KALDIRMA ARAÇLARINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ Kaldırma Sanayi kuruluşlarında üretim sürecinde kullanılan çeşitli ham ve yardımcı maddeler, makine ve tezgah parçaları ile çeşitli kalıplar, ürünler ve yakıtlar gibi yüklerin gerekli araç ve cihazlar kullanılmadan kaldırılması, taşınması ve indirilmesi sırasında çalışanlar çeşitli iş kazalarına, bel ve eklem sakatlanmalarına ve sağlık sorunlarına maruz kalmaktadır. Bu sağlık sorunlarını önlemek ve insan gücünün yeterli olmadığı durumlarda daha seri ve güvenli bir şekilde söz konusu yüklerin taşınması için buna uygun araç, gereç ve makinaların kullanılması gerekli ve zorunludur. Taşıma Her türlü hammadde ve ambalajlı, ambalajsız ürünün bir noktadan birçok noktaya taşınması, yükseklik kazandırılması, konum ve pozisyonunun değiştirilmesine yönelik taşıma sistemleri kullanılmaktadır. Bunlar; Tekerlekli taşıma Raylı taşıma Konveyörler (Transportörler) Kaldırma Araçlarının Sınıflandırılması Caraskallar : Caraskal, taşınabilir ayaklar üzerinde, istenilen yere kurularak makaralar düzeniyle ağır cisimlerin yer değiştirme işlerinde kullanılan kaldıraç düzeni. Köprülü Vinçler (Kreynler) : Birinci gruptakiler iki hareketlidir. Düşey yönde aşağı ve yukarı hareket ederler. (Sabit kaldırma makinaları ve asansörler) İkinci gruptakiler dört hareketlidir. Aşağı yukarı hareketlerden başka, köprü kirişi boyunca sağ ve sol yönde hareket ederler (Monoraylar ve kedi arabalı kaldırma makineleri). Üçüncü gruptakiler altı hareketlidir. İkinci grubun dört hareketinden başka, tüm sistem vincin bulunduğu hol boyunca ileri ve geri hareket ederler. Bu hareketi köprü kirişlerinin her iki tarafında yer alan köprü yürüyüş başlıkları sayesinde yaparlar. Yapı (Kule) Vinçleri: Genellikle şantiyelerde sabit ya da hareketli (genellikle sabit) bir taşıyıcı üzerinde ağır yüklerin yatayda ve düşeyde taşınmasını sağlayan çelik strüktürdeki bir makinedir. Forkliftler: Genelde liman, antrepo, depo, fabrika gibi alanlarda karşımıza sık sık çıkan, insan gücü ile taşınamayacak büyüklükteki nesneleri önündeki kaldıraçlarla ( Ataşman ) hareket ettirip istenen şekilde kaldırıp istiflemeye yarayan bir iş makinasıdır. 1
Transpaletler :İnsan kontrollü, yaya (manuel transpalet) veya motor (motorlu transpalet) gücüyle çalışan paletlere yüklenmiş yükleri hidrolik pompa gücüyle kaldırarak yatay olarak taşımaya yarayan araçlardır. Kaldırma Araçlarında Periyodik Kontroller Periyodik Kontrollerin Amacı Makine ve tesislerin fiziki özelliklerini önceden belirlemek, İşletme şartlarından dolayı yıpranma, aşınma vb. durumların varlığını araştırmak, Varsa nitelik ve niceliklerini belirlemek, Gerekli hallerde; tamir, bakım, onarım, yada işletme şartlarında değişiklikleri ve tedbirleri tespit etmek, Bir sonraki periyoda kadar güvenli bir şekilde vazife yapıp yapamayacağı konusunda fikir ve kanaat oluşturmaktır. Periyodik Test Metotları Fiziki (gözle) muayene deneyleri, Genel görünüşün kontrolü, Aydınlatma ve sesli ikaz sisteminin kontrolü, Emniyet düzenleri Teknik şartnamelere uygunluk deneyleri Aracın kütlesi Dönme ekseninden karşı ağırlığın dış kenarına olan uzaklık Yük kaldırma yüksekliği Çatal ayar mesafesi Yük kaldırma hızı Hassas yük kaldırma hızı Araç yürüme hızı Dönme dairesi çapı Bom yatırma ve kaldırma hızı Yağ su v.b sıvıların seviye kontrolü Sınırlama sistemlerinin işlerliği Araç üzerinde etiket var mı? Yük kaldırma yeterlilik deneyleri Statik deneyler kaldırma makinesi ve elemanlarının yapı yeterliliğini kontrol etmek amacı ile yapılır. 2
