen mermer parapet parçaları ile kireçtaşından haç parçası, buranın büyük bir kompleks olduğuna (belki bir piskoposluk sarayı) ve en azından bir bölümünün de kilise olarak kullanıldığını belgelemektedir. Ayrıca, bu alanda ele geçen yarım işçilikle bırakılmış bir mortar, kentte üretimin yapıldığını göstermesi açısında oldukça önemlidir. Aedilicus Tepesi çalışmaları önümüzdeki sezonlarda da devam edecektir. the sidewalk stones are found about 1 m. above the floor shows that they are not in situ. Among the important finds of the season are inscribed postaments and postament fragments. They were uncovered in trench 5 and were not in situ but can be dated post-2 nd century A.D. based on the script type. The latest coin attested during the work at the Cardo Maximus is dated to the 11 th century. Among the potsherds uncovered, pieces belonging to coarse daily use wares and some glazed wares may be dated to the 9 th -11 th centuries. Aedilicus Hill (Fig. 3) Res. 1-2 Cardo Maksimus caddesi, geç dönemlere ait su sistemleri Figs. 1-2 Cardo Maximus street, water systems used in late Antiquity In order to clarify the connection of the five postaments uncovered in the previous campaign with the east side of Cardo Maximus, work continued according to the results of geophysical surveys on this hill. Two experts from the Süleyman Demirel University Earthquake 89
Res. 3 Postamentli alan ve Aedilicus Tepesi Fig. 3 Area with postaments and Aedilicus Hill Res. 4 Piskoposluk Sarayı- Kilise? Mermer opus sectile döşeme Fig. 4 Bishop s palace church? Marble opus sectile flooring Tiberius Sokağı Mimarisi itibariyle Hellenistik Dönem özelliklerine sahip olan bir yapı duvarı üzerinde kentin Roma öncesi süreçlerini ait veriler aramak amacıyla, arazi koşullarına bağlı olarak 5x4 m. boyutlarında 5,10 m. derinliğinde bir sondaj yapıldı. Bu açmada antik kenti su dağıtım şebekesine ait olan pişmiş topraktan yapılmış su künkleri, cam, metal ve seramik kap buluntuları ele geçti. Seramik eserlerin kronolojik olarak 5. yy. dan itibaren İ.Ö. 1. yy. a kadar değişik safhalara ait olduğu gözlendi. Sondajda saptanan en önemli buluntu ise çok kaliteli bir işçilik gösteren duvar resimleridir. Hellenistik Dönem e ait mimari özellikler gösteren yapı duvarının iç kısmında gerçekleştirdiğimiz bu sondaj çalışmasında inilen en alt kodda harçla kaplı yüzeyin kırmızı, beyaz ve siyah renklerden oluşan bir duvar resmi ile kaplı olduğu anlaşıldı. Paneller biçiminde tasarlanan duvar resminde defor masyona uğramış bir sütun resmi görülmektedir (Res. 5). Bunlar kentin şu ana kadar bilinen en erken dönemlerine ait veriler olup Antiokheia nın ulaştığı zenginlik ve paralelinde gelen sanatın üst seviyelerde olduğunun da kanıtlarıdır. 2. Buluntu Deposu Çalışmaları Depo çalışmalarının ilk etabında, önceki kazı sezonlarında ortaya çıkarılmış olan eserlerin yeni envanter sistemimize uygun olarak düzenlenmesi işlemi gerçekleştirildi. Bu sayede, 54 kasa seramik yeniden elden geçirildi Tüm malzemeler cinslerine göre ana gruplara ayrıldı. Her bir ana grup ise kendi içerisinde yıl, çalışma yeri ve seviyelerine göre ayrıştırılıp ilgili kasaya torbalar halinde yerleştirildi. Çalışmaların ikinci etabı ise geniş kapsamlı bir seramik eser katalogu hazırlanmasına dönüktür. Bu kapsamda çizimi tamamlanmış olan 148 farklı kap parçası dijital Research Centre studied an area extending 60 m. eastwest and 30 m. north-south using geo-radar methods. The results revealed the presence of a large complex extending in the east-west direction. Excavation started at the peak and a total of 8 trenches of 5x5 m. were dug. The building thus exposed has all the walls