ORTA ÇULIM, AŞAĞI ÇULIM VE KÜERİK DİYALEKTLERİNDE RENK ADLARI i

Benzer belgeler
Türk Dili Araştırmaları Yıllığı

ÖZGEÇMİŞ : : cuneyt.akin@hotmail.com

Fuyu Kırgızcası Hakkında Yeni Bilgiler ve Türkolojiye Katkıları * Mehmet Ölmez (İstanbul)

Tuvacanın EskiIiği Üzerine

YAYIN DÜNYASINDAN. on yirmi yılda özelde Eski

ÖZGEÇMİŞ Doç. Dr. BÜLENT ÖZKAN

DEDE KORKUT TA YER ALAN URLAŞUBAN KELİMESİ HAKKINDA

3. Emine Yılmaz Ceylan, Çuvaşça Çok Zamanlı Ses Bilgisi, TDK yay., 675, Ankara 1997.

Sözvarlığı Açısından Anadolu Ağızları ve Sibir Grubu Türk Dilleri

GERİ SÖZCÜĞÜNÜN ETİMOLOJİSİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

AVRUPA balkan(lar)ı, TÜRKÇE bal(yk) ve BUNLARIN ASIL ANLAMLARI SORUNU *

Divanü Lügati t-türk te Geçen baδram ~ bayram Kelimesinin Etimolojisi Üzerine. Mustafa ARGUNŞAH Galip GÜNER

Türkiye deki Ağız Çalışmalarının Sözlükleri ve İlk Ağız Sözlükleri

Doç.Dr. ENGİN ÇETİN ÖZGEÇMİŞ DOSYASI

Dr. Mikail CENGİZ. Derece Alan Üniversite Yıl Lisans Türk Dili ve Edebiyatı Ahmet Yesevi Üniversitesi Türkoloji Fakültesi

A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED] 53, ERZURUM 2015, TÜRK DİLİNDE BİR GEÇMİŞ ZAMAN EKİ -çi

Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi(2013) 6/2,

Dr. Mikail CENGİZ. Derece Alan Üniversite Yıl Lisans Türk Dili ve Edebiyatı Ahmet Yesevi Üniversitesi Türkoloji Fakültesi

yuvarlak masa yeşil erik üç kalem ihtiyar adam

YENGEÇ SÖZCÜĞÜNÜN ETİMOLOJİSİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME Süleyman Kaan YALÇIN *

Meninski'nin Sözlüğündeki "Tartarca" Sözcükler

T ehlikedeki Diller Dergisi Ağ Sayfası

(TÜRKÇE) I. (Ana sayfada görünecektir.)

ZEHİRSİZ DOĞA MANTARLARI. Yrd.Doç.Dr. Halil DEMİR

Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi Online Thematic Journal of Turkic Studies

Ala Rengi. Prof. Dr. Süreyya Ülker. Marmara Ü. Tıp fakültesi Patoloji ABD. kızılla kara arası bir renk olan ala ülkemizde daha çok

ÖZGEÇMİŞ. : Fen Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü. : :

CANLILARIN SINIFLANDIRILMASI

ÖZGEÇMİŞ VE ESERLER LİSTESİ. Derece Bölüm/Program Üniversite Yıl Lisans Türk Dili ve Edebiyatı Afyonkarahisar Kocatepe

BURSA GÖÇMEN AĞIZLARI FİİL İŞLETİMİNDE ŞİMDİKİ ZAMAN Şükrü BAŞTÜRK * Mustafa ULUOCAK ** Erol OGUR *** Süleyman EROĞLU **** Hatice ŞAHİN ***** ÖZET

EĞİTİM DURUMU. Derece Üniversite Mezuniyet Yılı

Dünyadaki milletlerin temel yapısını aile kurumu teşkil eder. Her aile üyesi için de farklı

CANLILAR DÜNYASINI GEZELİM TANIYALIM

BALTA KELİMESİNİN KÖKENİNE DAİR

TRA1 FLORA. Erzurum Erzincan Bayburt FAUNA

KÖL TĐGĐN VE BĐLGE KAĞAN YAZITLARINDAKĐ AMGA (AMGI) KORGAN ÜZERĐNE

ÖZGEÇMİŞ. : Ahi Evran Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Telefon : Mail

ESKİ TÜRKÇE EŞ/HANIM KELİMESİ ÜZERİNE BAZI AÇIKLAMALAR *

Eski Türk Edebiyatı Programı Ders Listesi. Zorunlu Olarak Alınması Gereken AKTS Toplamı

