İNSÜLİN C PEPTİD Insulin C-peptide; C Peptit; İnsülin C peptid insülin hormonu üretilirken ortaya çıkan bir proteindir. Laboratuar testi ile kanda C peptid miktarı ölçülür. Kanda açlık ve tokluk miktarlarına bakılır. İnsülin C peptid ne için bakılır? Pankreasta yapılan insülin büyük bir molekül olarak yapılır ve kanda parçalanarak ikiye ayrılır. Bir kısmı insülin diğer kısmı da insülin C peptid tir. İnsülin C peptidin ne işe yaradığı tam olarak bilinmemektedir. İnsülin C peptid miktarına bakılarak vücutta yapılan insülin ile dışarıdan verilen insülin arasındaki fark görülür. Dışarıdan verilen insülinde C peptid kısmı yoktur. Sadece pankreasta yapılan insülin de vardır. Pankreasın ne kadar insülin ürettiği görülür. Bu yolla tip II diyabetli hastalarda pankreasın insülin üretme kapasitesi ölçülür. Hipoglisemi ( düşük kan şekeri) atakları geçiren kişilerde bu duruma aşırı insülin salgısının neden olup olmadığını anlamakta kullanılan bir testtir. İnsülin C Peptit için normal değerler: Normalde : 0.5 to 2.0 ng/ml dir. Anormal C peptid miktarı ne anlama gelir? İnsülin C peptid sonucu her zaman kan şekeri ile birlikte değerlendirilmelidir. C peptid varlığı pankreasın insülin ürettiğini gösterir, düşük C peptid pankreasın az insülin ürettiğinin kanıtıdır. Referanslar: 1. Buse JB, Polonsky KS, Burant CF. Type 2 diabetes mellitus. In: Kronenberg HM, Melmed S, Polonsky KS, Larsen PR. Williams
Textbook of Endocrinology. 11th ed. Philadelphia, Pa: Saunders Elsevier; 2008:chap 30. 2. Eisenbarth S, Polonsky KS, Buse JB. Type 1 diabetes mellitus. In: Kronenberg HM, Melmed S, Polonsky KS, Larsen PR. Williams Textbook of Endocrinology. 11th ed. Philadelphia, Pa: Saunders Elsevier; 2008:chap 3 İDRARDA KLOR Chloride urine; Urinary chloride; Klor negatif elektrik yüklü bir iyondur. Vücudun asit baz ve elektrolit dengesi için son derece gerekli bir mineraldir. Diğer elektrolitler ile (sodyum, potasyum bikarbonat vb.) denge içinde olmalıdır. İdrarda klor laboratuar testi ile idrarda atılan miktarı ölçülür. Anlık idrarda yada 24 saatlik idrarda bakılır. Vücut sıvılarının arasındaki dengeyi görmek, renal tübüler asidoz nedenini tespit etmek, böbrek fonksiyonlarını değerlendirmek, asit baz dengesini görmek amacıyla bakılır. İdrarda Klor için normal değerler: Normal bir diyette 110 250 meq/gün dür. Miktar günlük alınan su ve klor miktarına göre değişir. İdrarda atılan klor miktarını arttıran sebepler: Adrenokortikal yetmezlik ( Addison hastalığı), Aşırı tuz alımı, Nefropati ( tuz kaybettiren nefropati), Poliüri ( fazla idrar çıkarmak) idrarda klor miktarını arttıran sebeplerdir.
İdrarda atılan klor miktarını düşüren sebepler: Cushing sendromu, Tuz kısıtlaması, az tuz alımı, İshal, kusma, terleme nedeniyle su kaybı idrarda klor miktarını düşürür. Referanslar: Landry DW, Bazari H. Approach to the patient with renal disease. In: Goldman L, Schafer AI, eds. Cecil Medicine. 24th ed. Philadelphia İYONİZE KALSİYUM Serbest Kalsiyum; Calcium ionized; Free Calcium; Free Ca++; İyonize kalsiyum kanda proteinlere bağlanmadan serbestçe dolaşan kalsiyum miktarıdır. Kan kalsiyumu hem proteinlere bağlı hem de serbest olarak dolaşır. Bunların toplamına total kalsiyum denir ayrı bir testtir. Tüm hücreler düzgün çalışabilmek için kalsiyuma ihtiyaç duyarlar. Kemiklerin, dişlerin sağlam olması, kalbin çalışması, kasların kasılması, sinirlerin sinyal iletebilmesi kanın pıhtılaşması kalsiyum sayesinde gerçekleşir. İyonize kalsiyum ne için bakılır? Paratiroit hastalıkları, böbrek hastalıklarının teşhisinde serbest kalsiyum miktarına bakılır.
