T.C. AMASYA BELEDĠYE BAġKANLIĞI Amasya Ferhat Tepesi Teleferik ve Doğal Yaşam Alanı Projesi Ulaşım Etüdü ve Ön Fizibilite Raporu Ağustos 2016
Amasya Ferhat Tepesi Teleferik ve Doğal Yaşam Alanı Projesi Ulaşım Etüdü ve Ön Fizibilite Raporu Bu UlaĢım Etüdü ve Ön Fizibilite Raporu Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı nın 2016 yılı Doğrudan Faaliyet Desteği programı çerçevesinde desteklediği Amasya Ferhat Tepesi Teleferik ve Doğal YaĢam Alanı Projesi" kapsamında hazırlanmıģtır. Ġçerik ile ilgili sorumluluk Serse Teleferik Limited ġirketi ve Amasya Belediye BaĢkanlığı na aittir ve Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı nın görüģlerini yansıtmaz. Ağustos 2016 2
İÇİNDEKİLER 1. GİRİŞ... 5 2. AMASYA İLİ... 7 3. AMASYA TELEFERİK HATTI GÜZERGÂHI... 9 4. MEVCUT DURUM... 11 4.1.Ulaşım Altyapısı... 11 4.2. Nüfus... 11 4.3. Erişim İmkânları... 12 4.4. Turizm... 13 5. PLANLANAN TELEFERİK SİSTEMİ TALEP TAHMİNLERİ... 15 5.1.Yolculuk Talep Tahminleri... 15 5.2. Amasya İli Nüfus Projeksiyonu... 15 5.3. Amasya ili Turistik Yolculuk Öngörüsü... 16 5.3.1. Amasya Kalesi... 16 5.3.2. Kral Kaya Mezarları... 18 5.3.3. Hazeranlar Konağı... 19 5.3.4. Amasya Müzesi... 21 5.4.En Fazla Turist Çeken Turistik Mekânlar ile Turistik Yolculukların Belirlenmesi... 22 5.5. Potansiyel ziyaretçi talep yöntemi ile Turistik Yolculukların Belirlenmesi... 23 5.6. Turistik Yolculukların Türel Dağılımı... 24 5.7. Turistik Yolculuklar Zaman Dağılımı... 29 6. AMASYA FERHAT TEPESİ TELEFERİK HATTI YOLCULUK TALEP TAHMİNLERİ... 31 6.1. Amasya Ferhat Tepesi Teleferik Hattı Turistik Yolculuk Değerleri... 32 6.2. Amasya Ferhat Tepesi Teleferik Hattı Yolculuk Sayılarının Hesaplanması... 33 7. İŞLETME PLANI VE GEREKLİ ARAÇ SAYISI... 36 8. EKONOMİK FİZİBİLİTE ETÜDÜ... 37 8.1 Yöntem... 37 8.2 İstasyon Yapım ve Teleferik Tesisi Kurulum Maliyetleri... 38 8.3 Teleferik Tesisinin İşletme ve Bakım Maliyetleri... 38 8.4 Seyahat Süresi Tasarrufu... 39 8.5 Karayolu Araçlarının İşletme Maliyetlerindeki Azalma... 41 8.6. Otobüs ve Minibüslerde Yatırım Maliyetlerindeki Azalma... 41 8.7. Karayolu Bakım Maliyetlerindeki Azalma... 42 8.8. Karayolu Kaza Maliyetlerindeki Azalma... 42 3
8.9. Amasya Ferhat Tepesi Teleferik HattıEkonomik Fizibilite Sonuçları... 48 8.10. Amasya Ferhat Tepesi Teleferik Hattı Duyarlılık Analizi Sonuçları... 50 9. MALİ FİZİBİLİTE ETÜDÜ... 51 9.1. Yöntem... 51 9.2. Ücret yapısı ve Yolcu Gelirleri... 53 9.2.1. Ücretlendirme Yapısı... 53 9.2.2. Amasya Ferhat Tepesi Teleferik Hattı Gelirleri... 53 9.3. Projenin Finansmanı ve Kredi Koşulları... 55 9.4. Amasya Ferhat Tepesi Teleferik Hattı Mali Fizibilite Sonuçları... 66 10. SONUÇ... 68 4
1. GİRİŞ Çevre Düzeni Planı ilke ve kararlarına dayalı olarak; tarihi ve turistik mekanları oldukça zengin Amasya nın gelecekte turistik yolculuklardan doğan motorlu araç trafiğinin azaltılması, ulaşım altyapısının iyileştirilmesi ve trafik talebinin yüksek kapasiteli ulaşım sistemleri ile yönetilmesi, kent içindeki erişilebilirliğin artırılması sonucunda daha yaşanabilir bir kentsel çevrenin oluşturulması genel hedefi doğrultusunda sürdürülebilir bir ulaşım sisteminin geliştirilmesi öngörülmektedir. Bu rapor, Amasya ilinde kurulması planlanan Amasya Ferhat Tepesi Teleferik Hattının hizmete girdikten sonra 2018-2047 yıllarında oluşacak yolculuk talebini ve bu talebe bağlı olarak sistemde oluşacak yolculuk miktarlarını incelemektedir. 2018 yılında işletmeye açılması planlanan Amasya Ferhat Tepesi Teleferik Hattı 1500 metre olup, 2 istasyona sahiptir. Şehrin içerisinden geçen Yeşilırmak'ın yanı başında, Amasya kentinin merkezinde konumlandırılan ilk istasyon ile başlayan teleferik hattı, eşsiz panoramik kent manzarasının farklı bir açıdan seyrini sağlayarak şehirden yaklaşık 500 metre yükseklikte bulunan şehrin kuş bakışı seyredildiği, ilerde de doğa sporları ve turizm merkezi olması planlanan Ferhat Tepesi'nde son bulur. Amasya Ferhat Tepesi Teleferik Hattı, hem turistik yolculukların erişilebilirliğini destekleyici nitelikte, hem de şehirde yeni kurulacak tesislere ulaşılabilirliği sağlayacak turistik amaçlı bir sistem olacaktır. Raporun ilk kısmında, Proje konusu teleferik hattının gelecek yıllardaki yolculuk taleplerini öngörmek amacıyla yapılan ulaşım etüdü sonuçlarına yer verilmiştir. Raporun Ekonomik fizibilite etüdü kısmında, proje konusu Teleferik Hattı nın yapılması durumunda ortaya çıkacak faydalar ve ekonomik maliyetler değerlendirilmiştir. Bu amaçla, dikkate alınan değerlendirme dönemi içinde, projenin yapılması durumunda ekonomik 5
maliyetler göz önüne alınarak, projenin yapılmasıyla diğer maliyetlerde ortaya çıkacak azalmalar, projenin net faydası olarak hesaplanmıştır. Ekonomik değerlendirmede, projenin ekonomik net güncelleştirilmiş değeri (NPV, economic net present value), ekonomik iç verimlilik oranı (EIRR, economic internal rate of return) ve fayda / maliyet oranı (B/C, benefit /cost ratio) hesaplanmıştır. 2016 ve 2047 yılları arasındaki 2 yıllık inşaat ve 30 yıllık işletme dönemi değerlendirilmiştir. İncelenen projenin mali net bugünkü değeri (NBD) ve mali iç verimlilik oranı (FIRR)hesaplanmıştır. Mali fizibilite etüdünde kullanılacak güncelleştirme (iskonto) oranı, Devlet Planlama Teşkilatı (Kalkınma Bakanlığı) tarafından yayınlanan, Kamu Yatırım Projelerinin Planlaması ve Analizi isimli kaynakta belirtilen yöntem kullanılarak belirlenmiştir. Mali değerlendirmede, ayrıca, yatırım ve işletme dönemlerindeki tüm nakit giriş ve çıkışlarını gösteren projenin indirgenmiş nakit akışı tablosu, mali kaynaklar ve kaynakların kullanımını gösteren mali nakit akışı tabloları ile öngörülen kredi koşullarına bağlı olarak bir kredi geri ödeme planı tablosu hazırlanmıştır. 6
