Çanakkale Ara tõrmalarõ Türk Yõllõ õ (BaharGüz 2008, s.6190) MÜBADELEDE KÜÇÜKKUYU EXCHANGE AT KUCUKKUYU Mithat ATABAY Yrd. Doç. Dr., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, FenEdebiyat Fakültesi ÖZET Türkiye ile Yunanistan arasõnda mübadele protokolü 30 Ocak 1923 tarihinde imzalandõ. Bu protokol ile Yunanistan ve adalardan Türk mübadiller getirilerek iskan edildiler. Küçükkuyu ya da Girit ve Midilli den gelen mübadiller yerle ti. SUMMARY The corvention concerning the Exchange of Greece and Türkiye was signed at Lausanne on 30 January 1923. In accordance with convention Turks migrated to Anatolia from Greece and the Aegean Islands. The Turkish migrants settled in Küçükkuyu came Cerete and Lesbos islands. 61
Giri Türk Kurtulu Sava õ nõn ba arõya ula masõ üzerine, Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti Türk halkõnõn ba õmsõzlõ õnõ dünya devletlerine resmen kabul ettirmek için Lozan Barõ Görü melerinde büyük çaba harcadõ. Lozan Barõ Görü meleri sõrasõnda Türkiye Büyük Millet Meclisi delegelerini en çok me gul eden sorunlarõn ba õnda toplumsal bir sorun olan göçmenler sorunu olmu tu. Uzun tartõ malardan sonra Barõ Antla masõ imzalandõktan sonra yürürlü e girmek üzere 30 Ocak 1923 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti ile Yunanistan arasõnda Mübadele (Kar õlõklõ Nüfus De i imi) Protokolü imzalandõ 1. Lozan Barõ Antla masõ uzun tartõ malardan sonra 24 Temmuz 1923 tarihinde imzalandõ. kinci TBMM 2, Lozan Antla masõ nõ görü mek üzere toplandõ. 23 A ustos tarihinde yapõlan oylamada ondört olumsuz oya kar õlõk ikiyüzonüç oyla Lozan Barõ Antla masõ onaylandõ. Lozan Barõ Antla masõ nõn TBMM nde onaylanmasõnõ takip eden günlerde Türkiye de önemli geli meler ya andõ. Toplumsal anlamda ise en önemli sorun mübadele idi. TBMM mübadelenin planlanmasõ, düzenli ekilde yapõlmasõ, kar õla õlacak güçlüklerin üstlenilmesi ve çözüme kavu turulmasõ amacõyla Mübadele mar ve skân Bakanlõ õ nõn kurulmasõnõ kararla tõrdõ 3. 1 2 3 Lozan Barõ Görü meleri devam ederken Milletler Cemiyeti, Türkiye ile Yunanistan arasõndaki göç sorunu konusunda temaslarda bulunmak üzere Dr. Fridtjof Nansen i görevlendirdi. Dr. Nansen in yaptõ õ temaslar sonucunda Milletler Cemiyeti ne Türkiye ye sunulmak üzere üç öneride bulundu. Dr. Nansen e göre; stanbul daki Rumlar mübadele dõ õnda tutulmalõ, Yunanistan daki Müslümanlar ile Anadolu daki Rumlar mübadeleye tabi olmalõdõr ve mübadele iste e ba lõ yapõlmalõdõr. TBMM Hükümeti, Milletler Cemiyeti nin Dr. Nansen in raporunu esas alan teklifi kabul etmedi. TBMM Hükümet, stanbul dahil olmak üzere Türkiye deki tüm Rumlarõn mübadeleye tabi olmasõnõ, Batõ Trakya daki Türklerin mübadele dõ õ tutulmasõnõ ve mübadelenin zorunlu yapõlmasõnõ istedi. Nüfus sorunlarõnõn görü üldü ü komisyonun ba kanõ olan Lord Curzon, devreye girerek mübadelenin zorunlu olmasõ, 1918 yõlõndan önce stanbul a yerle mi olan Rumlar ile Bozcaada ve Gökçeada daki Rumlarõn mübadele dõ õ tutulmasõ, buna kar õlõk olarak da 1913 tarihli Bükre Antla masõ nda belirtilen sõnõr çizgisinin do usunda bulunan Batõ Trakya da ikâmet eden Müslüman ahalinin de mübadele harici kalmasõ kararla tõrõldõ. Mübadele konusunda yapõlan görü meler için bkz., Lozan Barõ Konferansõ, Tutanaklar ve Belgeler, c.ii, Takõm:2, çev. Seha L. Meray, Ankara Üniversitesi SBF Yayõnlarõ, Ankara 1973, s.95; ayrõca bkz., smail Sosyal, Tarihçeleri ve Açõklamalarõyla Birlikte Türkiye nin Siyasal Antla malarõ c.i (19201945), TTK Yayõnlarõ, Ankara 1983, s.183; Nihat Erim, Milletlerarasõ Daimi Adalet Divanõ ve Türkiye, Etabli Meselesi, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, c.ii/1, Ankara 1944, s.6273. 6 Nisan 1923 tarihinde Meclis seçimlerin yenilenmesi için çalõ malarõnõ tatil etti. HaziranTemmuz 1923 tarihinde yapõlan seçimler sonucunda kinci TBMM 6 A ustos 1923 tarihinde toplandõ. kinci TBMM nin ele aldõ õ ilk konu Lozan Barõ Antla masõ olmu tur. Bkz., Erol Tuncer, Osmanlõ dan Günümüze Seçimler (1877 2002), 2.baskõ, Ankara 2003, s.319. Osmanlõ Devleti nin son dönemlerinde de göçler ve göçmenler konusu büyük sorun olmu tu. Osmanlõ Devleti bu amaçla Muhacirun Müdürlükleri kurmu tu. Ancak devletin sürekli toprak kaybetmesi ve sürekli göçlere maruz kalõnmasõ nedeniyle bu te kilât fazlaca ba arõlõ olmadõ. Yeni Türkiye Devleti nin Ba bakanõ Ali Fethi (Okyar) Bey, mübadele için ayrõ bir kuruma ihtiyaç oldu unu kabul etmi ti. Fethi Bey, 5 Eylül 1923 tarihinde 62
