1. HAFTA ISL303 FİNANSAL YÖNETİM I Yrd. Doç. Dr. Muhammet Belen mbelen@karabuk.edu.tr http://muhammetbelen.blogspot.com/ Dersle ilgili duyuru, güncelleme ve ek kaynaklar için bloğu takip ediniz.
Kaynak Kitaplar Finansal Yönetim, Ercan, M. Kamil ve Ünsal Ban, 6. Baskı, Gazi Kitabevi, 2010. Corporate Finance, Ross, Westerfield and Jaffe, 8th Ed. McGraw-Hill Irwin, 2008. Herhangi bir başka finansal yönetim kitabı da alabilirsiniz. Ama bir kitap mutlaka alın. Sorumluluk alanınız ders notları olacak. Ders notlarını ilk slayttaki belirtilen blogdan takip indirebilirsiniz. Her bölüm için örnek sorular da cevaplarıyla birlikte var. Sınavlar da örnek sorulara benzer olur.
Değerlendirme ve Ölçütler Ara sınav (vize) : % 30 Ödevler : % 10 Dönem sonu sınavı (final) : % 60 Devam: Öğrenciler mevzuatta belirtilen devam koşullarını sağlamalıdır. 3
BÖLÜM 1 FİNANSAL YÖNETİME GİRİŞ
Bölüm İçeriği 1.1 Finansın konusu nedir? 1.2 Finansal yönetim nedir? 1.3 Şirket Türleri ve Anonim Şirket 1.4 Finansal Yönetimin Amacı 1.5 Finansal Kurumlar, Finansal Piyasalar, ve Firma (şirket, işletme) 1.6 Finansal Piyasalar ve Finansal Yönetimde Trendler 1.7 Dersin konu başlıkları
Finans Çok Dinamik Bir Alan Borsalar; hisse senedi piyasaları, tahvil ve bono piyasaları, türev ürün piyasaları, emtia piyasaları Faizler Döviz kurları Altın piyasası Trilyon dolar işlem hacimli döviz piyasaları, Merkez bankaları, ticari bankalar, yatırım bankaları, Şirket birleşmeleri, şirket satın almalar, halka arzlar, Krizler, 2008 küresel krizin nedenleri Çıkış politikaları, kur savaşları. 6
Finans Disiplinin (Biliminin) Konusu Bir bilim dalı olarak finans, iktisadın özel bir alanını oluşturan kıt finansal kaynakların (paranın, fonların, tasarrufların) etkin tahsisi ile uğraşır. Kaynaklar ne kadar etkin dağılırsa başarılı şirketler o kadar ucuz finansman sağlar. Kaynakların etkin kullanımı = sermaye maliyetlerinin düşmesi Kaynakların etkin kullanımı = yatırım fırsatlarının artması Kaynakların etkin kullanımı = genel refah düzeyinin artması demektir. 7
Finans Finansın konusu genel olarak paradır. Fonların aktarımı, kullanımı ve yatırımıyla ilgilidir. Soru: Para, bol mudur, kıt mıdır? Bol olsaydı hava gibi, çamur gibi (!) bedava olurdu. Şu sıra bol, ama yine de bedava değil. FED her ay varlık alım programıyla piyasalara (dünyaya) 85 milyar dolar enjekte ediyor. Paranın bolluğu sermaye maliyetlerini düşürür; enflasyonda bir artış beklentisi yaratmadığı sürece. Bol olduğunda faizler düşük olur. Örneğin Türkiye de gösterge tahvilin faizi %4,85 lere kadar düşmüşken, FED in varlık alım programını bitireceği beklentisiyle % 10 ların üzerine çıkmış, sonra biraz geri inmiştir. 8
Finans Para, kıt bir kaynaktır. Nerden anlıyoruz? Çünkü parayı verenler verdiklerinden daha fazlasını geri isterler veya kazanmayı umarlar. 1. Borç verenler verdikleri anaparayı faiziyle birlikte geri isterler. Faiz = paranın fiyatı, borç almanın veya borç para kullanmanın fiyatı, bedeli demektir. 2. Hisse senedi alanlar (ortaklar, özsermaye sahipleri) hisse senedinin riskine göre artan getiriler isterler. Özsermayenin Getirisi= hisse senedini değerinin artması artı kar payı. 9