2. AMASYA İLİ Amasya ili; Orta Karadeniz Bölümünün iç kısmında yer almaktadır. Doğudan Tokat, güneyden Tokat ve Yozgat, batıdan Çorum, kuzeyden Samsun illeri ile çevrilidir. İlin yüzölçümü 5.701 km 2 'dir. Toplam sınır uzunluğu 492 km olan ilin Samsun la 169 km, Tokat la 165 km, Yozgat la 6 km, Çorum la 152 km sınır uzunluğu vardır. İl genelinin deniz seviyesinden ortalama yüksekliği (rakım) 1.150 m, il merkezinin ise 411,69 metredir. 34 57 06-36 31 53 doğu boylamları ile 41 04 54-40 16 16 kuzey enlemleri arasındadır. Ankara ya 336 km., İstanbul a 671 km. uzaklıkta olan Amasya nın komşu illere uzaklıkları, Çorum a 92 km, Samsun a 131 km, Tokat a 114 km, Yozgat a ise 196 km'dir. İl merkezinin ilçelere uzaklıkları; Göynücek 46 km, Gümüşhacıköy 68 km, Hamamözü 90 km, Merzifon 46 km, Suluova 27 km ve Taşova 48 km dir. Amasya isminin menşei, M.Ö. 1. asırda Amasya da yaşayan tarih ve coğrafya bilgini Stroban a göre, Amozonların Kraliçesi Amasis, Amasis şehri manasına gelen Amaseia olarak belirtilmiştir. Pontus döneminden kalan; Amaseia yazılı bronz sikkeler, Amasya adının kaynağı konusunda günümüze ulaşmış delil niteliğinde eserdir. Diğer bir rivayete göre Amasya şehrinin dağlarında elmas madeni çıktığından, Elmasiye olan bu isim zamanla Amasya adına dönüşmüştür. Fransız seyyahı Parrot un hatıralarında Amasya isminin Amasiye den geldiği ileri sürülmüş ve elmas diyarı manasına gelen Emasiye den geldiği rivayeti üzerinde durulmuştur. Bir başka rivayete göre de, Amasya yı fetheden Danişmend Ahmet Gazinin eşi Ümmü Asiye bu şehirde oturduğu için Amasya ismi ona izafeten verilmiştir. Amasya, M.Ö. 5500 civarında Orta Karadeniz Bölümünün Yeşilırmak vadisi Harşena Dağı eteklerinde kurulmuş bir yerleşim yeridir. Kalkolitik çağdan günümüze kadar geçen binlerce yıllık zaman dilimi içerisinde Hitit, Frig, Kimmer, İskit, Lidya, Pers, Hellenistik, Roma, Danişmend, Selçuklu, İlhanlı ve Osmanlı medeniyetlerine ev sahipliği yapmış, Ulusal Kurtuluş 7
savaşının temeli burada atılarak Milletin İstiklalini yine Milletin azim ve kararı kurtaracaktı ilkesi tüm yurda buradan duyurulmuştur. Ünleri tarihe mal olmuş coğrafyacı Strabon, Sultan II. Beyazıt, Yavuz Sultan Selim, Lokman Hekim, Akşemseddin, Mihri Hatun, Sabuncuzade Şerafettin, Hattat Şeyh Hamdullah gibi ünlüleri yetiştirmiş, yazar ve seyyahların ilgisini çekmiş olduğundan kente değişik unvanlar verilmiştir. Coğrafyacı Banse tarafından Amasya şehirlerin incisi ve Fransız G. Perrot tarafından da 1861 yılında Anadolu nun Oxford'u olarak adlandırılmıştır. Şehir, Araplar arasında da Medinetül Hükems (Erbabı akıl ve hikmet şehri) Kubetül Ulems (Alimlerin merkezi) olarak anılmıştır. Arkeoloji Müzesinde İlhanlı Emirleri, Komutanları, eş ve çocuklarının mumyaları ve sahipliği yaptığı 13 medeniyetin ve yöresel eserlerin zengin koleksiyonu bulunmaktadır. Amasya ve çevresi çok farklı jeolojik dönemlerde birbirinden çok farklı ortamlarda gelişmiş kaya toplulukları ile zengin ve oldukça karmaşık bir jeolojik yapıya sahiptir. Bölgede gözlenen kaya birimleri günümüzden yaklaşık olarak ~430 milyon yıl önce oluşmuş ve başkalaşıma uğramış kayalardan günümüzde ovalarda çökelen alüvyona kadar uzanmaktadır. Amasya, Sakarya kıtası olarak isimlendirilmiş eski bir kıtanın doğu uzantısını oluşturan Tokat masifinin içerisinde yer alır. Tokat masifi, batıda Çankırı havzası, güneyde Neotetis okyanusunun sınırı, kuzeyde ise Kuzey Anadolu Fayı ile sınırlanır. Bölge, Pontidler olarak adlandırılan ve tüm Karadeniz şeridi boyunca izlenen dağ kuşağının bir parçasıdır. Amasya da Orta Karadeniz ardı iklim karakteri (geçiş) hüküm sürmektedir. Amasya nın en önemli akarsuyu Yeşilırmak tır. Yeşilırmak Sivas ın Köse Dağı ndan doğup, Kayabaşı mevkiinde 256 km. uzunluğundaki Çekerek Çayı ile birleşmektedir. Yozgat tan doğan Çekerek Çayı na Amasya Ezinepazar ve Zara Dere leri dökülmektedir. Yeşilırmak ın Çekerek Çayı ile birleşmeden önceki ismi Tokat veya Tozanlı Suyu dur. Çekerek Çayı ile birleşip Amasya nın içinden geçen Ladik Gölü nden çıkan ve Suluova da Gümüşsuyu ile birleşen Tersakan Çayı nı alarak Samsun İli nden Karadeniz e dökülmektedir. 8
3. AMASYA TELEFERİK HATTI GÜZERGÂHI Şehrin içerisinden geçen Yeşilırmak'ın yanı başında, Amasya kentinin merkezinde konumlandırılan ilk istasyon ile başlayan teleferik hattı, eşsiz panoramik kent manzarasının farklı bir açıdan seyrini sağlayarak şehirden yaklaşık 500 metre yükseklikte bulunan, şehrin kuş bakışı seyredildiği, ilerde de doğa sporları ve turizm merkezi olması planlanan Ferhat Tepesi'nde son bulur. Toplam 1500 metre uzunluğunda ve 2 istasyona sahip Amasya Ferhat Tepesi Teleferik Hattı, Amasya ilinde hedeflenen sürdürülebilir kalkınma, ekolojik, ekonomik ve sosyo-kültürel kaynakların sürdürülebilir kullanımı hedefi çerçevesinde turizmin gelişimine önemli katkılar sunacaktır. Ziyaretçilerin ve ziyaret edilen yerlerin bugünkü ihtiyaçlarının, gelecekteki tahmin edilen ihtiyaçlarının karşılanması amaçlanmaktadır. Bu yaklaşım, ekonomik, sosyal ve estetik ihtiyaçların, kültürel bütünlüğün, sosyal ve estetik ihtiyaçların, kültürel bütünlüğün ve kırsal hayatı destekleyen süreçlerin devamını içermektedir. Amasya Ferhat Tepesi Teleferik Hattı, hem turistik yolculukların erişilebilirliğini destekleyici nitelikte, hem de şehirde yeni kurulacak tesislere ulaşılabilirliği sağlayacak turistik amaçlı bir sistem olacaktır. 9
Şekil 3.1 de Amasya Ferhat Tepesi Teleferik sisteminin tasarlanan güzergahı görülmektedir. Şekil 3.1. Amasya Ferhat Tepesi Teleferik Hattı Güzergâhı 10
4. MEVCUT DURUM 4.1.Ulaşım Altyapısı Amasya, komşu illerden Samsun, Çorum ve Tokat'a Devlet yolu ile bağlıdır. Transit karayolu güzergahı 100-17,100-18 ve 100-19 kontrol kesim no'lu devlet yolu (Avrupa - İran Uluslararası Transit Karayolu) üzerinde yer almaktadır. Kent içi ulaşımda kullanılan en önemli toplu taşıma aracı halk minibüsleridir. Kent içinde çalışan minibüslerle günlük yaklaşık 25-30 bin kişi taşınmaktadır. Amasya ilinin karayolu araç trafiğinde önemli aksaklıklar oluşmaktadır. Bu aksaklıkların başında Amasya'dan geçen çevre yolunun bulunmayışı, coğrafi konum, yolların dar oluşu, araç park yerlerinin olmayışı, şehirlerarası yolcu ve yük taşıyan araçların şehir içinde indi bindi yapmaları, ilçelerden gelen otobüs ve minibüslerin şehir içinde bazı kesimlere servis yapmaları trafiği önemli ölçüde etkilemektedir. Amasya ya turistler karayolu ile gelmekte olup genellikle tur operatörlerinin otobüslerini tercih etmektedirler. 4.2. Nüfus 1927 yılında Türkiye nin nüfusu 13.648.270 iken, Amasya İlinin nüfusu 115.191 olarak tespit edilmiştir. Bu tarihte Amasya, nüfus büyüklüğü açısından 63 İl arasında 51. sırada yer almıştır. 2010 yılı genel nüfus sayımı sonuçlarına göre ise 81 İl arasında 54. sırada yer almıştır. 2011 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Veri Tabanına (ADNKS) göre ise 81 İl arasında 57. sırada bulunmaktadır. Amasya'da kilometrekareye düşen kişi sayısı 1927 yılında yaklaşık 21 kişi iken, 2000 yılında 64 kişiye yükselmiştir. Bu değer 2011 yılında ise kilometrekareye 57 kişi olmuştur. 2008 yılında açıklanan Adrese Dayalı Nüfus Sayımı sonuçlarına göre 323.675olan nüfusun 161.380 i erkek, 162.295 i kadındır. Şehir nüfusu 201.575 iken, köy nüfusu ise 122.100'dir. 2012 yılı itibari Amasya İli Nüfusu, 322.283olarak kaydedilmiştir. 11