CJ MTP11 AYRINTILAR. 5. Sınıf Türkçe. Konu Tarama Adı. 01 Sözcük ve Söz Gruplarında Anlam - I. 02 Sözcük ve Söz Gruplarında Anlam - II

Bilge Kağan Yazıtındaki Karagan Kısıl Adı ve Yeri Üzerine Düşünceler

TÜRK KÜLTÜRÜNDE RENKLER VE İFADE ETTİKLERİ ANLAMLAR

ERZİNCAN AĞIZLARINDAKİ OTUR-LAN- VE SUVAR-LAN- ÜZERİNE

KIŞ WINTER 2011 SAYI NUMBER 3 SAYFA PAGE ÖZET

ZfWT Vol. 5, No. 2 (2013)

Hatice Eminoğlu, Türkçede Renkler Sözlüğü, Gazi Kitabevi, Ankara, Ocak 2014, 620 s., ISBN

Yayın Değerlendirme / Book Reviews

BİYOMLAR KARASAL BİYOMLAR SELİN HOCA

DÜNYA DİLLERİNDE GÜNEŞ ÇİÇEĞİ OLARAK ADLANDIRILAN BİTKİ TÜRKÇEDE NEDEN AYÇİÇEĞİ?

RAL RENKLERİ. RAL 1000 Yeşil Bej. RAL 1007 Nergis Sarısı. RAL 1001 Bej. RAL 1011 Kahve Bej. RAL 1002 Kum Sarısı

ÇUVAŞÇA VARAK / ORTAK TÜRKÇE ÖZEK SÖZCÜĞÜ ÜZERİNE. Özet

Yayın Değerlendirme / Book Reviews

DİL VE EDEBİYAT TÜRKLER VE TÜRKÇE DÜNYADA TÜRKÇE ÖĞRETİMİ

Türkçe Ulusal Derlemi Sözcük Sıklıkları (ilk 1000)

Biyolojik Çeşitlilik

10. SINIF KONU ANLATIMI. 46 EKOLOJİ 8 BİYOMLAR Karasal Biyomlar

Türk Dilleri Araştırmaları 1 ı (2001): Zuhal Ölmez. (İstanbul)

BURSA YERLİ AĞIZLARINDA BİRİNCİL UZUN ÜNLÜLER ÜZERİNE ON PRIMARY LONG VOWEL IN NATIVE DIALECTS OF BURSA

Sayfa 1 İBRELİLER (BOY CM.)

: Prof.Dr. Şerif Ali BOZKAPLAN HELVACI 01/08/1962. Buca Eğitim Fakültesi. Buca Eğitim Fakültesi

İÇİNDEKİLER BÖLÜM 1 BÖLÜM 2

Yrd. Doç. Dr. Erhan AYDIN *

Çağatay Türkçesinin Sözvarlığından Birkaç Sözcük Üzerine

ÖZGEÇMİŞ. Tel: Belgeç: E MAİL:

SİBİRYA DAKİ TÜRKOLOJİ ARAŞTIRMALARI

PROF. DR. HÜLYA SAVRAN. 4. ÖĞRENİM DURUMU Derece Alan Üniversite Yıl Lisans

KUTADGU BİLİG DE GEÇEN SİMİŞ KELİMESİ ÜZERİNE DÜŞÜNCELER NOTES ON SİMİŞ AT KUTADGU BİLİG




ı ı ı ğ ş ı ı ı ı ı ı ı ı

TÜRKÇE dirsek DİRSEK, YAKUTÇA tühürges DİZ VE BAĞLANTILI BAZI SÖZCÜKLER *

Türkçede prak Zarf-Fiili

Anahtar kelimeler: küskü, köskü, küsgi, Ardahan ağzı, Eski Türkçe, on iki hayvanlı takvim.

İsim İsim İsimlerin Tamamlanmış Hali

12 Sözlüğün yazımında k, g, ğ sesleri ile nazal n nin harf karşılığı olan kef (kâf) (sağır kef, sağır nun)

ÖZGEÇMİŞ VE ESERLER LİSTESİ

Yayın Değerlendirme / Book Reviews

TÜRKÇEDEKİ ÇOCUK SÖZÜ GERÇEKTEN DOMUZ YAVRUSU MU DEMEK? Milan ADAMOVIĆ ** Aziz MERHAN ***

AYLIK BÜLTEN NİSAN 2012 OKUL ÖNCESİ EĞİTİM SINIFI

ÇEVREMİZDEKİ VARLIKLARI TANIYALIM

çalışma Türkolojinin daha başlangıç dönemine hazırladığı kendi çalışmasından almaktadır. Çuvaşça örneklerse 1875 Kazan

1. Adı Soyadı : Gökçe Yükselen ABDURRAZAK PELER

Bitkiler genel olarak 4 temel kategoride incelenir.

