1 AKARYAKIT SATIŞLARININ TEKNOLOJIK OLARAK DENETLENMESINE İLIŞKIN BIR ÖNERI CELAL ÇELİK AYHAN ÜNGÖRMÜŞ Baş Hesap Uzmanı Baş Hesap Uzmanı Boğaziçi Kurumlar VD Başkanı (Vergi Dünyası Kasım 2003) GİRİŞ Bugün yıllık satış hacmi yaklaşık 27 Katrilyon TL na1 ulaşan akaryakıt sektörü, yarattığı satış hacmi ve devlete ödediği yüksek vergi tutarı ile ülkemizin en önemli sektörleri arasında yer almaktadır. Aynı zamanda akaryakıt, ekonomideki en önemli sektörlerden birisi olan ulaştırma sektörünün ana maliyet unsurunu oluşturmaktadır. Şüphesiz böylesine önemli bir sektörün denetlenmesi vergi politikası açısından büyük önem taşımaktadır. Akaryakıt sektörünün devletin vergi gelirleri içindeki önemini vurgulamak için 2003 yılı bütçe hedef rakamlarına bakmak yeterli olacaktır. 2003 yılı bütçe hedeflerine göre devletin tüm vergi gelirleri toplamının 85 katrilyon TL olması beklenmektedir. Beklenen bu gelirin 14,5 katrilyon TL petrol ve doğal gaz ürünlerine ilişkin Özel Tüketim Vergisinden (ÖTV) oluşmaktadır. Ayrıca ÖTV nin katma değer vergisi (KDV) matrahına dahil olması dolayısıyla hesaplanan KDV (14,5 * 0,18=) 2,6 katrilyon TL artmaktadır. Dolayısıyla ÖTV ve ÖTV den kaynaklanan KDV olmak üzere toplam (14,5 + 2,6=) 17,1 katrilyon TL tutarındaki bir vergi akaryakıt sektörü aracılığı ile toplanmaktadır. Diğer bir ifade ile vergi gelirlerinin yaklaşık % 20 lik kısmı akaryakıt üzerinden alınan vergilerden oluşmaktadır. Bu rakama sektörün ödediği diğer vergiler de konulduğunda akaryakıt sektörünün vergi gelirleri içerisindeki payı iyice yükselmektedir. Akaryakıt ürünlerinin kendisinden büyük boyutlarda vergi alınması işin bir yönünü oluşturmakla birlikte işin diğer yönü akaryakıt ürünlerinin başta ulaştırma sektörü olmak üzere başka sektörler tarafından da girdi olarak kullanılmasıdır. Akaryakıt dağıtım sektöründe düzenlenen faturalar diğer sektörlerin kayıtlarına maliyet olarak intikal ettirilmekte ve ayrıca akaryakıt sektörü tarafından hesaplanan katma değer vergisi tutarları da diğer sektörler tarafından indirim KDV olarak dikkate alınmaktadır. Öte yandan; akaryakıtın önemli bir kısmının nihai tüketiciler ve basit usulde vergilendirilen (belge ihtiyacı bulunmayan) kesimler tarafından kullanılması ve akaryakıt giderlerinin vergi iadesinde de gider olarak dikkate alınmaması, sektörde belge düzeninin sağlıklı işlemesine engel olmaktadır. Gün içinde belgesiz yapılan akaryakıt satışları için gün bitiminde 167 seri nolu VUK GT uyarınca toplu fatura düzenlemek gerekmektedir. Ancak uygulamada benzin istasyonlarının önemli bir kısmının isimsiz toplu faturalar yerine bu belgeleri fatura ihtiyacı bulunan hatırlı müşterilere düzenlediği görülmektedir. Sık görülen bir diğer durum ise daha önce mal alımında bulunan kişilere düzenlenmeyen faturaların, fatura ihtiyacı olanlara para ( komisyon ) karşılığı düzenlenmesi ve bu yolla akaryakıt satışından elde edilen kâra yakın hatta daha fazla kazanç elde edilmesidir. Maliye tarafından yapılan denetimlerde bazı akaryakıt istasyonlarının gerçek cirolarının çok üzerinde fatura düzenlediği, düzenledikleri faturaları ise hasılat kaydetmedikleri tespit edilmiştir. Son zamanda Maliye Bakanlığı nın üst düzey yetkilileri tarafından akaryakıt dağıtım sektörünün denetimine ilişkin olarak ciddi bazı düzenlemelerin gündemde olduğu medyaya açıklanmıştır. Gelirler Genel Müdürü tarafından kamuoyuna açıklanan bir modele göre benzin istasyonlarında yaygın olarak kullanılan kredi kartı slipleri yazar kasa fişi ile birleştirilecektir. Uygulamanın nasıl yapılacağı henüz tam olarak netlik kazanmamıştır. Ancak akaryakıt satışlarının belgelendirilmesinde eksiklikler görülerek yeni bir gayret içine girilmesinin bile olumlu yönde atılmış bir adım olduğunu ifade etmek istiyoruz.