Mübadele, mar ve skân Bakanlõ õ nõn kurulmasõndan hemen sonra mübadillerin Türkiye ye getirilmesi hazõrlõklarõna giri ildi. Milletler Cemiyeti, Türkiye ve Yunanistan dan delegelerin olu turdu u Muhtelit Mübadele Komisyonu çalõ malarõna ba ladõ 4. Mübadillerin ta õnmasõ büyük ölçüde deniz yoluyla ta õnmasõna karar verildi 5. Mübadeleye 10 Kasõm 1923 tarihinde ba landõ 6. Mübadeleden Önce Küçükkuyu Anadolu nun Batõ sahilleri Yunanistan õn ba õmsõzlõ õnõ kazanmasõ ve hemen pe isõra da Mõsõr Valisi Mehmet Ali Pa a nõn isyan etmesi üzerine ngiltere ile 1838 ticaret antla masõnõ yaptõ. 1838 Osmanlõ ngiliz Ticaret Antla masõ na kõsa sürede pek çok devlet katõldõ. Bu antla ma, Osmanlõ Devleti ni dünyanõn açõk pazarõ haline getirmekle kalmadõ, kõsa sürede iflasõn e i ine getirdi. Ayrõca 1839 yõlõnda Tanzimat Fermanõ ile gayrimüslimlerin haklarõ güvence altõna alõnõrken, 1856 yõlõnda ilan edilen 4 5 6 TBMM ne sundu u Hükümet Programõ nda durumu dile getirmi ti. Bkz., smail Arar, Hükümet Programlarõ (19201965), stanbul 1968, s.3435. Ancak sorunun bir müdürlükle de il, kurulacak bir bakanlõkla çözülebilece ini dü ünen Tunalõ Hilmi Bey ve yüzotuziki arkada õ bir kanun teklifi verdiler. 13 Ekim 1923 tarihinde TBMM nde görü ülen ve aynõ gün yasala an teklifle Mübadele, mar ve skân Vekâleti kuruldu. Bknz., Düstur, c.v, 3.Tertip, stanbul 1931, s.380; ayrõca bkz., TBMM Zabõt Ceridesi, Devre:II, ctima: I, c. II, Ankara (t.y.), s.826. Muhtelit Mübadele Komisyonu; Selânik, Kavala, Drama, Hanya, Kandiye ve Resmo da be er ki iden olu an alt komisyonlar kurdu. Bu alt komisyonlar mübadillerin nereye gidece ini ve mallarõnõn kayõtlarõnõ yapacaklardõ. Bkz., Ayõn Tarihi, I/1, Eylül 1923, s.1314. Mübadillerin ta õnmasõ büyük sorun oldu. TBMM Hükümeti mübadillerin denizyoluyla ta õnmasõ için ihale açtõ. haleye talyan, Yunan, Ermeni ve Türk vapur irketleri katõldõ. talyan irketi ihaleyi kazandõ ancak Türk kamuoyu buna tepki gösterdi. Türk Vapurlar Birli i Reisi Suudi Bey 23 Eylül 1923 tarihinde stanbul Ticaret Odasõ nda mübadillerin Türk vapurlarõ ile ta õnmasõ gerekti ini belirten ve hükümeti ele tiren bir konu ma yaptõ. Hükümet mübadillerin ta õnmasõ için yeni bir ihale açtõ. Türk Vapurlar Birli i reisi Suudi bey stanbul Ticaret Odasõnda 23.Eylül.1923 te bu konuda bir konu ma yaptõ. Daha sonra da Ticaret ve Sanayi Odasõ Hükümete ba vurarak Türk Vapur irketlerinin yabancõ irketlere kar õ korunmalarõnõ istedi ve hükümet nezdinde bir takõm giri imlerde bulundu. Bu giri imler sonuncunda Hükümet ihaleyi iptal etti. Yeni bir ihale açõldõ. Yeni ihale sonrasõnda ta õma i i Seyri Sefain daresi ve Türk Vapurcular Birli i ne verildi. Mübadiller Türkiye ye Giresun, Sakarya, Ankara, nönü, Türkiye, Altay, stanbul, Sulh, Akdeniz, Te vikiye, Trabzon, Bahrõ Cedid, Rize, Ümit, Marunyan, Jan, Kartal, Temah, Turan, Kõzzade, Arslan, Antalya, Sürat, Ar ipologos, Dumlupõnar, smet Pa a vapurlarõyla ta õndõ. Bu vapurlar seyahate çok uygun de illerdi. Bu sõrada Seyri Sefain daresi nin elinde tonajõ ikibinden fazla olan altõ vapur bulunuyordu. Di er vapurlarõn tonajõ çok küçüktü. Vapurlar eski ve bazõlarõ yük ve kömür gemileri idi ve yolcu ta õmaya elveri li de ildi. Bu gemilerde tadilatlar yapõlarak yolcu ta õnacak hale getirildi. O nedenle bu gemilerle mübadillerin sa lõklõ ekilde ta õnmasõ pek de mümkün de ildi. Kötü hava artlarõ ve kötü yolculuk artlarõ birle ince mübadillerin bir kõsmõ hastalandõ ve yolda ölenler oldu. Ayrõca mübadiller Sakarya, Giresun, Akdeniz, Sulh, Antalya ve Sürat vapurlarõnda hayvanlarõyla birlikte seyahat etmek zorunda kaldõklarõndan seyahat sa lõksõz artlar altõnda sürmü tü. Bu konuda bkz., Kemal Arõ, Mübadele Göçmenlerini Türkiye ye Ta õma Sorunu ve zmir Göçmenleri (1923 1924), Ça da Türkiye Tarihi Ara tõrmalarõ Dergisi, c.i/1, zmir 1991, s.1346; ayrõca bknz., Mehmet Çanlõ, Yunanistan daki Türklerin Anadolu ya Nakledilmesi II, Tarih ve Toplum, sayõ: 130, Ekim 1994, s.5159. Kemal Arõ, Büyük Mübadele Türkiye ye Zorunlu Göç (19231925), Tarih Vakfõ Yurt Yayõnlarõ, stanbul 1995, s.52. 63
Islahat Fermanõ ve 1867 yõlõnda çõkarõlan padi ah iradesiyle toprak sistemi de i tirildi ve mir i topraklar halka satõlmaya ba landõ. Osmanlõ Devleti nde Hicaz hariç her yerde köylere kadar yabancõlara toprak tasarrufu hakkõ verildi 7. Kõsa sürede modernle me adõ altõnda batõlõlarõn Osmanlõ Devleti nin her yaptõ õna müdahale etmesi, gayrimüslim tebaanõn korunmasõ sonucunda özellikle Batõ Anadolu da Rumlar toprak tasarrufuna önem verdiler ve buralara yerle erek ekonomik ya amda etkinliklerini arttõrdõlar. 