İyonize Kalsiyum için normal değerler: Çocuk: 4,4 6,0 mg/dl Erişkin: 4,4-5,3 mg/dl dir. İyonize kalsiyum miktarını arttıran sebepler: Hiperparatiroidi, Hareketsizlik, Süt alkali sendromu, Multipl Myelom, Paget hastalığı, Sarkoidoz, Tiazid diüretikler, Tümörler, Fazla Vitamin D alımı. Serbest kalsiyum miktarını düşüren sebepler: Hipoparatiroidi, Malabsorbsyon, Osteomalazi, Pankreatit, Böbrek yetmezliği, Riketsiya, Vitamin D eksikliği. Referanslar: 1. Bringhurst FR, Demay MB, Kronenberg HM. Hormones and disorders of mineral metabolism. In: Goldman L, Ausiello D, eds. Cecil Medicine. 23rd ed. Philadelphia, Pa: Saunders Elsevier; 2007:chap 28. 2. Wysolmerski JJ, Insogna KL. The parathyroid glands, hypercalcemia, and hypocalcemia. In: Goldman L, Ausiello D, eds. Cecil Medicine. 23rd ed. Philadelphia, Pa: Saunders Elsevier; 2007:chap 266
İDRARDA UYUŞTURUCU TESTİ Toxicology screen: Barbiturates screen; Benzodiazepines screen; Amphetamines screen; Analgesics screen; Antidepressants screen; Narcotics screen; Phenothiazines screen; Drug abuse screen; Blood alcohol test; İdrarda uyuşturucu testi legal ve illegal ilaçların idrarda tespiti amacıyla kullanılan bir testtir. Test idrar örneğinden çalışılır. Ayrıca mide içeriğinden de bakılabilir. İdrarın gözetim altında alınması gerekir. Test sırasında tedavi amacıyla alınan ilaçlar belirtilmelidir. Birçok ilaçta testi pozitif yapabilecek maddeler de bulunmaktadır. İdrarda uyuşturucu testi ile hangi maddeler bakılır? Alkol ( etanol), normal içilebilir alkoldür sahte içkideki metanol bu test ile bakılamaz, Amfetaminler, Anti depresanlar, Barbitürat ve hipnotikler, Benzodiyazepinler, Kokain, Flunitrazepam, Gamma hidroksi bütirat ( GHB), Mariyuana, Narkotikler, Narkotik olmayan ağrı kesiciler, PCP,
Fenotiazin ( antipsikotik, trankilizan ilaçlar) idrarda uyuşturucu testi ile tespit edilebilir. İdrarda uyuşturucu testi ne için yapılır? Acil durumlarda, zehirlenme düşünüldüğünde, intihar girişimlerinde, ilaç ve uyşturucu kullanıldığından şüphelenildiğinde, ilaç bağımlılıklarının tespitinde, legal ve illegal ilaç kullanımından şüphelenildiğinde ayrıca aşağıdaki durumlarda idrarda uyuşturucu testi yapılır: Alkolizm, Alkol yoksunluk sendromu, Şuur bulanıklığı araştırması, Analjezik ağrıkesicilere bağlı böbrek bozukluğu ( analzejik nefropatisi), Deliryum tremens, Deliryum, Demans, İlaç suistimali, Fetal alkol sendromu, Epilepsi araştırması, Kokain kulklanımına bağlı inme, Cinsel istismar, Şuur kaybı araştırması sırasında idrarda uyuşturucu testi yapılır. Test amacıyla bakılan ilaçlar idrarda bir süre belirir daha sonra kaybolurlar. Uyuşturucu maddelerin idrarda bulunma süreleri: Alkol: 3 ila 10 saat, Amfetaminler: 24 ila 48 saat, Barbitüratlar: 6 haftaya kadar idrarda çıkar, Benzodiyazepinler: 6 haftaya kadar, Kokain: 2 ila 4 gün; aşırı dozda 10 12 gün boyunca idrarda çıkar, Kodein: 1 2 gün ( birçok soğuk lagınlığı ilacı içinde
