16. UUSA TURİZM KONGRESİ BİDİRİER KİTABI 12-15 Kasım 2015, ÇANAKKAE Ediör: Prof. Dr. Abdullah KEKİT Ediör Yardımcıları: Yrd. Doç. Dr. Ş. Okan MERCAN Yrd. Doç. Dr. H. Mehme YIDIRIM Ankara, 2015
DETAY YAYINARI : 678 1. Baskı : Ekim 2015 ISBN : 978-605-9189-27-9 Yayıncı Serifika No Mabaa Serifika No : 13188 : 26649 Deay Anaolia Akademik Yayıncılık d. Şi. Her hakkı saklıdır. Yazarından ve yayınevinden yazılı izin alınmaksızın bu kiabın fookopi veya diğer yollarla kısmen veya amamen çoğalılması, basılması ve yayınlanması yasakır. Aksine davranış, 5846 sayılı Fikir ve Sana Eserleri Kanunu gereğince, 5 yıla kadar hapis ve adli para cezaları ile fookopi ve basım alelerine el konulmasını gerekirir. Dizgi Kapak Tasarım Baskı ve Cil : Deay Yayıncılık : Deay Yayıncılık : Bizim Büro Mabaacılık ve Basımevi 1. Sanayi Caddesi Sedef Sokak No: 6/1 İskiler-Ankara GENE DAĞITIM ve İSTEME ADRESİ DETAY ANATOIA AKADEMİK YAYINCIIK TD. ŞTİ. Adakale Sokak No: 14/1-5 Kızılay/ANKARA Tel : (0.312) 434 09 49 Faks: (0.312) 434 31 42 Web: www.deayyayin.com.r e-posa: deayyay@gmail.com
xiii 16. UUSA TURİZM KONGRESİ KURUARI ONUR KURUU Ünvanı, Adı ve Soyadı Kurumu Yalçın TOPÇU Külür ve Turizm Bakanı Hamza ERKA Çanakkale Valisi Prof. Dr. Yücel ACER Çanakkale Onsekiz Mar Üniversiesi Rekörü Ünvanı, Adı ve Soyadı Prof. Dr. Ahme AKTAŞ Prof. Dr. Orhan BATMAN Prof. Dr. A. Celil ÇAKICI DANIŞMA KURUU* Prof. Dr. Füsun İSTANBUU DİNÇER Prof. Dr. Necde HACIOĞU Prof. Dr. Azize TUNÇ HASSAN Prof. Dr. Orhan İÇÖZ Prof. Dr. Nüzhe KAHRAMAN (Dönem Başkanı) Prof. Dr. Kuruluş KARAMUSTAFA Prof. Dr. Meryem AKOĞAN KOZAK Prof. Dr. Salih KUŞUVAN Prof. Dr. Bahain RIZAOĞU Prof. Dr. Alp TİMUR Prof. Dr. Turgu VAR * Alfabeik Olarak Soyada Göre Düzenlenmişir. Kurumu Akdeniz Üniversiesi Sakarya Üniversiesi Mersin Üniversiesi İsanbul Üniversiesi Balıkesir Üniversiesi Gazi Üniversiesi Yaşar Üniversiesi İsanbul Ticare Üniversiesi Erciyes Üniversiesi Anadolu Üniversiesi İsanbul Medeniye Üniversiesi Adnan Menderes Üniversiesi Dokuz Eylül Üniversiesi İzmir Ekonomi Üniversiesi
xiv BİİM KURUU* Ünvanı, Adı Soyadı Prof. Dr. A. Akın AKSU Prof. Dr. A. Celil ÇAKICI Prof. Dr. Adnan TÜRKSOY Prof. Dr. Ahme AKTAŞ Prof. Dr. Alp TİMUR Prof. Dr. Aila YÜKSE Prof. Dr. Azize TUNÇ HASSAN Prof. Dr. Bahar TANER Prof. Dr. Bahain RIZAOĞU Prof. Dr. Cengiz DEMİR Prof. Dr. Ceva TOSUN Prof. Dr. Cevde AVCIKURT Prof. Dr. Derman KÜÇÜKATAN Prof. Dr. Doğan GÜRSOY Prof. Dr. Doğan TUNCER Prof. Dr. Doğan Yaşar AYHAN Prof. Dr. Ercan BADEMİR Prof. Dr. Fevzi OKUMUŞ Prof. Dr. Füsun İSTANBUU DİNÇER Prof. Dr. Hala HASSAN Prof. Dr. İge PIRNAR Prof. Dr. İsmail KIZIIRMAK Prof. Dr. Kemal BİRDİR Prof. Dr. Kurban ÜNÜÖNEN Prof. Dr. Kuruluş KARAMUSTAFA Prof. Dr. even ATINAY Prof. Dr. Mehme SARIIŞIK Prof. Dr. Mehme YEŞİTAŞ Prof. Dr. Meryem AKOĞAN KOZAK Prof. Dr. Mein KOZAK Prof. Dr. Miha Zeki DİNÇER Prof. Dr. Muharrem TUNA Prof. Dr. Muhsin HAİS Kurumu Akdeniz Üniversiesi Mersin Üniversiesi Ege Üniversiesi Akdeniz Üniversiesi Dokuz Eylül Üniversiesi Adnan Menderes Üniversiesi Gazi Üniversiesi Mersin Üniversiesi Adnan Menderes Üniversiesi İzmir Kaip Çelebi Üniversiesi Gazi Üniversiesi Balıkesir Üniversiesi İsanbul Arel Üniversiesi Washingon Sae Universiy Başken Üniversiesi Başken Üniversiesi Muğla Sıkı Koçman Üniversiesi Cenral Florida Universiy İsanbul Üniversiesi Mardin Aruklu Üniversiesi Yaşar Üniversiesi İsanbul Üniversiesi Mersin Üniversiesi Gazi Üniversiesi Erciyes Üniversiesi Oxford Brookes Universiry Sakarya Üniversiesi Gazi Üniversiesi Anadolu Üniversiesi Dokuz Eylül Üniversiesi İsanbul Üniversiesi Gazi Üniversiesi Sakarya Üniversiesi
xv BİİM KURUU* (devam) Ünvanı, Adı Soyadı Kurumu Prof. Dr. Mura GÜMÜŞ Baman Üniversiesi Prof. Dr. Musafa KOYUNCU Çanakkale Onsekiz Mar Üniversiesi Prof. Dr. Musafa TEPECİ Celal Bayar Üniversiesi Prof. Dr. Muzaffer UYSA Virginia Polyechnic Universiy Prof. Dr. Nazmi KOZAK Anadolu Üniversiesi Prof. Dr. Necde HACIOĞU Balıkesir Üniversiesi Prof. Dr. Nilüfer TETİK Akdeniz Üniversiesi Prof. Dr. Nüzhe KAHRAMAN İsanbul Ticare Üniversiesi Prof. Dr. Rıdvan YURTSEVEN Baman Üniversiesi Prof. Dr. Orhan BATMAN Sakarya Üniversiesi Prof. Dr. Orhan İÇÖZ Yaşar Üniversiesi Prof. Dr. Ozan BAHAR Muğla Üniversiesi Prof. Dr. Öcal USTA Dokuz Eylül Üniversiesi Prof. Dr. Özcan YAĞCI Başken Üniversiesi Prof. Dr. Özkan TÜTÜNCÜ Dokuz Eylül Üniversiesi Prof. Dr. Saime ORA Dokuz Eylül Üniversiesi Prof. Dr. Salih KUŞUVAN İsanbul Medeniye Üniversiesi Prof. Dr. Seyfein ERDOĞAN İsanbul Medeniye Üniversiesi Prof. Dr. Şeyhmus BAOĞU Nevada as Vegas Universir Prof. Dr. Şuayip ÖZDEMİR Afyon Kocaepe Üniversiesi Prof. Dr. Teoman DUMAN Uluslararası Analya Üniversiesi Prof. Dr. Ufuk DURNA Akdeniz Üniversiesi Prof. Dr. Turgu VAR İzmir Ekonomi Üniversiesi Prof. Dr. Yüksel EKİNCİ Oxford Brookes Universiy Prof. Dr. Yüksel ÖZTÜRK Gazi Üniversiesi Prof. Dr. Z. Sevgin AKIŞ RONEY Boğaziçi Üniversiesi (E. Öğreim Üyesi) Prof. Dr. Zeynep ASAN Nevşehir Hacı Bekaş Veli Üniversiesi * Alfabeik Olarak Ada Göre Düzenlenmişir.
xvi KONGRE YÜRÜTME KURUU Prof. Dr. Abdullah KEKİT, Başkan Yrd. Doç. Dr. Ş. Okan MERCAN, Başkan Yardımcısı Prof. Dr. Musafa KOYUNCU, Üye Doç. Dr. üfi ATAY, Üye Doç. Dr. Ferah ÖZKÖK, Üye Doç. Dr. Berna Burcu YIMAZ, Üye Doç. Dr. Musafa BOZ, Üye Yrd. Doç. Dr. Tülay GÜZE, Üye Yrd. Doç. Dr. Haluk ERDEM, Üye Öğr. Gör. Dr. Mura AKSU, Üye Öğr. Gör. Dr. Hacı Mehme YIDIRIM, Üye Öğr. Gör. Hıdır BAŞAR, Üye Öğr. Gör. Sinan GÖKDEMİR, Üye Arş. Gör. Halil KORKMAZ, Üye Arş. Gör. Serdar SÜNNETÇİOĞU, Üye Arş. Gör. Bekir EŞİTTİ, Üye Arş. Gör. Buke BUUK, Üye SEKRETARYA Öğr. Gör. Dr. Hacı Mehme YIDIRIM Arş. Gör. Halil KORKMAZ Arş. Gör. Serdar SÜNNETÇİOĞU Arş. Gör. Bekir EŞİTTİ Arş. Gör. Buke BUUK Bu kiap 16. Ulusal Turizm Kongresi kapsamında yayınlanmaka olup kiapa yer alan bildiriler yazar(lar)ın kendi düşüncelerini yansımakadır.