ÖZET ON MORPHOLOGIC STRUCTURE KAŞ DIALECT ABSTRACT

MOĞOLCADAKİ ŞAHIS ZAMİRLERİNİN SİSTEMİ * D. TÖMÖRTOGOO

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI BÖLÜMÜ EĞİTİM-ÖĞRETİM YILI GÜZ DÖNEMİ PROGRAMI

Yıl: 4, Sayı: 11, Haziran 2017, s

Dilleri ve Kültürleri Yok Olma Tehlikesine Maruz Türk Toplulukları konulu 4. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu (23-26 Mayıs 2012)

TÜRKÇE-ERMENİCE KELİME ALIŞVERİŞİ VE TAPAN KELİMESİ ÜZERİNE. Turkish-Armenian Vocabulary Exchange: The Case of the Word Tapan Dr.

UYUMSAMA ALANI VE DİLLERİN BELGELENMESİ: ÇULIMCA İLE İLGİLİ BAZI TESPİTLER

.com. Haftanın Diğer Çalışmaları En Kısa Zamanda Yayınlanacaktır.

3. Sınıf Varlıkların Özelliklerini Belirten Sözcükler ( Ön Ad Sıfat )

ALEKSANDR MİHAYLOVİÇ ŞÇERBAK ( ) Bülent GÜL *

3. Yarıyıl. 4. Yarıyıl. Eski Türk Edebiyatı Programı Ders Listesi KODU DERSİN ADI Z/S T P K AKTS TDE ÖZEL KONULAR Z

BİLMEN LAZIM BİTKİLERİN VE HAYVANLARIN DÜNYASINA TEFEKKÜR PENCERESİNDEN BAKALIM

ARZU ATİK, Yard. Doç. Dr.

-59- AMRA - VE TÜREVLERİ ÜZERİNE

EL YAPIMI RENKLİ VAZOLARDA SUKULENTLER

CANLILARIN SINIFLANDIRILMASI

Transkript:

TDD/JofEL Summer/Winter Volume 3, Issue 4-5, 2014 M. Pomorska Krakov Yagellon Üniversitesi ORTA ÇULIM, AŞAĞI ÇULIM VE KÜERİK DİYALEKTLERİNDE RENK ADLARI i Özet Küerik, Aşağı Çulım ve Orta Çulım diyalektleri, Ob ırmağının sağ kolu olan Çulım ırmağı boyunca konuşulmuş veya konuşulan Çulım Türk diyalektleri olarak bilinmektedir. Küerik ve Aşağı Çulım diyalektleri gibi, bugünlerde yok olma tehlikesine maruz dillerden olan Orta Çulım diyalekti 2 yazılı diller değildir. Aynı zamanda da pek az araştırılmış Türk dillerindendir. Çalışmada Küerik, Aşağı Çulım ve Orta Çulım diyalektlerindeki renk adları ve renk adlarından türemiş olan kelimeler sunulmaktadır. Anahtar Kelimeler Çulım diyalektleri, Türk dilleri, renk adları