19.yüzyõlda zmir in kuzeyinden ba layarak Küçükkuyu yu da içine alan bölge zeytin bölgesi olarak tanõmlanmõ tõ. 1854 Kõrõm Sava õ ndan sonra batõlõlar ve Rumlar bu bölgede zeytinya õ, sabun, pirina ve un de irmeni gibi tesisler kurdular 8. Tanzimat tan sonra Rumlar bölgenin nüfus yapõsõnda önemli de i ikli e sebep oldular. Küçükkuyu ya da ilk Rumlar Kõrõm Sava õ ndan sonra geldiler. Ticaretin geli mesi, hükümetin korumasõ ve büyük devletlerin kayõrmasõ sonucunda bölgede ticari ya amda etkili oldular ve güçlendiler. Yerli halk köylü idi. O nedenle hiçbir konuda bilinçli de ildi. Tanzimat la birlikte ortaya çõkan ekonomik ve toplumsal yapõ yerli halkõ hõzla yoksul hale getirdi. Temel ihtiyaçlarõnõ bile temin edecek gelire sahip olmadõklarõndan Rum bakkallardan aldõklarõ maddelerin paralarõnõ ödeyemediklerinden tarlalarõnda ve bahçelerindeki ürünleri ipotek ettirmek zorunda kaldõlar ve hatta tarlalarõnõ ve bahçelerini Rumlara satmak zorunda kaldõlar. Rum nüfus giderek arttõ. Rum nüfusun özellikle sahildeki yerle im birimlerinde yo unla tõ õ görülmektedir. Balkan Sava larõ sõrasõnda Yunanistan 31 Ekim 1912 16 Mart 1913 tarihleri arasõnda Egede ki tüm adalarõnõ ele geçirdi. Küçükkuyu ya çok yakõn olan Midilli nin de Yunanistan tarafõndan i gal edilmesi üzerine pek çok Müslüman Anadolu sahillerine ve Küçükkuyu ya göç etti 9. O nedenle Küçükkuyu ya gelen ilk göçmenler Balkan Sava õ sõrasõndadõr. Bu göçmenlere bölgedeki Rumlarõn 7 8 9 Nurdo an Taçalan, Ege de Kurtulu Sava õ Ba larken, stanbul 1970, s.5455; ayrõca bkz., Ömer Lütfi Barkan, Türk Toprak Hukuk Tarihinde Tanzimat ve 1274 Tarihli Arazi Kanunnamesi, Tanzimat I, stanbul 1940, s.321421. Bu konuda efik Aker unlarõ yazmaktadõr: Kõrõm Sava õ ndan sonra, daha önce Ezine de tek bir Rum yokken Rumlar gelmeye ba lamõ tõr. Hatta hükümet bunlarõ korumu tur. Sayõlarõ 1909 da 380 e yükselmi tir. Hükümetin uursuzlu una ra men yerli halk tedirgindi efik Aker, stiklal Harbinde 57.Tümen ve Aydõn Milli Cidali, c.i, stanbul 1937, s.6670; ayrõca bkz., Do an Avcõo lu, Milli Kurtulu Tarihi, c.iii, stanbul 1974, s.1059. Midilli Yunan kuvvetlerinin saldõrõsõna ancak bir ay dayanabildi ve 20 Aralõk 1912 tarihinde teslim oldu. Bknz. Genelkurmay Ba kanlõ õ Harp Dairesi Ba kanlõ õ, Balkan Harbi Tarihi VII nci cilt Osmanlõ Deniz Harekatõ (19121913), stanbul 1965, s.7980.midilli adasõ Müslümanlar açõsõndan önemli bir yerdi. Hacca deniz yoluyla gidenler dönü te Midilli adasõna u rayarak her tarikatõn adada bulunan dergahõna u rar eyhlerinin duasõnõ aldõktan sonra memleketlerine dönerlerdi. O nedenle bugün bile o dönemden kalma pek çok cami ve tarikat dergâhõnõn izlerini adada görmek mümkündür. 64
bir kõsmõnõn gitmesi nedeniyle onlarõn terk ettikleri evlere yerle tirildiler. Birinci Dünya Sava õ sõrasõnda Küçükkuyu da bulunan Rumlarõn bir kõsmõ göç etmi se de sava õn bitiminde tekrar geri dönmü ler ve mübadeleye kadar Küçükkuyu da kalmõ lardõr 10. Mübadiller Küçükkuyu da Türkiye, mübadillerin yerle tirilmesi amacõyla on iskân bölgesine ayrõldõ. Çanakkale ili Edirne, Tekirda, Gelibolu ve Kõrklareli ile birlikte ikinci iskân bölgesinde yer alõyordu. Gelecek mübadillerin iskân bölgeleri geldikleri yerlerde yaptõklarõ mesleklere göre belirlenmi ti. lk etapta Girit ve adalardan gelecek olan otuzbin ki i zeytin yeti tirilen bölgelerde iskân edilecekti. O nedenle Küçükkuyu da Girit ve adalardan gelecek mübadilerin iskân edilece i yerler arasõndaydõ. Mübadiller; yanlarõnda aile kimlik belgesi, a õ belgesi, Yunanistan daki mal varlõ õnõ gösterir tasfiye talep belgesi, Yunanistan da iken Yunan makamlarõnca el konulan mallarõna kar õlõk verilen makbuz ve resmi tutanaklarõ gelirken yanlarõnda bulundurmak zorundaydõlar 11. Küçükkuyu da iskân edilecek olan mübadilleri almak üzere 10 Mart 1924 tarihinde Te vikiye vapuru Hanya ya geldi. Te vikiye vapuru, Resmo dan binikiyüz otuzbe ve Hanya dan binikiyüz altmõ be mübadili alarak 19 Mart 1924 tarihinde hareket etti 12. Giritli 1.177 mübadil Çanakkale de karaya çõktõ. 1423 mübadil ba ka iskelelere gitti. Bunlardan bir kõsmõ Yalova ya, bir kõsmõ da Tuzla ve Darõca iskelelerinde karaya çõkarak buralarda iskân edildi 13. Çanakkale ye hem mübadeleye tabi, hem de mübadeleye gayri tabi Giritli mübadilin geldi i görülmektedir. Mübadeleye gayri tabi Giritliler emvali metrukesi mübadele kapsamõnda bulunmayan Bozcaada ya gönderildiler 14. Çanakkale ye Te vikiye vapuruyla gelen mübadiller burada kurulan 300 10 11 12 13 14 Çok hõzlõ bir nüfus de i imi oldu u için Balkan Sava larõndan itibaren Küçükkuyu ya kaç ki inin gelip gitti i konusunda kesin bir rakam vermek imkanõ bulunmamaktadõr. Kemal Arõ, Büyük Mübadele Türkiye ye Zorunlu Göç (19231925), Tarih Vakfõ Yurt Yayõnlarõ, stanbul 1995, s.8990. B.C.A., M.G.M., 30.1.0/123.877.5., 2122 Mart 1340 (1924). Giritli mübadillerin tahliyesi 29 Mayõs 1924 tarihinde tamamlandõ. Girit irkap heyeti la v edildi. Bu heyet 1 Haziran 1924 tarihinde Ayvalõk a geldi. Bkz., Cengiz Parlak, Girit ten Çanakkale ye Göçler, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü(Yayõnlanmamõ Yüksek Lisan Tezi), Çanakkale 2004, s.78. B.C.A., T..G.M., 272.1.1/16.70.16., 28 Te rinievvel 1339(1923); ayrõca bkz., Parlak, a.g.e., s.81. 65