İÇİNDEKİER Önsöz... Prof. Dr. Yücel ACER / Çanakkale Onsekiz Mar Üniversiesi Rekörü Sunuş... Prof. Dr. Abdullah KEKİT / Çanakkale Onsekiz Mar Üniversiesi, Turizm Fakülesi Dekanı V. v vi isans Düzeyinde Turizm Eğiimi Alan Öğrencilerin Türkiye Külürel Miras Unsurları İle İlgili Bilgi ve Deneyimlerinin Tespii... 1 Adnan ÖZTÜRK, Doğuş KIIÇARSAN, Yeliz DEMİR, Melem CABER Tükeicilerin Resoran Tercihlerinde Fiziksel Kanıların Rolünün İncelenmesi Üzerine Niel Bir Araşırma... 20 Selin KAMA, B. Zafer ERDOĞAN Turizmin Karikaürize Halleri: Turizm Karikaürlerinin Göserge Bilim (Semiyoloji) ve İçerik Analizi İle İncelenmesi... 36 Ayşe SÜNNETÇİOĞU, Serdar SÜNNETÇİOĞU, Halil KORKMAZ, Ş. Okan MERCAN, H. Mehme YIDIRIM Bölgesel Kalkınmada Turizm Yaırımlarının Oel Popülasyonlarının Ekileşimi Bağlamında İncelenmesi... 57 Ece ZEYBEK, Göksel ATAMAN, Çiğdem KAYA Seyaha Acenalarının Web Sielerini Kullanma Düzeyi: Çanakkale 2015 Teması Üzerinden Bir Araşırma... 80 Dilek Kekeç MORKOÇ, Musafa DOĞAN Analya Bölgesindeki Oel İşlemelerinin İş İlanlarının İçerik Analizine Yönelik Bir Çalışma... 95 İbrahim GİRİTİOĞU, Halil İbrahim KARAKAN, Emine Nurdan ÖKSÜZ Konaklama İşlemeleri ve Seyaha Acenalarına Yönelik Müşeri Şikâyelerinin Analizi... 107 Nilüfer Vaansever TOYAN, Özgür ARPACI
xviii isans Düzeyinde Turizm Eğiimi Alan Öğrencilerin Yabancı Dil Eğiimine Yönelik Memnuniye Düzeylerinin İncelenmesi: Akdeniz Üniversiesi Turizm Fakülesi Örneği... 126 Oğuz DOĞAN, Selami GÜTEKİN, Yenal YAĞMUR, Ayşenur DİNÇE Online Müşeri Değerlendirmelerinin, Tesis Özellikleri Açısından İncelenmesi; Booking.Com Örneği... 145 Erkan AKGÖZ, Engin TENGİİMOĞU Turisik Tükeicilerin Tercihlerinde Sosyal Medyanın Ekisi: Amasya İlindeki 4 Yıldızlı Bir Konaklama İşlemesinde Uygulama... 164 Taner DAGIN, Makbule Civelek ORUÇ Oel Sahip ve Yöneicilerinin Sajyer Öğrencilerin Performanslarını Çeşili Açılardan Değerlendirmelerine İlişkin Bir Araşırma: Gazianep Örneği... 181 Aınç OCAY, Esra ÇIKMAZ, Y.KEMA ÖZEKİCİ, Ercan İNCE Desinasyon Alanının Turizm Poansiyelini Belirlemede ve Gelişirmede A wo Yönemi: Beyşehir Uygulaması... 200 Ramazan GÖRA, Akyay UYGUR Külürel Miras Turizmine Yönelik Yerel Halkın Görüşlerinin Oraya Çıkarılması: Mudurnu Ölçeğinde Bir Araşırma... 218 Koray GENÇ, Serkan ŞENGÜ Alernaif Turizm Çeşidi: Barış Turizmi... 238 Miha Zeki DİNÇER, Serap ÖZDEMİR GÜZE Turizm Akademiyasının Pazarlama ve Turizm Pazarlamasına Bakışı... 251 Bülen AYDIN İnerne Üzerinden Tail Rezervasyonu Yapan Müşerilerin E-Hizme Kaliesi Algıları İle Müşeri Tamini ve Müşeri Sadakai Arasındaki İlişkiyi İncelemeye Yönelik Bir Araşırma... 267 Uğur AKDU, Eruğrul DÜZGÜN Oel Çalışanlarının Turizm ve Barış İlişkisine Yönelik Meaforik Algıları... 286 Nur KUAKOĞU DİEK, Sebahain Emre DİEK, Mura GÜMÜŞ Resoran Fiziksel Çevre Elemanlarının Müşeriler Açısından Önemi: İsanbul Örneği... 303 Aslı ABAYRAK, Deme TÜZÜNKAN
Viral Pazarlamada Bir Tükeici Rolü Olarak "Fikir iderliği": Turizm Sekörü Araşırması... 318 Ayşegül KUTUK, Cevde AVCIKURT, Gencay SAATCI Gasronomi Deneyimlerinin Tekrar Ziyare Eme Niyeine Ekisi: Burhaniye Örneği... 328 M. Oğuzhan İBAN, Emin GÜEÇ Turisik Tükeicilerin Çevre Duyarlılığı Algıları Ve Çevre Dosu Ürünleri Tercih Eme Eğilimleri... 340 Bayram ŞAHİN, Aslı Ceren SAYGI, Gülsüm KEKİK Fakelore ve Folklorizmin Turizm İle İlişkisi Üzerine Kavramsal Bir İnceleme... 360 Ali TÜRKER, Sinan KURT, Gülay ÖZATIN TÜRKER Yerel Kalkınmada Moda Kavram; Unesco Dünya Miras isesi Süreçleri, Yerel Yöneimler ve Ayvalık Örneği... 372 Ayhan GÖKDENİZ, Barış ERDEM Akdeniz Çanağındaki Kruvaziyer Turizm Rakiplerinden Türkiye ve Yunanisan ın iman Vergilendirmelerinin Karşılaşırılması... 388 Semih BÜYÜKİPEKCİ, Birgül GÖK Yeşil Yıldız Çevre Eikeine Sahip Oellerin Web Sielerinde Yeşil Pazarlamayı Kullanmalarına İlişkin İçerik Analizi... 402 Olca SEZEN DOĞANCİİ, Burcu Ayşenur AKBUUT Şeflerin Yerel Yiyeceğe İlişkin Algılamaları İle Yerel Yiyecek Saın Alma Niyeleri Arasındaki İlişki... 418 Bahain ÖZDEMİR, Gökhan YIMAZ, Osman ÇAIŞKAN, Ayla AYDIN İş Tamininin İşen Ayrılma Niyei Üzerindeki Ekisinde İşe Gömülmüşlüğün Moderaör Rolü: Beş Yıldızlı Oel İşlemelerinde Bir Araşırma... 438 Yılmaz AKGÜNDÜZ, Sabaha Ceylin ŞANI Tail Saın Almada Turislerin Desinasyon Tercihlerini Ekileyen Unsurlar: Çanakkale Ken Merkezinde Yaşayanlar Üzerinde Bir Araşırma... 454 Buke BUUK, Musafa BOZ, Yeliz BAŞARAN ÜNSA Oel İşlemelerinde Davranışsal Dürüslük ve İş Tamini Arasındaki İlişkide Yöneime Güvenin Aracılık Rolü... 473 Erhan BOĞAN, Bekir Bora DEDEOĞU xix
xx Film Şehri Nedir, Nasıl Olunur?... 489 Bilal YAÇIN Turislerin Konak Oellerini Tercihlerine Eki Eden Fakörler: Kasamonu Örneği... 501 Nagihan ÇAKMAKOĞU, Evren GÜÇER Yeşil Pazarlama ve Çevre Yöneim Sisemi Belgeli Konaklama İşlemeleri Üzerine Bir Araşırma... 518 Serpil ŞEKERİ, Zafer ÖTER Buik ve Küçük Oel İşlemelerinde Sosyal Medya Kullanımı ve Yöneicilerin Sosyal Medyaya Bakışı... 535 Cemali BUZUKÇU, Burhan KIIÇ Turizm Seköründe İsihdam Sorunlarıyla İlgili ieraürde Sunulan Çözüm Önerilerinin Karşılaşırmalı Analizi... 548 Yaşar SARI, Beybala TİMUR, Ayku EKİCİ Çok Krierli Karar Verme Yönemleri İle Turizm Alanında Yapılmış Çalışmalar Üzerine Bir Yazın İncelemesi... 566 Ali ŞİMŞEK, Ozan ÇATIR, Nuri ÖMÜRBEK Engelli Turizmi Kapsamında Termal Tesislerde Engelli Turislere Sunulan Olanakların Değerlendirilmesi ve Balıkesir deki Termal Tesislere Yönelik Bir Uygulama... 587 Kudre GÜ, Melike GÜ Çanakkale İli Turizm Talebinin Analizi, Modellenmesi ve Tahminlenmesi... 603 Mura ÇUHADAR Algılanan Fiya Adaleinin Tekrar Geri Gelme Niyeine Ekisinde Algılanan Taminin Aracılık Rolü: Resoran Müşerileri Üzerinde Bir Araşırma... 619 A. Celil ÇAKICI, Oya YIDIRIM Algısal Taşıma Kapasiesinin Turislerin Memnuniyeleri Üzerindeki Ekisi: Göbekli Tepe Örneği... 629 Füsun İsanbullu DİNÇER, Gül ERKO, Tolga Fahri ÇAKMAK Turizm ve Barış İlişkisi Üzerine isansüsü Turizm Öğrencilerinin Algısı... 648 A. Celil ÇAKICI, Sercan BENİ, Meral ÜZÜMEZ, Melda KAYNAK