Ilse Laude-Cirtautas, 1961 yılında yayınlanan ve Türk dillerindeki renk adlarını sistematik olarak incelenen çalışmasında Küerikçe renk adlarını da dikkate almıştı. Sunulan sözcükler Wilhelm Radloff un sözlüğünden seçilmişti. Andrey Pavloviç Dulzon un Aşağı Çulım diyalektini inceleyen ilk çalışması 1952 yılında çıkmış olsa bile, Laude-Cirtautas ın kitabında Aşağı Çulımca renk adları dikkate alınmamıştı. Orta Çulım diyalektini ayrıntılı şekilde inceleyen Rimma Mahmutovna Biryukoviç in ilk monografik çalışmaları daha 1970 li yıllarda yayınlanmıştı ve tabii ki Laude Citrautas ın monografisinde bulunamamaktadır.bu çalışmamızda çeşitli kaynakçalarda kaydedilmiş Küerikçe (Küe.), Aşağı (AÇ) ve Orta Çulımca (OÇ) renk adlarını sistematik biçimde sunmak ve böylece Laude- Cirtautas ın çalışmasında eksik olan malzemelerini tamamlamak istiyoruz. Küerikçe Renk Adları W. Radloff un çalışmalarında kaydedilmiş, sonra da I. Laude-Cirtautas ın kitbında dikkate alınan Küerikçe renk adları şunlardır: ak 1. ak, beyaz; 2. temiz, saf; 3. suçsuz, günahsız, kalbi temiz (Radloff 1893: 86); ala renkli, benekli, çizgili, büyük benekli (ibid. 351); kara 1. siyah, kara; 2. siyah şey, siyahlık; 3. kötü, fena, pis, alçak, talihsiz, mutsuz, hüzünlü (Radloff 1899: 132) ~ gece 3, kök 1. kök, mavi, gök mavisi, açık yeşil, ot yeşili; 2. gök (ibid. 1218); kula yeşil-gri, Alm. gelbgrau 4 (ibid. 967); kızıl kızıl, kırmızı (Radloff 1868: 398); pora (at donu) gövdesi siyah kılları beyaz at; kır (Radloff 1911: 1269) 5 ; sarıg sarı (ibid. 322). Aşağı Çulımca renk adları Aşağı Çulımca renk adları Andrey Pavloviç Dulzon ve Rimma Mahmutovna Biryukoviç in çalışmalarında kaydedilmiştir: ak ak, beyaz (Dulzon 1952: 132); kara kara, siyah (Biryukoviç 1979a: 52); kök yeşil, mavi (ibid.136); kula Prezewalski yaban atının rengi, Rus. сeврaсый (мaсть) (ibid. 137); kızıl kızıl, kırmızı (ibid. 166) ~ kъzıl 6 id. (ibid. 134) ~ kzıl (!) id (ibid. 143); pora gri, Rus. сeдoй 7 (ibid. 136); sārıg yeşil (ibid. 160). Orta Çulımca Renk Adları Orta Çulımca renk adları hem Dulzon ve Biryukoviç hem de Yong-Sŏng Li nin 8 çalışmalarında kaydedilmiştir: ak ak, beyaz (Biryukoviç 1984: 27); al pembe (ibid. 17); ala (at donu) benekli, alaca (a.e.) ~ alaca, çok renkli (Biryukoviç 1979: 134); kara kara, siyah (Biryukoviç 1984: 38; Li vd. 2008: 153); kök mavi; yeşil (Biryukoviç 1984: 42) ~ gök, gök mavisi, gök (ibid.) ~ mavi (Li vd. 2008: 130); kızıl kızıl, kırmızı (Biryukoviç 1981: 10; Li vd. 2008: 66) ~ kъzıl id. (Biryukoviç 1979: 131); pora gri, Rus. сepый 9 (Biryukoviç 1984: 55); sārıg yeşil (Biryukoviç 1979: 69) ~ sāryh yeşil (ibid. 66). 1.ak Küe., AÇ ve OÇ ak ak, beyaz, vs. (= Trk. ak, bk. Laude-Cirtautas 1961: 38-50, Clauson 1972: 75, Sevortyan 1974: 116, Räsänen 1969: 12) diğer Türk dillerinde olduğu gibi, Çulım diyalektlerinde de çeşitli türemiş kelimelerin kökü olmuştu: 1.1 sıfatlar: OÇ agamdyk beyazca, beyazımsı (Biryukoviç 1981: 12); AÇ aksъman beyazca, beyazımsı, beyazımtırak (Dulzon 1952: 159); OÇ agımık id. (Biryukoviç 1981: 12); OÇ akpus ~ akvos 1 1. ak, beyaz; 2. temiz (Biryukoviç 1984: 28) ~ akvъs ak, beyaz (Biryukoviç 1979: 131); 1.2 isimler: OÇ akça akçe, para; kapike, Rus rublesinin yüzde biri (Biryukoviç 1984: 28) ~ OÇ aktsa para (ibid.) ~ Küe. aktsa madeni para; para (Radloff 1893: 124) 10 ; 1 Krş. OÇ karaktın (! = karaktıŋ, M.P.) akpūzı göz akı (Biryukoviç 1979: 98) ~ akbuzı ak (isim) (ibid. 138). www.tehlikedekidiller.com 236