2 Bu yazımızda konuyla ilgili olarak Maliye Bakanlığı tarafından hazırlanan model kısaca ele alınmış, akaryakıt istasyonlarındaki mevcut sorunlara kısaca yer verildikten sonra, akaryakıt ve otogaz istasyonlarının belge düzeninin işleyişine yönelik önerdiğimiz modele ilişkin açıklamalara yer verilmiştir. I- AkaryakIt DaĞItIm SektörünÜN BÜYÜKLÜĞÜ, SEKTÖRDE KarŞIlaŞIlan Vergİsel Problemler ve Konunun Parasal Boyutu A) Akaryakıt Dağıtım Sektörünün Boyutu Aşağıdaki tabloda Petrol İşleri Genel Müdürlüğü verilerine göre Türkiye nin 2002 yılında tüketmiş (sivil tüketim) olduğu akaryakıt ürünleri gösterilmektedir. Söz konusu akaryakıt ürünleri tarafımızdan (genellikle) akaryakıt istasyonlarında satılanlar ve satılmayanlar olarak ikiye ayrılmıştır. Bu tablodan da görüleceği üzere; akaryakıt ürünlerinin büyük bölümü akaryakıt istasyonlarında satılmaktadır. Bu açıdan tarafımızdan ileri sürülen akaryakıt istasyonlarına ilişkin bu sistem ile yaklaşık 14 veya 15 milyon ton akaryakıt ürününün denetim altında bulundurulacağını ileri sürmek yanlış olmaz. Olaya bir diğer açıdan bakarsak bu rakamlar resmi rakamlar olup kaçak (vergilendirilmeye tabi tutulmamış yasa dışı yollarla yurtiçine sokulup satılan) veya sahte (gerçekte akaryakıt ürünü olmayıp akaryakıt ürünlerine katılan veya akaryakıt ürünü diye satılan) akaryakıt ürünlerini kapsamamaktadır. Türkiye 2002 yılı Petrol Ürünleri Tüketimi (sivil tüketim); 2002 YILI SİVİL TÜKETİM PETROL ÜRÜNLERİ MİKTARI (Metrik Ton) TOPLAMA ORANI(%) LPG (Otogaz ve Tüpgaz) 3.500.383 12,30 Normal Benzin 470.830 1,65 Süper Benzin 933.225 3,28 Kurşunsuz Süper Benzin 1.699.818 5,97 Motorin 9.063.456 31,85 BÜYÜK ÖLÇÜDE AKARYAKIT İSTASYONLARINDA SATILANLAR 15.667.712 55,05 R. Yakıt Gazı 629.803 2,21 Nafta 1.678.373 5,90 Solvent 215.160 0,76 Jet Yakıtı 319.371 1,12 Gazyağı 30.548 0,11 D.K.P. Fuel Oil 79.936 0,28 Kal.Yakıtı 1.238.576 4,35 Fuel Oil-6 6.824.004 23,98 H.V.G.O. 0 0,00 Madeni Yağ 410.917 1,44 Asfalt 1.238.359 4,35 Diğerleri 127.033 0,45
3 AKARYAKIT İSTASYONLARI DIŞINDA SATILANLAR 12.792.080 44,95 TOPLAM 28.459.792 100,00 Kaynak: www.pigm.gov.tr Yukarıdaki tabloda belirttiğimiz 2002 yılında akaryakıt istasyonlarında satılan akaryakıt ürünleri ve bu ürünlerin bugün itibariyle tabi olduğu özel tüketim vergisi tutarları dikkate alınarak, tarafımızdan bugünkü fiyatlarla götürü olarak olayın vergisel büyüklüğü ortaya konulmaya çalışılmıştır. Buna göre 2002 yılında satılan akaryakıtın aynısının satıldığını ve en son uygulanan ÖTV tutarlarının uygulandığını varsayarsak, bir yılda akaryakıt istasyonlarında satılan akaryakıtlardan dolayı devletin tahmini ÖTV geliri yaklaşık olarak aşağıdaki gibidir. 2002 YILI SİVİL BİRİM BAŞINA TÜKETİM MİKTARI (LT/DM3)VERGİ TAHMİNİ TOPLAM ÖTV PETROL ÜRÜNLERİ (Metrik TON) TUTARI* (TL) TUTARI (TL) LPG 3.500.383 772.000 2.702.295.676.000.000 Normal Benzin 470.830 1.049.000 493.900.670.000.000 Süper Benzin 933.225 1.049.000 978.953.025.000.000 Kurşunsuz S. Benzin 1.699.818 1.033.000 1.755.911.994.000.000 Motorin 9.063.456 718.000 6.507.561.408.000.000 TOPLAM: 12.438.622.773.000.000 NOT: Yukarıdaki tablodaki hesaplamada akaryakıt ürünlerindeki kesafet oranları dikkate alınmadan 1 kg= 1 litre / dm3 eşitliği kabul edilerek hesaplamalar yapılmıştır. * Burada yazılı olan birim ( Litre, otogaz için dm3) vergi tutarı 23.10.2003 tarih ve 25268 sayılı resmi gazete ile yayınlan 2003/6288 sayılı BKK ile geçerli olan Özel Tüketim Vergisi tutarıdır. Yukarıdaki tablodan görüleceği üzere; 2002 yılı itibariyle sivil tüketime konu olan ve çoğunlukla akaryakıt istasyonlarında satılan, akaryakıt ürünleri üzerinden alınan verginin, yaklaşık bugünkü değerinin tutarı 12,5 katrilyon TL civarındadır. Yukarıdaki rakamlar petrol işleri genel müdürlüğünün resmi rakamları baz alınarak ortaya çıkarılmıştır. Bu rakamlara resmi kayıtlara girmeyen kaçak ve sahte akaryakıt satışları dahil değildir. Kaçak akaryakıt ile ilgili olarak alınabilecek kesin bir oran veya rakam bulunmamaktadır. B) Akaryakıt Dağıtım Sektörü Ağır Bir Şekilde Vergilendirilmektedir 1985 yılında akaryakıt üzerinden alınan vergilerin bütçe gelirleri içerisindeki payı %1 i geçmezken bu oran zaman içerisinde yükselmiştir. Aşağıdaki tablo durumu özetlemektedir. Toplanan Akaryakıt Tüketim Vergisinin Gerçekleşen Bütçe Gelirlerine oranı (%) 1985 0,84 1987 0,68 1989 2,09 1991 2,39 1993 3,58 1995 7,32 1997 10,88
4 Kaynak: Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü Kamu Hesapları Bülteni2 Yukarıda yer alan oran 2003 yılı bütçe rakamlarına göre % 173 olmaktadır. Genel olarak akaryakıt ürünlerinin satış fiyatlarının % 70 e yakın kısmı vergilerden oluşmaktadır. C) Akaryakıt ve Otogaz istasyonlarında Sıklıkla Karşılaşılan Vergi Kaçakçılığı Türleri: Halen akaryakıt üzerindeki vergi yükünün % 70 lere yaklaşması dolayısıyla akaryakıt ve otogazın nihai satış fiyatları artmaktadır. Yüksek fiyat artışı dolayısıyla da petrol ürünleri kaçaklarının (KDV ve ÖTV ye tabi tutulmamış yani kaçak yolla ülkeye sokulmuş) veya sahtelerinin (akaryakıt ürünü olmayan maddelerden yapılan) satılması bu işleri yapanlara yüksek oranda kâr bırakmaktadır. Akaryakıt ve LPG istasyonlarında karşılaşılan ve haksız kazanç sağlama şeklinde özetleyebileceğimiz uygulamalar aşağıdaki gibidir. Benzine göre daha ucuz olan solvent türü maddeler katılarak, benzin kalitesi düşürülmektedir. Solvent daha ucuz bir madde olduğu için bu işlemi yapana haksız kazanç sağlamaktadır. Solventli benzin ise araçların motorlarına zarar vermekte ve araçların yakıt verimliliği düşmektedir. Bu uygulama bazı akaryakıt istasyonlarına veya organizasyonu yapanlara haksız kazanç sağlarken, solventli benzin uygulamasından tüketici ve devlet zararlı çıkmaktadır. Son yıllarda Özel Tüketim Vergisinde büyük artışlar, motorin ile bazyağlar arasındaki fiyat farkını tonda 400 ABD Dolarına (litrede yaklaşık 600.000 TL na) çıkarmıştır. Bazyağların motorine katılması suretiyle haksız kazanç sağlamak mümkündür. Rafineriden mutfak tüplerini doldurmak için ucuza alınan LPG nin taşıt araçlarına satılması mümkündür.4 Bu sayede ucuza alınan LPG ler otogaz istasyonlarında satılabilmektedir. Bu işlem sonucunda hazine aleyhine haksız kazanç yaratılmaktadır. Tüpraş Genel Müdürlüğü nün bir yazısında, ülkemizde satılan LPG nin % 25-35 oranında Propan ve % 65-75 aralığında Bütan içerdiği ve söz konusu oranlarda Propan ve Bütan içeren LPG nin normal şartlar altında buhar basıncının 3-4 bar iken, aynı şartlardaki Propanın buhar basıncının 9-10 bar düzeyinde olduğu, LPG içerisindeki Propanın yükseltilmesi halinde kullanım sırasında