Mufak Personelinin Ohsas 18001 İş Sağlığı ve Güvenliği Yöneim Sisemini Algılamasına Yönelik Manova Analizi: Toka Ve Sivas Örneği... 666 H. Ahme ÇAKIR, İlhan BÖÜKOĞU, Aslı ÇAKIR Kaılımcılar Nezdinde Ulusal Turizm Kongreleri Algısı Üzerine Keşifsel Bir Araşırma... 682 Cevde AVCIKURT, Füsun ESENKA ÇÖZEİ, Ayşen ACUN, Selen ÇAKMAK Turizmin Gelişmesine Eki Eden Sorunlar Ve Desinasyon Sadakai İlişkisi: Yerli Turisler Üzerine Ayvalık a Bir Araşırma... 704 Emine YIMAZ, Funda ÖN ESEN Oel İşlemelerinde Yenilikçi (İnovaiv) Oda Ürünlerine İlişkin Tükeici Algıları: Yenilik İhiyacı ve Yenilik Algısı Değerlendirmesi... 719 Yasin BİİM, Mesu Mura ADABAI Turizm Faaliyelerinin Planlanmasında Talep Tahmininin Önemi: Box-Jenkins Modeli ve Yapay Sinir Ağı (YSA) Uygulamaları... 737 İ. Mura BİCİ, Özer YIMAZ, Onur ÖZAYDIN İlk Küreyerel Yaşam Tarzı "ohas": Trakya da Bir Çalışma... 752 Mehme Han ERGÜVEN, Aysel YIMAZ Mersin Uluslararası Müzik Fesivali 2013 Kaılımcılarının Moivasyonları... 766 A.Celil ÇAKICI, Banu ES YIMAZ Safranbolu Unesco Dünya Mirası Alanında Yerel Yöneim ve Turizm Paydaşları Arasındaki Çaışma Üzerine Bir Değerlendirme... 775 Serdar CEYAN, Mehme SOMUNCU Örgüsel Sessizliğin Örgüsel Bağlılığa Ekisi: Oel İşlemelerine Yönelik Bir Araşırma... 790 Hasan CİNNİOĞU, Hasibe YAZIT, Hamide SAHA Oel Çalışanlarının Karanlık iderlik Algısı Üzerine Bir Araşırma... 806 Erdinç BAI, Ayşehan ÇAKICI Sürdürülebilir Desinasyon Yöneiminde Turis Rehberlerinin Rolü... 818 Uysal YENİPINAR, Seçkin ESER Somu Olmayan Külürel Miras Unsurlarının Sürdürülebilir Turizm Kapsamında Değerlendirilmesi: Gümüşhane İli Örneği... 833 İsmail ÇAIK, Mura ÖDEMİŞ xxi
xxii Nereden Bilelim? Kimliğinde Turizmci Mi Yazıyor?: Yerel Halk ve Sosyal Kimlik Teorisi... 844 Gökhan AYAZAR, Saim ASAN, Hasan Ali ÇÖRÜŞ Fonksiyonel Uyum Unsurlarının Desinasyon Marka Bağlılığı Üzerindeki Ekisi: Diyarbakır Keninde Bir Araşırma... 859 Ahme Akif KARADAMAR, Çağaan TAŞKIN Suriye Savaşının Turizme Ekisi: Sınır İlleri Üzerine Bir Araşırma... 869 Soner SÖYER, Mehme ERTAŞ Fas Food Resoranlarının Hizme Kaliesinin Dineserv Modeli İle Ölçülmesi: Kayseri İli Örneği... 885 Reha KIIÇHAN, Musafa ÜKER Kapadokya yı Ziyare Eden Yabancı Ziyareçilerin Gasronomi Turizmi İlgilenimleri... 905 Seda DERİNAP ÇANAKÇI, Tuncay ÇANAKÇI, Sevda SAHİİ BİRDİR, Kemal BİRDİR Savaş, Barış ve Turizm Perspekifinde Çanakkale Örneği... 924 Gülsel ÇİFTCİ, Derman KÜÇÜKATAN, Duygu YETGİN Sanal Gerçeklik Uygulamaları: Afyonkarahisar Müze ve Ören Yerlerinde Uygulanabilirliği... 936 Ulaş KIIÇARSAN, Musafa SANDIKCI Turizme Yönelik Tanıım Afişlerinde İmge Olarak Kadın: Gösergebilimsel Bir Analiz... 947 Ayşad GÜDEKİ, Rüya EHTİYAR, Özlem GÜZE, Aslı ERSOY Oel Yöneicilerinin Sahip Olduğu İşgören Avukalığı Düzeyi ve Hizmekâr iderlik Davranışlarının Çalışanların Duygusal Tükenmişlik Düzeylerine Ekisi... 963 Kemal BİRDİR, Ali DAGIÇ Engelli Turizmi Kapsamında Yiyecek-İçecek Hizmelerinin İncelenmesi; Çanakkale Örneği... 979 Şehnaz DEMİRKO, Oğuz TAŞPINAR İş Amaçlı Akıllı Telefon Kullanımının Tail Memnuniyeine Ekisi... 991 Ebru UUCAN, Musafa Cevde ATUNE
xxiii Eğlence Alanlarının Sosyal Eki Açısından İncelenmesi: Eskişehir Barlar Sokağı Örneği... 1002 Fua ÇİFTÇİ, Serha AYDIN, Emre Ozan AKSÖZ Tabak Arık Analiziyle Menü Performansının Değerlendirilmesi; üks Bir Resoranda Uygulama... 1021 Veda İYİTOĞU Uluslararası Barışı Zedeleyen Turizm Odaklı Küresel Teröre Yönelik Karşılaşırmalı Bir Yaklaşım... 1037 Aslı ABAYRAK, Burak Mİ, Derman KÜÇÜKATAN Dünyada Barış Turizmi Konulu Çalışmalar Üzerine ieraür Araşırması (1990-2015)... 1053 Burcu IGAZ YIDIRIM, Musafa GÜMEZ, Furkan YIDIRIM Graf Teori İle İsanbul Kapalı Çarşı da Seyaha Acenası ve Turis Rehberlerine Yönelik Opimal Güzergâh Denemesi... 1062 Melem ÜKÜ, Zafer ÖTER 7 Haziran 2015 Genel Seçimlerinde Siyasi Parilerin Seçim Beyannamelerinde Turizm... 1073 Yusuf AYMANKUY, Özge GÜDÜ DEMİRBUAT, Şimal AYMANKUY Akçakoca nın Külür Varlıklarının, Külür Turizmi Açısından Değerlendirilmesi... 1094 Emrah ÖZTÜRK, Muammer MESCİ, Orhan BATMAN Çalışanların Demografik Özellikleri İle Örgüsel Sessizlikleri Arasındaki İlişki: Beş Yıldızlı Oel Örneği... 1111 Arzu GÜRDOĞAN, Onur ATAK Savaş Alanları Turizminin Coğrafi İşareleme İle Değerlendirilmesi: Ege Bölgesi Savaş Alanları Örneği... 1131 Hande AKYURT KURNAZ, Mehap YÜCE, Alper KURNAZ Oel Çalışanlarının Çok Yönlü Kariyer ve Sınırsız Kariyer Tuumlarının Kariyer Doyumuyla İlişkisi... 1148 Nilgün AVCI, Mine ERAY Ekonomik Gösergelerle Türkiye Turizmindeki Gelişmelerin Değerlendirilmesi... 1162 Kurban ÜNÜÖNEN, M. Mura KIZANIKI
xxiv Marmaris i Ziyare Eden Turislerin e-wom Kullanımlarına İlişkin Bir Araşırma... 1180 Faruk YÜKSE, Nisan YOZUKMAZ, Burhan KIIÇ Çanakkale de Düzenlenen Anzak Tur Programlarına Yönelik Bir İçerik Analizi... 1200 İsmail KIZIIRMAK, Zaid ARAWADİEH, Sema KÜÇÜKAİ, Ozan ATSIZ Sosyal Medya Pazarlaması Kapsamında Oel İşlemeleri Insagram Paylaşımlarının İçerik Analizi Yönemi İle Değerlendirilmesi... 1209 Mura BAYRAM, Ümmühan BAYRAM, Semih ARICI Yerel Halkın Turizme ve Turizmin Ekilerine Yönelik Yaklaşımının Belirlenmesi: Akyaka Örneği... 1222 Derya GÜNEY, Veda GÖER Ora Ve Üs Düzey Yiyecek-İçecek İşlemesi Yöneicilerinin Mufakaki Kalie-Konrol Sürecine İlişkin Görüşleri: Şanlıurfa İline Yönelik Bir Araşırma... 1236 Burhanein ZENGİN, Gül ERKO, Hande UYAR Başkomuan ve Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parklarının Savaş Alanları Turizmi Kapsamında Değerlendirilmesi... 1253 Sabri ÇEİK, Mehme CAN, Faruk GÖKÇE, Makbule AKAGÜNDÜZ Yerel ve Uluslararası Markalı Yiyecek & İçecek İşlemelerinin Tercih Edilme Nedenlerini Belirlemeye Yönelik Bir Araşırma... 1268 Yusuf Emre KARAKAŞ, Bera ÇİÇEK, Aysen ERCAN İŞTİN İsanbul u Ziyare Eden Üçüncü Yaş Turislerin Sraejik Deneyimsel Pazarlama Algılarının Deneyimsel Tamin ve Davranışsal Niyeler Üzerindeki Ekisi... 1285 Bilge ÇAVUŞGİ KÖSE, Ayşe AKYO Konaklama İşlemelerinde E-Ticare Uygulamaları... 1305 Mehme Oğuzhan İBAN, Muammer BEZİRGAN, Faih ÇOAKOĞU, Yakup DİNÇ Konaklama Seköründe Algılanan Birey-Örgü Uyumu, Duygusal Emek ve İş Performansı İlişkisinin Yapısal Eşilik Modellemesi İle İncelenmesi... 1316 Bekir EŞİTTİ İsanbul da Faaliye Göseren Turizm İşleme Belgeli Resoranların Mufak Uygulamaları... 1337 Gürkan AKDAĞ, Ümi SORMAZ, Esa ÖZATA, Eda GÜNEŞ, Musafa YIMAZ, Yılmaz SEÇİM