1.3 fiiller: Küe. agar- ağarmak, ak olmak (Radloff 1893: 145); Küe. akta- 1. aklamak; suçsuz veya borçsuz olduğu yargısına varmak, temize çıkarmak; 2. olması gerektiği gibi davranmak (ibid. 115); OÇ akta- temizlemek; beyaz etmek (Biryukoviç 1984: 28) ~ AÇ akla- temizlemek (Dulzon 1952: 152), 11 1.4 hayvan adları: OÇ ak kurtu keklik (Biryukoviç 1984: 27) 12 ; OÇ ak pālık balık türü, Rus. нeльмa (Biryukoviç 1984: 27) ~ akbālık ~ akvālık id. (Biryukoviç 1979: 108), AÇ ak palık id. (Dulzon 1966: 463); 13 OÇ akik ~ akīk geyik (Biryukoviç 1979: 117) ~ äkīk id. (ibid. 94); OÇ akpus kälämçük kelebek türü (Biryukoviç 1984: 39); 1.5 bitki adı: OÇ akpaştıgot kardelen çiçeği (Biryukoviç 1979: 89); 1.6 kişi adı: OÇ Ak Kan Ak Han (Biryukoviç 1984: 77); 1.7 madde adı: OÇ akpur kireç taşı (Biryukoviç 1984: 16) ~ kireç (ibid. 28) ~ akbur id. (Biryukoviç 1979: 92). 14 2. kara Küe., AÇ, OÇ kara kara, siyah, vs. (= Trk. kara, bk.laude-cirtautas 1961: 17-36, Clauson 1972: 643, Sevortyan 1997: 286, Räsänen 1969: 235), Çulım diyaleklerinde, ak renk adı gibi, oldukça fazla kelimelerin kökü olmuştu: 2.1 sıfatlar: OÇ kapkara kapkara, simsiyah (Biryukoviç 1984: 38); OÇ karamdık siyahımsı, siyahımtırak (Biryukoviç 1981: 12) ~ siyah (Biryukoviç 1984: 38); OÇ karamık siyahımsı, siyahımtırak (Biryukoviç 1981: 12); 2.2 isimler: OÇ karaçku ~ karaçkъ karanlık (Biryukoviç 1984: 38) ~ karaçkı karanlık (Biryukoviç 1979a: 53), Küe. karatskı karanlık (Radloff 1899: 162) 15 ; 2.2 fiiller: Kaynaklarımızda yalnızca bir tek fiil kaydelimiştir: Küe. karal- kararmak; kötü olmak; zarar vermek (Radloff 1899: 159); 2.3 hayvan adları: OÇ kara kuzuruk tabusamur (Biryukoviç 1984: 71); 16 OÇ kara kurtu erkek orman tavuğu (Biryukoviç 1984: 44);OÇ kara pālık kadife balığı, yeşil sazan, Rus. линь (Biryukoviç 1984: 52) ~ karālъk id. (ibid. 38) ~ AÇ kara palık id. (Dulzon 1966: 463) ~ karabalık id. (Dulzon 1952: 170); OÇ kara kurt sinek (Biryukoviç 1984: 46); OÇ kara sǟk sinek (Biryukoviç 1984: 58, 38); OÇ kara bakçar kuş türü, Rus. сквopeц (Biryukoviç 1979: 99); 17 2.4 bitki adları: AÇ karadal ağaç türü, söğüt, Rus. лугoвoй тaльник (Dulzon 1952: 170) ~ OÇ karadal söğüt (Biryukoviç 1984: 38); OÇ kara kāzı çam ağacı (Biryukoviç 1979a: 68); OÇ kara agaş ladin (ibid. 46); OÇ karaju ~ karazu göknar (Biryukoviç 1984: 38); AÇ karagat siyah veya kırmızı Frenk üzümü, Rus. смopoдинa (Biryukoviç 1979: 92) ~ siyah Frenk üzümü, Rus. чepнaя смopoдинa (Biryukoviç 1984: 38); AÇ karagoy bataklık yaban mersini, Rus. гoлубикa (ibid. 38); AÇ kara köbügäy 1. id.; 2. siyah veya kırmızı Frenk üzümü, Rus. смopoдинa (Biryukoviç 1979a: 74), AÇ kara köuväy yaban mersini, Rus. чepникa (Biryukoviç 1984: 38) ~ karъ gogväy yaban mersini, Rus. чepникa (Dulzon 1966: 463); AÇ kara kargan siyah Frenk üzümü, Rus. чepнaя смopoдинa (Biryukoviç 1984: 38); 2.5 hayvan hastalığının adı: OÇ karaguj (!, = karakuš, M.P.) hayvan hastalığın türü, Rus. кoпытянкa (Biryukoviç 1984: 38); 18 www.tehlikedekidiller.com 237