bulunur), Eroin: 1 2 gün, Hidromorfon: 1-2 gün, Metadon: 2 3 gün ( ağrı kesici), Morfin: 1-2 gün, Fensiklidin (PCP): 1-8 gün, Propoksifen: 6-48 saat, Tetrahidrokannabinol (THC): 6-11 hafta. İdrarda uyuşturucu için normal değerler: Normalde negatif olmalıdır. İdrar testi genellikle var yada yok olarak belirlenir miktar belirtmez. Referanalar: 1. Tintinalli JE, Kelen GD, Stapczynski JS, Ma OJ, Cline DM. Toxicology and pharmacology. In: Tintinalli JE, Kelen GD, Stapczynski JS, Ma OJ, Cline DM, eds. Emergency Medicine: A Comprehensive Study Guide. 6th ed. Columbus, OH: McGraw-Hill; 2006:section 14. 2. McPherson RA, Pincus MR. Toxicology and therapeutic drug monitoring. In: McPherson RA, Pincus MR, eds. Henry s Clinical Diagnosis and Management by Laboratory Methods. 21st ed. Philadelphia, Pa: Saunders Elsevier; 2006:chap 23. 3. Sachs C, Wheeler M. Examination of the sexual assault victim. In: Roberts JR, Hedges JR, eds. Clinical Procedures in Emergency Medicine. 5th ed. Philadelphia, Pa: Saunders Elsevier; 2009:chap 58
İDRARDA PROTEİN İdrarda Albümin; Proteinüri; Albuminüri; İdrarla atılan protein miktarının ölçülmesidir. Herhangi bir zamanda alınan idrar örneğinden yada 24 saatlik idrar örneğinden bakılır. Aşağıdaki durumlar idrarda protein laboratuar testi sonucunu etkiler: Dehidratasyon ( susuz kalma ), Radyolojik kontrast madde ( örnek alımından önceki 3 gün içinde kullanılan kontrast maddeler sonucu bozar), Stres, Aşırı egzersiz, İdrar yolu enfeksiyonları sonucu bozar. İdrarda protein neden bakılır? İdrarda protein miktarına özellikle böbrek hastalıkları şüphesinde bakılır. Normalde idrarda protein çok az bulunur. Kan proteinini çok yüksek ise böbrekler normal olsa da idrarda protein çıkar. Böbrek hastalıklarında ise kan proteini çok düşük olsa da idrarla protein çıkar. İdrarda protein için normal değerler: Spot idrarda albümin: 0-8 mg/dl 24 saatlik idrarda albümin: <80mg/dL dir. İdrarda Protein Pozitif olması ne anlama gelir? İdrar proteinin de hafif artış genellikle bir hastalığa işaret etmez. Ancak idrar proteinin de büyük artışlar aşağıdaki hastalıklara bağlı olabilir: Amiloidoz, Mesane tümörü, Konjestif kalp yetmezliği,
Dehidratasyon, Diyabetik nefropati, Glomerülonefrit, Goodpasture sendromu, Ağır metal zehirlenmesi, Böbrek hasarı yapan ilaçlar, Polikistik böbrek, Preeklampsi ( gebelik zehirlenmesi), Sistemik lupus eritematozus, İdrar yolu enfeksiyonu sırasında görülür. Ayrıca aşağıdaki durumların değerlendirilmesinde idrarda protein miktarı önemlidir: Akut nefritik sendrom, Sepsis, Eklampsi, Hemolitik üremik sendrom, İnterstisyel nefrit, Meduller kistik böbrek, Membranoproliferatif glomerulonefritler (GNI ve GNII), Membranöz nefropati, Nekrotizan vaskülit, Post streptokoksik glomerülonefrit, Rapidly progressif ( cresentrik ) glomerulonefrit, Reflu nefropati, Renal ven trombozu değerlendirme ve takibinde idrarda protein miktarına bakılır. References 1. Landry DW, Bazari H. Approach to the patient with renal disease. In: Goldman L, Ausiello D, eds. Cecil Medicine. 24th ed. Philadelphia