xxv Müzelerin Pazarlama Sraejilerinin Turizm Alanında Çalışan Akademisyenler Tarafından Değerlendirilmesi: Ankara Örneği... 1348 Gonca Güzel ŞAHİN, Bahadır İnanç ÖZKAN Terör Olaylarının Turizm Harekeleri ve Turizm Gelirleri Üzerindeki Ekileri... 1365 Gönül AKIN, Orhan AKOVA Örgüsel Sres ve Baş Edebilme Yolları: Havalimanı-Yer Hizmeleri Çalışanları Üzerine Bir Araşırma... 1379 Cemil GÜNDÜZ, Umu AVCI Turizmde Engel Kalmasın: Engelli Turizm Pazarına İlişkin Analya da Bir Araşırma... 1390 Ömer Kürşad TÜFEKCİ, Güven ÖNDÜ, Nezihe TÜFEKCİ Gasronomi Külürünün Pazarlanmasında Filmlerin Rolü: Fransız ve İalyan Mufağına Yönelik Bir İnceleme... 1412 Hakan YIMAZ, Nesrin Aysun YÜKSE Kruvaziyer Turizmde Sosyal Medya Kullanımı: Seyaha Acenasına Yönelik Örnek Olay Çalışması... 1428 Özge ADAN, Ceren MİRA ÇAVDIRI Oel İşlemelerinin Dağıım Türlerinin Karlılığa ve Doluluk Oranına Göre Değerlendirilmesi: Akçakoca da Bir Araşırma... 1438 Önder KETHÜDA, Seyda FAİKOĞU Turis Rehberliği Alanının Bibliyomerik Profili (Makaleler ve isansüsü Tezler)... 1456 Seda ŞAHİN, Ayşen ACUN Manisa da Termal Turizmin Mevcu Yapısının ve Poansiyelinin Araşırılması... 1476 Musafa TEPECİ, Ebru GÜNÜ, Selim KIROVA Toplumsal Bellek, Ulusal Kimlik ve Avusuralyalı Turislerin Gelibolu Deneyimi... 1494 Burcu KAYA, Mede YOA Kapadokya Bölgesinin Tanıımında Turis Rehberleri Performansının Önemi... 1512 Uysal YENİPINAR, Elif BAK Turizm Eğiimi Alan Öğrencilerin Kişilik Özelliklerine Göre Turizmde Kariyer Yapma İseklerinin Belirlenmesi: Çanakkale Onsekiz Mar Üniversiesi Örneği... 1529 Mura AKSU, Erdem TEMEOĞU
xxvi Turizm Eğiimi Alan Öğrencilerin Turizm Sekörü Hakkındaki Görüşleri ve Beklenileri: Çeşme Turizm Ve Oelcilik Yüksekokulu Örneği... 1547 Esin ÖZKAN, Seda TAŞ, Kürşa BAŞKAN, Same Can CURKAN Kısılar Teorisi ve Beş Aşamalı Sürekli Gelişim Süreci: Bir Oel İşlemesinde Uygulanma... 1557 Hülya TAŞTAN Seyaha Acenası Çalışanları Örnekleminde Poziif Psikolojik Sermaye İle İş Doyumu, İşgören Performansı ve Yaşam Doyumu İlişkisi... 1569 Beril DÖNMEZ, Kemal BİRDİR Turizm Gelirlerinin Hesaplanmasına Yönelik Yaklaşımlar... 1582 Ahme UŞAKI, Kurban ÜNÜÖNEN Küçük Ölçekli Oellerde Rekabe Sraejileri: Sapanca Örneği... 1598 Oğuz TÜRKAY, Çağla ÇETİNKAYA Çanakkale Yöresinin Hüzün (Dark) Turizmi Poansiyelinin Swo Analizi Yoluyla İncelenmesi... 1612 Selin İSAY, Mura DOĞDUBAY Eik Külürün Eik Davranışlar Üzerindeki Ekisinde Örgü Temelli Öz Saygının Rolü: Oel İşlemelerinde Bir Araşırma... 1621 Selahain KANTEN, Mura YEŞİTAŞ, Pelin KANTEN, Hüseyin ÇEKEN Kuşadası nda Faaliye Göseren 5 Yıldızlı Konaklama İşlemelerinin Oelpuan.Com Siesindeki Tükeici Yorumlarına Göre Değerlendirilmesi... 1636 Mehap YÜCE, Seden AGÜR, Gülnur KARAKAŞ TANDOĞAN, Ozan GÜNGÖR Uanç Müzeleri ve Turizm... 1653 Kaplan UĞURU Tek Başına Seyaha Eden Kadın Turislerin Seyaha Kısılayıcıları... 1671 Ferah ÖZKÖK, Müesser CESUR Görme Engelli Bireylerin Rekreaif Faaliyelerinin Değerlendirilmesi: Eskişehir Görsem Örneği... 1689 Barış ÇIVAK, Çağıl Hale ÖZE
ÇANAKKAE İİ TURİZM TAEBİNİN ANAİZİ, MODEENMESİ VE TAHMİNENMESİ 603 ÖZET Mura ÇUHADAR Doç. Dr., Süleyman Demirel Üniversiesi, İİBF, Turizm İşlemeciliği Bölümü muracuhadar@sdu.edu.r Turizm alebinin bilimsel yönemlerle modellenerek ahminlenmesi, merkezi ve yerel kamu yöneimi programlarının ve urisik işleme sahipleri ve yöneicilerinin ileriye yönelik planlama çalışmalarında ekili bir yol gösericidir. Bu çalışmada, Çanakkale urizminin sayısal analizi ve Çanakkale ili sınırları içerisinde faaliye gösermeke olan Külür ve Turizm Bakanlığı ndan belgeli konaklama işlemelerine giriş yapan yerli ve yabancı urislerin oluşurduğu urizm alebinin Üsel Düzleşirme ve Box-Jenkins yönemleri ile modellenmesi, ahmini ve geçmişe yönelik ahmin performanslarının karşılaşırılarak ileriye yönelik ahminlerde kullanılabilecek en yüksek doğruluğu sağlayan model(ler)in gelişirilmesi amaçlanmışır. Anahar Kelimeler: Çanakkale, Turizm Talebi, Modelleme ve Tahmin GİRİŞ Topraklarının büyük bölümü Marmara Bölgesi sınırları içinde kalan, Asya ve Avrupa kıalarında oprakları bulunan, kendi adını aşıyan boğaz ile ikiye bölünmüş Çanakkale ili Türkiye nin kuzeybaısında yer almakadır. İl sınırları içinde yer alan Baba Burnu Anadolu nun, Gökçeada daki İncirburnu ise Türkiye nin en baı nokasıdır. Ege ve Marmara Denizi ne kıyısı bulunan ilin oplam kıyı uzunluğu 671 km dir. Yaklaşık 5000 yıllık geçmişi ile Çanakkale; arih, külür ve eğiimi ile birlike Homeros un İlayda sındaki gibi anik külür hazinelerinin desanlarla gelişip gerçekliğe ulaşığı ve önemli arihi mekânları içinde barındıran önemli bir urizm şehridir (Mercan ve Yıldız, 2014: 58). Doğal güzellikleri, ince kumlu kumsalları, jeoermal kaynakları, arihi ve külürel değerleri Çanakkale ye zengin bir urizm merkezi olma özelliği kazandırmakadır (Güney Marmara Kalkınma Ajansı, 2012, s. 9). Çanakkale, arih boyunca çok değişik savaşlara sahne olmuşur. Ancak hiç şüphesiz ki bu savaşlardan en önemlisi, Musafa Kemal in askeri deha olarak arih sahnesinde yerini alışı ve Türk halkının yabancı işgaline dur deyişinin Çanakkale de gerçekleşmiş olmasıdır. Türk arihinin dönüm nokalarından biri olan Çanakkale Savaşları na ai çok sayıda şehilik, anı ve mezarlıklar Gelibolu yarımadasında bulunmakadır. Türk ve dünya arihinde önemli