coated with fine plaster and decorated with very simple, usually geometric motifs in various colours. Its floor is paved with marble opus sectile, which was later badly damaged. This pavement was not of the same type in the entire building as inferred from marks of rectangular marble plaques in its western side. The marble pieces were also removed. This grand complex, built with reused materials, had suffered a great fire. Fragments of a marble parapet and a limestone cross uncovered inside the building suggest that it was a large complex, perhaps a bishop s palace. At least some part of it served as a church. A semi-worked mortar uncovered in this area is of importance for it points to production in the city. Work on Aedilicus Hill will continue in the coming campaigns (Fig. 4). Tiberius Street A sounding of 5x4 m. that reached a depth of 5.10 m. was dug on the wall of a structure, whose architecture reflects the Hellenistic period. This was done to look for traces of the Roman period. Finds include terra cotta pipes of the water system of the ancient city as well as glass, metal and pottery objects. Pottery finds date to a time range between the 5 th to the 1 st century B.C. The most important find from the sounding is a wall painting of very fine quality. The sounding was dug on the interior of the Hellenistic wall. At the bottom level we found a wall painting with red, white and black colours on its plastered surface. Designed in panels, the wall painting 90
Res. 5 Tiberius Sokağı sondajı, duvar resmi Fig. 5 Tiberius street sounding, wall painting Çiz. 1 Afrika ve Kıbrıs kırmızı astarlı grubuna ait kaplar Dwg. 1 Vessels of African and Cypriot red slip wares ortama aktarıldı. Ardından tamamının freehand programı ile dijital çizimleri gerçekleştirildi. Bunların yanı sıra Antiokheia da saptanmış olan kapların hamur özellikleri ilk kez ortaya kondu; hamur ve astar renklerinin istatistikî dağılımı tablo halinde çıkarıldı. Bu çalışmaların sonucunda, kazılarda bulunmuş olan bu kapların genellikle Afrika ve Kıbrıs orijinli kırmızı astarlı seramiklerden oluştuğu ve ağırlıklı olarak 4.-7. yy. lar arasına tarihlendikleri gözlendi (Çiz. 1). 3. Topografik Plan - Harita Çalışmaları Önceki yıllarda kazı ve araştırma yapan ekipler tarafından hazırlanmış olan planların yeniden RTK adlı cihazla düzenlenmesi ve kazılar sonucunda ortaya çıkarılan yapılara ait planların, haritaya yerleştirilmesi için başlatılan çalışmada ilk olarak kent suru ele alındı ve tam olarak plana yerleştirilmesi sağlandı. Bu çalışma sonucunda antik kentin sit sınırlarını çevreleyen ve 47 hektar olarak bilinen alanın 67,3 hektar olduğu anlaşılmıştır. Ayrıca, Cardo Maksimus ve Tiyatro yapılarının taş planları sayısal ortama aktarılarak topografik plan üzerine yerleştirilmiştir. Bunun yanı sıra Merkezi Kilise, Aziz Paulos, Nympheion gibi kenti içerisinde kazısı gerçekleştirilmiş tüm yapılarda plana aktarılmıştır. Kent dışında kalan ancak kentle organik bağa sahip olan Men Kutsal Alanı ve Aquaduktlerin topografik plana oturtulması da sağlanmıştır. 4. Deneysel Arkeoloji Kapsamında Seramik Üretimi 2009 yılında başlatılan Deneysel Arkeoloji çalışmaları kapsamında bu yıl ilk olarak, Yalvaç Arkeoloji Müzesi nde sergilenen Antiokheia antik kentinden ve Yalvaç çevresinden daha önceki senelerde bulunmuş seramik depicts a column in deformed condition (Fig. 5). These constitute the earliest finds from the city to date and evince the high level of wealth and art progressing in parallel with its prosperity. 