Tablo 4.1. Amasya İli'nin Yıllara Göre Nüfus Gelişimi YIL NÜFUS 2008 323.675 2009 324.268 2010 334.786 2011 323.079 2012 322.283 2013 321.997 2014 321.913 Kaynak: TÜİK 2015 322.167 4.3.Erişim İmkânları Herhangi bir ulaşım altyapısında dikkat edilmesi gereken en önemli konulardan biri ulaştırma sisteminin ne kadar kapsayıcı olduğudur. Yani ulaşım altyapısında işletilen araçlar ne kadar çok noktaya hizmet verirse, sistem o derece kuşatıcı bir hal alır. Diğer taraftan yolcuların istasyon veya duraklara erişme süresi de, göz önünde bulundurulması gereken önemli bir konudur. Amasya'da kurulacak teleferik tesisi ile hem turistik yolculukların erişilebilirliğini destekleyici nitelikte, hem de şehirde yeni kurulacak tesislere ulaşılabilirliği sağlayacak turistik amaçlı bir sistem olacaktır. 12
4.4. Turizm Amasya ili; Orta Karadeniz Bölümünün iç kısmında yer alan; tarihi, kültürel ve doğal zenginlikleri ile mavi ve yeşilin kucaklaştığı yerde ve önemi her geçen gün artan alternatif turizm yani doğaya yönelik turizm faaliyetleri açısından önemli bir konumdadır. İl de turizmle ilgili alt ve üst yapının geliştirilmesi, alternatif turizm türlerine yönlenmesi, doğal dokunun korunması, insan gücüne dayalı bir sektör olan turizm sektörüne kalifiye elaman yetiştirilmesi ile reklam, tanıtım ve pazarlama sorunlarının çözülmesi halinde il in bu potansiyelden daha fazla yararlanması mümkün olacaktır. Bütün bu gelişmeler il de turizm sektörünün gelişmesini sağlayacak ve düşük olan Kişi Başına Milli Geliri yükselterek il in ekonomik olarak hızlı bir şekilde gelişmesini sağlayacaktır. Tablo 4.2. Yıllara Göre Amasya iline Gelen Ziyaretçi Sayıları Yıl Yerli Turist Sayısı Yabancı Turist Sayısı Toplam Turist Sayısı 2002 87,998 8,493 96,491 2003 126,753 9,383 136,136 2004 165,509 10,272 175,781 2005 204,264 11,162 215,426 2006 243,019 12,052 255,071 2007 281,775 12,941 294,716 2008 320,530 13,831 334,361 2009 345,085 14,721 359,805 2010 369,639 15,610 385,250 2011 394,194 16,500 410,694 2012 393.600 32.900 426.500 2013 416.604 35.341 451.944 2014 439.607 37.781 477.389 Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı 13
2002-2011 yılları itibari Amasya İline gelen yerli ve yabancı ziyaretçi sayıları Tablo 4.2'te gösterilmiştir. 2002 yılında 96 bin 491 olan şehre gelen turist sayısının 2014 yılı sonunda439 bin 607'e ulaştığı gözlenmektedir. 14
5. PLANLANAN TELEFERİK SİSTEMİ TALEP TAHMİNLERİ 5.1.Yolculuk Talep Tahminleri Amasya Ferhat Tepesi Teleferik Hattı, hem turistik yolculukların erişilebilirliğini destekleyici nitelikte, hem de şehirde yeni kurulacak tesislere ulaşılabilirliği sağlayacak turistik amaçlı bir sistem olması hedefi doğrultusunda; Teleferik hattı şehirden 500 metre yükseklikte bulunan, şehre kuş bakışı olarak bakılabilen, halihazırda piknik aktivitelerinin yapıldığı, gelecekte birçok tesisin kurulması planlandığı Ferhat Tepesi'ne ulaşacaktır. Buna göre, hem şehre gelen yerli ve yabancı turistlerin hem Amasya'da yaşayan halkın yaş gruplarına göre farklı zamanlarda farklı sıklıklarla bu bölgeye çıktığı ve çıkacağı göz önünde bulundurularak ulaşım talep tahminleri oluşturulmuştur. 5.2. Amasya İli Nüfus Projeksiyonu 2008 yılında açıklanan Adrese Dayalı Nüfus Sayımı sonuçlarına göre 323.675 olan nüfusun 161.380 i erkek, 162.295 i kadındır. Şehir nüfusu 201.575 iken, köy nüfusu ise 122.100'dir. 2015 yılı itibari Amasya İli Nüfusu, 322.167olarak kaydedilmiştir. Amasya ili nüfusunun yıllar geçtikçe bir miktar azaldığı ve nüfus sayısında görülen azalma oranın bu şekilde devam edileceği tahmin edilmektedir.2047 yılı için ise nüfus Amasya ili için yaklaşık 310 bin olarak tahmin edilmektedir. Tablo 5.1. 2008-2047 Yılları Amasya İli Nüfus Tahmini YIL NÜFUS YIL NÜFUS 2008 323.675 2028 317.436 2009 324.268 2029 317.075 2010 334.786 2030 316.715 2011 323.079 2031 316.354 2012 322.283 2032 315.993 2013 321.997 2033 315.633 2014 321.913 2034 315.272 2015 322.167 2035 314.911 15
2016 321.764 2036 314.551 2017 321.403 2037 314.190 2018 321.043 2038 313.829 2019 320.682 2039 313.469 2020 320.321 2040 313.108 2021 319.961 2041 312.747 2022 319.600 2042 312.387 2023 319.239 2043 312.026 2024 318.879 2044 311.665 2025 318.518 2045 311.305 2026 318.157 2046 310.944 2027 317.797 2047 310.583 5.3. Amasya ili Turistik Yolculuk Öngörüsü Amasya tarihi, kültürel ve doğal zenginlikleri ile mavi ve yeşilin kucaklaştığı yerde ve önemi her geçen gün artan alternatif turizm yani doğaya yönelik turizm faaliyetleri açısından önemli bir konumda olmakla birlikte, bir çok tarihi turistik mekana ev sahipliği yapmaktadır. Amasya İlinde turizmle ilgili alt ve üst yapının geliştirilmesi, alternatif turizm türlerine yönlenmesi, doğal dokunun korunması, insan gücüne dayalı bir sektör olan turizm sektörüne kalifiye elaman yetiştirilmesi ile reklam, tanıtım ve pazarlama sorunlarının çözülmesi halinde il in bu potansiyelden daha fazla yararlanması mümkün olacaktır. Bütün bu gelişmeler il de turizm sektörünün gelişmesini sağlayacak ve düşük olan Kişi Başına Milli Geliri yükselterek il in ekonomik olarak hızlı bir şekilde gelişmesini sağlayacaktır. Amasya'da belli başlı, en çok ziyaretçi çeken tarihi turistik mekanları şunlardır: Amasya Kalesi, Hazeranlar Konağı, Kral Kaya Mezarları, Amasya Müzesi ve Saraydüzü Milli Mücadele Müzesi'dir. 5.3.1. Amasya Kalesi İl merkezinin kuzeyini kaplayan ve denizden 700 metre, Yeşilırmak tan ise 300 metre yükseklikteki Harşena Dağı üzerinde bulunan Amasya Kalesi; "Harşena Kalesi" olarak da 16
anılmaktadır. Sağlam bir kayalık alan üzerine inşa edilmiş olan kale; bazı tarihçilere göre Pontus Kralı Mithridates tarafından; bazı tarihçilere göre ise, Hatti Kralı Varşamma/Haraşna tarafından yaptırılmış ve muhtemelen de bu nedenle, "Harşana/Harşena" adını almıştır. Bir çok kez el değiştiren ve Persler, Romalılar, Mitridat Krallığı (Pontus) ve Bizanslıların egemenlikleri döneminde saldırıya uğrayıp tahrip olan Amasya Kalesi; yüzyıllar içindeki her yıkılışında yeniden inşa edilmiştir. Örneğin; Doğu Romalılar ile Danişmentliler arasında geçen çarpışmalar sırasında önemli oranda tahrip görmüş olması nedeniyle; 1075 te şehre hâkim olan Türkler tarafından, büyük bir onarıma tâbi tutulmuştur. Yeşilırmak ın kıyısına kadar, 8 savunma kademesine sahip kalenin ortasındaki giriş kapısının hizasında, yüksekçe bir yerden kayaya oyulmuş, 150 basamakla aşağıya inilen, 8 metre çapında ve Cilanbolu denilen bir de dehliz bulunmaktadır. Sur duvarlarının büyük bir bölümü günümüze ulaşan kaledeki sarnıçların ve su depolarının yanı sıra; kalenin bulunduğu kaya kütlesinin eteklerinde, kaya duvarlarına oyulmuş Mitridat Krallarının (Pontus) Kral Mezarları ve Osmanlı dönemine ait hamam kalıntıları, hemen dikkat çekmektedir. Amasya (ya da Harşena ) Kalesi; "İçeri Şehir (Hatuniye Mahallesi)", "Kızlar Sarayı", "Yukarı Kale (Harşena)", "Cilanbolu Kuyusu" gibi bölümlerden oluşmaktadır. Tablo 5.2. Amasya Kalesi 2012-2015 Yılları Ziyaretçi Sayıları YIL ZİYARETÇİ SAYISI 2012 43,488 2013 65,447 2014 56,116 2015 49,626 Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı Dösimm Müze ve Örenyeri İstatistikleri 17