604 bir yere sahip olan Çanakkale, her yıl 18 Mar Çanakkale Şehileri hafasında ve 25 Nisan Anzak gününde daha yoğun olarak yerli ve yabancı ziyareçilere ev sahipliği yapmakadır (Küçükalan vd., 2006, s. 120). Çanakkale ili, sahip olduğu arihi, külürel ve doğal değerler ve iklim özellikleri nedeniyle deniz-güneş-kum üçlüsüne dayalı kile urizminden ziyade alernaif urizm ürlerine hiap emekedir. Özellikle arihi ve külürel değerlerin, Çanakkale urizmi içindeki payının oldukça yüksek olduğunu söylemek mümkündür. Çanakkale ili, escil edilmiş külür ve abia varlıkları ile si alanları bakımından oldukça zengin bir poansiyele sahipir (Duran, 2010, s. 184). Henüz yoğun yapılaşma ve kirlenme ekileri ile bozulmamış deniz kıyıları, cenne koyları, ormanları, ermal kaynakları ve emiz hava iklim özellikleri; Bozcaada daki dünyaca ünlü üzüm bağları, Rum evleri; Kaz Dağları Milli Parkı, efsanevi Truva anik keni, Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı, Arkeoloji Müzesi, Çimenlik Kalesi, Deniz Müzesi, Nusra Mayın Gemisi, Saa Kulesi, Aynalı Çarşı, Kilibahir Kalesi, Assos (Behramkale), Dardanos, Aleksandria Troas ve Gökçeada gibi çok eski uygarlık dönemlerinden günümüze kalan arihi, külürel ve arkeolojik değerleri ve yakın arihimize ai arihi değerleri ile Çanakkale ili, Türkiye nin önde gelen urizm çekim merkezlerimden birisi konumundadır Turizm alebi ahminleri, urizm seköründe faaliye göseren işlemelerin, ilgili kamu kuruluşlarının ve urizm merkezi yöneicilerinin ileriye yönelik olarak yapacakları planlama çalışmalarına yön veren emel unsurlardan birisidir. Başa konaklama, ulaşırma ve seyaha olmak üzere, urizm bölgelerinin gelişimi, alyapı hizmeleri ve urisik yaırım projeleri gibi urizm sekörü ile ilgili büün faaliyelerin ekili bir şekilde planlanabilmesi için güvenilir ve doğru alep ahminlerine ihiyaç duyulmakadır. Bilimsel emele dayanan yönemlerle urizm alebi ahminlerinin yapılması, sekörde faaliye göseren işleme ve kamu yöneicilerinin ileriye yönelik olarak alacakları kararların isabeli olmasına yardımcı olmaka ve kolaylık sağlamakadır (İçöz, 2005, s. 339). Bu çalışmada, Çanakkale urizminin sayısal analizi ve Çanakkale ili sınırları içerisinde faaliye gösermeke olan Külür ve Turizm Bakanlığı ndan belgeli konaklama işlemelerine giriş yapan yerli ve yabancı urislerin oluşurduğu urizm alebinin Üsel Düzleşirme ve Box-Jenkins yönemleri ile modellenmesi, ahmini ve geçmişe yönelik ahmin performanslarının karşılaşırılarak ileriye yönelik ahminlerde kullanılabilecek en yüksek doğruluğu sağlayan model(ler)in gelişirilmesi amaçlanmışır.
ÇANAKKAE İİNİN TURİZM İSTATİSTİKERİ 605 Çanakkale ili sınırları içerisinde 2015 yılı haziran ayı iibariyle, Külür ve Turizm Bakanlığı ndan belgeli elli üç ade konaklama işlemesi bulunmakadır. Bu işlemelerden yirmi iki anesi Çanakkale Merkezde, on alı anesi Ayvacık ilçesinde ve Behramkale köyünde, sekiz anesi Biga ilçesinde, iki anesi Gökçeada ilçesinde, iki anesi Yenice ilçesinde, Eceaba, Gelibolu, Çan ve Bayramiç ilçelerinde ise birer ade konaklama işlemesi bulunmakadır. Bakanlık belgeli konaklama işlemelerinin oplam oda sayısı 2792 olup, 5677 yaak kapasiesine sahipirler. Çanakkale ili sınırları içerisindeki faaliye göseren bakanlık belgeli konaklama işlemelerinin sınıfları ve konaklama kapasielerine ilişkin bilgiler Tablo 1. de verilmişir. Tablo 1. Çanakkale İli Sınırları İçerisinde Faaliye Göseren Külür ve Turizm Bakanlığı ndan Belgeli Konaklama İşlemeleri (2015) SINIFI ADEDİ ODA SAYISI YATAK SAYISI 1 Yıldızlı 0 0 0 2 Yıldızlı 6 208 395 3 Yıldızlı 22 1015 2025 4 Yıldızlı 8 747 1485 5 Yıldızlı 2 438 946 Apar oel 1 27 54 Moel 1 11 22 Özel belgeli Oel 14 310 677 Toplam 54 2792 5677 Kaynak: Çanakkale Valiliği, İl Külür ve Turizm Müdürlüğü Çanakkale ilinde, yukarıdaki abloda verilen Külür ve Turizm Bakanlığı ndan belgeli işlemelerin dışında yerli ve yabancı urisler arafından ercih edilen belediye belgeli işlemeler de bulunmakadır. 2003-2014 yılları arasında Çanakkale ili sınırları içerisindeki bakanlık belgeli konaklama işlemelerine giriş yapan yerli ve yabancı uris ve geceleme isaisikleri Tablo 2. de verilmişir. Tablo 2. de, 2003 yılında Çanakkale ili sınırları içerisindeki bakanlık belgeli konaklama işlemelerine giriş yapan oplam yerli ve yabancı uris sayısı 157.693 kişi iken, 2014 yılında 441.509 kişiye yükseldiği görülmekedir. 2014 yılı ele alındığında giriş yapanların yaklaşık olarak % 62,55 ini yerli urisler, geriye kalan % 37,44 lük kısmını ise yabancı urisler oluşurmakadır. Tablo 2. incelendiğinde oraya çıkan bir diğer sonuç ise, Çanakkale ili sınırları içerisindeki
606 konaklama esislerine giriş yapan yabancı uris sayılarının yerli urislere göre daha düşük seviyede oluşudur. Tablo 2. Çanakkale İlindeki Bakanlık Belgeli Konaklama İşlemelerine Giriş Yapan Turis ve Geceleme Sayıları (2003 2014) YI YERİ YABANCI TOPAM GİRİŞ GECEEME GİRİŞ GECEEME GİRİŞ GECEEME 2003 95938 214899 61755 73035 157693 287934 2004 98919 160501 55769 63523 154688 224024 2005 129588 169988 81421 89311 211009 259299 2006 163491 238655 81764 102918 245255 341573 2007 180108 287504 114136 152490 294244 439994 2008 192440 325365 120669 160052 313109 485417 2009 183745 280026 130488 168577 314233 448603 2010 210434 336923 143497 189096 353931 526019 2011 242228 346916 154838 195342 397066 542258 2012 258052 368079 173934 194178 431986 562257 2013 269009 429944 169955 187450 438964 617394 2014 276197 459352 165312 188341 441509 647693 Kaynak: Çanakkale Valiliği, İl Külür ve Turizm Müdürlüğü Şekil 1. ve Şekil 2. de, Çanakkale ili sınırları içerisinde faaliye göseren bakanlık belgeli konaklama esislerine giriş yapan yerli ve yabancı uris sayılarında, bazı yıllarda konjonkürel nedenlerle düşüşler meydana gelmekle beraber genel olarak arığı görülmekedir. Her iki seri için gerçekleşirilen rend analizi neicesinde, serilerin aran doğrusal rend yapısına sahip oldukları görülmüşür. Trend denklemlerinin geçerliliklerini es emek için yapılan F eslerinin ve denklem kasayılarının eslerinin, 0.05 önem düzeyinde anlamlı oldukları görülmüşür.