2.6: kişi adları: OÇ Kara Kan Kara Han (Biryukoviç 1984: 79); Küe. Kara Māttyr (Radloff 1868:695); 2.7: nehir adı: Küe. kara üs (Radloff 1868: 689). 19 3. kök Küe., AÇ, OÇ kök mavi, yeşil (= Trk. kök, bk.laude-cirtautas 1961: 77-79, Clauson 1972: 708, Sevortyan 1980: 66, Räsänen 1969: 287), Çulım diyalektlerinde yalnızca birkaç kelimenin kökü olmuştu: 3.1 sıfatlar: OÇ kökämdık mavimsi, mavimtırak (Biryukoviç 1979: 14, 90); OÇ kȫgämik 1. id.; 2. yeşilimsi, yeşilimtırak (Biryukoviç 1981: 12); 3.2 fiiler: OÇ kögär- 1. mavileşmek; 2. yeşermek (Biryukoviç 1984: 16, 42); Küe. köxür- 1.-2. id. (Radloff 1899: 1232) 20 ; 3.3 bitki adı: OÇ kök paštyg ot hercai menekşe (Biryukoviç 1984: 6, 31). 4. kızıl kızıl Küe., AÇ, OÇ kızıl kızıl, kırmızı (= Trk. kızıl, bk.laude-cirtautas 1961: 50-56, Clauson 1972: 683, Sevortyan 2000: 200), kök renk adı gibi Çulım diyalektlerinde yalnızca birkaç kelimenin kökü olmuştu: 4.1 sıfat ~ isim: OÇ kızımık kızılımsı, kızılca, kırmızımtrak (Biryukoviç 1981: 12) ~ gül (Biryukoviç 1984: 46); 4.2 bitki adları: AÇ kъzıl kargan kırmızı Frenk üzümü, Rus. кpacнaя смopoдинa (Biryukoviç 1984: 47); OÇ kızılgat id. (ibid. 46); AÇ kъzъl köuväy Sibirya da yetişen yaban mersini türü, Rus. бpyсникa (Biryukoviç 1984: 7) ~ kъzıl kogbäj id. (Dulzon 1966: 464), OÇ kızıl köbügäy id. (ibid. 465); 4.3 hayvan adı: OÇ kızıl ālıç Sibirya da yaşayan gelincik türü, Rus. кoлoнoк (Dulzon 1973: 20); 4.4 meslek adı: OÇ kızıl kamak milis asker; yedek er (Li vd.2008: 156). 5. Sarıg Küe., AÇ, OÇ sarıg sarı (= Trk. sarıg, bk. Laude-Cirtautas 1961: 64-68, Clauson 1972: 848, Sevortyan 2003: 220, Räsänen 1969: 403), Çulım diyalektlerinde yalnızca aşağıdaki kelimelerin kökü olmuştu: 5.1 Balık adı: OÇ sārıg pālık mersin balığı (Biryukoviç 1984: 57) ~ sarbālık id. (ibid. 52), AÇ sarvālık id. (Dulzon 1952: 152) ~ sarbalık id. (Dulzon 1966: 463); 5.2 Bitki adı: AÇ sarıgdal söğüt ağacı türü, Rus. жeлтый тaльник (Dulzon 1952: 162); 5.3 Hastalık adı: OÇ sārıg agrıg sıraca hastalığı, Rus. зoлoтухa (Biryukoviç 1984: 57). 6. Ala Küe., OÇ ala renkli, benekli, çizgili vs. (= Trk. ala, bk.laude-cirtautas 1961: 70, Clauson 1972: 126, Sevortyan 1974: 129, Räsänen 1969: 15) elimizde olan kaynaklarda, bu renk adından türetilmiş kelimelerden yalnızca bir kuş adı kaydedilmiştir: OÇ ala ganat kartal (Biryukoviç 1979: 134) ~ kartal türü, Rus. рeчнoй oрeл (Biryukoviç 1984: 28) ~ kuş türü, şahin, doğan, Rus. ястрeб (Biryukoviç 1979: 139), ala kanat kartal (Biryukoviç 1984: 37) ~ kartal türü, Rus. рeчнoй oрeл (ibid. 6). www.tehlikedekidiller.com 238