Vincin ana elemanlarına en fazla yük geldiği konumlarda yük uygulanır ve kademeli olarak yük arttırılır. Yük yerden en fazla 10-20 cm kaldırılır ve en fazla 10 dakika askıda bekletilir. Sonra yük indirilip vinç ve yüke çalışan elemanların gözle fiziki muayenesi yapılır. MOTORLU ARAÇ VE İŞ MAKİNESİ OPERATÖRLERİNİN BELGELERİ Motorlu araç kullanıcıları, Motorlu bisiklet kullanacaklar için, A1 sınıfı sürücü belgesi, Motosiklet kullanacaklar için, A2 sınıfı sürücü belgesi, Otomobil, minübüs ve kamyonet kullanacaklar için, B sınıfı sürücü belgesi, Kamyon kullanacaklar için, C sınıfı sürücü belgesi, Çekici kullanacaklar için, D sınıfı sürücü belgesi, Otobüs kullanacaklar için, E sınıfı sürücü belgesi ve Lastik tekerlekli traktör kullanacaklar için, F sınıfı sürücü belgesi gereklidir. İş makinesi kullanıcılarında ise iki türlü ehliyet vardır. Birincisi iş makinesi kullanma yetki belgesi (operatör belgesi), İkincisi ise G sınıfı sürücü belgesidir. Eğer iş makinesi operatörü trafiğe çıkmıyorsa sadece işyeri hudutları içinde çalışıyor ise operatör belgesi yeterlidir. Eğer İş makinesi trafikte de kullanılıyorsa G sınıfı sürücü belgesi alınması zorunludur. Seyyar vinçlerde, kaldırma ve taşıma araçlarında güvenlik tedbirleri Kaldırma makineleri fenne uygun olmalı, Tambur ve halatlar uyumlu olmalı, Üst ve alt limit sviçleri bulunmalı, Azami yükün 1,5 katını kaldırabilecek, askıda tutabilecek güçte olmalı, Bu yüke dayanıklı frenleri olmalı, Her gün operatörü tarafından kontrol edilmeli, Üç ayda bir kere yetkili teknik eleman tarafından kontrol edilmeli, Kaldırma taşıma işinde birden çok kişi çalışıyor ise, operatör bir kişiden işaret almalı, fakat herhangi bir kişinin dur işaretine derhal uymalı Kancalarda emniyet mandalı bulunmalı, Vinç ile insan taşınmamalı, Görüş alanı içinde çalışılmalı, Görüş alanı dışında çalışılıyorsa işaretçiden istifade edilmeli, İşaret ve sinyallerin anlamları bilinmeli, Vinç bomuna, yükün veya herhangi bir şeyin çarpması önlenmeli, Araca hareket halinde inip binmemeli, Araç temiz tutulmalı, yağlı, gresli, çamurlu ve buzlu olmamalı, 3
Yakıt doldurulurken ateşe dikkat edilmeli, Statik elektriğe dikkat edilmeli, İş Makineleri İle Yapılan Çalışmalarda Emniyet Tedbirleri Kazaların sebepleri: Operatörün (Sürücünün) ehil olmaması, Makinenin bakımlı olmaması, Makinenin emniyet sistemlerinin olmaması, Trafikte gerekli tedbirlerin alınmamış olması, İşyeri ortamında gerekli tedbirlerin alınmamış olması İş elbisesi ve koruyucu malzemeler İş elbisesi uygun olmalı, Yırtık sarkık kısımlar olmamalı, Yüzük, saat, bilezik gibi takılar takılmamalı, Ceplere düşecek şeyler konmamalıdır. Çalışma esnasında, Baret, Emniyet kemeri, Emniyet gözlüğü, Eldiven, Reflektör yelek, Kulaklık, Maske, Gözlük ve diğer gerekli malzemeler kullanılmalıdır. Aracı çalıştırırken emniyette olmalıdır Emniyet kemeri bağlanmalı, Kontrol levyelerinin boşta olması sağlanmalı, Motor operatör koltuğundan çalıştırılmalı, Çevredekiler ikaz edilmeli, uyarılmalı, Motor çalıştıktan sonra bütün göstergeler kontrol edilerek, uygun ve çalışır durumda olduğu görülmeli, Soğuk havalarda çalıştırma maddeleri kullanıldığında, sağlık ve emniyet tedbirlerine özellikle uyulmalı, Bu sıvılar parlayıcıdır, alev alabilir, dikkat edilmelidir. 4