yataklõ misafirhane ye getirildiler. Çocuklar ve ya lõlar burada misafir edildiler. Bu misafirhanede soba, battaniye bulunuyordu. Mübadillere sõcak yemek, çay verildi. Sa lõk kontrolünden geçirilen mübadiller Küçükkuyu ya gönderildiler. Küçükkuyu nahiye merkezi olup; Adatepe, Adatepeba õ, Arõklõ, Çetmiba õ, Çetmi Sagir (Küçük Çetmi), Çetmi Kebir (Büyük Çetmi), Kõzõlyar, Nusratlõ ve Küçükkuyu köylerinden olu uyordu 15. Girit ten gelen 127 aile ve 519 nüfus Küçükkuyu nahiyesinde iskân edildi 16. Giritlilerin bir kõsmõ Küçükkuyu nahiye merkezi yerine köylerde iskan edildiler. Adatepe, Çetmi Kebir köylerinde iskân edilmek istemeyen Giritlilere komisyon nahiye merkezinde fazla ev bulunmadõ õ için iki aileye bir eve yerle tirebilece ini belirtti. Ayrõca mübadiller nahiye merkezinde kendi paralarõyla ma azayõ tamir ettirerek burada iskân edildiler. Onbe Giritli mübadil ailesi kendilerine köylerde yer verildi i halde gitmedikleri için açõkta kaldõlar. Bunlar akrabalarõnõn yanõna yerle tiler. Devlet bunlara istedikleri zaman gösterilen köylerde verilen evlere yerle me hakkõnõ saklõ tuttu 17. Küçükkuyu merkezde iskân edilenlerden 55 aile 239 Girit/Hanyalõ, 9 aile 41 nüfus Midilli den, 1 aile 4 nüfus Ohri den, 4 aile 15 nüfusun geli yeri belirtilmemi ti. Ayrõca bir mübadil Midilli den gelip burada oturan biriyle evlenmi tir. Küçükkuyu da toplam 70 aile ve 302 nüfus iskân edilmi tir. Büyük Çetmi de 16 aile 76 nüfus, Küçük Çetmi de 27 aile 95 nüfus, Adatepe de 26 aile 97 nüfus, Çetmiba õ nda 1 aile ve 5 nüfus ve iskân yeri kayõtlarda yer almayan ancak bu bölgeye gönderilen 1 aile 7 nüfus ile birlikte toplam 582 nüfus bulunmaktadõr 18. Küçükuyu nun merkezinde iskân edilen mübadillerin göçmen kayõt defterlerindeki verilere göre meslekleri u ekildedir: Çiftçi 3, kahveci 4, bakkal 2, eczacõ 1, kunduracõ 1, esnaf 1, semerci 1, memur 1 ve ayak i i yapan 1 ki idir. 70 ki iden ancak 15 tanesinin meslek hanesinde bilgi bulunmaktadõr. Di er 55 ki inin ise meslek hanesi bo bõrakõlmõ tõr. Ancak bunlarõn meslekleri çiftçi olarak kabul edilebilir. Küçükkuyu nun haricindeki köylerde iskân edilenlerin meslekleri ise; 1 eczacõ, 1 kunduracõ, 15 16 17 18 Dahiliye Vekaleti, Son Te kilatõ Mülkiyede Köylerimizin Adlarõ, Hilal Matbaasõ, stanbul 1928. KHGMA, Göçmen Esas Defteri, 1927 Yõlõ Mübadil Göçmenlere Ait Fihrist Çanakkale, s.159; 70110. B.C.A., T..G.M., 272.1.1/19.96.14., 6 Ekim 1340 (1924). KHGMA, Göçmen Esas Defteri, 1927 Yõlõ Mübadil Göçmenlere Ait Fihrist Çanakkale, s.159. 66
1 ev i leri, 1 kasap, 1 dülger ve mesle i belirtilmemi olarak da 52 ki i bulunmaktadõr. Küçükkuyu merkezine iskan edilen mübadillere 97 zeytinlik, 55 ev, 48 bahçe, 9 arsa, 3 sulu bahçe, 3 haraphane, 3 ba yeri, 1 natamamhane, 1 kahvehane, 1 müfrezhane, 1 maa tarla, 1 armutluk ve 1 tarla verildi. Küçükkuyu nun köylerindekilere ise; 50 zeytinlik, 12 ba yeri, 10 bahçe ve 3 arsa verildi. zeytinlikler ile bahçelerin tamamõ iyi nitelikte idi. Ba yerleri ise orta niteliktedir 19. Küçükkuyu merkezinde iskân edilen mübadillere verilen arazilere bakõldõ õnda büyük ço unlu unun zeytin yeti tiricisi oldu u görülmektedir. Küçükkuyu ya ba lõ Büyük Çetmi köyündeki aileler ise büyük ço unlukla zeytincilik ve ba cõlõkla me gul idiler. Küçük Çetmi köyündekiler de zeytin yeti tiricisidir. Adatepe köyünde iskân edilenlerden birisinin mesle i kasap, di erinin dülger idi. Burada da õtõlan mallar arasõnda 84 dekar iyi zeytinlik, 30 adet zeytinlik, 9 adet bahçe, 33 dekar iyi bahçe, 5 adet ba yeri bulunmaktadõr. Burada da zeytin yeti tiricilerinin iskân edildi i görülmektedir 20. Mübadillerin Kar õla tõ õ Sorunlar Mübadelenin ba lamasõ ile Yunanistan da mübadeleye tabi olanlar aleyhine baskõlar ba lamõ ve giderek artmõ tõr. Yunan hükümeti mübadillerin mallarõna el koyma yolunu seçince Muhtelit Mübadele Komisyonu üyesi Dr. Tevfik Rü tü (Aras) Bey Yunan delegelerine bir mektup yazarak el konulan mallarõn iadesini talep etti. Hatta Dr. Tevfik Rü tü Bey Yunanlõlar Türk mübadillere yaptõklarõ bu haksõzlõ õn Türkiye de duyulmasõ durumunda Türkiye de mübadil olan Rumlar aleyhine de üzüntülü olaylarõn ortaya çõkabilece ini ve bunlarõn önüne geçilmesinin çok zor olabilece ini bildirdi 21. 19 20 21 Birinci derece verimli ve güzel zeytinlik sahasõ asgari 100 dönüm, azami a aç adedi 120 tane, ikinci derecede verimli ve güzel zeytin sahasõ asgari 120 dönüm, azami a aç sayõsõ 150 tane, üçüncü derecede verimli ve güzel zeytin sahasõ asgari 150 dönüm, azami 200 tane zeytin a acõndan olu uyordu. E er aile nüfusu be ten fazla ise her bir nüfus için birinci derece verimli araziden 810 dönüm, ikinci derece verimli araziden 1015 dönüm ve üçüncü derece verimli araziden 1520 dönüm verilecekti. Ba ve bahçeden ise 1,53 dönüm, zeytin a acõ olarak da her fazla nüfus için 2030 adet zeytin a acõ verilenlere ilâve edilecekti. Ayrõntõlar için bkz., T.C. skân Genel Müdürlü ü, skan Mevzuatõ, Ankara 1936, s.110111. KHGMA, Göçmen Esas Defteri, 1927 Yõlõ Mübadil Göçmenlere Ait Fihrist Çanakkale, s. 70110. B.C.A., M.G.M., 30.10/123.874.30., 22 Te rinievvel 1339 (1923). 67