7. Pora Küe., AÇ, OÇ pora (at donu)gövdesi siyah kılları beyaz at, gri renkte, kır = Hak. pora (at donu)gri, kır (Baskakov 1953: 157), Tuv. bora (at donu)gri, kır (Tenişev 1968: 113), Tof.bora gri, kır, boz (Rassadin 1995: 18), Koyb.bora gri, kır, boz (Sevortyan 1978: 173), Alt.dial. boro gri, boz, kır (ibid.) < Mo. (Lessing 1960: 121, Sevortyan 1978: 173, Räsänen 1969: 80, Ölmez 2007: 98) elimizde olan kaynaklarda, bu renk adından türetilmiş kelimelerden yalnızca şu OÇ sıfat kaydedilmiştir: pōramdık grimsi, küllü (Biryukoviç 1981: 12). 8.Kula Küe., AÇ kula (at donu) yeşil-gri renkte; Prezewalski yaban atının rengi, Rus. сeврaсый (мaсть) (= Trk. kula, bk.laude-cirtautas 1961: 110, Clauson 1972: 617, Sevortyan 2000: 120, Räsänen 1969: 298) elimizde olan kaynaklarda kula sözcüğünden hiç türemiş kelime kaydedilmemiştir 9. al OÇ al 'pembe (= Trk. al, bk. Laude-Cirtautas 1961: 56-58, Clauson 1972: 120, Sevortyan 1974: 125, Räsänen 1969: 14) elimizde olan Çulım kaynaklarında al kelimesi yalnızca bir kez olarak (hapax legomenon) kaydedilmiş. Ondan türetilmiş hiçbir kelime kaydedilmemiştir. Kısaltmalar AÇ = Aşağı Çulımca; Alt. = Altayca (= Oyrotça); dial. = diyalekt; Hak. = Hakasça; ibid. = adı geçen eser; id. = aynı manada; Koyb. = Koybal diyalekti; Küe. = Küerikçe; Mo. = Moğolca; OÇ = Orta Çulımca; Tof. = Tofalarca; Tr. = Türkiye Türkçesi; Trk. = Türk dilleri; Tuv. = Tuvaca Kaynaklar Bacanlı, E. (2012). Çulım Türkleri ve dilleri. Chulym Turks and their languages. Tehlikedeki Diller Dergisi / Journal of Endangered Languages. 2012, Kış / Winter, 67-84. Baskakov, N.A. (1953). Hakassko-russkiy slovaŕ. Moskva. Biryukoviç, R.M. (1979). Zvukovoy stroy çulımsko-tyurkskogo yazıka (metodiçeskoe posobie). Moskva. Biryukoviç, R.M. (1979a). Morfologiya çulımsko-tyurkskogo yazıka. Cilt I: Kategoriya imeni suşçestvitelnogo. Uçebno-metodiçeskie materialı. Moskva. Biryukoviç, R.M. (1981). Morfologiya çulymsko-tyurkskogo yazıka.cilt II. Saratov. Biryukoviç, R.M. (1984). Leksika çulımsko-tyurkskogo yazıka. Posobie k spetskursu. Saratov. Clauson, G. (1972). An etymological dictionary of pre thirteen century Turkish. Oxford. Derleme Sözlüğü. (1993). Türkiye de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü. Cilt VIII: k. Ankara. Dulon, A. P. (1952). "Çulımskie tatarı i ih yazık. Uçenıe Zapiski Tomskogo Gosudarstvennogo Pedagogiçeskogo Instituta. IX, 76-210. Tomsk. Dulzon A. P. Chulymskie tatary i ikh yazyk [Chulym Tatars and their language]. Dulzon, A. P. (1966). Çulımsko-tyurkskiy yazık. Baskakov, N.A. Yazıki Narodov SSSR. Cilt II, 446-466. Moskva. Dulzon, A. P. (1973). Dialektı i govorı tyurkov Çulıma. Sovetskaya Tyurkologiya. 2, 16-29. www.tehlikedekidiller.com 239