607 300000 250000 200000 R² = 0,970 150000 100000 50000 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Şekil 1. Çanakkale İli Bakanlık Belgeli Konaklama İşlemelerine Giriş Yapan Yerli Ziyareçiler Serisi Zaman Grafiği (2003-2014) 200000 180000 160000 140000 120000 100000 80000 60000 40000 20000 0 R² = 0,947 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Şekil 2. Çanakkale İli Bakanlık Belgeli Konaklama İşlemelerine Giriş Yapan Yabancı Ziyareçiler Serisi Zaman Grafiği (2003-2014) Çanakkale, müze ve ören yerleri yönünden de zengin bir ildir. Bünyesinde arih öncesi çağlardan günümüze kadar Çanakkale ve çevresinde yaşamış oplumların külür ve sana eserlerinin sergilendiği Çanakkale Arkeoloji Müzesi nde 30.285
608 ade eser sergilenmekedir. İl sınırları içerisinde er alan müze ve ören yerlerini ziyare eden ziyareçi isaisikleri Tablo.3 e verilmişir. Tablo 3. Çanakkale Müze ve Ören Yerleri Ziyareçi Sayıları TOPAM ZİYARETÇİ MÜZE VE ÖREN YERİ 2011 2012 2013 2014 2015 Çanakkale Arkeoloji Müzesi 8.083 13.797 12.640 11.049 8.644 Kilibahir Kalesi 32.470 0 61 229 0 Apollon Simineus 5.577 5.217 6.805 12.107 3.746 Troya Ören yeri 534.154 483.993 438.085 463.563 244.377 Assos Ören yeri 112.510 101.038 90.611 88.283 45.075 Alexandreia Troias 7.330 7.893 5.122 7.572 3.681 Toplam 700.124 611.938 553.324 582.803 305.523 Kaynak: Çanakkale Valiliği, İl Külür ve Turizm Müdürlüğü Her yıl binlerce yerli ve yabancı urisi ağırlayan, Faih Sulan Mehme arafından 1462 yılında İsanbul un savunulması amacıyla Çanakkale Boğazı nın en dar yeri olan Kilibahir bölgesine yapırılan arihi Kilibahir Kalesi, aradan geçen yarım asrı aşkın sürenin ardından 21 Ekim 2011 arihinden iibaren resorasyona alınmış olup Nisan 2016 arihine kadar ziyareçi kabulüne kapaılmışır. ÇAIŞMADA KUANIAN YÖNTEMER Bu bölümde, çalışmada kullanılan Üsel Düzleşirme ve Box-Jenkins yönemleri hakkında öze bilgi verilmişir. Üsel Düzleşirme Yönemi Üsel Düzleşirme, geçmiş dönem verilerine eşi ağırlık veren basi harekeli oralamalar yönemine benzeyen ancak geçmiş dönem verilerine eşi değil farklı ağırlıkların verildiği yönemler opluluğudur. Üsel erimi verilen ağırlıkların veriler eskidikçe üsel bir şekilde azalması anlamını aşımakadır. Diğer bir ifadeyle ahminde kullanılan geçmiş dönem verilerinden yakın geçmişe gerçekleşenlere yüksek, veriler eskidikçe ise üsel olarak azalan ağırlıklar verilmekedir (Orhunbilge, 1999, s. 95). Üsel düzleşirme yöneminde düzleşirme kasayılarının değerlerinin belirlenmesi büyük önem aşımakadır. Bu kasayıların belirlenmesindeki emel amaç; uygulanan modelin haa kareleri oralamalarını en küçük yapan düzleşirme kasayısı değerlerini bulmakır. (Kadılar, 2005, s. 154). Üsel düzleşirme yönemi, verilerin özelliklerine uygun farklı yönemlerden oluşmakadır.
609 Bu yönemler arasında, ekli (basi) üsel düzleşirme yönemi, Brown un ek paramereli doğrusal üsel düzleşirme yönemi, Hol un çif paramereli doğrusal üsel düzleşirme yönemi, Hol-Winers ın üç paramereli mevsimsel üsel düzleşirme yönemi sayılabilir. Trend ve mevsimsel dalgalanmalara sahip verilerin ahmininde Hol-Winers mevsimsel üsel düzleşirme yönemi kullanılmakadır. Bu yönem, her biri modelin üç bileşenini; rend, esadüfi (rassal) dalgalanmalar ve mevsimselliğe bağlı paramerelerin düzleşirilmesinde kullanılan üç eşiliğe dayanmakadır. Uygulamada iki farklı Hol-Winers yönemi bulunmakadır. Bunlar; çarpımsal-mevsimsel ve oplamsal-mevsimsel üsel düzleşirme yönemleridir. Toplamsal modelde mevsimsel dalgalanmanın büyüklüğü zaman içerisinde sabiken, çarpımsal modelde serinin uzunluğuna göre değişmekedir. Çarpımsal-mevsimsel üsel düzleşirme yöneminin eşilikleri şu şekilde formüle edilmekedir (Makridakis vd, 1998, s. 165). Toplamsal-Mevsimsel modelin eşilikleri ise şöyledir; ) )( (1 ) ( 1 1 s b S Y s S Y S ) (1 ) ( m s m S b m F Basi Mevsimsel Üsel Düzleşirme yöneminin eşilikleri şöyledir; ) )( (1 ) ( 1 s S Y s S Y S ) (1 ) ( m s m S F Yukarıdaki eşiliklerde, S Mevsim uzunluğunu (Bir yıl içerisindeki mevsim sayısı), Serinin dönemindeki genel seviyesini, ) )( 1 ( 1 1 s b S Y 1 1 ) (1 ) ( b b s S Y S ) 1 ( m s m S b m F ) ( 1 1 ) (1 ) ( b b
610 b S Fm Trend bileşenini, Mevsimsel bileşeni, m ileri dönem için ahmin değerini ifade emekedir., ve ise düzleşirme sabileridir. Trend düzleşirme sabii, ( 0 1) Modelin oralama düzey düzleşirme sabii, Mevsim düzleşirme sabiidir. ( 0 1) Box-Jenkins Yönemi Box-Jenkins yönemi, alernaif modeller arasından en iyisini belirlemeye yönelik bir süreç olup, zaman serileri analizlerinde yoğun olarak kullanılmakadır (Bozkur, 2007, s. 49). Yönemin emel olarak uumluluk (parsimony) ilkesi üzerine kuruludur. Burada amaçlanan, en az sayıda paramere içeren uygun modelin elde edilmesidir (Gökaş, 2005, s. 92). Box-Jenkins yöneminde emel olarak iki ayrı yönemin (ooregresyon ve harekeli oralama) bir birleşimi oluşurulmaya çalışılmakadır. Bu yönemi oluşuran modeller, mevsimsel olmayan ve mevsimsel modeller olarak ikiye ayrılmakadır. Mevsimsel olmayan Box-Jenkins modelleri genel olarak ARIMA(p,d,q) şeklinde ifade edilmekedir. Burada, p ooregresyon (AR) modelinin derecesi, d fark alma işlemi sayısı ve q harekeli oralama (MA) modelinin derecesidir. Mevsimsel Box-Jenkins modelleri ise genel olarak ARIMA(p,d,q,)(P,D,Q,)s biçiminde ifade edilmekedir. Burada, P mevsimsel ooregresyon (SAR) modelinin derecesini, D mevsimsel fark alma işlemi sayısını, Q mevsimsel harekeli oralama (SMA) modelinin derecesini ve S mevsim periyodunu gösermekedir (Kadılar, 2005, s. 185). P,D,Q derecelerindeki mevsimsel ARIMA modeli, geri kaydırma işlemcisi ile s D P ( B ) s y Q şeklinde ifade edilmekedir. Modelde Δ S mevsimsel fark işlemcisini, S mevsim dönemlerini gösermeke olup aylık veriler için S = 12 olarak alınmakadır. Δ D işlemcisi D-kere mevsimsel farkının alındığını gösermekedir. Tüm işlemciler ile yapılan dönüşümler sonrasında serinin durağanlığı sağlanmaka ve durağan olmayan seri, Δ ile simgelenen fark alma işlemleri sonrasında durağan seri olarak D S ifade edilmekedir. Modeldeki Φ P mevsimsel oo regresyon (SAR) parameresini, Θ ise mevsimsel harekeli oralama (SMA) parameresini simgelemekedir Q (Akgül, 2003, S. 200). ( B s )
611 Box-Jenkins modellerinde emel yaklaşım, incelenen değişkenin bugünkü değerinin, geçmiş değerlerinin ağırlıklı oplamı ve rassal şokların bileşimine dayandığıdır (Akgül, 2003, 35). Model seçiminde, serinin durağan olup olmaması ve mevsim ekisi aşıyıp aşımaması belirleyici olmakadır. Bu nedenle ilk olarak zaman serisinin özellikleri oraya çıkarılmaka ve uygun bir model bulmaya çalışılmakadır. Box-Jenkins yönemi, üm model kombinasyonları arasından uygun bir modeli belirlemek için dör basamakan oluşan ekrarlamalı bir yaklaşım kullanmakadır. Bu basamaklar sırasıyla; belirleme, paramere ahminleri, uygunluk esleri ve ahmin aşamalarıdır Belirlenen model yeerli değilse, süreç orijinal modeli gelişirmek için oluşurulan diğer bir model kullanılarak ekrarlanır. Bu süreç amin edici bir model elde edilene kadar ekrar edilmekedir (Hanke ve Reisch,1992, s. 381). VERİ VE YÖNTEM Çalışmada urizm alebinin ölçüsü olarak konaklama işlemelerine giriş yapan uris sayıları alınmış ve Ocak 2005 - Aralık 2014 döneminde, Çanakkale ili sınırları içerisindeki Külür ve Turizm Bakanlığı ndan belgeli konaklama işlemelerine giriş yapan aylık yerli ve yabancı uris sayıları verilerden yararlanılmışır. Veriler, Çanakkale İl Külür ve Turizm Müdürlüğü nden emin edilmişir. Çalışmada aylık verilerin ercih edilmesinin nedeni, mevsim, rend ve konjonkürel vb. seriyi ekileyen bileşenlerin ele alınarak daha deaylı incelemeler yapılabilmesidir. Çalışmada öncelikle, verilerin yapısına uygun yönemlerinin belirlenebilmesi amacıyla verilerin zaman serisi özellikleri analiz edilerek seriyi ekileyen emel bileşenler incelenmişir. Verilerin bileşenlerinin incelenmesinden sonra, 2013 ve 2014 yılları için Üsel Düzleşirme ve Box-Jenkins yönemlerinden, verilerin yapısına uygun modeller ile aylık uris sayısı ahminleri yapılmışır. Modellerin üreikleri ahmin değerleri, gerçekleşmiş olan uris sayıları ile karşılaşırılarak hangi modelin daha yüksek ahmin doğruluğuna sahip olduğu belirlenmişir. Modellerin ahmin performansları, Oralama Mulak Yüzde Haa (MAPE) isaisiği yardımıyla değerlendirilmişir. En uygun modelin belirlenmesi sürecinde, üsel düzleşirme modelleri için haa kareleri oralamasını minimum yapan düzleşirme sabileri, Box-Jenkins modelleri için, Ookorelasyon (ACF) ve Kısmi Ookorelasyon fonksiyonları (PACF) Akaike s Informaion Crierion (AIC) ile Shwarz s Bayesian Crierion (BIC) dikkae alınmışır. Analizler, IBM-SPSS Versiyon: 18 ve Miniab Versiyon: 16.2 isaisik programları yardımıyla gerçekleşirilmişir. Çalışmada kullanılan üm modellerin ahmin performansları ise, Oralama Mulak Yüzde Haa (MAPE) isaisiği yardımıyla değerlendirilmişir. MAPE isaisiğinin, ahmin haalarını
612 yüzde olarak ifade emesi nedeni ile farklı birim değerlere sahip modellerin karşılaşırılmasında oraya çıkabilecek dezavanajları oradan kaldırması ve ek başına da bir anlamının olması, diğer değerlendirme isaisiklerine göre üsünlüğü olarak kabul edilmekedir (Wi ve Wi, 1992, s. 137; ewis 2002, s. 509). MAPE isaisiğinin maemaiksel ifadesi aşağıda verilmişir. MAPE Bu formülde; n 1 e y yˆ e y n 100(%) y döneminde gerçekleşen değer, ŷ dönemi için hesaplanan ahmin değeri, n = ahmin yapılan dönem sayısı, e dönemindeki ahmin haasını ifade emekedir. Verilerin Zaman Serisi Bileşenlerinin Analizi Çalışmada kullanılan, Ocak 2005 Aralık 2014 döneminde Çanakkale ili konaklama işlemelerine giriş yapan urisler serisinin zaman yolu grafiği Şekil 3. e verilmişir. Grafik incelendiğinde, verilerin, aran yönlü bir rend ve mevsimsel bileşenlerin; bazı yıllarda ise düzensiz dalgalanmaların ekisinde olduğu gözlenmekedir. Mevsimsel harekeler, birbirini izleyen yılların Mayıs ve Ağusos aylarında en yüksek, Ocak ve Şuba aylarında ise en düşük değerlere ulaşması seklinde meydana gelmekedir.