Yunanlõlar özellikle Girit te bulunan mübadillerin hõzlõ bir ekilde adayõ terk etmelerini istemi lerdi. Bunu yapmazlarsa adaya gelecek olan üçbin Pontuslu Rum un Türk mübadillerin evlerine hemen yerle tirilece ini, gelen Rum mübadillerin e yalarõna ev koyacaklarõnõ belirttiler. Ayrõca kiraladõklarõ ev, ma aza ve toprak gelirlerine el konuluyordu 22. Bu baskõlar Çanakkale de de duyuldu. Bunun üzerine Çanakkale Vilâyet gazetesinde Muhacirlere Yardõm Edelim ba lõklõ bir makale yayõmlandõ. Makalede öyle deniliyordu 23 : Ülkemiz her taraftan dü man muhacematõna maruz kaldõ õ günlerde azim ve imanõmõzla çõkardõ õmõz büyük ordu vatanõmõzõ hain dü man ayaklarõndan kurtardõ. Bu suretle, Anadolu ve Trakya da yapõlan mezalim nihayetlenirken esir vatan parçalarõnda dinda larõmõz edit bir i kenceye tabi tutuluyorlardõ. Ve son zaferimizle sersemle mi alçaklar hiddetlerini zavallõ, silahsõz karde lerimize tahammülfersa mezalim icra etmekle teskin ettiler. Gençler öldürüldü. Irza geçildi; hanmanlar söndürüldü. Daha nice akõl ve hayale sõ mayacak enaatler irtikâp edildi. Aç ve susuz; evsiz kalan Garbi Trakya da Girit te bulunan din karde lerimiz bitkin bir vaziyette bizden istimdada ba ladõlar. Feryatlar her Türkün kalbini sõzlattõ. Her gün yüzlercesi hâke serilirken her gün binlercesi zulüm ve i kence kurbanõ olurken Türkün asil necip kanõ damarlarõnda nasõl duruyordu Bizi kurtarõnõz!?diye feryat eden bu Müslümanlar son bir ümidi necat ta õyordu. Hicret etmek ya da ölüm! Matem bulutlarõ afâkõ kaplamõ, hiçbir taraftan ümidi halas yok iken bu iki kelime onlara büyük bir cesaret bah ediyordu. Ölüm ne tatlõ bir hülya. Lâkin murdar ellerde caniyane katledilme i arzuke bir Türk kalbi yoktur. Türkün anõna yaõ õr bir ölüm. Mertçe ölmek vardõr. te dinda larõmõz buna meftunu meclubtu. Caniyane ve vah iyane ölümden kurtulmak için Türk ve Müslüman karde lerinin agu u efkât ve hamiyetine almak lâzõmdõ. Dinda larõmõza yardõm bir vazifeyi vataniye ve farizai diniyedir. Memleketimizin zirai, sõnai bo luklarõnõ dolduracak muhacir karde lerimize 22 23 Parlak, Girit ten Çanakkale ye Göçler, s.6768. Çanakkale de çõkan Çanakkale Gazetesi nden Muhacirlere Yardõm Edelim, ba lõ õyla yayõmlanan ve Riyazi Kâzõm tarafõndan yazõlan bu yazõ için bkz., Türkiye Hilali Ahmer Mecmuasõ, sayõ:29, 15 Kanunõ Sani 1340 (1924), s.154155. 68
azami muavenette bulunalõm. Dü man elinden kurtulan bu karde lerimiz Türk vatanõnda gözümüzün önünde bakõmsõzlõktan terki hayat ederlerse bizlere ayõptõr Bütün Çanakkale ahalisi bu emri hayra canü gönülden i tirak etme i bir vecibe ad eylemektedir. Hepimiz gücümüz yetti i kadar muavenet etmekle bu insani borçtan ancak kurtulabiliriz Aç ve susuz; evsiz kalan Garbi Trakya da Girit te bulunan din karde lerimiz bitkin bir vaziyette bizden istimdada ba ladõlar. Feryatlar her Türk ün kalbini sõzlattõ. Her gün yüzlercesi hâke serilirken her gün binlercesi zulüm ve i kence kurbanõ olurken Türkün asil necip kanõ damarlarõnda nasõl duruyordu Bunlarõn ne yiyecek ekme i ne yatacak yeri vardõr. Dü man kur ununa, dü man süngüsüne hedef olup bugün mecruhen kollarõmõz arasõna atõlan karde lerimiz bizden muavenet bekliyor. Onlara giyecek lâzõm, onlara yiyecek lâzõm, onlara ilaç lâzõm Çanakkale ye de Girit ten muhacirlerden bir kafile gelmek üzeredir. Bunlarõn ne yiyecek ekme i ne yatacak yeri vardõr. Babasõ balta ile hunharca ehit edilen kim bilir kaç öksüz görece iz. Yavrusunun açlõktan mütevellit bitabane eninini durdurmak için memesinden bir damla sütü bulunmayan validelere acõmayacak mõyõz? Mübadiller gelirken büyük zorluklar çektiler. Vapurun çok kalabalõk olmasõ yeterli kamara bulunmamasõ nedeniyle bir kõsõm mübadilin güvertede seyahat etmesine sebebiyet verdi. O nedenle hastalananlar oldu. Girit ten ayrõlõrken limanda bekleyen için çok hüzünlü ve acõklõ olaylar ya andõ. Tüm ömürlerini burada geçirmi olanlar yeni ve bilmedikleri bir ya ama ilk adõmlarõnõ atõyorlardõ. Mübadiller Küçükkuyu ya geldikten sonra özellikle Küçükkuyu nun merkezinde Rumlardan kalan emlakõ metrukeden yeterli ev bulunmamasõ sebebiyle Küçükkuyu nun köylerinde iskân edilmek istenen mübadiller bunu kabul etmediler. Bu büyük bir sorun yarattõ. Bedirzade Süleymano lu 69