Küçük, M. (2012). Türkiye Türkçesi ağızlarında at, at donları ve nişaneleri ile ilgili adlandırmalar. Turkish Studies InternaConal Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 7/4, Fall, 2287-2304. Laude-Cirtautas, I. (1961). Der Gebrauch der Farbbezeichnungen in den Türkdialekten. Wiesbaden. Lessing, F.D. (1960). Mongolian-English dictionary. Berkeley & Los Angeles. Li Yong-Sŏng vd.(2008). A study of the Middle Chulym dialect of the Chulym language. Seoul. Ölmez, M. (2007). Tuwinischer Wortschatz mit alttürkischen und mongolischen Parallelen. Wiesbaden. Pomorska, M. (2004). Middle Chulym noun formation. Kraków. Pomorska, M. (2011). Month names in the Chulym Turkic dialects their origin and meaning. Studia Linguistica Universitatis Iagellonicae Cracoviensis.128, 127-144. Radloff, W. (1868). Proben der Volksliteratur der türksichen Stämme Süd-Sibiriens.Cilt II. S. Peterburg. Radloff, W. (1893). Versuch eines Wörterbuches der Türk-Dialecte. Cilt I. Sanktpeterburg. Radloff, W. (1899). Versuch eines Wörterbuches der Türk-Dialecte. Cilt II. Sanktpeterburg. Radloff, W. (1905). Versuch eines Wörterbuches der Türk-Dialecte. Cilt III. Sanktpeterburg. Radloff, W. (1911). Versuch eines Wörterbuches der Türk-Dialecte. Cilt IV. Sanktpeterburg. Rassadin, V.I. (1995). Tofalarsko-russkiy, russko-tofalarskiy slovaŕ. Irkutsk. Räsänen, M.(1969). Versuch eines etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen. Helsinki. Sevortyan, È.V. (1974). Ètimologiçeskiy slovaŕ tyurkskih yazıkov. Cilt I. Moskva. Sevortyan, È.V. (1978). Ètimologiçeskiy slovaŕ tyurkskih yazıkov. Cilt II. Moskva. Sevortyan, È.V. (1980). Ètimologiçeskiy slovaŕ tyurkskih yazıkov. Cilt III. Moskva. [Sevortyan, È.V.], Blagova, G. F., Levitskaya, L. S., Dıbo, A.V., Rassadin, V.I. (1997). Ètimologiçeskiy slovaŕ tyurkskih yazıkov. Cilt V. Moskva. [Sevortyan, È.V.], Blagova, G. F., Levitskaya, L. S., Dıbo, A.V., Rassadin, V.I. (2000). Ètimologiçeskiy slovaŕ tyurkskih yazıkov. Cilt V. Moskva. [Sevortyan, È. V.], Dıbo, A.V. (2003). Ètimologiçeskiy slovaŕ tyurkskih yazıkov. Cilt VII. Moskva. Stachowski, M. (1991). Einige tofalarische Etymologien vor gemeintürkischem Hintergrund.Ural- Altaische Jahrbücher. Neue Folge.10, 99-105. Stachowski, M. (1998). Notizen zur schorischen und tschulymischen Etymologie.Studia Etymologica Cracoviensia. 3, 107-123. Tenişev, È.R. (1968). Tuvinsko-russkiy slovaŕ. Moskva. Düzenleyen: Süer Eker www.tehlikedekidiller.com 240

i V. Polonya içi Türkoloji Konferansında (Varşova, 01-02. Haziran 2011) sunulan bildirinin genişletilmiş biçimidir. 2 Bacanlı 2012: 69-70. 3 Krş. orta karada gece yarısında (Radloff 1868: 701), kara konar yok konaklamadan (ibid. 698). 4 Radloff un sözlüğünde açıkça söylenmediği halde, Küerikçe kula (Alm. gelbgrau ) sıfatı yalnızca at donu için kullandığını tahmin edebiliriz, bk. Küçük 2012: 2298. 5 Krş. kara por at al donlu at (Radloff 1868: 697), kara por attyg at donlu ata sahip olan (ibid. 693). 6 Küe., AÇ ve OÇ ünlü ve ünsüzleri için bk. Pomorska 2004: 28-32. 7 Biryukoviç in çalışmalarında açıkça söylenmediği halde, Küerikçe ve diğer Türk dillerinde nasıl ise Orta Çulımca da da pora (Rus. сeдoй ve сepый ) sıfatının yalnızca 'at donu' için kullanıldıgını tahmin edebiliriz. 8 Li vd. 2008 9 6 numaralı dipnotu karşılaştırın. 10 Bk. Küe. aktsalıḡ parası olan (Radloff 1893: 124). 11 Bk. Küe. aktal- suçsuz veya borçsuz olduğu yargısına varılmak, temize çıkarılmak (Radloff 1893: 119); OÇ aktat- beyazlattırmak (Biryukoviç 1981: 31). 12 Bk. OÇ kurtu orman tavuğu, Rus. кoсaч (Biryukoviç 1979: 138) ~ kürtü id. (ibid. 123) ewmolojisi hakkında bk.stachowski 1991: 102). 13 Bk.AÇ ak pālık ay ay ismi, İng. whitefish (inconnu) month (Pomorska 2011: 136). 14 Etimolojisi hakkında bk.stachowski 1998: 113; Pomorska 2004: 128. 15 Krş.Küe. karatskylan- kararmak (Radloff 1899: 163), karatskılat- karartmak (ibid.). 16 Krş. OÇ çala samur (Duĺzon 1973: 20); AÇ kiş samur (Duĺzon 1966: 463). 17 Krş. AÇ kaktu kuş türü, Rus. сквoрeц (Biryukoviç 1984: 38). 18 Krş. Tr. dial. (Afyon Karahisar, Isparta) karakuş çok yem yemekten ve çok ağır yük taşımaktan hayvanların bacaklarında şişlik yapan bir çeşit hastalık (Derleme Sözlüğü 1993: 2648). 19 Krş. OÇ üs Çulım (Biryukoviç 1981: 55) ~ nehir (Biryukoviç 1984: 19). 20 Krş. Küe. köxürt- mavileştirmek; yeşertmek (Radloff 1899: 1233). www.tehlikedekidiller.com 241