2012-2015 yıllarında Amasya Kalesine gelen toplam ziyaretçi-turist sayısı Tablo 5.2'de gösterilmiştir. 5.3.2. Kral Kaya Mezarları Helenistik dönemde, Amasya yı İÖ.333 den İÖ.26 ya kadar başkent olarak kullanan Pontus Krallarına ait olan Kral kaya Mezarları, Harşena Dağı nın güney eteklerine, kalker kayalara oyularak yapılmıştır. Hatuniye Mahallesi nin dar sokaklarından ve tren yolunu geçerek çıkılan mezarların arasında, kayaya oyulmuş yollar ve merdivenler bulunmaktadır. Yeşilırmak Vadisi boyunca, irili ufaklı 21 mezar olduğu bilinmekle birlikte bunlardan sadece birkaç tanesi günümüze gelebilmiştir. Kaya Mezarlarının içlerinden çok, arkalarına oyulmuş geçitler dikkat çekicidir. Bu bölgedeki büyük mezarlardan birinin yanında, nehre kadar uzandığına inanılan bir tünelin başlangıcı bulunmaktadır. Kalker kayalara oyularak yapılan bu mezarlar yapı ve büyüklükleri itibarıyla kente hakim bir noktadadırlar. Kral Kaya Mezarlarının en büyüğü, galeri ve merdivenlerle çıkılan, batı yönündeki en son mezardır. Bu mağaranın yüksekliği 15m, genişliği 8m, derinliği ise 6m dir. Mezar odasına girişi, diğer mezarlardaki kapılardan daha yüksektir. "Büyük Kral Mezarı" olarak da adlandırılan mağara, cephe itibariyle pek çok tahribata uğramıştır. Kızlar Sarayı üzerinde yer alan üçlü kral mezarı birbirine çok yakın oyulmuştur. En solda yer alan mezar, ortadaki mezar sahibini gölgede bırakmak amacıyla ön plana çıkarılmıştır. Kızlar Sarayı nın alt kısmında ve Demiryolu tünelinin hemen üzerinde bulunan mezar da, diğerleri gibi, blok kaya oyularak yapılmıştır. Diğer kaya mezarlarından farklı olarak, etrafı oyulmamıştır. Ayrıca mezar odasına çıkmayı kolaylaştıracak taş merdivenler de yapılmamıştır. Mezar odasının sağ ve sol kenarlarında yapılan sütunlar daha sonra kırılmıştır. Mağaraların bütününde görülen kapaksız, 2-3 metre arasında değişen yükseklikte, kapıya benzeyen girişler, bu mağaraların ortak özelliğidir. Mağaraların etrafı geniş biçimde boş 18
bırakılmasının amacı da, bazı mezarların tavaf edilmesi, bazılarında da kayalardan sızan suların hava ile temasını ve mezar odasının korunmasını sağlamaktır. Kral Kaya Mezarları bazı dönemlerde hapishane ve cezalandırma mekanı olarak da kullanılmışlardı. Örneğin VI. Mithridates, kendisi ile yapılan barış görüşmelerinde zorluk çıkaran Romalı elçileri, Demiryolu geçidinin hemen üzerinde yer alan mezara hapsetmiştir. 1075 te Amasya yı fetheden Melik Ahmed Danişmend Gazi, mezarların içindeki Pontus devrinden kalma gömüleri kaldırtmış. Yine o dönemde, Hıristiyan keşişlerin bu mağaralarda inzivaya çekildikleri bilinmektedir. Tablo 5.3. Kral Kaya Mezarları 2009-2015 Yılları Ziyaretçi Sayıları YIL ZİYARETÇİ SAYISI 2009 97,996 2010 94,208 2011 103,422 2012 70,899 2013 93,195 2014 81,940 2015 72,793 Kaynak: Kültür Ve Turizm Bakanlığı Dösimm Müze Ve Örenyeri İstatistikleri 2009-2015 yılları arasında Kral Kaya Mezarlarına gelen toplam ziyaretçi-turist sayısı Tablo 5.3'te gösterilmiştir. Özellikle 2012-2013 yılları arasındaki ziyaretçi artışı kayda değerdir. 5.3.3. Hazeranlar Konağı Amasya'nın diğer önemli tarihi ve turistik mekanı ise Hazeranlar Konağıdır. Hatuniye Camii'nin doğusunda yer alan Yalı evleri dizisindeki en güzel konaktır. 1865 yılında inşa edilen bu konak Osmanlı döneminin en zarif sivil mimari örneklerinden birisidir. Konağın iki ayrı girişi vardır. Bunlardan birisi sübyan mektebi ile evler arasında Arnavut kaldırımlı dar yolun 19
bulunduğu avlu kapısıdır. Saçak üzerine kiremit örtülü, çift kanatlı bu kapı bodrum kat ve haremlik bölümü ile irtibatlı ön avluya açılır. Her Türk evinde olduğu gibi burada da haremlik girişi önünde bir kuyu mevcuttur. Avlunun batı köşesinde bina ile bütünleşmiş kazan ocağı dikkat çekicidir. Bu ocak farklı bir üslupla "Hayat" tabir edilen girişlerde değil avluda gerçekleştirilmiştir. Diğer bir giriş Hatuniye Camii avlusu ile irtibatlıdır. Çift kanatlı selamlık kapısından alçak tavanlı bir mekana girilir. Konağın planında simetrik bir görünüm hakimdir. Dört köşede birer oda ve odaların arasında orta sofanın uzantıları eyvanlar yer alır. Batı eyvanlarını giriş kata bağlayan sade korkuluklu ahşap merdivenler işgal eder. Katlarda oturma ve yatak odaları, avlu, kahve odası, ocaklı oda, ebeveyn ve selamlık odaları ile tuvalet sofa etrafında yer almaktadır. Hazeranlar Konağı'nda depremler nedeniyle meydana gelen zemin sorunlarının giderilmesi ve teknolojik müze donanımlarının tesis edilmesi amacıyla yeni restorasyon çalışmalarına, Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü'nce 1998 yılı sonlarında başlanmış, Döner Sermaye İşletmeleri Merkez Müdürlüğü'nün de katkılarıyla uygulamalar, 12 Haziran 2001 tarihinde tamamlanarak yeni teşhir düzeni ile Hazeranlar Konağı "Müze Ev" olarak yeniden ziyarete açılmıştır. Tablo 5.4. Hazeranlar Konağı 2009-2015 Yılları Ziyaretçi Sayıları YIL ZİYARETÇİ SAYISI 2009 16,756 2010 31,026 2011 41,399 2012 37,513 2013 37,572 2014 29,183 2015 29,494 20
Kaynak: Kültür Ve Turizm Bakanlığı Dösimm Müze Ve Örenyeri İstatistikleri 2009-2015 yılları arasında Hazeranlar Konağı'na gelen toplam ziyaretçi-turist sayısı Tablo 5.4'te gösterilmiştir. 5.3.4. Amasya Müzesi 1925 yılında kurulan müze; önceleri, az sayıda mevcut olan arkeolojik eserlerin sergilenmesi için açılmıştır. Sergilenecek teşhirlerin çoğalmasıyla 1977 yılında bugünkü binasına taşınmış ve 1980 yılında da hizmete açılmıştır. Geç Neolitik Çağ, Kalkolitik Çağ, Tunç Çağı, Hitit, Frig, İskit, Pers, Helenistik, Roma, Bizans, Selçuklu, İlhanlı dönemlerine ve son olarak Osmanlı İmparatorluğu na ev sahipliği yapan Amasya nın tarihi bilgilerinin yanında; sikke, mühür, el yazmaları ve dünyanın sergilenmekte olan tek Müslüman mumyaları da bu müzede görülebilmektedir. Hitit, Roma, Bizans, Danişmendliler, Selçuklu ve Osmanlı dönemine ait tarihi taş eserler sergilenmektedir. Müzenin ikinci katında 14.yüzyılda Amasya da hâkimiyet kuran İlhanlılara ait olduğu düşünülen 8 adet mumya bulunmaktadır. Tablo 5.5. Amasya Müzesi 2009-2015 Yılları Ziyaretçi Sayıları YIL ZİYARETÇİ SAYISI 2009 58,465 2010 54,334 2011 75,968 2012 79,131 2013 83,100 2014 76,219 2015 77,964 Kaynak: Kültür Ve Turizm Bakanlığı Dösimm Müze Ve Örenyeri İstatistikleri 21