Ethem A a, Acilo lu Abdullah, Bayramzade Bayramo lu Mehmet A a, Betülzade Ahmeto lu Kasõm A a, Kaytaan Mehmeto lu Ciril Emin, Nuhçavu Kerimesi Mükerrem Hanõm ve Sakallõ Hüseyino lu Hüseyin A a ev alamadõlar. Kazakirzade Mercano lu Halil Efendi ye tamamlanmamõ bina verildi. Vakturzade smailo lu Emin Efendi ile Mavrizade Mehmeto lu Hasan Efendi ye ise birer haraphane alabildiler. Feyzizade Feyzio lu Mustafa Efendi ise bir müfrezhane alarak evini kendi parasõ ile in a etti. Kayõtlarda Sarõzade Mustafao lu brahim ve Bayraktar Hüseyino lu Mehmet A a hiçbir mal ve mülk alamadõklarõ görülmektedir 24. Mübadillerden Nuhçavu Kerimesi Mükerrem Hanõm Midilli den Küçükkuyu ya gelmi olup, Bozcaada da Telgraf Müdürü Kasõm A a ile evlenmi ve hemen Hazõm adõnda bir çocuklarõ dünyaya gelmi tir. Küçükkuyu ya gelen mübadillerin en ya lõsõ Bayraktar Hüseyino lu Mehmet A a nõn teyzesi 90 ya õndaki Hacer Hanõm dõ ve Hanya da do mu tu. Abdülhalimo lu Mehmet Lebip Efendi ile birlikte Küçükkuyu ya gelen akrabasõ Baha o lu Ahmet 70 ya õnda, Ahmet kõzõ Hala Hamide Hanõmla birlikte gelen kõz karde i Kafakolzade Ali Kerimesi Cemile hanõm da 50 ya õnda geldikten kõsa bir süre sonra vefat etti. Bayraktar Hüseyino lu Mehmet A a nõn annesi Halime Hanõm da 1926 yõlõ Eylül ayõnda Küçükkuyu da hayatõnõ kaybetti. Hamalba õzade Osmano lu Ali Rõza Efendi ve ailesi (kõz karde leri erife, Gülfidan, Pembe Hanõm ile ye eni E ref ve onun karde i E ref) 1925 yõlõnda, Lahnazade Hüseyin Kerimesi Elvane Hanõm, kõz karde i Selma Hanõm ve Selma Hanõmõn kõzõ ( anlõ Mehmet Kerimesi) 1925 Nisan ayõnda bir daha dönmemek üzere Küçükkuyu dan ayrõldõlar. Küçükkuyu da iskân edilen mübadillerin en çok ikayetçi olduklarõ konu, malmülk sorunlarõ ve zeytinliklerle ilgili istekleridir. Küçükkuyu da iskân edilen Girit ve Midilli den gelen mübadiller, Küçükkuyu bölgesinde Edremit e nazaran zeytin yeti tirme alanlarõnõn daha az oldu unu, tarõmsal alanlarõn ise oldukça yetersiz bulundu unu belirterek geçim sõkõntõsõ 24 KHGMA, Göçmen Esas Defteri, 1927 Yõlõ Mübadil Göçmenlere Ait Fihrist Çanakkale, s. 70110. 70
çektiklerini belirten bir dilekçeyi 6 Mart 1926 tarihinde çi leri Bakanlõ õ na gönderdiler 25. Mübadiller, kendilerine verilen zeytin a açlarõ haricinde kiraladõklarõ zeytin a açlarõnõn kendilerinden geri alõnmak istendi ini, halbuki bu a açlarõ borçlanarak kiraladõklarõnõ ve ürününü bu yõl alacaklarõ için a açlarõn alõnmasõ durumunda çok zor duruma dü eceklerini o nedenle bu konuya çare bulunmasõnõ istediler. çi leri Bakanlõ õ Küçükuyulu mübadillerin bu dilekçeleri hakkõnda Çanakkale Valili i skân Müdürlü ü nden bilgi istemi tir 26. Çanakkale Valili i skân Müdürlü ü 11 Mayõs 1926 tarihinde verdi i cevapta; tüm mübadillere arazi talimatnamesi do rultusunda zeytin a acõ verildi ini, imara ve a açlandõrmaya açõlan zeytinliklerin ise harap olmamasõ için geçici olarak kiralandõ õnõ, dilekçe sahiplerinin kiraladõklarõ a açlarõ ba ka mübadillere vermek istemediklerini hatta bir kõsmõnõn kiralarõnõ ödemedi ini belirterek, bu bölgeye yeni gelen mübadillere vermek için bu arazileri geri almak istediklerini bildirdi. çi leri Bakanlõ õ, Çanakkale Valili i skân Müdürlü ü nün bu cevabõnõ yerinde bularak 11 Mayõs 1926 tarihinde sözkonusu zeytinliklerin yeni gelen mübadillere verilmesi talimatõnõ verdi 27. Bu karara ra men, GiritHanya mübadillerinden Rõza ve arkada larõ da 19 Mayõs 1926 tarihinde çi leri Bakanlõ õ na ba vurarak i lettikleri zeytinliklerin uhdelerine bõrakõlmasõnõ istemi lerdi 28 Bakanlar Kurulu, 16 ubat 1927 tarihinde Adatepe ve Nusratlõ köylerinde bulunan Rumlardan kalan zeytinliklerin hazineye ait oldu u konusunda bir kararname çõkararak, açõk arttõrma yolu ile köylülere satõlabilece ini belirtti 29. Böylece bu konuda daha sonra ortaya çõkabilecek sorunlarõndan imdiden önüne geçmi oldu. Küçükkuyu da iskân edilen Serdaro lu Selahattin Bey, kendisine Yunanistan da bõraktõ õ ta õnmazlara kar õlõk yeterli mal verilmedi ini belirtmesi üzerine, Çanakkale Valili i skân Müdürlü ü Serdaro lu Selahattin Bey e Küçükkuyu da yeteri kadar zeytinlik verildi ini 25 26 27 28 29 B.C.A., T..G.M., 272.1.2/48.95.14., 6 Mart 1926. B.C.A., T..G.M., 272.1.2/48.95.14., 27 Nisan 1926. B.C.A., T..G.M., 272.1.2/48.95.14., 11 Mayõs 1926. B.C.A., T..G.M., 272..0.0.12/48.95.4., 19 Mayõs 1926. Bakanlar Kurulu Kararõ için bkz., B.C.A., B.K.K., 30.1.8./23.10.12., 16 ubat 1927. 71