Kapalı yerlerde yapılan çalışmalarda egzoz dumanına karşı gerekli tedbirler alınmalıdır. Motorlu Araç Ve İş Makinelerinin Bakım Ve Onarımlarında Dikkat Edilmesi Gerekenler Makina bakımı düz bir yerde yapılmalı, Tekerlekler bloke edilmeli, Kepçe, bıçak gibi bağlantılar zemine indirilmeli, Basınçlı sistemler boşta bırakılmalı, Akü boşa alınmalı, Mafsallı makinelerde direksiyon çevresi kilidi bağlanmalı Gerekli ikaz ve uyarı levhaları takılmalı Kepçe, bıçak, damper gibi araçlar kaldırılacak ise emniyet (demirleri ) sistemleri ile desteklenmeli, Zeminin düzgün ve kuru olasına dikkat edilmelidir. Basınçlı kısımlar açılırken, basıncın düşmesi sağlandıktan sonra kapak tamamen açılmalı, Ağır parçaların kaldırılması ve taşınmasında; taşıma kaldırma kaidelerine riayet edilmelidir. Lastiklerin takılmasında, şişirilmesinde, taşınmasında tedbirli davranmalı, lastik kilit halkaları fırlayarak büyük kazalara sebep olduğu sık rastlanmaktadır. Lastik yapılırken, eskimiş ve yıpranmış lastik kullanılmamalı, Lastikler uygun basınçla şişirilmeli, Lastik şişirirken yanda durulmalı, Lastik yaparken ve şişirirken koruyucu kafeste olmalı. Lastik yaparken uygun aletler kullanılmalıdır. Motorlu Araç Ve İş Makinelerinin Periyodik Testleri Periyodik Kontrollerin Amacı Makine ve tesislerin fiziki özelliklerini önceden belirlemek, İşletme şartlarından dolayı yıpranma, aşınma vb. durumların varlığını araştırmak, Varsa nitelik ve niceliklerini belirlemek, Gerekli hallerde; tamir, bakım, onarım, yada işletme şartlarında değişiklikleri ve tedbirleri tespit etmek, Bir sonraki periyoda kadar güvenli bir şekilde vazife yapıp yapamayacağı konusunda fikir ve kanaat oluşturmaktır. 5
EL ALETLERİNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ El aletleri, çeşitli maddeleri sıkıştırmak, karıştırmak, kesmek, düzeltmek, asmak, zımbalamak, delmek, ısıtmak, çevirmek, sürmek, şekil vermek veya işaretlemek için kullanılır. El aletleri ile ilgili kazaların tamamı, kusurlu, standart dışı ve yanlış aletlerin eğitimsiz kişilerce kullanımından kaynaklanmaktadır. Üretim, kullanım ve bakım onarım süreçlerinde TSE ve İSO gibi standartlara uygunluk gözetilmelidir. Elektrikli El aletleri El matkabı, spiral, zımpara, taşlama, testere, havya, silikon tabanca gibi aletler elektrikli aletlerdir. Pnomatik; Havalı tabancalar, deliciler ve kırıcılar gibi aletler pnomatik aletlerdir. Hidrolik; krikolar Mekanik El aletleri El aletlerinde genel olarak alınması gerekli tedbirler Yapılacak işe uygun olmalı. Usulüne uygun olarak kullanılmalıdır. Bakımlı olmalı. Bakımı ehil kişiler tarafından yapılmalı. Uygun kişisel koruyucularla kullanılmalı (eldiven, gözlük v.b.) Uygun yerde muhafaza edilmeli. Arızalı olan el aletleri derhal değiştirilmeli veya onarılmalı. Sapları uygun olmalı, kolayca çıkmamalı, çatlak kırık olmamalı. Sapları yağlı ve kaygan olmamalı. Boru ve çubuk gibi rastgele uzatma kolu kullanılmamalı. Küçük parçalarla çalışırken mengene ile tutturulmadan çalışılmamalı. Çalışan makineler durdurulmadan el aleti ile müdahale edilmemeli. Teknolojik gelişmeler doğrultusunda yenilenmelidir. Kordonu yıpranmış el aletlerini veya zedelenmiş uzatma kordonlarını kullanmayın. Bir el aletini çalıştırmaya başlamadan önce ayar anahtarları gibi teçhizatı üzerinde bırakmamalıdır. El aletleri ile çalışanlara şaka yapmayın ve dokunmamalıdır. El aletlerini kullanmadan önce kontrol edilmelidir. İş yapmak işin gittiğiniz yerde onarmaya kalkışmamalıdır. El aletlerini zorlanmamalıdır. Dar, çeşitli kabloların, boruların vb. gibi çeşitli engellerin olduğu yerlerde daha dikkatli olunmalıdır. Elektrikli el aletlerini nemli, ıslak durumda olan yerlerde kullanmamalıdır. 6
Yanıcı maddelerin bulunduğu yerlerde elektrikli el aletleri ile çalışırken daha dikkatli ve uyanık olunmalıdır. El aletini, fişi prizde sokulu iken asla ayarlamaya çalışmamalıdır. Ucunu veya ağzını değiştirmeye kalkışılmamalıdır. 7