gaz kaçağı sonucunda sızıntı ve patlama olasılığının yükseleceği, dolayısıyla otogaz LPG ye Propan karıştırılmasının teknik açıdan çok sakıncalı olduğu ve tüketicinin can ve mal emniyetini tehlikeye attığı ifade edilmiştir. Bu nedenle Propanın veya diğer amaçlı LPG nin otogaz olarak satılması mümkündür. Bu durum haksız kazanç yaratmanın yanı sıra, devletin vergi kaybına yol açmakta ve tüketicinin can ve mal güvenliğini tehlikeye atmaktadır. Bilindiği üzere ÖTV kanununun yürürlüğe girmesinden önce, nihai aşamada LPG satışlarında artırılmış KDV oranı olan %40 uygulanmaktaydı. Dolayısıyla bir Otogaz istasyonu % 18 KDV yükü ile aldığı LPG yi oldukça yüksek bir vergi oranıyla (%40) nihai tüketiciye satmaktaydı. Söz konusu uygulama esnasında bazı firmalar stoklarındaki LPG yi dökmegaz olarak mevcudiyetleri meçhul bir firmaya kağıt üstünde satmış görünmekte ve stokunu indirmekte ve akabinde tankerlerde dolaşan LPG yi otogaz istasyonlarına boşaltmaktadırlar. Bu sayede devlet aleyhine haksız kazanç sağlanmaktadır. KDV kanununa göre uluslararası taşımacılık yapan gemilere KDV ve ÖTV den muaf bir şekilde akaryakıt satmak mümkündür. Üzerinde vergi yükü bulunmayan söz konusu akaryakıtın iç piyasada satılması halinde çok ciddi tutarlarda haksız kazanç sağlamak mümkündür. Geçmiş yıllarda Türkiye ye kuzey Irak tan yüklü miktarda vergisiz motorin girmiş ve bu motorin batı illerinde dahi satılmıştır. Söz konusu motorin zincirleme bir şekilde devletin vergi kaybına yol açmıştır. Mevcut sistemde, kaçak ve sahte akaryakıt satıcıları, belge düzenlemek yönünden, kendileri bir zorunluluk hissetmedikleri için, belgesiz olan kaçak ve sahte akaryakıtlarını rahatça satabilmektedir. Bunların resmi alışları ile satışlarını dengelemesi yasal defter kayıtları üzerinden yapılacak normal denetimlerde iz bırakmamalarına ve geçmişteki yaptıklarının ortaya çıkmamasını sağlamaktadır. Müşteriler çoğu zaman bunlardan yasal alışlarının daha altında miktarda belge almakta ve yine çoğu zaman yasal alışlarının dengesini tutturmak için kendileri belge düzenlemektedir. Diğer bir ifade ile bu tip sahte ve kaçak akaryakıt satan istasyonlar, yasadışı sahte ve kaçak akaryakıt alımları için ayrıca belge bulmak zorunda bile kalmamaktadırlar. D) Akaryakıt ve Otogaz İstasyonlarının Vergi Kaçırmada Araç Olarak Kullanılması
5 Akaryakıt dağıtım sektörünün yıllık cirosu yaklaşık olarak 27 katrilyon TL civarındadır. Bu tutar milli gelirin içerisinde önemli bir düzeydedir. Sektörün yaptığı satışların çok yüksek bir bölümü nihai tüketiciler ve gerçek usulde vergilendirilmeyen şehir içinde nakliyecilik yapan taksiler, minibüsler ile tarım kesimi tarafından kullanılmaktadır. Sistemin bu kesimlerin belge almasını teşvik etmemesi dolayısıyla alınmayan belgeler, belge ihtiyacı olan mükellefler tarafından alınmaktadır. Kaba bir hesapla toplam akaryakıt tüketiminin %10 lık kısmının böylece el değiştirmesi halinde 2,7 Katrilyon TL tutarındaki sahte ve muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge gerçek usulde vergilendirilen mükelleflerin kayıtlarına intikal edecektir. Söz konusu tutar dolayısıyla yaklaşık 400 Trilyon TL tutarındaki bir KDV bu mükellefler tarafından indirim konusu yapılacaktır. Söz konusu belgelerin maliyet kaydedilmesi sonucunda oluşan gelir ve