2009-2015 yılları arasında Amasya Müzesi'ne gelen toplam ziyaretçi-turist sayısı Tablo 5.5'te gösterilmiştir. 5.4.En Fazla Turist Çeken Turistik Mekânlar ile Turistik Yolculukların Belirlenmesi 2002-2014 yılları arasında Amasya'ya gelen toplam ziyaretçi-turist sayısı Tablo 4.2'de gösterildiği gibidir. Buna göre, Amasya'da tarihi turistik mekânlar içerisinde en çok ziyaretçi alan yer Kral Kaya Mezarlarıdır. Kral Kaya Mezarlarını sırasıyla Amasya Müzesi, Amasya Kalesi ve Hazeranlar Konağı takip etmektedir. Tablo 5.6.Kral Kaya Mezarlarının 2047 yılına kadar Tahmini Ziyaretçi Sayıları Yıl Yerli Turist Sayısı Yabancı Turist Sayısı Toplam Turist Sayısı Kral Kaya Mezarları Tahmini Turist Sayısı 2009 345,085 14,721 359,805 97.996 2010 369,639 15,610 385,250 94.208 2011 394,194 16,500 410,694 103.422 2012 393,600 32,900 426,500 70.899 2013 416,604 35,341 451,944 93.195 2014 439,607 37,781 477,389 81.940 2015 462,611 40,222 502,833 72.793 2016 485,615 42,663 528,277 99.387 2017 508,618 45,104 553,722 104.174 2018 531,622 47,544 579,166 108.961 2019 554,625 49,985 604,610 113.748 2020 577,629 52,426 630,055 118.535 2021 600,633 54,866 655,499 123.322 2022 623,636 57,307 680,943 128.109 2023 646,640 59,748 706,388 132.896 2024 669,644 62,188 731,832 137.683 2025 692,647 64,629 757,276 142.470 2026 715,651 67,070 782,721 147.257 2027 738,655 69,511 808,165 152.044 2028 761,658 71,951 833,609 156.831 2029 784,662 74,392 859,054 161.618 2030 807,665 76,833 884,498 166.405 2031 830,669 79,273 909,942 171.192 2032 853,673 81,714 935,387 175.979 22
2033 876,676 84,155 960,831 180.766 2034 899,680 86,595 986,275 185.553 2035 922,684 89,036 1,011,720 190.340 2036 945,687 91,477 1,037,164 195.127 2037 968,691 93,917 1,062,608 199.914 2038 991,694 96,358 1,088,053 204.701 2039 1,014,698 98,799 1,113,497 209.488 2040 1,037,702 101,240 1,138,941 214.274 2041 1,060,705 103,680 1,164,386 219.061 2042 1,083,709 106,121 1,189,830 223.848 2043 1,106,713 108,562 1,215,274 228.635 2044 1,129,716 111,002 1,240,719 233.422 2045 1,152,720 113,443 1,266,163 238.209 2046 1.175.724 115.884 1.291.607 242.996 2047 1.198.727 118.325 1.317.052 247.783 Buna göre, 2002-2015 yılları arasında Amasya'ya gelen toplam ziyaretçi-turist sayısı çerçevesinde, 13 yıllık toplam turist sayısı ortalama artış oranı göz önünde bulundurularak 2047 yılına kadar gelmesi planlanan toplam turist sayıları hesaplanmıştır. Bununla birlikte, Amasya'da en çok ziyaretçi çeken Kral Kaya Mezarları'nın 5 yıllık turist sayılarını, Amasya'ya gelen toplam turist sayısı ile kıyaslanmak suretiyle; son 5 yıllık Kral Kaya Mezarları'nın ziyaretçi sayısı ortalaması toplam turist sayısı ortalamasının oranı %18,81 olduğu tespit edilmiştir. 2047 yılına kadar yıllara sari Kral Kaya Mezarları'nın ziyaretçi sayısı öngörüleri toplam turist sayısının %18,81'i hesaplanarak elde edilmiştir. Böylece, 2047 yılına kadar Kral Kaya Mezarları'na gelen tüm ziyaretçilerin kurulacak teleferik hattı ile Ferhat Tepesi'ne çıkacağı öngörüsünde bulunulmuştur. Tablo 4.6'da gösterilen Amasya Ferhat Tepesi Teleferik Hattının yolculuk değerleri bu şekilde hesaplanmıştır. 5.5. Potansiyel ziyaretçi talep yöntemi ile Turistik Yolculukların Belirlenmesi Amasya Ferhat Tepesi Teleferik Hattını kullanarak Ferhat Tepesinde kurulacak tesislere gelecek ziyaretçi sayılarını belirleme yöntemi olarak, Amasya ili nüfus projeksiyon değerleri kullanılmıştır. Türkiye genelinde yapılan araştırmalarda çerçevesinde; tüm yaş grupları içinde yapılan hareketlilik öngörüleri doğrultusunda, farklı yaş gruplarının farklı frekanslarda turistik ve mesire alanlarını kullandığı tespit edilmiştir. Buna göre, Amasya ilindeki yaş dağılımları ve 23
yaş gruplarına göre Ferhat tepesinde kurulması planlanan tesisleri ziyaret etme sayıları hesaplanmıştır. Ayrıca, mevcut turistik mekanlara gelen ziyaretçilerin bir kısmının da söz konusu bölgeyi ziyaret edeceği öngörülmüştür. Amasya ilinde bulunan 15-29 yaş gruplarının Ferhat tepesinde kurulması planlanan tesisleri yılda 2,5 defa, 30-69 yaş gruplarının yılda 2 defa; diğer yaş gruplarının ise Ferhat tepesini ziyaret etmeyeceği öngörüsü doğrultusunda tesislere gelecek ziyaretçi sayısı hesaplanmıştır. Buna göre, toplam nüfusun %21,68'si 15-29 yaş grubunu, %49,79'u ise 30-69 yaş gruplarına karşılık gelmektedir. Tablo 5.7'de 2015 yılı Amasya İli nüfusu yaş dağılım değerleri gösterilmektedir. Tablo 5.7. 2015 yılı Amasya İli Nüfusu Yaş Dağılım Değerleri Yaş Grubu 2015 (%) Yüzde Dağılımı 0-4 19.598 6,08% 5-9 20.958 6,51% 10-14 22.075 6,85% 15-19 25.860 8,03% 20-24 22.556 7,00% 25-29 21.424 6,65% 30-34 22.606 7,02% 35-39 22.829 7,09% 40-44 21.723 6,74% 45-49 19.799 6,15% 50-54 22.013 6,83% 55-59 18.663 5,79% 60-64 17.461 5,42% 65-69 15.300 4,75% 70-74 11.097 3,44% 75-79 8.760 2,72% 80-84 6.200 1,92% 85-89 2.648 0,82% 90+ 597 0,19% Toplam 322.167 100% Kaynak: TUİK 24
5.6. Turistik Yolculukların Türel Dağılımı Ülkemizde yerli ve yabancı turistler üzerinde, tarihi turistik tesislere ulaşım şekilleri ile alakalı yapılan anketler açık şekilde yolculukların türel dağılımını ortaya koymaktadır. Amasya'ya gelen toplam turist sayıları içerisinde yerli turist oranı %92,19 iken; yabancı turist oranı %7,81'dir. Tablo 5.8. Turistik Yolculuklar Türel Dağılımı Ulaşım Şekli Yerli Turist Yabancı turist Otomobil 43.2 3.6 Otobüs 35.2 92.3 Yürüyerek 17.6 3.6 Diğer 4.0 0.5 Toplam % 100 100 Teleferiği Tercih edecek 56.8 96.4 Yolcuların Oranı Kaynak: TUİK Toplam yolculukların içerisinden; otomobil ile yapılan yolculuklar çıkarılarak yerli turistlerin %56.8'inin, yabancı turistlerin ise %96.4'ünün teleferiği tercih edeceği öngörülmüştür. Bununla birlikte; turistik ziyaretlerde Kral Kaya Mezarlarını ziyaret eden turistlerin Amasya Ferhat Tepesi Teleferik Hattını kullanarak Ferhat Tepesine çıkan ziyaretçilerin teleferiği kullanarak geri döndüğü öngörülerek hesaplamalar yapılmıştır. Amasya Ferhat Tepesi Teleferik Hattının planlanan açılış yılı olan 2018'dan 2047 yılına kadar Ferhat Tepesine teleferik ile çıkacak toplam turistik yolcu sayısı tablo 5.9'da gösterilmiştir. 25