bildirmi ti 30. Aynõ ekilde Selanik mübadillerinden Mür ide Hanõm da ba vuruda bulunmu, Mür ide Hanõm a da Yunanistan da bõraktõ õ ta õnmaz mallarõna kar õlõk zeytinlik verildi i belirtilmi ti 31. Sonuç Balkan Sava õ nõn ba lamasõ Ege de bulunan adalar Yunan donanmasõ tarafõndan birer birer i gale u ramõ tõ. Midilli de bunlardan biridir. Burada ya ayan Türklerden bir kõsmõ adanõn i gal edilmesi üzerine Küçükkuyu ya geldiler ve orada yerle tiler. Güleli ailesi Balkan Sava õ sõrasõnda Küçükkuyu ya gelenlerdendir. Midillililerin ço u varlõklõ insanlardõ. Balkan Sava larõ ndan kõsa bir süre sonra I.Dünya Sava õ ba ladõ ve Midilli de kalanlar üzerinde baskõlar giderek arttõ. Bir kõsõm Türkler bu baskõya dayanamayarak sava sõrasõnda Küçükkuyu ya gelip yerle tiler. Sönmez ve Sakallõ ailesi 1917 yõlõnda Adatepe ye geldiler. I.Dünya Sava õ sõrasõnda Yunanistan õn tilaf Devletleri ile sürekli ili ki içerisinde bulunmasõ nedeniyle Osmanlõ Devleti nde yönetimi elinde bulunduran ttihat ve Terakki Hükümeti Küçükkuyu nahiyesinde bulunan Rumlarõn daha iç bölgelere nakletti. 1918 yõlõ sonlarõndan itibaren bölgedeki Rumlarõn önemli bir kõsmõ tekrar geri geldi. Kurtulu Sava õ sõrasõnda zmir in i galinden itibaren Yunanistan dan bölgeye Rumlar getirilerek iskân edildiler. Bu sõrada Küçükkuyu nahiyesindeki Rumlarõn sayõsõnõn 1200 civarõnda oldu u tahmin edilmektedir. Atatürk önderli inde gerçekle tirilen Kurtulu Sava õ nõn ba arõya ula masõ ve Yunan Ordusunun 1922 yõlõ Eylül ayõnda Anadolu yu terk etmek zorunda kalmasõ üzerine Küçükkuyu nahiyesi ve köylerindeki Rumlar da bölgeden kaçtõlar. 30 Ocak 1923 tarihinde imzalanan Mübadele Protokolü çerçevesinde 1924 yõlõ ba larõnda ilk mübadiller önce Çanakkale ye getirildiler. Orada yapõlan sa lõk kontrolleri yapõldõ ve on gün Çanakkale de kaldõlar. Çanakkale iskelesinden motora binerek Küçükkuyu iskelesine geldiler. Küçükkuyu da iskân edilen ilk mübadiller Çanakkale ye stanbul vapuru ile, ikinci grup mübadiller ise Te vikiye vapuru ile getirildiler. Küçükkuyu da iskân edilen ilk mübadiller Midilli ve Girit ten gelmi lerdi. Midilli den gelenler Molvalõ lardõ. Girit ten gelen aileler arasõnda ise; Burnazlar, Güzeli ler, 30 31 B.C.A., T..G.M., 272..0.0.13/82.21..1., 1 Mayõs 1928. B.C.A., T..G.M., 272..0.0.13/82.21..16., 2 Mayõs 1928. 72
Karbõyõklar, Kazakiler, Kocasoylar, Oklar, bulunmaktadõr. Pasakolar ve Tosunlar Küçükkuyu da iskân edilen mübadiller büyük ölçüde zeytincilikle geçimlerini sürdürmü lerdi. Midilli ve Girit te zeytincili i iyi bildikleri için Küçükkuyu nahiyesinde de zeytincili e devam ettiler. Mübadeleden sonra Küçükkuyu da ilk zeytinya õ fabrikasõnõ Midilli den gelen Molvalõlar i lettiler. Daha sonra bunu di er zeytinya õ fabrikalarõ izledi. Mübadiller Küçükkuyu nahiyesinde büyük ölçüde yeni ya amlarõna uyum sa ladõlar. Yerli halk ile mübadiller arasõnda önemli sorunlarla kar õla õlmadõ. 73
KAYNAKÇA Ar iv Belgeleri B.C.A., M.G.M., 30.1.0/123.877.5., 2122 Mart 1340 (1924). B.C.A., T..G.M., 272.1.1/16.70.16., 28 Te rinievvel 1339(1923). B.C.A., T..G.M., 272.1.1/19.96.14., 6 Ekim 1340 (1924). B.C.A., M.G.M., 30.10/123.874.30., 22 Te rinievvel 1339 (1923). B.C.A., T..G.M., 272.1.2/48.95.14., 6 Mart 1926. B.C.A., T..G.M., 272.1.2/48.95.14., 27 Nisan 1926. B.C.A., T..G.M., 272.1.2/48.95.14., 11 Mayõs 1926. B.C.A., T..G.M., 272..0.0.12/48.95.4., 19 Mayõs 1926. B.C.A., B.K.K., 30.1.8./23.10.12., 16 ubat 1927. B.C.A., T..G.M., 272..0.0.13/82.21..1., 1 Mayõs 1928. B.C.A., T..G.M., 272..0.0.13/82.21..16., 2 Mayõs 1928. Düstur, c.v, 3.Tertip, stanbul 1931. KHGMA, Göçmen Esas Defteri, 1927 Yõlõ Mübadil Göçmenlere Ait Fihrist. TBMM Zabõt Ceridesi, Devre:II, ctima: I, c. II, Ankara (t.y.). Ayõn Tarihi, I/1, Eylül 1923. Türkiye Hilali Ahmer Mecmuasõ, sayõ:29, 15 Kanunõ Sani 1340 (1924). Kitap ve Makaleler Aker, efik, stiklal Harbinde 57.Tümen ve Aydõn Milli Cidali, c.i, stanbul 1937. Arar, smail, Hükümet Programlarõ (19201965), stanbul 1968. Arõ, Kemal, Büyük Mübadele Türkiye ye Zorunlu Göç (19231925), Tarih Vakfõ Yurt Yayõnlarõ, stanbul 1995. Arõ, Kemal, Mübadele Göçmenlerini Türkiye ye Ta õma Sorunu ve zmir Göçmenleri (19231924), Ça da Türkiye Tarihi Ara tõrmalarõ Dergisi, c.i/1, zmir 1991, s.1346. Avcõo lu, Do an, Milli Kurtulu Tarihi, c.iii, stanbul 1974. Barkan, Ömer Lütfi, Türk Toprak Hukuk Tarihinde Tanzimat ve 1274 Tarihli Arazi Kanunnamesi, Tanzimat I, stanbul 1940, s.321421. Çanlõ, Mehmet, Yunanistan daki Türklerin Anadolu ya Nakledilmesi II, Tarih ve Toplum, sayõ: 130, Ekim 1994, s.5159. Dahiliye Vekaleti, Son Te kilatõ Mülkiyede Köylerimizin Adlarõ, Hilal Matbaasõ, stanbul 1928. Erim, Nihat, Milletlerarasõ Daimi Adalet Divanõ ve Türkiye, Etabli Meselesi, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, c.ii/1, Ankara 1944, s.6273. 74