kurumlar vergisi tutarları da yaklaşık 2,3 Katrilyon TL na kadar ulaşabilmektedir. Bu nedenle bu kesimin sağlıklı bir şekilde denetlenmesinin sağlayacağı fayda çok fazladır. E) Akaryakıt İstasyonlarında Oluşan Vergi Kaçağının Boyutu Orta Doğu Teknik Üniversitesi bünyesinde bulunan Petrol Araştırma Merkezi (PAL) nin internet sitesinde5 yayınladığı 2001 yılı akaryakıt analiz sonuçlarında 2001 yılında yapılan 2485 analizden genel olarak akaryakıt ürünlerinin % 16 nın (motorinde % 19, normal benzinde %10, süper benzinde %5 ve kurşunsuz benzinde %10) standartlara uygun olmadığı tespit edilmiştir. Standartlara uygun olmayan bu yakıtların, rafinerilerin düşük kalite kaynaklı üretimlerinden veya ithal edilen ürünlerin kalitesindeki düşüklükten kaynaklanacağı gibi, kaçak veya sahte akaryakıttan da kaynaklanabilmektedir. Bunun diğer bir anlamı, eğer piyasada satılan akaryakıtın % 10 u bile kaçak veya sahte akaryakıttan kaynaklanmışsa bile bu durumun (vergi kaçırmadan dolayı oluşan) devlete maliyeti bugünkü fiyatlarla 1 katrilyon TL ndan fazla demektir. Diğer vergiler de (GV, KV ve KDV) dikkate alındığında devletin kaçak veya sahte akaryakıt satışından dolayı kaybı 1,5 katrilyon TL nın üzerinde olabilir. II- AkaryakIt DaĞItIm İstasyonlarInIn Belge Düzenİnİn İŞleyİŞİne Yönelİk Olarak Malİye BakanlIĞI nca YapIlan Düzenlemeler ve EleŞtİrİsİ Akaryakıt istasyonlarında belge düzenine ilişkin olarak özel bir belge türü veya teknik cihaz kullanma zorunluluğu yoktur. Maliye Bakanlığı 167 sıra nolu vergi usul genel tebliği ile akaryakıt istasyonlarına gün içinde belgesiz yapılan akaryakıt satışları için gün bitiminde toplu fatura düzenleme esası getirmiştir. Düzenlenen bu faturalara alıcı ismi boş olarak muhtelif müşteriler ibaresi konulmak zorundadır. Ancak uygulamada ise pek çok akaryakıt istasyonlarının Maliye Bakanlığı nca getirilen mecburiyete uymak yerine, ellerindeki belgesiz tutarlarla ilgili olarak, vergi mükellefi konumundaki hatırlı müşterilerine fazla fazla fatura kestikleri görülmektedir. Sektördeki mevcut durumu Maliye Bakanlığı da fark etmiş olup konuyla ilgili yeni bir düzenleme hazırlığı içerisindedir. Bakanlıkta çalışmaları sürdürülen düzenlemeye göre sektörde yaygın olarak kullanılan kredi kartlarından istifade etmek amacıyla, kredi kartı slipleri yazarkasa fişi yerine geçecektir. Bilindiği üzere Maliye Bakanlığı bu yetkisini VUK nun mükerrer 257. maddesinden almaktadır. Bakanlıkça planlanan düzenleme pek çok açıdan önemli bir adımdır. Böyle bir uygulamanın ekonominin bütün sektörlerine yaygınlaştırılmasının ve POS cihazları ile yazar kasaların entegrasyonunun sağlanmasının önemi ortadadır. Ancak Bakanlık tarafından akaryakıt istasyonlarında yapılması planlanan kredi kartı slibi = yazarkasa fişi uygulaması yine de çeşitli açılardan eleştirilebilir: Yeni uygulama sadece kredi kartıyla yapılan satışları kavramaktadır. Nakit veya vadeli yapılan satışlarla ilgili olarak bir yenilik getirmemektedir. Kredi kartı slibi = yazarkasa fişi uygulamasında toplam tutarı izlemek olasıdır, ancak bu uygulamada otomatik olarak satılan akaryakıt veya hizmetin türü belirtilemez. Satılan malın cinsi ayrıca girilmek zorundadır. Akaryakıt istasyonlarında akaryakıt dışında satılan unsurlar da kredi kartı tutarına dahildir, bu durum uygulamada sorunlar yaratabilir. Faizlerin ve kredi kartı komisyonlarının yükseldiği zamanlarda akaryakıt istasyonları kredi kartlı akaryakıt satışlarında komisyon alma uygulamasına geçebilmektedir. Komisyon uygulamasının olduğu dönemlerde nakit satışlarda artış trendi olabilmektedir. III- AkaryakIt İstasyonlarInIn Kontrolüne Yönelİk Alternatİf Model ÖNERİSİ