Yıl Tablo 5.9. Ferhat Tepesine Teleferik Kullanarak Çıkacak Kral Kaya Mezarlarını Ziyaret Eden Yerli Turist Sayısı Amasya ya Gelen Yerli ve Yabancı Ziyaretçi Sayısı Kral Kaya Mezarlarını Ziyaret Eden Yabancı Turist Sayısı Teleferiği Tercih eden Yerli Turist Sayısı Teleferiği Tercih eden Yabancı Turist Sayısı Teleferiği Kullanarak Ferhat Tepesine Çıkacak Ziyaretçi Sayısı 2018 61.417 47.544 34.885 45.833 80.718 2019 63.763 49.985 36.218 48.185 84.403 2020 66.110 52.426 37.550 50.538 88.089 2021 68.456 54.866 38.883 52.891 91.774 2022 70.802 57.307 40.216 55.244 95.460 2023 73.148 59.748 41.548 57.597 99.145 2024 75.495 62.188 42.881 59.950 102.831 2025 77.841 64.629 44.214 62.302 106.516 2026 80.187 67.070 45.546 64.655 110.202 2027 82.533 69.511 46.879 67.008 113.887 2028 84.880 71.951 48.212 69.361 117.573 2029 87.226 74.392 49.544 71.714 121.258 2030 89.572 76.833 50.877 74.067 124.944 2031 91.918 79.273 52.210 76.419 128.629 2032 94.265 81.714 53.542 78.772 132.315 2033 96.611 84.155 54.875 81.125 136.000 2034 98.957 86.595 56.208 83.478 139.686 2035 101.304 89.036 57.540 85.831 143.371 2036 103.650 91.477 58.873 88.184 147.057 2037 105.996 93.917 60.206 90.536 150.742 2038 108.342 96.358 61.538 92.889 154.428 2039 110.689 98.799 62.871 95.242 158.113 2040 113.035 101.240 64.204 97.595 161.799 2041 115.381 103.680 65.536 99.948 165.484 2042 117.727 106.121 66.869 102.301 169.170 2043 120.074 108.562 68.202 104.653 172.855 2044 122.420 111.002 69.535 107.006 176.541 2045 124.766 113.443 70.867 109.359 180.226 2046 127.112 115.884 72.200 111.712 183.912 2047 129.459 118.325 73.533 114.065 187.597 26
Ayrıca, Amasya da yaşayan diğer vatandaşların Amasya Ferhat Tepesi Teleferik Hattını kullanma olasılığı Potansiyel ziyaretçi talep yöntemi ile belirlenmiştir. Yıl Tablo 5.10. Ferhat Tepesine Teleferik Kullanarak Çıkacak Ziyaretçi Sayısı Yıllık 15-29 Yaş Yıllık 30-69 Yaş Teleferiği Kullanarak Nüfus Grubu Ziyaret Grubu Ziyaret Ferhat Tepesine Çıkacak sayısı sayısı Ziyaretçi Sayısı 2018 321.043 174.005 319.694 280.421 2019 320.682 173.810 319.335 280.106 2020 320.321 173.614 318.976 279.791 2021 319.961 173.419 318.617 279.476 2022 319.600 173.223 318.258 279.161 2023 319.239 173.028 317.899 278.846 2024 318.879 172.832 317.539 278.531 2025 318.518 172.637 317.180 278.216 2026 318.157 172.441 316.821 277.901 2027 317.797 172.246 316.462 277.586 2028 317.436 172.050 316.103 277.271 2029 317.075 171.855 315.744 276.956 2030 316.715 171.659 315.384 276.641 2031 316.354 171.464 315.025 276.326 2032 315.993 171.268 314.666 276.011 2033 315.633 171.073 314.307 275.696 2034 315.272 170.877 313.948 275.381 2035 314.911 170.682 313.589 275.066 2036 314.551 170.486 313.230 274.751 2037 314.190 170.291 312.870 274.436 2038 313.829 170.095 312.511 274.121 2039 313.469 169.900 312.152 273.806 2040 313.108 169.705 311.793 273.491 2041 312.747 169.509 311.434 273.176 2042 312.387 169.314 311.075 272.861 2043 312.026 169.118 310.715 272.545 2044 311.665 168.923 310.356 272.230 2045 311.305 168.727 309.997 271.915 2046 310.944 168.532 309.638 271.600 2047 310.583 168.336 309.279 271.285 27
Amasya ilinde bulunan nüfusun %21,97'sini oluşturan 15-29 arası yaş gruplarının Ferhat tepesinde kurulması planlanan tesisleri yılda 2,5 defa, nüfusun %49,19'unu oluşturan 30-69 arası yaş gruplarının yılda en az 2 defa; diğer yaş gruplarının ise Ferhat tepesini ziyaret etmeyeceği öngörüsü doğrultusunda tesislere gelecek ziyaretçi sayısı hesaplanmıştır. Yıl Tablo 5.11. Amasya Ferhat Tepesi Teleferik Hattını Kullanacak Ziyaretçi Sayısı Teleferiği Kullanarak Ferhat Tepesine Çıkacak Yerli ve Yabancı Ziyaretçi Sayısı Teleferiği Kullanarak Ferhat Tepesine Çıkacak Amasya Halkı Ziyaretçi Sayısı Teleferiği Kullanarak Ferhat Tepesine Çıkacak Ziyaretçi Sayısı Toplamı 2018 80.718 280.421 361.139 2019 84.403 280.106 364.509 2020 88.089 279.791 367.880 2021 91.774 279.476 371.250 2022 95.460 279.161 374.621 2023 99.145 278.846 377.991 2024 102.831 278.531 381.362 2025 106.516 278.216 384.732 2026 110.202 277.901 388.103 2027 113.887 277.586 391.473 2028 117.573 277.271 394.844 2029 121.258 276.956 398.214 2030 124.944 276.641 401.585 2031 128.629 276.326 404.955 2032 132.315 276.011 408.326 2033 136.000 275.696 411.696 2034 139.686 275.381 415.066 2035 143.371 275.066 418.437 2036 147.057 274.751 421.807 2037 150.742 274.436 425.178 2038 154.428 274.121 428.548 2039 158.113 273.806 431.919 2040 161.799 273.491 435.289 2041 165.484 273.176 438.660 2042 169.170 272.861 442.030 2043 172.855 272.545 445.401 28
Yüzde 2044 176.541 272.230 448.771 2045 180.226 271.915 452.142 2046 183.912 271.600 455.512 2047 187.597 271.285 458.883 5.7. Turistik Yolculuklar Zaman Dağılımı Turistik ziyaretlerin yıl içerisinde aylara göre dağılımları, haftalık dağılımları ve günlük dağılımları bu bölümde gösterilmiştir. 18,00 16,00 14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 Şekil 5.1. Turistik Ziyaretlerin Yıllık Zaman Dağılımları Geçmiş yıllara ait istatistikler incelendiğinde, turistik ziyaretlerin en yüksek değerine %15,25 ile Ağustos ayında ulaştığı görülmektedir. (Kaynak: TUİK) 29
00:00-01:00 01:00-02:00 02:00-03:00 03:00-04:00 04:00-05:00 05:00-06:00 06:00-07:00 08:00-09:00 09:00-10:00 10:00-11:00 11:00-12:00 12:00-13:00 13:00-14:00 14:00-15:00 15:00-16:00 16:00-17:00 17:00-18:00 18:00-19:00 19:00-20:00 20:00-21:00 21:00-22:00 22:00-23:00 23:00-24:00 30 25 20 15 10 5 0 Pazartesi Salı Çarşamba Perşembe Cuma Cumartesi Pazar Şekil 5.2. Turistik Ziyaretlerin Haftalık Zaman Dağılımları Türkiye deki Tarihi ve turistik mekânların haftalık ziyaret dağılımı incelendiğinde ise en yüksek değer yaklaşık %25 ile cumartesi günleri olduğu tespit edilmiştir. (Kaynak: TUİK) 16 14 12 10 8 6 4 2 0 Şekil 5.3. Turistik Ziyaretlerin Günlük Zaman Dağılımları Ayrıca, Türkiye deki Tarihi ve turistik mekânların günlük ziyaret dağılımı incelendiğinde ise en yüksek değer yaklaşık %14,5 ile öğlen saatlerinde olduğu tespit edilmiştir. (Kaynak: TUİK) 30