TAM KAN SAYIMI Tam Kan; Hemogram; CBC; Complete blood count Tam kan sayımı kanı oluşturan hücrelerin sayılmasıdır, bir çok hastalık için çok değerli bilgiler sunar. Test venöz kandan yapılır. Günümüzde hemogram bilgisayarlı otomatik cihazlar tarafından yapılmaktadır. Bu sayma işleminde: Akyuvarların; Eritrositlerin sayısı ( RBC), Alyuvarların; Beyaz kan hücrelerinin sayısı (WBC), Kanın oksijen taşıyan molekülü olan hemoglobin in miktarı ( Hb ), Kırmızı kan hücrelerinin kan içindeki oranı; Hematokrit ( Htc ) olarak belirtilir. Tam Kan Sayımı bu bilgilere ek olarak aşağıdaki ölçümler değerli bilgiler sunar: Ortalama eritrosit büyüklüğü (MCV), Her bir eritrositteki ortalama hemoglobin miktarı (MCH), Her bir eritrositteki ortalama hemoglobin konsantrasyonu ( MCHC), Trombosit sayısı (PLT) hemogram değerlerini oluşturan ana ölçümlerdir. Tam kan sayımı ne için yapılır? Tam kan sayımı bir çok hastalıkta çok değerli bilgiler sunan bir testtir. Kan ve kan hücreleri hakkında bilgiler verir. Kan hücrelerinin yapımı, yıkımı, iltihabi reaksiyonlar, enfeksiyon, pıhtılaşma problemleri, alerjiler hakkında değerli bilgiler sunar. Eritrosit değerleri, ortalama eritrosit hacmi
( MCV), hemoglobin ve konsantrasyonu (MCH ve MCHC) anemiler hakkında değerli bilgiler verir. Tam Kan Sayımı için normal değerler: Eritrosit sayısı ( RBC): Erkek: 4,7 6,1 milyon/mcl, Kadın: 4,2 5,4 milyon/mcl, Lökosit sayısı ( WBC):4,500 ila 10000 hücre / mcl, Hematokrit (HTC): Erkek: % 40,7 ila 50,3 Kadın: % 36,1 ila 44,3 Hemoglobin (Hb): Erkek: 13,8 ila 17,2 mg/dl, Kadın: 12,1 ila 15,1 mg/dl, MCV: 80 95 Femtolitre MCH: 27 31 pg/hücre, MCHC:32 36 mg/dl dir. Not: sonuçlar ve normal değerler laboratuarlar ve cihazlar arasında değişiklik arz edebilir. Kan sayımı değerleri özellikle hemoglobin ve eritrosit değerleri yükseklik ile değişir. Eritrosit sayısı ( RBC ) ve Hematokrit değerini arttıran sebepler: İshal, kusma vb sebeple susuz kalmak (dehidratasyon), Eritropoietin salgılayan böbrek hastalıkları, Bazı Böbrek tümörleri, Düşük oksijen konsantrasyonunda yaşamak; Sigara içmek, Deniz seviyesinden yüksekte yaşamak, Polistemia vera, Kanda oksijen konsantrasyonunun düşük olması; Kalp hastalıkları, Kor pulmonale, Pulmoner fibrozis,
Kronik Obstruktif Akciğer Hastalıkları. Eritrosit sayısını ve Hematokrit seviyesini düşüren ( yani anemiye neden olan ) sebepler: Kan kayıpları, Otoimmün kollajen vasküler hastalıklar, Kemik iliğinde kan yapımının bozulması; İnfeksiyon, Tümör, Radyasyon, Otoimmün hastalıklar, Genetik hastalıklar talasemi vb, Böbrek hastalıklarına bağlı eritropoietin eksikliği, Ertrositlerin parçalanması( Hemoliz), Lösemi, Beslenme bozukluğu (malnutrisyon ) sonucu; Folat, Vitamin B12, Vitamin B6, Demir eksikliği, Multipl Myelom, Lökosit sayınının (WBC) düşmesine neden olan hastalıklar: Otoimmün, kollajen vasküler hastalıklar ( sistemik Lupus Eritematozus vb. ), Kemik iliği yetmezliği, Karaciğer dalak hastalıkları, Kemoterapi, Radyoterapi, İlaçlar, Zehirlenmeler, Bazı enfeksiyon hastalıkları,