Finans Faizler derken çoğul kullandım, sizce neden? Çünkü borç verenler kime borç veriyorlarsa ona göre faiz isterler. Borç alanın riski yüksekse daha yüksek faiz isterler. Beklenen enflasyon farklarından dolayı verdikleri para cinsine göre farklı faiz isterler. Örneğin Türkiye dolar cinsinden borçlanırsa TL cinsinden borçlanmaya göre daha düşük faizle borçlanabilir. Borcu ne kadar süreyle verdiklerine göre farklı faiz isterler. Normal durumlarda uzun vadeli borcun faizi daha yüksektir. Hissedarların istediği getiriler de hangi şirketin hisse senedini aldılarsa ona göre değişir. 10
Sorular: Finans Şirkete borç verenler mi daha yüksek getiri (faiz) ister, özsermaye verenler mi (hissedarlar)? Şirket açısından borcun mu maliyeti daha yüksektir, özsermayenin mi? Şirkete borç verenler mi daha yüksek riske katlanırlar, özsermaye verenler mi (ortaklar, hisse senedi sahipleri, hissedarlar)? Soruların üçü de aynıdır, yani aynı şeyi farklı açılardan sormaktadır. Cevap: Hisse senedi sahipleri 11
1. Finansal Yönetim Finansın Üç Alt Dalı Diğer kullanım şekilleri şunlardır: İşletme Finansı, Şirket Finansı, Yönetsel Finans, Finans Yönetimi, Corporate Finance, Business Finance, Financial Management, Managerial Finance Finansal yönetim işletmelerin finansal yönetimiyle ilgilidir. 2. Finansal Piyasalar ve Finansal Kurumlar Financial Markets and Institutions, Sermaye Piyasaları Şirkette ortakların ve borç verenlerin paralarının (sermayenin) etkin kullanımı Piyasadaki tüm fonların etkin dağıtımı 3. Menkul Değer Yatırımlarının Yönetimi Investments, Portföy Yönetimi Fon fazlası olanların hangi menkul kıymetlere nasıl yatırım yaptığı 12
Finansal Piyasalar Finansal piyasalar neden var? Kıt finansal kaynakların, yani fonların, paranın etkin dağıtımını sağlamak için. Etkin dağıtım ne demektir? Doğru şirketlere, doğru fiyatlarla ve en düşük işlem maliyetleriyle fonların aktarılmasını sağlamaktır. Etkin dağıtım önemli midir? Finansal piyasalar ne kadar iyi işlerse ekonomik büyümeye katkısı da o kadar yüksek olur. Etkin dağıtım nasıl sağlanır? Fiyat mekanizması ile (piyasanın görünmeyen eli). Hisse senetlerinin ve faizlerin fiyatını belirlemek suretiyle. 13
Finansal Yönetim Nedir? Finansal Yönetim temel olarak aşağıdaki üç soruya cevap vermeye çalışır: 1. Şirketin uzun vadeli yatırımları ne olmalıdır? 2. Şirket gerekli gördüğü yatırımlar için parayı hangi kaynaklardan bulabilir? 3. Şirketin giderlerini karşılayabilmek için gereksinim duyduğu nakit ihtiyacı ne kadardır? 14