613 70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 0 y = 6,947x - 24983 R² = 0,326 Oca.05 Tem.05 Oca.06 Tem.06 Oca.07 Tem.07 Oca.08 Tem.08 Oca.09 Tem.09 Oca.10 Tem.10 Oca.11 Tem.11 Oca.12 Tem.12 Oca.13 Tem.13 Oca.14 Tem.14 Şekil 1. Çanakkale İli Konaklama İşlemelerine Giriş Yapan Turisler Serisi Zaman Grafiği (2000 2007) En küçük kareler yönemi ile yapılan rend analizi neicesinde, serinin aran ve doğrusal rend yapısına sahip olduğu espi edilmişir. Trend denkleminin geçerliliğini es emek için yapılan F esi ve denklem kasayılarının esleri, 0.05 önem seviyesinde anlamlı bulunmuşur. Veri seindeki mevsimsel fakörleri espi emek için mevsimsel ayrışırma işlemi uygulanmışır. Analiz neicesinde elde edilen mevsim fakör değerleri, serinin 12 ayda bir ekrar eden periyodik mevsimsel dalgalanmaların ekisinde olduğunu gösermişir. Analiz neicesinde elde edilen mevsim fakör değerleri, Tablo 4. de verilmişir. Tablo 4. incelendiğinde, mevsimsel ekilerin Mayıs ve Ağusos aylarında yoğunlaşığı görülmekedir. Tablo 4. Seriye Ai Mevsim Fakör Değerleri Aylar Mevsim fakör değerleri (%) Aylar Mevsim fakör değerleri (%) Ocak 50,8 Temmuz 129,2 Şuba 54,2 Ağusos 130,7 Mar 84,4 Eylül 123,5 Nisan 116,2 Ekim 106,8 Mayıs 149 Kasım 68,9 Haziran 126,9 Aralık 59,4 Üsel Düzleşirme Yöneminin Uygulanması Çalışmada kullanılan verilerin rend ve mevsimsel bileşenin ekisinde olması nedeniyle farklı formlardaki (çarpımsal-oplamsal-doğrusal-üsel-sönümlü rend) mevsimsel üsel düzleşirme modelleri uygulanmışır.
614 Modelin oluşurulmasında, mevsim fakörleri olarak mevsimsel ayrışırma yönemi ile elde edilen fakör değerleri kullanılmışır. Düzleşirme sabilerinin, ahmin haasını minimum yapacak şekilde belirlenebilmesi için α, β ve, γ değerlerine 0 ile 1 arasında değişen değerler verilmiş ve en küçük haa kareleri oplamının elde edildiği, α = 0,10000 β = 0,00000 γ = 0,000000 değerleri modelin düzleşirme kasayıları olarak belirlenmişir. Modelin başlangıç değerleri ise aşağıdaki gibi hesaplanmışır: 0 b0 16239,12 (Seviye başlangıç değeri) 224,16049 (Trend başlangıç değeri) Box-Jenkins Yöneminin Uygulanması Box-Jenkins yöneminin uygulanmasında öncelikle Genişleilmiş Dickey-Fuller (ADF) esleri ile verilerin durağanlık analizleri yapılmışır. Yapılan analizler sonucunda, veri seindeki komşu mevsimsel gözlemler arasında yüksek bir birlikelik olduğu ve serinin gerek oralamada gerekse rend olarak durağan olmadığı espi edilmişir. Verilerin zaman içerisinde değişen bir mevsimsel yapıya sahip olması nedeniyle doğal logarimaları alınarak rend durağanlığının; birinci derece mevsimsel farkı alınarak ise oralamada durağanlığının sağlandığı görülmüşür. Ayrıca seriye ai oo korelasyon (ACF) ve kısmi oo korelasyon (PACF) fonksiyonları incelenerek mevsimsel ve mevsimsel olmayan ooregresyon (AR) ve harekeli oralama (MA) süreçlerinin dereceleri aşağıdaki gibi belirlenmişir. Ooregresyon (AR)derecesi p = 1 Mevsimsel Ooregresyon (SAR) derecesi P = 0 Harekeli Oralama (MA) derecesi q = 0 Mevsimsel Harekeli Oralama (SMA) derecesi Q = 1 Mevsimsel Fark Alma Derecesi D = 1 Bu sonuçlar, verilere uygun modelin Çarpımsal-Mevsimsel ARIMA Modeli olarak ifade edilen ARIMA(1,0,0)(0,1,1)12 olduğunu gösermekedir. Elde edilen modele ai nihai paramere ahminleri Tablo.5 de verilmişir. Belirlenen modelin sabii (consan) dahil, paramere ahminlerine ai değerlerinin ümünün 0,05
615 anlamlılık düzeyinde (ayrıca Mevsimsel Harekeli Oralama paramere ahminin 1,25 olması nedeniyle 1 ) isaisiksel açıdan önemli oldukları görülmekedir. Tablo 5: ARIMA (1,0,0)(0,1,1,)12 Modeli Paramere Tahminleri Paramere Tahmin Sandar Haa - isaisiği Anlamlılık AR(1) 0,350 0,088 11,540 0,000 SMA(1) 0,374 0,101 3,957 0,000 Consan 2472,332 308,919 8,003 0,000 Gözlem Sayısı 120 Shwarz s Bayesian Crierion (BIC) 16,351 Akaike Informaion Crierion (AIC) 23,744 Modelin paramere ahminlerinin belirlenmesinden sonra, modele ai kalınıların (residuals) rassal (beyaz gürülü) olup olmadığı ve aralarında ookorelasyon olup olmadığını sınamak için jung-box (Q * ) isaisiğinden yararlanılmışır. Mevsimsel modeller için; Q 2 rk n( n 2 ) ~ χ ( k p q P Q ) n k * 2 * eşiliği ile hesaplanan Q isaisiği H : r r... r 0 hipoezi alında (kp-q-p-q) serbeslik derecesinde 0 1 2 k 2 χ dağılımına sahipir. Modele ai arıklar serisinin 12, 24 ve 36. gecikmeleri için hesaplanan Q * isaisikleri, arıklar serisinin rassal olduğunu ve modelin uygunluğunu oraya koymuşur. 12, 24 ve 36. Gecikmeler için hesaplanan Q * 2 isaisikleri ve χ değerleri Tablo 6. da verilmişir. De- Tablo 6: Arıklar Serisinin Çeşili Gecikmeleri İçin Q * İsaisiği ve ğerleri Gecikme ACF(k) 2 ( 0,05) jung-box İsaisiği * df Q Sig. 12 0,008126 18,31 10 10,5477 0,0771 24-0,117059 33,92 22 21,5157-1,05840 34 30 36-0,171979 43,77 32,2492-1,49129 2 1 Mevsimsel gecikmelerin anlamlılığının es edilmesinde kullanılan -es isaisiği için kriik değer 1,25 olarak alınmakadır.