6 A) Bir Çeşit Taşıt Tanıma Sistemi Olan Akıllı Pompa Modelinin İşleyişi Benzin istasyonlarında miktar ve parasal denetimleri bir arada sağlayan bir yöntem geliştirilmelidir. Tarafımızdan akıllı pompa olarak adlandırılan bu sistemin işleyişi aşağıdaki gibidir. Trafikteki bütün araçlara asgari olarak; aracın plaka numarasını/araç sahibinin vergi kimlik numarasını içeren bir barkod veya akıllı kit (manyetik kimlik tanımlama) ilave edilmelidir. Söz konusu barkod veya kit aracın plakasında, benzin deposu kapağının yakınında ve/veya camında bulunabilir. Benzin istasyonlarına akaryakıt pompasıyla bağlantılı bir barkod veya kit okuyucu mekanizma ile yazar kasa fişi üreten bir mekanizma eklenmelidir. Akaryakıt satışı sırasında barkod veya kit okuyucu ile pompaya araç tanımlanacak ve akaryakıt satışını müteakip akıllı pompa satış fişi (fatura) düzenleyecektir. Burada kısaca açıkladığımız model bir ütopya değildir. Esasen ülkemizde bulunan akaryakıt dağıtım şirketlerinin pek çoğu bu belirtilen modellerden çok daha ileri Araç Tanıma Sistemi olarak bilinen modelleri geliştirmişler ve fiilen kullanmaktadırlar. Örneğin Shell Smart Card, Opet Otobil, Türkpetrol AYS-Araçmatik... gibi çeşitli özel ödeme modelleri geliştirilmiştir. Bu modellerde araçlarda takılı akıllı kit sayesinde, aracın ne zaman, nerede ne kadar akaryakıt aldığı, araçla ilgili bilgiler vb. izlenebilmektedir.6 Sistemin işlemesi için araçlara, içine çeşitli bilgilerin kaydedildiği bir kit takılmakta olup sisteme dahil akaryakıt istasyonlarında da bu kitleri okuyan bir mekanizma bulunmaktadır. Bu sistemin şu andaki maliyeti araç başı yaklaşık 100 150 ABD Doları veya yaklaşık 140 210 milyon TL dır. Ayrıca sistemle ilgili olarak her bir benzin istasyonunun da bir maliyete katlanması gerekmektedir. Bu sistemin şu anki müşterileri daha ziyade profesyonel bir anlayışla yönetilen orta ve büyük ölçekli kuruluşlar ile çeşitli kamu kurumları olmaktadır. Hiç şüphesiz çeşitli petrol şirketleri tarafından kullanılan Araç Tanıma Sistemlerinin teknolojik üstünlüğü ortadadır. Ancak sayısı 7 milyonu bulan motorlu araçların hepsine bu kitlerin takılmasının maliyeti dahi (100-150 USD * 7.000.000=) 700-1.050 milyon USD tutarını bulacaktır. Söz konusu bedele istasyonların katlanması gereken maliyetler dahil değildir. Bu nedenle teknolojik olarak üstün olsa dahi böyle bir sistem yerine daha basit bir sistem barkod veya manyetik kart/kit sistemi tercih edilebilir. Bu modellerden hangisinin uygun olacağının tespiti için hiç şüphesiz teknik uzmanların görüşlerine başvurulmalıdır. Ancak tarafımızdan ileri sürülen akıllı pompa sisteminin çeşitli üstün yönleri mevcuttur. Sistemin kurulum maliyeti getirileriyle kıyaslandığında çok yüksek değildir. Zira bugün ülkemizde çok sayıda markette dahi barkod okuyuculu sistemler mevcuttur. Barkod okuyucular maliyetli uygulamalar değildir. Barkod veya manyetik kit gibi uygulamalar araç başına maliyeti