Finansal Yönetim Nedir? Karabük te okuyan öğrenciler olarak bir araya gelip demir çelikle ilgili bir işletme kurduğunuzu varsayın. Örneğin bir haddehane. 50 öğrenci, kişi başı 1,000 TL koyduğunuzu ve 50,000 TL de kredi aldığınızı düşünelim: Bilanço Dönen Varlıklar 30,000 Kısa Vadeli Borç 20,000 Duran varlıklar 70,000 Uzun Vadeli Borç 30,000 Özsermaye 50,000 Aktiflerin T Değeri 10,000 Firmanın Yatırımcılar İçin Değeri 100,000 15
Finansal Yönetim Nedir? Öncelikle karar vermeniz gereken, fabrika için yer, hangi makinaların alınacağı, hangi teçhizatın alınacağıdır. Bütün bu kararlar yatırım kararlarıdır ve finansal yönetimin sermaye bütçelemesi kararları başlığı altında incelenir. Bu yatırımları yapmadan önce de gerekli parayı (sermayeyi) sağlamanız gerekir. Finansman Kararları Firma üretime geçip satış yapmaya başladığında da nakit yaratmaya başlamış demektir. 16
Finansal Yönetim Nedir? Nakit yaratmak değerin temelidir (firma değeri). Firmanın amacı sizin için değer yaratmaktır (firmanın sahipleri, ortakları, hissedarları için). Çünkü kurduğunuz firmanın değeri ne kadar artarsa sizin için o kadar iyidir. Kurduğunuz firmanın değeri ne kadar artarsa o kadar servetiniz artmış demektir, o kadar kazanç elde etmişsiniz demektir, o kadar fayda elde etmişsiniz demektir (homo economicus). Finansal yönetimin amacı da değeri maksimize etmektir. 17
Firmanın BİLANÇO Modeli Aktiflerin Toplam Değeri Cari Varlıklar Duran Varlıklar 1 Maddi DV 2 Maddi Olmayan DV Yatırımcılara Toplam Değer Cari Borçlar Uzun Vadeli Borçlar Özkaynaklar 18
Firmanın BİLANÇO Modeli Cari Varlıklar Yatırım Kararları (sermaye bütçelemesi kararları) Cari Borçlar Uzun Vadeli Borçlar Duran Varlıklar 1 Maddi 2 Gayri maddi Firma hangi uzun vadeli yatırımları gerçekleştir melidir? Öz kaynaklar 19
Firmanın BİLANÇO Modeli Cari Varlıklar Sermaye Yapısı Kararları Cari Borçlar Duran Varlıklar 1 Maddi 2 Gayri maddi Firma yatırımları için ihtiyaç duyduğu fonları nereden temin edecektir? Uzun Vadeli Borçlar Öz kaynaklar 20
Firmanın BİLANÇO Modeli Net İşletme Sermayesi Yatırımına Yönelik Kararlar Cari Varlıklar Duran Varlıklar 1 Maddi 2 Gayri maddi Net İşletme Sermayesi Firma giderleri için nekadar kısa vadeli nakit akışına ihtiyaç duymaktadır? Cari Borçlar Uzun Vadeli Borçlar Öz kaynaklar 21
Sizin İşletmeniz Aktiflerin Toplam Değeri Cari Varlıklar Yatırımcılara Toplam Değer Cari Borçlar Duran Varlıklar 1 Maddi DV 2 Maddi Olmayan DV Öğrenciler olarak firmayı kurarken koyduğunuz sermaye ve aldığınız borç Uzun Vadeli Borçlar Özkaynaklar 22
Sizin İşletmeniz Finansal yönetimin amacı sizin ve borç verenlerin sağlamış olduğu sermayeyi doğru yatırım kararları alarak etkin kullanmak ve dolayısıyla değer üretmektir. Parayı verenler olarak sizler bu yatırımdan bir getiri istersiniz. Finansal yöneticiler sizin istediğiniz getiriyi sağlamak zorundadır. Sağlayamıyorsa firmanın değeri düşer, yani ortakların serveti azalır. 23
Sizin İşletmeniz Finansal yönetici, yatırımlar için harcadıklarından daha çok kazanmadıkça değer üretemez. Diğer bir ifadeyle sermayedarların koydukları paradan daha fazlasını onlara geri kazandırmalıdır. Ortaklara: hisse senedinin değerini artırmak ve kar payı dağıtmak suretiyle Borç verenlere: Faiz ve anaparayı geri ödemek suretiyle 24