6. AMASYA FERHAT TEPESİ TELEFERİK HATTI YOLCULUK TALEP TAHMİNLERİ Ulaştırma ağı, turistik veriler ve gelecek için öngörülen planlama verileri kullanılarak, projenin açılış yılı olarak planlanan 2018 yılı ve 30 yıllık işletme süresi göz önünde bulundurularak 2047 yılına kadar teleferik hattının taşıyacağı yolculuklar hesaplanmıştır. Ulaşım etüdü çalışması kapsamında hat için 2018-2047 yılları arasındaki yolculuk rakamları hesaplanmıştır. YIL Teleferiği Kullanarak Ferhat Tepesine Çıkacak Yerli ve Yabancı Ziyaretçi Sayısı Tablo 6.1. Amasya Ferhat Tepesi Teleferik Hattı 2018-2047 Yılları Arasındaki Yolculuk Sayıları Teleferiği Kullanarak Ferhat Tepesine Çıkacak Amasya Halkı Ziyaretçi Sayısı Yıllık Toplam Teleferik Yolculuğu 2018 80.718 280.421 722.278 2019 84.403 280.106 729.019 2020 88.089 279.791 735.759 2021 91.774 279.476 742.500 2022 95.460 279.161 749.241 2023 99.145 278.846 755.982 2024 102.831 278.531 762.723 2025 106.516 278.216 769.464 2026 110.202 277.901 776.205 2027 113.887 277.586 782.946 2028 117.573 277.271 789.687 2029 121.258 276.956 796.428 2030 124.944 276.641 803.169 2031 128.629 276.326 809.910 2032 132.315 276.011 816.651 2033 136.000 275.696 823.392 2034 139.686 275.381 830.133 2035 143.371 275.066 836.874 2036 147.057 274.751 843.615 31
2037 150.742 274.436 850.356 2038 154.428 274.121 857.097 2039 158.113 273.806 863.838 2040 161.799 273.491 870.579 2041 165.484 273.176 877.320 2042 169.170 272.861 884.061 2043 172.855 272.545 890.802 2044 176.541 272.230 897.543 2045 180.226 271.915 904.284 2046 183.912 271.600 911.024 2047 187.597 271.285 917.765 Buna göre, öngörülen turistik yolculuk talepleri ile elde edilen yolculuk değerleri hesaplanmak suretiyle teleferik güzergâhlarına ait saatlik-günlük-yıllık yolculuk değerleri belirlenmiştir. Ayrıca, hazırlan model sonuçları neticesinde gerçekleşecek günlük doruk saatteki maksimum kesit yolculukları hesaplanmıştır. 6.1. Amasya Ferhat Tepesi Teleferik Hattı Turistik Yolculuk Değerleri İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü verileri ışığında 2004-2014 yılları Amasya'ya gelen turist sayılarına göre 2047 yılları için projeksiyon yapılmıştır. Yerli ve yabancı turist sayıları ve Amasya ilinde bulunan turistik mekanlara ait yıllık ziyaretçi sayıları baz alınarak gelecekte oluşacak ziyaret sayıları belirlenmiştir. Sonuç olarak; Kullanılan yöntemler ve modeller ile Amasya Ferhat Tepesi arasında planlanan teleferik projesine yönelik yolculuk talepleri hesaplanmıştır. 32
6.2. Amasya Ferhat Tepesi Teleferik Hattı Yolculuk Sayılarının Hesaplanması Yukarıda bahsedilen veriler çerçevesinde elde edilen teleferik hattının açılış yılı olarak planlanan 2018 yılı ve 30 yıllık işletme süresi sonunda 2047 yılına ait günlük yolculuk değerleri ve zirve/doruk saatteki maksimum kesit değerleri hesaplanmıştır. 2018 ve 2047 yıllarına ait teleferik hattında turistik ziyaretlerin en yoğun olduğu Ağustos ayında, Cumartesi gününe ait turistik yolculuklar ile öğle doruk saatlerde oluşacak maksimum kesit değerleri tablo 6.2 de gösterilmiştir. Teleferik hattında; 2018 yılında günlük 6884, 2047 yılında 8747 turistik yolculuğun olacağı öngörülmüştür. Tablo 6.2. 2018 ve 2047 yılları Amasya Ferhat Tepesi Teleferik Hattı AMASYA FERHAT TEPESİ TELEFERİĞİ FERHAT TEPESİ YÖNÜ (2018 Yılı Günlük) Günlük ve Zirve Saat Turistik Yolculuk Sayıları AMASYA FERHAT TEPESİ TELEFERİĞİ FERHAT TEPESİ YÖNÜ (2018 Yılı Öğle Zirve Saat) DURAK ADI BİNEN İNEN DURAK ADI BİNEN İNEN KESİTTEKİ YOLCU Amasya 3.779 0 Amasya 499 0 499 Ferhat Tepesi 0 3.779 Ferhat Tepesi 0 499 0 TOPLAM 3.779 3.779 TOPLAM 499 499 AMASYA FERHAT TEPESİ TELEFERİĞİ AMASYA YÖNÜ (2018 Yılı Günlük) AMASYA FERHAT TEPESİ TELEFERİĞİ AMASYA YÖNÜ (2018 Yılı Öğle Zirve Saat) DURAK ADI BİNEN İNEN DURAK ADI BİNEN İNEN KESİTTEKİ YOLCU Ferhat Tepesi 3.105 0 Ferhat Tepesi 402 0 402 Amasya 0 3.105 Amasya 0 402 0 TOPLAM 3.105 3.105 TOPLAM 402 402 AMASYA FERHAT TEPESİ TELEFERİĞİ FERHAT TEPESİ YÖNÜ (2047 Yılı Günlük) AMASYA FERHAT TEPESİ TELEFERİĞİ FERHAT TEPESİ YÖNÜ (2047 Yılı Öğle Zirve Saat) DURAK ADI BİNEN İNEN DURAK ADI BİNEN İNEN KESİTTEKİ YOLCU Amasya 4.607 0 Amasya 634 0 634 Ferhat Tepesi 0 4.607 Ferhat Tepesi 0 634 0 TOPLAM 4.607 4.607 TOPLAM 634 634 AMASYA FERHAT TEPESİ TELEFERİĞİ AMASYA YÖNÜ (2047 Yılı Günlük) AMASYA FERHAT TEPESİ TELEFERİĞİ AMASYA YÖNÜ (2047 Yılı Öğle Zirve Saat) DURAK ADI BİNEN İNEN DURAK ADI BİNEN İNEN KESİTTEKİ YOLCU Ferhat Tepesi 4.140 0 Ferhat Tepesi 590 0 590 Amasya 0 4.140 Amasya 0 590 0 TOPLAM 4.140 4.140 TOPLAM 590 590 33
Buna göre, teleferik hattı için öngörülen toplu taşıma değerlerine, turistik yolculuk talepleri ile elde edilen yolculuk değerleri doğrultusunda teleferik güzergahlarına ait günlük ve öğlen maksimum kesit yolculuk değerleri Tablo 6.2 de belirlenmiştir. 2047 yılında tek yönde kesitteki yolculuklar incelendiğinde; saatlik tek yöndeki kesitteki en yüksek yolculuk sayısı tablo 6.2 de görüleceği üzere 634 olarak hesaplanmıştır. Teleferik hattına ait Günlük ortalama yolculuk sayısı, hattın en yüksek yolculuğa ulaştığı Ağustos ayındaki Cumartesi günleri için öngörülen yolculuk sayıları ve yıllık toplam turistik yolculuklar yıllara göre hesaplanarak Tablo 6.3'te gösterilmiştir. Tablo 6.3. Amasya Ferhat Tepesi Teleferik Hattı 2018-2047 Yılları Arasındaki Yolculuk Sayıları Ağustos Ayı - Günlük Ortalama Yıllık Toplam Yıl Cumartesi Günlük Yolculuk Yolculuk Tahmini Yolculuk 2018 1.979 6.884 722.278 2019 1.997 6.948 729.019 2020 2.016 7.013 735.759 2021 2.034 7.077 742.500 2022 2.053 7.141 749.241 2023 2.071 7.205 755.982 2024 2.090 7.270 762.723 2025 2.108 7.334 769.464 2026 2.127 7.398 776.205 2027 2.145 7.462 782.946 2028 2.164 7.527 789.687 2029 2.182 7.591 796.428 2030 2.200 7.655 803.169 2031 2.219 7.719 809.910 2032 2.237 7.784 816.651 2033 2.256 7.848 823.392 2034 2.274 7.912 830.133 2035 2.293 7.976 836.874 2036 2.311 8.041 843.615 2037 2.330 8.105 850.356 34
2038 2.348 8.169 857.097 2039 2.367 8.233 863.838 2040 2.385 8.298 870.579 2041 2.404 8.362 877.320 2042 2.422 8.426 884.061 2043 2.441 8.490 890.802 2044 2.459 8.555 897.543 2045 2.477 8.619 904.284 2046 2.496 8.683 911.024 35
7. İŞLETME PLANI VE GEREKLİ ARAÇ SAYISI Bu bölümde, 2018 2047 yılları arasındaki değerlendirme dönemi için tahmin edilen yolculuk taleplerine göre, proje konusu hattın üzerinde gelecekte ortaya çıkması beklenen trafiği taşımak için gerekli araç kapasitesi açıklanmıştır. Teleferik Hattı'nın, mevcut işletme saatlerinden farklı şekilde, günde 18 saat işletileceği öngörülmüştür. Bunun 6 saati zirve zaman aralığında olacak ve sefer aralıkları, zirve saat yolculuk talebine göre, yıllar itibariyle değişecektir. 12 saat olarak öngörülen zirve dışı saatlerdeki sıklıklar ise işletilmekte olan diğer hatların yolculukların saatlere dağılımına uygun olarak hesaplanmıştır. Amasya Ferhat Tepesi Teleferik Hattı nın işletilmesine ilişkin karakteristikler; ortalama ticari hızın 18 km/saat olacağı kabul edilmiştir. Amasya Ferhat Tepesi Teleferik Hattının gelecek için öngörülen saatte tek yönde maksimum yolculuk talebini karşılamak üzere araç kapasiteleri hesaplanmıştır. Yaklaşık 1500 metrelik hatta; 60 kişilik 2 kabin, 5dakikalık servis aralıkları ile hizmet verebilecek şekilde sistem dizayn edilmiştir. Amasya Ferhat Tepesi Teleferik Hattı için öngörülen günlük ve yıllık sefer sayıları ile araç-km değerleri Tablo 7.1'de verilmiştir. Tablo 7.1 Amasya Ferhat Tepesi Teleferik Hattı İşletme Karakteristikleri İŞLETME KARAKTERİSTİKLERİ İşletme Hızı 18 km/sa Seyahat Süresi 4 dk 46 sn Hatta Çalışan Araç Sayısı 2 Sefer Aralığı (sn) 300 Günlük işletme (dk) 1080 Günlük Tur 174 36