Lökosit sayısını (WBC) arttıran sebepler. Enfeksiyon hastalıkları, İnflamatuar hastalıklar ; Romatizmal hastalıklar, Alerjiler, Otoimmün hastalıklar, Lösemi, Stres ( fiziksel yada ruhsal stres), Yanık gibi doku zedelenmeleri. Hemoglobin seviyesinin düşmesine anemi denir. Eritrositler ( RBC) içindeki hemoglobin oksijeni taşıyan proteindir. Dokulara oksijen taşınabilmesi yeterli eritrosit ve hemoglobin varlığına bağlıdır. Lökositler immün sistemin askerleridir. Her türlü infeksiyon ve inflamasyonda savaşmak üzere lökositler o bölgeye gider. İltihabı oluşturan ana hücreler lökositlerdir. Lökosiler birkaç çeşittir. Nötrofiller ( PNL de denir) iltihabi, mikrobik reaksiyonlarda savaşan hücrelerin en önemlisidir, Band Nötrofil ( daha genç nötrofillerdir) fazla olması yeni bir enfeksiyon varlığını gösterir, T lenfosit ( hücresel immün cevapta yer alan savaşcılardır) mantar ve virüslere karşı savaşta görev alırlar, B lenfositler ( antikorların yapımında yar alan lenfositlerdir), Monositler Eozinofiller ( alerjik reaksiyonlarda yer alırlar), Bazofiller. Referanslar: 1. Newland J. The peripheral blood smear. In: Goldman L, Ausiello D, eds. Cecil Medicine. 23rd ed. Philadelphia, Pa:
Saunders Elsevier; 2007:chap 161. 2. Zuckerman K. Approach to the anemias. In: Goldman L, Ausiello D, eds. Cecil Medicine. 23rd ed. Philadelphia, Pa: Saunders HEMOGLOBİN Hb; Hgb; Kanı oluşturan ana hücreler eritrositlerdir. Eritrositlere içindeki kırmızı rengi veren hemoglobin dir. Hemoglobin kandaki oksijeni dokulara taşır. Eksikliği ciddi rahatsızlıklara neden olur. Hemoglobini Yükselten Sebepler Yüksek irtifada yaşamak, Sigara içmek, Kronik karbonmonoksid zehirlenmesi, Kirli hava, Bazı akciğer ve kalp hastalıkalrı, Kalp yetmezliği. Hemoglobini Azaltan Sebepler Kan kayıpları, Kan yıkımının çok olduğu hastalıklar, Eritrosit ömrünün kısaldığı hastalıklar, Kan yapımının bozuk olduğu kan hastalıkalrı, Akdeniz anemisi, Hemoglobinopatiler,
Talasemi, Kötü beslenme, Demir eksikliği, Demir emilmesinin bozulduğu hastalıklar, Kemik iliğini ilgilendiren hastalıklar ve tümörler, Zehirlenmeler hemoglobin miktarını düşüren sebeplerdir. HEMATOKRİT Htc; Hematokrit değeri, kanı oluşturan hücreler ile sıvı arasındaki orandır. Yani kanın ne kadarı hücredir diye verilen orandır, % olarak ifade edilir. Hematokrit % 41 demek kanın % 41 i hücre kalanı sıvı demek tir. Basitçe kanın içinde yeterli hücre var mı diye bakmak için kullanılır. Hematokriti Arttıran Sebepler Kanı oluşturan her bir hücre gurubunda artış hematokrit değerini arttırır Lösemiler, Yüksek irtifa, Sigara, Aşırı su kaybı hematorit miktarını arttırır. Hematokriti Azaltan Sebepler Kan kayıpları, Kan yapımının bozuk olduğu hastalıkalr, Kötü beslenme, Zehirlenmeler, Lenfomalar,