Sizin İşletmeniz Sizin kurduğunuz işletmenin iki tür yatırımcısı var: ortaklar olarak siz ve kredi verenler (bankalar). Soru: bu yatırımcılar ne kadar getiri isterler bu işletmeye yatırdıkları sermayeden? İşletmenin riski ne kadar fazla ise o kadar fazla getiri isterler. Soru: Riski belirleyen nedir? İşletmenin varlıklarının yapısı (faaliyet alanı) İşletmenin finansman yapısı 25
Sermaye Yapısı Şirketin Değerini bir pasta olarak düşünmek mümkündür. Yöneticinin amacı pastayı büyütmektir. Sermaye Yapısı Kararı pastanın en iyi şekilde nasıl dilimleneceği kararıdır. 70% 25% 50% Borç Debt 30% Özkay nak 50% 75% Özkayn. Equity Pastanın nasıl dilimlendiği pastanın büyüklüğünü etkiliyorsa (değeri artıyorsa), sermaye yapısı kararı önemlidir. 26
Finansal Yönetimin Amacı Varlığını sürdürmek Finansal sıkıntı ve iflastan kaçınmak Rekabette başarılı olmak Satışları veya piyasa payını maksimize etmek Maliyetleri minimize etmek Karları maksimize etmek Hisse senedinin değerini maksimize etmek 27
Finansal Yönetimin Amacı Soru: Neden en uygun finansal amacın hisse senetlerinin değerini maksimize etmek diyoruz? Çünkü varlığını sürdürmekle ilgili amaçlar düşük risk almayı gerektirirken, karlılıkla ilgili amaçlar yüksek risk almayı gerektirir. Yani çelişir. Hisse senedinin değerini maksimize etme amacı ise hem risk hem de karlılığı bir arada değerlendiren, aynı anda dikkate alan bir amaçtır. 28
Finansal Yönetimin Amacı Soru: Neden en uygun finansal amacın hisse senetlerinin değerini maksimize etmek diyoruz? Çünkü özsermaye sahipleri firmada artık hakka sahip olanlardır. Yani firma özsermaye sahiplerine bir kar payı dağıtmadan önce, çalışanların maaşını ödemek, tedarikçilere olan ödemeleri yapmak, borçların faizini ve anaparasını ödemek ve son olarak da devlete vergisini ödemek zorundadır. Gelir tablosundan bakarsanız net kar en son kalemdir. Yani özsermaye sahiplerine değer sağlamak için zaten önden diğer paydaşlara değer sağlamak zorundadır. Ayrıca, bir şirketi nihai olarak yönetenler ortaklardır. 29
Finans Yöneticisi Finans yöneticisinin en önemli görevi yatırım, finansman ve nakit yönetimi faaliyetleri ile değer yaratmaktır. Soru: Finans yöneticileri nasıl değer yaratır? Maliyetlerinden daha çok nakit yaratan varlıkları (aktifleri) almaya çalışarak Hisse senedi, tahvil ve diğer finansal enstrümanlarla firmaya yatırım yapanlara maliyetlerinden daha çok nakit sağlayarak Yani firma kullandığından daha fazla nakit yaratmak zorundadır. 30
Finans Yöneticisi Finansal yönetici değer yaratmak için şu üç değişkeni dikkate almak zorundadır: Nakit akımlarının büyüklüğü Nakit akımlarının riski Nakit akımlarının zamanları Finansal yönetici alacağı her kararın hisse senedinin değerine etkisini düşünmek zorundadır. Eğer düşünmez ve değer artışı sağlayamazsa kovulur. 31