yaklaşık 5-10 $ gibi bir tutar olmaktadır. Belki akaryakıt pompalarını adapte etmenin maliyeti, akaryakıt istasyonları için fazla olabilir. Ancak akaryakıt istasyonlarını teşvik amacıyla Maliye Bakanlığı tarafından değiştirilen pompa makinalarının 1 defada tamamına amortisman ayrılarak, gider yazılması yönünde bir kolaylık sağlanabilir. Çok büyük maliyetler gerektirmemektedir. Sistem satış belgesini detaylı bir şekilde anlık olarak üretmektedir. Böylece araçların nerede, ne zaman ve ne kadar akaryakıt aldıklarını izlemek kolaylaşmaktadır. Sistem sayesinde akaryakıt istasyonlarının hangi akaryakıt veya LPG, doğal gaz vb. ne kadar sattığını izlemek mümkün olacaktır. Bu durum akaryakıt istasyonlarında olası vergi kayıp ve kaçaklarını asgariye indirecektir. Akıllı pompa sistemi sayesinde, mükelleflerin gerçekte almadığı akaryakıtlarla ilgili olarak, kayıtlarına fazladan akaryakıt gider belgesi kaydetme imkanı buılunmamaktadır. Mali kontrol amacıyla geliştirilen bu teknolojiden polis, trafik polisleri, Sanayi Bakanlığı denetçilerinin ve diğer ilgililerin de yararlanması mümkündür. Sistem sayesinde sürücüler açısından araç ruhsatı taşıma zorunluluğu ortadan kaldırılabilir. Akıllı pompa sistemine geçmek için herhangi bir yasal değişiklik zorunlu değildir. Vergi Usul Kanunu nun mükerrer 242. maddesinin verdiği yetkiyi kullanarak Maliye Bakanlığı akaryakıt istasyonlarına akıllı pompa kullanma zorunluluğu getirebilir.7 Bu uygulama vergi denetiminin etkinliğini ve verimliliğini artırır. Her bir akıllı pompayı bir vergi denetim elemanı gibi düşünmek mümkündür. Maliye Bakanlığı sisteminin can damarı niteliğini taşıyan bir konuda oldukça sağlam bir şekilde denetim yapma imkanına kavuşur. Uygulama sayesinde denetim elemanlarının zamanlarında ciddi tasarruf sağlanabilir.
7 B) Modelin Fayda Maliyet Analizi Bugün ülkemizde yaklaşık olarak 7 milyon araç bulunmaktadır. Ülkemizde bulunan akaryakıt istasyonu sayısı 9.500 civarında olup bunların her birinde 4-6 adet arasına akaryakıt pompası bulunmaktadır. Tasarrufu ön planda tutarak barkod sisteminin esas alındığı varsayımı ile akıllı pompa sisteminin ekonomiye maliyeti aşağıdaki gibi hesaplanabilir. Açıklama Araçlara takılacak barkodların birim maliyeti Araç sayısı Araçlara barkod takmanın toplam maliyeti Tahmini sayı 10-20 Milyon TL arasında 7.000.000 Adet 70-140 Trilyon TL arasında Benzin istasyonu sayısı Ortalama pompa sayısı Toplam pompa sayısı Bir pompayı dönüştürmenin maliyeti Pompaları dönüştürmenin toplam maliyeti 9.500 Adet 5 Adet 47.500 Adet 1 2 Milyar TL arasında 47,5 95 Trilyon TL arasında Toplam maliyet 117,5 235 Trilyon TL arasında Yukarıdaki tabloda sistemi dönüştürmenin toplam maliyeti yaklaşık olarak 117,5 235 Trilyon TL arasında hesaplanmıştır. Bu maliyetlerin toplu bir şekilde yüksek miktarlarda üretim ve montaj yapılması ile daha da düşmesi mümkündür. Öte yandan sistemin sağlayacağı faydaların da hesaplanıp ortaya konması gerekmektedir. Akaryakıt dolayısıyla 1 yıl içerisinde toplanan ÖTV nin toplam tutarı yaklaşık olarak 14,5 Katrilyon TL civarındadır. Akıllı pompa sistemi sayesinde akaryakıt dağıtım sektöründen bir yılda sağlanması muhtemel ilave vergi tutarı olarak toplanan verginin % 10 luk kısmı dahi olsa bu tutar yaklaşık 1,5 Katrilyon TL olacaktır. Uygulamanın