Kemik iliğini bozan tümörler hematokrit miktarını düşüren sebeplerdir. HDL-KOLESTEROL High Density Lipoprotein; İyi Kolesterol; HDL Yüksek dansiteli lipoproteindir. Damar çeperindeki kolesterolü yerinden kopararak karaciğere taşır. Bu nedenle iyi kolesterol olarak bilinir. Doku ve damarları kolesterolden temizler. Neden HDL kolesterolün yüksek olması istenir? Yüksek olması damar sertliği ve hipertansiyona karşı koruyucudur. Lipid düşürücü alanlarda tedavinin takibinde HDL kolesterole bakılır. Ayrıca kalp kirizi riski taşıyan ve hipertansiyonu olan kişilerde HDL kolesterolün dikkatle izlenmesi gereklidir. HDL için normal Değerler: Kadın: >50 mg/dl Erkek: >40 mg/dl HbA1C
Hba1c ; Hemoglobin a1c testi; Glikozile Hemoglobin; Diyabette kan şekeri kontrolünü gösteren en önemli laboratuar testidir. Hba1c nedir? Hemoglobin kanda oksijen taşıyan ana proteindir. Kan şekeri artarsa hemoglobin şekerlenir buna hemoglobin a1c ( hba1c ) denir. Kan şekeri ne kadar artarsa hba1c de o kadar artar. Hba1c neden önemlidir? Kan şekeri gün içinde artıp azalabilir, yüksek kan şekeri damarlara zarar verir, özellikle küçük damarlar hasar görür ve kalp, sinir, göz, böbrek hastalıkları ortaya çıkar. Diyabet hastalarında kan şekerinin bütün gün normal sınırlarda olması istenir. Sabah kan şekerinin normal olması bazen yanıltıcı olur. Hba1c kanda 120 gün yani 3 ay boyunca kalır ve bize 3 aylık kan şekerinin ortalamasını verir. Başka bir deyişle hba1c 3 aylık kan şekeri bilançosudur ve kan şekerinin iyi kontrol edilip edilmediğini gösterir. Hba1c ne olmalıdır? Normal insanda hba1c değeri 4 ila 6 arasındadır yani tablodan da görüleceği gibi ortalama kan şekeri 60 ila 120 mg / dl anlamına gelir. Diyabetli hastalarda hba1c değeri Amerikan Diyabet Cemiyeti ( ADA ) göre hba1c %7 den küçük, TC Sağlık bakanlığına göre hba1c % 6.5 den küçük, Amerikan Endokrin Cemiyetine göre hba1c %6 dan küçük olmalıdır. Fakat kabaca söylemek gerekirse diyabetli bir hastada hba1c değeri % 6 7 ise hasta şekerini çok iyi kontrol ediyor,
% 7 8 ise hasta şekerini orta düzeyde kontrol edebiliyor, % 8 9 ise hasta şekerini kötü kontrol ediyor diyabete bağlı hastalıklar çıkabilir, > %9 ise hasta şekerini kontrol edemiyor risk çok yüksek anlamına gelir. Hba1c değeri ne olmalıdır İyi kontrol edilmiş bir diyabette ( yani hba1c % 6-7 arasındaysa ); Diyabete bağlı göz hastalıkları % 76, Sinir hastalıkları % 60 ve Böbrek hastalıkları % 56 oranında engellenmektedir. Ülkemizde : 2 milyon 6 yüz bin diyabet hastası ve 2 milyon diyabet hastası olduğunu bilmeyen insan bulunmaktadır. Diyabet ve diyabete bağlı hastalıklar en önemli ölüm sebeplerinin başında yer almaktadır. Diyaliz hastalarının neredeyse yarısı diyabet hastasıdır ve 50 yaş altında kalp krizinden ölen hastaların neredeyse yarısında diyabet vardır. Diyabette şeker kontrolünü gösteren en önemli test hba1c testidir HbA1c Ortalama Kan Şekeri (mg/dl) kontrolü Bu resmi bastırıp saklayın.