Vergiler (D) Firma ve Finansal Pazarlar Arasındaki Nakit Akımları Firma Aktiflere yatırım yapar (B) Cari Varlıklar Duran Varlıklar Firma menkul kıymet ihraç eder (A) Firmada alıkonan Nakit akışları (E) Firmadan nakit akışı (C) Temettü ve Borç ödemeleri (F) Finansal Pazarlar Kısa Vadeli Borç Uzun Vad. Borç Hissedarlar Son analizde, firmanın varlık nedeni nakit yaratma faaliyetidir. Devlet Firmanın yarattığı nakit(c), Finansal Pazarlardan temin edilen nakitten (A) büyük olmalıdır. 32
Finans Yöneticisi Soru: Doğru veya yanlış kararlar hangileridir? Yanlış kararlar: Şu an hayatta olmayan şirketlerin karları yanlış kararlardı. Adlarını bilmediğimiz binlerce şirket gibi (yaratıcı yıkım). Too big to fail? Doğru kararlar: Değer yaratarak ayakta kalan şirketlerin kararları. Yaşayan şirketler doğru kararlar veren şirketlerdir. Doğru kararları almamış olsalardı şu an olmazlardı. Daha doğru kararlar: Microsoft, Apple, Samsung, Facebook gibi 100 milyarlarla ölçülen değerlere ulaşan şirketler. Finans bilimi doğru karar veren şirketlerin kararlarını inceler. 33
Vekalet Maliyetleri Hissedarlarla yöneticiler arasındaki ilişkiye vekalet ilişkisi adı verilir. Vekalet ilişkisi şuna benzer: arabanızı satması için bir agentaya yetki verebilirsiniz. Eğer satış için sabit bir komisyon verirseniz agenta sizin çıkarınızı düşünmeden arabayı hemen satmak isteyecektir (çıkar çatışması). Fakat satış fiyatı üzerinden belli bir oranda komisyon verirseniz agenta mümkün olan en yüksek fiyattan satmaya çalışır (çıkarların uyuşması). Ortak çıkarda buluşmak için katlandığınız komisyon maliyeti de vekalet maliyetidir. 34
Vekalet Maliyetleri Büyük şirketlerde yöneticiler ile ortaklar ayrışmıştır (özellikle Anglosakson ülkelerinde). Yani bu şirketlerde üst yönetimin gücü fazladır. Bu şirketlerde yöneticilerin amaçları ortakların hedeflerinden farklı olabilir. Ortaklar ile yöneticiler arasındaki çıkar çatışmasından kaynaklanan maliyetler vekalet maliyetleri olarak adlandırılır. 35
Vekalet Maliyetleri Doğrudan vekalet maliyetleri Maliyetine ortakların katlandığı, faydasından ise yöneticilerin yaralandığı harcamalar. Örneğin şirket jetleri, lüks oteller, akrabaları kayırmalar gibi. Yöneticileri denetlemek için katlanılan maliyetler. Örneğin bağımsız denetim şirketlerine yapılan ödemeler, iç denetim birimlerinin kurulması vb. 36
Vekalet Maliyetleri Dolaylı vekalet maliyetleri Yöneticiler, başarısız olup pozisyonlarını kaybetmek korkusuyla ortakların çıkarına olacak kısmen riskli bir yatırıma girişmekten çekinebilirler. Yöneticiler kendi güçlerini artırmak için şirketleri olması gerekenden daha fazla büyütmeye eğilimlidirler. Örneğin başka şirketleri satın almak için gereğinden fazla ödeme yaparlar. Bu mevcut hissedarların çıkarıyla uyuşmayabilir. 37