Yıllık Tur 56.091 Yıllık Araç-km 168.274 8. EKONOMİK FİZİBİLİTE ETÜDÜ 8.1 Yöntem Ekonomik fizibilite etüdünün amacı, Teleferik hattının ulusal ekonomi açısından değerlendirilmesidir. Ekonomik fizibilite etüdünde, projenin ekonomik fayda ve maliyetleri belirlenmiştir. Ekonomik fizibilite etüdünde, genel ekonomi açısından bir değerlendirme yapıldığından göz önüne alınan değerlendirme dönemi içinde, projenin yapılması (projeli) ve yapılmaması (projesiz) durumlarındaki ekonomik maliyetler ve faydalar hesaplanarak projenin ekonomik net güncelleştirilmiş değeri {ENPV, economic net present value), ekonomik iç verimlilik oranı (EIRR, economic internal rate of return) ve fayda / maliyet oranı (B/C, benefit /cost ratio) hesaplanmıştır. Projenin ekonomik maliyetleri şunlardır: Yapım maliyetleri Teleferik tesisi yatırım maliyetleri İşletme ve bakım maliyetleri Projenin ekonomik faydaları şunlardır: Yolculuk zamanı kazançlarının ekonomik değeri; Karayolu araçlarının (özel otomobil, otobüs ve minibüs) işletme maliyetlerindeki azalma; Otobüs ve minibus yatırım maliyetlerinde azalma; Çevresel etki maliyetlerinde azalma; Yol bakım maliyetlerinde azalma; Karayolu kaza maliyetlerinde azalma. Projenin ekonomik yapılabilirliğini arttıran ancak parasal olarak ölçülemeyen ya da ölçülmesi güç olan diğer faydalar (örneğin, GSYİH ya katkı, çevresel etki maliyetlerindeki azalma gibi) hesaba katılmamıştır. 37
İSTASYON İNŞAATI - TELEFERİK TESİSİ MEKANİK VE ELEKTRİK AKSAM TEMİN VE MONTAJI Değerlendirmede 2016 ve 2047 yılları arasındaki 32 yıllık bir değerlendirme dönemi esas alınmıştır. Değerlendirme dönemi olarak; 2016 yılından başlamak üzere 18 aylık bir yapım dönemi, 2018-2047 yılları arasındaki 30 yıllık işletme dönemi göz önüne alınmıştır. Projenin güncelleştirilmiş maliyet ve faydalarını hesaplamak için %10 güncelleştirme oranı kullanılmıştır. 8.2 İstasyon Yapım ve Teleferik Tesisi Kurulum Maliyetleri Amasya Ferhat Tepesi Teleferik Hattı nın maliyeti yaklaşık olarak 13.000.000 USD olarak öngörülmüştür. Bu bölümde yer alan proje maliyetleri, işletme gelirleri gibi her türlü proje ile ilgili gelir ve giderler $/TL parite oranı 2.90 alınarak maliyet hesaplarına dahil edilmiştir. Yapım maliyetlerinin yıllara dağılımı Tablo 8.1 de verilmiştir. Tablo 8.1 Amasya Ferhat Tepesi Teleferik Hattının Maliyetleri Genel Maliyet Tablosu ($) Gider Türü Maliyet 2016 2017 Hat ve İstasyonlar 2.000.000 1.000.000 1.000.000 Teleferik Tesisi 11.000.000 5.500.000 5.500.000 TOPLAM ($) 13.000.000 6.500.000 6.500.000 8.3 Teleferik Tesisinin İşletme ve Bakım Maliyetleri Amasya Ferhat Tepesi Teleferik projesinin İşletme ve bakım birim maliyetleri Tablo 8.2'de gösterilmiştir. Dünyada işletilmekte olan Teleferik tesislerinden alınmıştır. 38
Tablo 6.2 Amasya Ferhat Tepesi Teleferik Hattının PARAMETRELER İşletme ve Bakım Birim Maliyetleri 2015 YILI İŞLETME BİRİM MALİYETLERİ TELEFERİK ENERJİ (USD/Taşıt-Km) 1.33 ARAÇ BAKIM-ONARIM (USD/Taşıt-Km) 1.02 HAT BAKIM (USD/Km/YIL) 137.931 KİRA GİDERLERİ (USD/YIL) 50.000 PERSONEL GİDERLERİ (USD/YIL) 150.000 GENEL GİDERLERİ (USD/YIL) 86.200 Kaynak: İstanbul Ulaşım A.Ş. 2015 İşletilmekte olan tesislerinden alınan değerler kullanılmıştır. Genel giderler içerisine elektrik, su, telefon, bakım ve onarım gibi tüm harcamalar dahil edilmiştir. 8.4 Seyahat Süresi Tasarrufu Ulaştırma sistemini kullananlar için seyahat süresi, teleferik sisteminin olduğu ve olmadığı durumlardaki seyahat süreleri farkı olarak hesaplanmıştır. Tasarruf edilen seyahat süresi de, teleferik ticari hızı (bekleme ve indi-bindi sürelerini de içerecek şekilde 18 km/sa) ve otobüslerle minibüslerin ortalama günlük hızları ile karşılaştırılarak hesaplanmıştır. Bu değerler her bir hedef yılı için Tablo 8.3 te gösterilmiştir. Teleferik hattında toplu taşıma yolculuklarının otobüslerle minibüsler arasındaki türel dağılım %70 ve %30' olarak kabul edilmiştir. Otobüs ve minibüslerin günlük ortalama hızları her ikisinin de doruk ve doruk dışı saatlerdeki ortalamalarına göre hesaplanmıştır. Proje karayolunda trafik sıkışıklığının artması ile ortalama hızın düşeceği düşünülmüştür. Ortalama olarak 5 km lik seyahat için seyahat başına ortalama zaman tasarrufu hesaplanmış ve Tablo 8.3'te gösterilmiştir. 39
Yıllık toplam tasarruf edilen yolculuk süreleri miktarını da göstermektedir. Tasarruf edilen yolculuk süreleri toplamının yıllık ekonomik değeri ise 5,1 $ Amerikan Doları olarak kabul edilen ortalama zaman değeri yardımıyla hesaplanmıştır. Ekonomik değerlendirmeden bu değer esas alınmıştır. Zaman değeri hesaplamalarından TUİK in 2015 yılı hanehalkı gelir, nüfus ve istihdam verilerinden faydalanılmıştır. Tablo 8.3 Amasya Ferhat Tepesi Teleferik Hattının Seyahat Süresi Tasarrufu Yolculuk Süresi Tasarrufu (USD) Yıl Otobüs ve Minibüs Ticari Hızlar (Km/Saat) Yolculuk Başına Tasarruf Edilen Süre (Dakika) Günlük Tasarruf Edilen Süre (Saat) Yıllık Tasarruf Edilen Süre (Saat) Tasarruf Edilen Seyahat Süresi Değeri (USD) 2018 12 70 2.309 842.657 4.297.551 2019 12 72 2.381 869.119 4.432.507 2020 12 73 2.456 896.308 4.571.170 2021 11 75 2.532 924.242 4.713.635 2022 11 76 2.611 952.941 4.859.997 2023 11 78 2.692 982.423 5.010.355 2024 11 80 2.775 1.012.708 5.164.811 2025 10 81 2.860 1.043.817 5.323.468 2026 10 83 2.947 1.075.771 5.486.431 2027 10 85 3.037 1.108.590 5.653.809 2028 10 87 3.130 1.142.297 5.825.714 2029 10 89 3.224 1.176.913 6.002.258 2030 9 91 3.322 1.212.463 6.183.559 2031 9 93 3.422 1.248.968 6.369.737 2032 9 95 3.525 1.286.453 6.560.912 2033 9 97 3.630 1.324.943 6.757.212 2034 9 99 3.738 1.364.463 6.958.763 2035 9 101 3.849 1.405.039 7.165.698 2036 8 103 3.964 1.446.696 7.378.151 2037 8 105 4.081 1.489.463 7.596.260 2038 8 107 4.201 1.533.366 7.820.166 2039 8 110 4.324 1.578.434 8.050.013 40