616 Tablo incelendiğinde 12, 24 ve 36, gecikmeler için Q * 2 χ ablo olduğundan, α = 0,05 önem düzeyinde sıfır hipoezi kabul edilmişir. Model arıklarına ilişkin ookorelasyon ve kısmi ookorelasyonların güven sınırları içerisinde olması ve model arıkları arasında isaisiksel açıdan önemli ookorelasyonlar bulunmaması nedeniyle, modelin doğru bir şekilde anımlandığı sonucuna ulaşılmışır. BUGUAR Box-Jenkins yönemi ile belirlenen ARIMA (1,0,0)(0,1,1,)12 modeli ve yedi farklı Üsel düzleşirme modelinin 2013 2014 dönemine ai üremiş olduğu ahmin değerleri ile aynı döneme ai gerçekleşmiş değerler üzerinde yapılan Oralama Mulak Yüzde Haa (MAPE) isaisiği sonuçları Tablo 7. de verilmişir. Tablo 7. Farklı Modellerinin Tahmin Performansları UYGUANAN MODE MAPE (%) Çarpımsal-Mevsimsel (Basi Mevsimsel) Model 7,94 Çarpımsal-Mevsimsel / Doğrusal Trend (Hol-Winers) Modeli 6,91 Çarpımsal-Mevsimsel / Azalan Trend Modeli 7,90 Çarpımsal-Mevsimsel / Üsel Trend Modeli 8,02 Toplamsal-Mevsimsel / Üsel Trend Modeli 10 Toplamsal-Mevsimsel / Azalan Trend Modeli 9,43 Toplamsal-Mevsimsel / Doğrusal Trend Modeli 9,17 ARIMA(1,0,0)(0,1,1)12 Modeli 6,40 Tablo 7. incelendiğinde, uygulanan modellerin Çanakkale ili konaklama işlemelerine yönelik uris sayılarını gerçek değerlere yakın bir şekilde ahmin eiği söylenebilir. Ancak, Hol-Winers ın çarpımsal mevsimsel üsel düzleşirme modelinin, uygulanan diğer üsel düzleşirme modellerine göre daha düşük sapma değerlerine sahip olduğu (MAPE= 6,91) görülmekedir. Hol-Winers ın mevsimsel üsel düzleşirme yöneminin en önemli avanajı, rend ve mevsimsel ekiler içeren veriler üzerinde başarıyla uygulanabilmesidir. Bununla birlike, ARIMA(1,0,0)(0,1,1)12 modelinden elde edilen örnek içi ahmin değerleri ile aynı dönemde gerçekleşen değerler üzerinde yapılan ahmin doğruluğu ölçüm sonucu MAPE= 6,4 (%) olarak hesaplanmışır. ieraürde, MAPE değeri %10 un alında olan modeller çok iyi, % 10 ile % 20 arasında olan modeller iyi, % 20 ile % 50 arasında olan modeller kabul edilebilir ve % 50 nin üzerinde olan modeller ise yanlış ve haalı olarak sınıflandırılmakadır (ewis 2002, s. 509).
617 MAPE isaisiğinin % 10 un alında bir değer alması, gelişirilen modelin gerçek değerlere çok yakın ahmin değerleri üreiğini ve ahmin edilen değerler ile gerçekleşmiş değerler arasındaki sapmaların çok küçük olduğunu ifade emekedir. Bu sonuçlar, her iki modelin de ileriye yönelik olarak üreilecek ahminlerde kullanılabileceğini oraya koymuşur. SONUÇ VE ÖNERİER Turizm alebi ahminleri, urizm seköründe faaliye göseren işlemelerin, ilgili kamu kuruluşlarının ve urizm merkezi yöneicilerinin ileriye yönelik olarak yapacakları planlama çalışmalarına yön veren emel unsurlardan birisidir. Güvenilir ve doğru alep ahminleri başa konaklama, ulaşırma ve seyaha olmak üzere urizm sekörü ile ilgili büün faaliyelerin ekili bir şekilde planlanabilmesi için gereklidir. Bu nedenle, verilerin özelliklerine en uygun ve en az haa veren, dolayısıyla en doğru ahminleri üreecek yönemin belirlenmesi son derece önemlidir. Bu çalışmada, Türkiye nin önemli urizm merkezlerinden birisi olan Çanakkale ili sınırları içerisinde faaliye gösermeke olan bakanlık belgeli konaklama işlemelerine yönelik urizm alebinin Üsel Düzleşirme ve Box-Jenkins yönemleri ile modellenmesi ve ahmin performanslarının karşılaşırılarak en yüksek doğruluğu sağlayan modelin belirlenmesi amaçlanmışır. Yapılan analizler neicesinde, Çanakkale iline yönelik iç ve dış urizm alebinin mevsimselliğin ekisi alında olduğu, Mayıs ve Ağusos aylarında arıp, kış aylarında azalan bir yapıya sahip olduğu gözlenmişir. Çanakkale, doğal güzellikleri, binlerce yıllık arihi, külürel zenginlikleri ile özellikle alernaif urizmde rekabe üsünlüğü sağlayacak özelliklere sahipir. Bunun gerçekleşebilmesi ise, sahip olduğu poansiyelin akılcı kullanılabilmesine bağlıdır. Bilindiği üzere Türk urizminde ağırlık, kıyı urizmine verilmişir. Kıyı urizmi; deniz-kum-güneş üzerine kurulu bir üründür ve hem Akdeniz in diğer ülkelerinde, hem de dünyanın pek çok yerinde kolaylıkla raslanabilen bir urizm ürüdür. Türkiye de dahil olmak üzere dünyanın bir çok ülkesinde, kilesel özellik göseren ail urizminin yaygın biçimde ercih edilmesi, deniz, güneş ve kum dışındaki diğer doğal, külürel, arkeolojik değerlerin yeerince değerlendirilememesine neden olmakadır. Buna ilave olarak, ail urizminin yol açığı mevsimsellik sorunu, bugüne kadar urizm faaliyelerinin üm yıla ve ülke geneline yayılmasını engellemişir. (Hacıoğlu ve Avcıkur, 2011: 2-3). Türkiye de son yıllarda urizm poliikası açısından aılan önemli adımlardan birisi Türkiye Turizm Sraejisi 2023 Eylem Planı dır. Çanakkale ili, urizmden aldığı payı yükselme planı dahilinde sahip olduğu urizm poansiyelini çeşilen-
618 direrek, gerek urizm alebinin üm yıla yayılması, gerekse arihi, külürel ve doğal kaynakların bir büün olarak değerlendirilmesi açısından rekabe avanajı elde edeceğini söylemek mümkündür. Bu konuda ileriye yönelik yapılacak çalışmalar için Çanakkale ili sınırları içerisinde faaliye göseren konaklama işlemelerindeki doluluk oranları, yerli ve yabancı konukların konaklama işlemelerindeki harcamaları, urislerin geceleme sayıları ve oralama kalış sürelerine ilişkin modelleme ve ahmin çalışmaları araşırmacılara önerilebilir. Sayılan bu ahmin çalışmaları, konaklama işlemelerinin yöneicileri ve karar verme konumunda olan kamu yöneicilerin ileriye yönelik planlama çalışmalarında önemli bir kaynak nieliğindedir. KAYNAKÇA Akgül, I. (2003). Zaman Serilerinin Analizi ve ARIMA Modelleri, İsanbul: Der Yayınları. Bozkur, H. (2007). Zaman Serileri Analizi, Bursa: Ekin Yayınevi. Duran, E. (2010). Sürdürülebilir Turisik Ürün Olarak Türkmen Külürü: Çanakkale Örneği, 11. Ulusal Turizm Kongresi, Adnan Menderes Üniversiesi, Kuşadası, 180-192. Gökaş, Ö. (2005). Teorik ve Uygulamalı Zaman Serileri Analizi, İsanbul; Beşir Kiabevi. Güney Marmara Kalkınma Ajansı (2012). Çanakkale Turizm Çalışayı Raporu. Hanke, J. E. ve Reisch, A.G. (1992). Business Forecasing, (Fourh Ediion), Boson: Allyn and Bacon. Hacıoğlu, N. ve Avcıkur, C. (2011) Turisik Ürün Çeşilendirmesi, Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık. İçöz, O. (2005). Turizm Ekonomisi, 3. Basım, Ankara: Turhan Kiabevi. Kadılar, C. (2005). SPSS Uygulamalı Zaman Serileri Analizine Giriş, Ankara: Bizim Büro Basımevi. Küçükalan, D., Yılmaz, M., Gümüş, F. ve Eskin, İ. (2006). Çanakkale nin Doğal ve Külürel Profili: Çanakkale de Yerli Halkın Turizme Yaklaşımına Yönelik Bir Araşırma, Çanakkale Araşırmaları Türk Yıllığı Dergisi, Sayı: 4. 117-140. ewis, C.D. (1982). Indusrial and Business Forecasing Mehods. ondon: Buerworhs Publishing. Makridakis, S., Wheelwrigh, S.C., Hyndman, R.J. (1998). Forecasing: Mehods and Applicaions, Third ediion. John Wiley and Sons. Mercan, Ş.O. ve Yıldız, A. (2014). Çanakkale nin Kırsal Turizm Poansiyelinin Belirlenmesi ve Bölgesel Turizm Gelişimi Açısından Önemi, Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi 7 (1): 58-61 Orhunbilge, N. (1999). Zaman Serileri Analizi Tahmin ve Fiya Endeksleri, İsanbul: Avcıol Basım Yayın. Wi, S.F. ve Wi, C. (1992). Modeling and Forecasing Demand in Tourism, ondon: Academic Press.