Vekalet Maliyetleri Yöneticilerin hissedarların çıkarına dönük hareket edip etmeyecekleri şu iki faktöre bağlıdır: 1. Yöneticilerin amaçları ile hissedarların amaçları ne kadar uyumlaştırılmıştır? Yöneticilerin ücretlendirilme yöntemleriyle ilgili, Örneğin, sabit fiyattan hisse senedi alım opsiyonu olan bir yönetici hisse senedinin değerini artırmak isteyecektir. Şirkette yükselebilme imkanları. Şirkette yükselebilme imkanları varsa yöneticiler ortakların çıkarını daha çok düşünecektir. 38
Vekalet Maliyetleri Yöneticilerin hissedarların çıkarına dönük hareket edip etmeyecekleri şu iki faktöre bağlıdır: 2. Hissedarların amaçlarını gözetmeyen yöneticiler değiştirebiliyor mu (kovulabiliyor mu)? Şirketin Yönetim kurulu hissedarların çıkarlarını korumak için vardır. Başarısız yöneticileri kovar. Hisse fiyatını ençoklayamayan yöneticinin şirketi dostça olmayan şirket ele geçirme operasyonuna maruz kalabilir (takeover). 39
Vekalet Maliyetleri Uyarı! Türkiye de vekalet maliyetleri yöneticiler ile ortaklar arasındaki çıkar çatışmasından değil, daha çok şirkete egemen aile ile küçük ortaklar arasındaki çıkar çatışmalarından kaynaklanır. Özellikle birbirini kontrol eden halka açık şirketlerden oluşan holding şirketlerinde bu çıkar çatışması daha fazla olabilir. Bu çıkar çatışmalarının maliyeti hisse senedinin piyasa değerinin daha düşük olmasına yol açar. 40
Önemli Şirket Formları Şahıs şirketleri Sermaye Şirketleri Limited Şirket Anonim Şirket Halka açık anonim şirket Borsada işlem gören Borsada işlem görmeyen Halka kapalı anonim şirket Anonim Şirketlerin Özellikleri Sonsuz süreli (+) Hissedarlık devredilebilir (+) Sınırlı sorumluluk (+) Çifte vergileme (-)* Halka açılma (+) 41
Ortaklığın ve Kontrolun Ayrılması Yönetim Kurulu Yöneticiler Varlıklar Borç Özkaynak Borçverenler Hissedarlar 42
Hipotetik Organizasyon Yapısı Yönetim Kurulu Yönetim Kurulu Başkanı ve (CEO) Başkan ve Chief Operating Officer (COO) Başkan Yardımcısı ve Chief Financial Officer (CFO) Finans Muhasebe Nakit Yönetimi Kredi Yönetimi Vergi Yönetimi Maliyet Muhasebesi Yatırım Harcamaları Finansal Planlama Finansal Muhasebe Veri İşleme 43
Finansal Piyasalar Para Piyasaları Borç şeklindeki fonlar el değiştirir Bir yıldan kısa vadeli Sermaye Piyasaları Borç ve Özsermaye şeklindeki fonlar Bir yıldan uzun vadeli (Hisse senedi sonsuz vadelidir) 44
Finansal Pazarlar Birincil Pazarlar Bir işletme menkul kıymet ihraç edince fon akışı yatırımcıdan şirkete doğrudan gerçekleşir. Genellikle işin içinde bir underwriter vardır. İkincil Pazarlar Daha önce ihraç edilmiş menkul kıymetlerin broker aracılığıyla yatırımcılar arasında alınıp satıldığı piyasalardır (Auction markets) (İMKB). Tezgahüstü Piyasalar (Dealer markets) (NASDAQ). 45
Finansal Pazarlar Firmalar Tahvil ve Hisse Senetleri Para Ali Yatırımcılar M.Kıymet Ayşe Para Birincil Piyasalar İkincil Piyasalar 46
Kaynakça Finansal Yönetim, Ercan, M. Kamil ve Ünsal Ban, 6. Baskı, Gazi Kitabevi, 2010. Corporate Finance, Ross, Westerfield and Jaffe, 8th Ed. McGraw-Hill Irwin, 2008. 47
Teşekkür Ederim Sağlıklı ve mutlu bir hafta geçirmeniz temennisiyle, iyi çalışmalar dilerim 48