sahte faturaya engel olmasıyla birlikte diğer sektörlerin ödeyeceği vergi tutarlarının da 2-3 Katrilyon TL civarında bir artış göstermesi beklenebilir. Dolayısıyla akıllı pompa sisteminin yıllık gelir artırıcı etkisi 3,5-4,5 Katrilyon TL civarında tahmin edilebilir. Yukarıdaki hesaplamalardan görüldüğü üzere yaklaşık 117,5 235 Trilyon TL tutarındaki bir harcama ile bir yıl içerisinde vergi gelirlerini 4,5 5,5 Katrilyon TL civarında artırmak mümkün görülmektedir. Üstelik maliyete bir kere katlanılacakken, vergi gelirlerindeki artış her yıl yaşanacaktır. Yukarıdaki hesaplamalarımız aşırı iyimser olarak kabul edilse dahi, maliyet ile getiri arasındaki farklılık oldukça yüksek boyutlardadır. Herhalükarda uygulamanın devlet bütçesine net katkısı müsbet olacaktır. IV- GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ: Yıllık satış hacmi 27 Katrilyon TL na8 ulaşan akaryakıt dağıtım sektörü, toplam vergi gelirlerinin yaklaşık % 20 lik kısmını karşılamaktadır. Rakamın çok yüksek oluşu ve sektördeki vergi yükünün ağır olması dolayısıyla, sektörün daha sıkı bir şekilde denetlenme ihtiyacı ortaya çıkmaktadır. Yazımızın önceki bölümlerinde vurgulandığı üzere, sektörün kendisinde oluşması muhtemel vergi kaybının boyutu bir yana sektörün ürettiği belgeleri kullanma suretiyle ekonominin diğer sektörlerinde meydana çıkan vergi kaybı da oldukça ciddi rakamlara çıkabilmektedir. Bizim tahminlerimize göre yıllık vergi kaybının boyutu 4,5 Katrilyon TL na kadar çıkabilmektedir. Sektörün ciddi bir şekilde denetlenmesini sağlamak için yazımızın IV. bölümünde akıllı pompa olarak adlandırdığımız bir yöntem önerilmiştir. Söz konusu yönteme göre araçlara barkod veya manyetik bir kart eklenecektir. Benzin istasyonundaki pompalara ise araçları otomatik olarak tanıyan ve akaryakıt satışını
8 müteakiben otomatik olarak fiş üreten bir mekanizma eklenecektir. Bu sayede belge düzenindeki insan müdahalesi asgariye indirilecek ve vergi kayıp ve kaçağı azalacaktır. Yazının bir önceki bölümünde akıllı pompaya geçişin maliyeti 117,5 235 Trilyon TL arasında hesaplanmıştır. Bu maliyetlerin toplu bir şekilde yüksek miktarlarda üretim ve montaj yapılması ile ölçek ekonomilerinden yararlanmak suretiyle daha da düşmesi mümkündür. Söz konusu sistemin hayata geçmesiyle sektördeki vergi kayıplarının büyük ölçüde önüne geçilecektir. Bizim burada açıklamaya çalıştığımız sistem belki ideal sistem olmayabilir. Ama bizim burada böyle bir öneri ileri sürmekteki kastımız, konunun önemli olması dolayısıyla, devletin olayı daha sıkı kavrayıcı ve insan unsurunu fazla işin içine karıştırmayan bir sistem kurarak, hem vergi gelirlerini sağlama alması gerektiği, hem tüketicilerin normal akaryakıt istasyonlarından belgeli ve düzgün akaryakıt almalarını sağlamaya katkıda bulunmaktır. Ayrıca denetim olgusunda insan emeğinin maliyeti unsurunu ihmal ederek, yapılır ve denetlenir mantığından daha ziyade, teknolojinin imkanlarından yararlanmanın ve sistemleri denetlenebilir kılmamın gereğinin kavranması gerekmektedir. Bu konuda eğer teknolojik gelişmeler bazı şeylerin denetimini otomatikleştiriyor ise bunları teknolojik imkanlarla yerine getirmek gerekmektedir. Bu sayede denetim elemanlarının hem daha kolay çalışması hemde gerekli alanlarda çalışması sağlanabilinir.