Genelkurmay Ba kanlõ õ Harp Dairesi Ba kanlõ õ, Balkan Harbi Tarihi VII nci cilt Osmanlõ Deniz Harekatõ (19121913), stanbul 1965. Lozan Barõ Konferansõ, Tutanaklar ve Belgeler, c.ii, Takõm:2, çev. Seha L. Meray, Ankara Üniversitesi SBF Yayõnlarõ, Ankara 1973. Parlak, Cengiz, Girit ten Çanakkale ye Göçler, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü(Yayõnlanmamõ Yüksek Lisan Tezi), Çanakkale 2004. Sosyal, smail, Tarihçeleri ve Açõklamalarõyla Birlikte Türkiye nin Siyasal Antla malarõ c.i (19201945), TTK Yayõnlarõ, Ankara 1983. Taçalan, Nurdo an, Ege de Kurtulu Sava õ Ba larken, stanbul 1970. T.C. skân Genel Müdürlü ü, skan Mevzuatõ, Ankara 1936. Tuncer, Erol, Osmanlõ dan Günümüze Seçimler (18772002), 2.baskõ, Ankara 2003. 75
EKLER KÜÇÜKKUYU YA GELEN MÜBAD LLER (Yrd.Doç. Dr. Mithat ATABAY) Sõra Mubadil Adõ Ya õ Mesle i Geldi i Mal Açõklama No Yer Arazi 1 Aile Reisi Yunuszade Ömero lu 50 Zürra Girit Ev Mehmet A a (2) Karõsõ Recep kõzõ Fatma 35 Girit O lu Ömer 20 Girit Kõzõ Cemile 12 Girit Kõzõ Perizat 7 Girit O lu Hüseyin 5 Girit O lu Kemal 1 Girit 2 Aile Reisi Sofuzade Abdullaho lu Recep 85 Zürra Girit Ev Karõsõ Sagide 70 Girit 3 Aile Reisi Hacõ Tosunzade brahim Cemali 49 Zürra Girit Ev Karõsõ Hüseyin kõzõ Zekiye 30 Girit Kõzõ Mehpare 12 Girit O lu Cemali 10 Girit O lu Hüseyin 8 Girit O lu Mehmet 5 Girit O lu Kemal 2 Girit Kõzõ Mükerrem 4 Girit Kõzõ ahsene 3 Girit 4 Aile Reisi Hacõ Tosunzade Bekir Efendi Bin Cemali 46 Hanya Ev Haraphane Sulubahçe Karõsõ Mustafa kõzõ Fatma 30 Hanya Hanõm O lu Mehmet Ali 8 Hanya Kerimesi Mehpare Hanõmõn hissesi zevcinin iskanõna dahil edilmi tir 76
KÜÇÜKKUYU YA GELEN MÜBAD LLER (2) Sõra Mubadil Adõ Ya õ Mesle i Geldi i Mal Açõklama No Yer Arazi 5* Aile Reisi Karaylõzade 43 Kahveci Hanya Ev 10 dekar Hüseyino lu Ali A a Karõsõ Mustafa kõzõ Zehra 45 Hanya Annesi Hüseyin Abdullah kõzõ 65 Hanya Saliha 6 Aile Reisi Lokumzade Mustafao lu Mehmet A a 50 Hanya Ev Karõsõ smail kõzõ Aliye 45 Hanya 7 Aile Reisi Bedirzade Süleymano lu Ethem A a 54 Hanya Arsa Karõsõ Mustafa kõzõ Caniye 42 Hanya Kõzõ Halime 12 Hanya O lu Mustafa 11 Hanya O lu Ali 20 Hanya O lu Süleyman 7 Hanya O lu Kandriye 5 Hanya 8 Aile Reisi Terkinyanzade Mehmeto lu Ali Efendi 38 Bakkal Hanya Ev Bahçe (1 ) Karõsõ Hasan kõzõ Fatma Hanõm 35 Hanya 9 Aile Reisi Kazakirzade Mercano lu Halil Efendi 48 Kahveci Hanya Na tamamhane Karõsõ Pembe 35 Hanya Kõzõ Esma 7 Hanya Kõzõ Kübra 1 Hanya 5 dekarlõk iyi bahçe 2dekarlõk iyi zeytinlik 20 dekar iyi zeytinlik 77
KÜÇÜKKUYU YA GELEN MÜBAD LLER (3) Sõra No Mubadil Adõ Ya õ Mesle i Geldi i Yer Mal 10 Aile Reisi Abdülhalimo lu Hüseyin 50 Eczacõ Hanya Ev Avni Efendi Arsa Bahçe (2) (2) Karõsõ Hsan kõzõ Kübra 35 Hanya O lu Abdülhalim 17 Hanya O lu Mustafa Kemal 2 Hanya Kõzõ Hamide 8 Hanya Kõzõ Asiye 5 Hanya O lu Mehmet Ali 15 Hanya 11* Aile Reisi Abdülhalimo lu Mehmet Lebib Efendi 54 Hanya Ev Açõklama Arazi 8 dekar iyi zeytinlik Karõsõ smail kõzõ Beyza Hanya O lu (ismi belirtilmemi ) Hanya O lu (ismi belirtilmemi ) Hanya O lu (ismi belirtilmemi ) Hanya Akrabasõ Baha o lu Ahmet 70 Hanya Vefat etmi tir. 12 Aile Reisi Hocazade Bahrio lu Mehmet Bahri Efendi 45 Hanya Ev (4) Karõsõ smail kõzõ Beyza 35 Hanya O lu Ali 10 Hanya O lu Hikmet 8 Hanya O lu Bahri 7 Hanya O lu Orhan 1 Hanya Kõzõ Saffet 4 Hanya 78
KÜÇÜKKUYU YA GELEN MÜBAD LLER (4) Sõra No Mubadil Adõ Ya õ Mesle i Geldi i Yer Mal 13 Aile Reisi Haydarzade Alio lu 55 Hanya Ev brahim Karõsõ Emin Efendi kõzõ Fatma 40 Hanya Hanõm O lu Emin 12 Hanya O lu Ali Haydar 7 Hanya Kõzõ Hikmet 13 Hanya Kõzõ Kübra 8 Hanya Kõzõ Cazibe 4 Hanya 14 Aile Reisi Hacõ Hüseyino lu 38 Kunduracõ Hanya Ev Mehmet Emin Efendi (2) Karõsõ Hüseyin kõzõ Fatma 30 Hanya 15** Aile Reisi Karagülzade Mustafa Kerimesi Fatma Hanõm 60 Hanya Ev O lu Osmano lu Ali 42 Hanya O lu Osmano lu Hüseyin 32 Hanya 16 Aile Reisi Hacõ Hüseyinzade Hüseyino lu Halil A a 35 Hanya Ev Karõsõ Mustafa kõzõ Seher 25 Hanya Kõzõ Fatma 1 Hanya 17 Aile Reisi Maçikanzade Alio lu Kadir A a 60 Hanya Ev Karõsõ Cemali kõzõ Akile 70 Hanya O lu Hüseyin 23 Hanya Arazi Açõklama 79
KÜÇÜKKUYU YA GELEN MÜBAD LLER (5) Sõra No Mubadil Adõ Ya õ Mesle i Geldi i Yer 18 Aile Reisi Çoranbacõzade brahimo lu Murat A a Mal 60 Hanya Ev Sulu Bahçe Karõsõ Latife 50 Hanya Kõzõ(Ü) brahim (Hasan erif kõzõndan olma) O lu Hasan 22 Hanya Kõzõ Mevlüde 15 Hanya Kõzõ Azize 12 Hanya 19 Aile Reisi Abdi A azade Ali Efendio lu Mustafa Bey Arazi Açõklama 25 Hanya brahim binti Hasan erif eklinde kayõt 52 Hanya Ev Karõsõ Cemal kõzõ Gülizar 45 Hanya 20 Aile Reisi Hamito lu Feyzullah A a 50 Hanya Arsa (3) Karõsõ Nuh kõzõ Ay e 35 Hanya O lu Mustafa 8 Hanya 21 Aile Reisi Hacõbekirzade Mustafao lu Mehmet 45 Hanya Ev Karõsõ Mustafa kõzõ Zeynep 32 Hanya Kõzõ Hamide 4 Hanya O lu Mustafa 3 Hanya Kõzõ Havva 1 Hanya 22 Aile Reisi Tunusluzade Hasano lu Hacõ Ahmet A a 30 Hanya Ev (2) Karõsõ Aliye 25 Hanya 23* Aile Reisi Musazade Hüseyino lu Adem A a 65 Hanya Ev Arsa (2) Ba yeri Karõsõ Halim kõzõ Emine 55 Hanya K.Karde i Ali kõzõ Melek zade 30 Hanya ZadeMelekbinti Ali 80