2. Work at the Finds Depot In the first stage of work in the depot we re-inventoried the finds from previous campaigns according to our new system. Thus, 54 boxes of potsherds were reviewed and regrouped into main ware groups. Each of these main ware groups were subcategorised according to their find levels, spots and years, and then placed in bags and finally in boxes. The second stage covered the work for a comprehensive pottery catalogue. For this purpose 148 shards, whose drawings were completed, were digitalised and drawings were redone in the Freehand program. In addition, clay features of pottery uncovered in Antioch were for the first time clarified, and statistical distributions of clay and slip colours were marked in a table. Consequently, most of the vessels were seen to be red slip wares of African and Cypriot origin that dated to the 4 th -7 th centuries (Dwg. 1). 3. Topographic Map Plan Work Our rearrangement work used RTK equipment to review the plans prepared by various teams in the past and to mark newly uncovered structures in the map. We first focused on the fortifications and marked them on the map. Thus the site of the ancient city is now measured to be 67.3 ha. instead of 47 ha. In addition, stone plans of the Cardo Maximus and the Theatre were digitalised and marked on the topographic map. Furthermore, 91
structures previously uncovered within the city such as the Central Church, St. Paul s Church, and the Nymphaeum were also marked in the map. Other structures located outside the city but organically connected with it, such as the Men sanctuary and the aqueducts, were also marked on the map. 4. Pottery Production as Part of Experimental Archaeology Res. 6 Deneysel arkeoloji kapsamında yapılan pişmiş toprak üretimler Fig. 6 Baked clay production within experimental archaeology kapların fotoğrafları çekildi, çekilen fotoğraflar katalog haline getirildi ve bu formlar esas alınarak benzerleri yapılmaya çalışıldı. Bunun yanı sıra çamurum tüm özelliğini ortaya çıkarabilmek için pano, plaka, büst denemeleri de yapıldı. 2010-2011 yıllarında antik dönem ve günümüz formlarından faydalanılarak 200 ü aşkın seramik ürün elde edildi (Res. 6). Bu seramiklerin hamur renkleri Mansel kataloğundaki renklerle karşılaştırıldığında 5 YR 5/8 (Kırmızımsı sarı), 5 YR 5/6 (Kırmızımsı sarı), 7,5 YR 5/6 (Koyu kahve) ve 5 YR 6/6 renk tonlarının elde edildiği görüldü. Bu renk tonları da kentte bulunan seramiklerle aynıdır. Antik kent çevresindeki farklı kil yataklarından denenmek üzere yeni örnekler getirilmiştir. 5. Epigrafik Çalışmalar Within the frame of the experimental archaeological work initiated in 2009, this year we first photographed pottery vessels formerly uncovered in Antioch and around Yalvaç now on display at the Yalvaç Museum. Then we put them into a catalogue format and tried to produce their parallels based on their forms. In addition, panels, busts and plaques were also produced in order to understand all the capabilities of the clay. In 2010 and 2011, we produced more than 200 pottery vessels based on ancient and modern forms (Fig. 6). Their colours match with 5 YR 5/8 (reddish yellow), 5 YR 5/6 (reddish yellow), 7,5 YR 5/6 (dark brown) and 5 YR 6/6 in the Munsell colour chart. And these colours match with those of the finds from the city. New samples of clay were brought in from nearby beds in order to make further tests. 5. Epigraphic Work Work to build a corpus of inscriptions continued. Three inscriptions, newly uncovered in this campaign, were also translated and are currently under study for publication. Bir yazıt korpusu oluşturma çalışmalarına devam edildi. Ayrıca bu yıl açığa çıkarılmış olan üç yazıtın tercümesi yapıldı ve ayrıca yazıtlar yayına hazırlanmaktadır. 92